Nga Akademik Prof.dr. Eshref Ymeri
Kam në dorë një përmbledhje me tregime me titull “Pacientja “101”, të shkrimtares Nimfa Hakani. E ka hedhur në qarkullim Shtëpia Botuese “Toena” në vitin 2015. Autorja ma pati dërguar para do kohësh. Meqenëse kam qenë i zënë me shumë punë të tjera, para pak ditësh e mora në dorë për ta lexuar. Por kur fillova ta lexoja, nuk e lëshova nga dora, derisa i mbarova më shumë se 300 faqe. Tregime mjaft emocionuese që të prekin telat e shpirtit. Autorja të mahnit me magjinë e fjalës artistike, me mënyrën se si i ka gdhendur heronjtë e atyre tregimeve, me artin e rrëfimtarisë, me larminë e karaktereve njerëzore, me peshën e përjetimeve të heronjve të tyre, me dallditë e fuqishme që shpërthejnë nga honet shpirtrave të tyre plot afsh njerëzor.
Në përmbajtjen e atyre tregimeve shpërfaqen problemet e jetës dhe të vdekjes,të dashurisë dhe të urrejtjes, të lumturisë familjare dhe të vetmisë vrastare, tëbesnikërisë dhe të tradhtisë, të pabesisë dhe të ndershmërisë, të gjëmave që shkaton lufta dhe të ca dukurive të neveritshme që vihen re në jetën e përditdshme të dikujt që e shëmton jetën e familjes me ca shfaqje të shëmtuara që të ngjallin neveri.
Tregimi Pacientja “101” është mjaft tronditës. Heroina e atij tregimi ka pasë rënë pre e dhunës seksuale që patën ushtruar me aq barbari bandat kriminale të ushtrisë agresore serbe gjatë luftës në Kosovë. Dhuna e organizuar kundër popullit shqiptar të Kosovës nga ana e ngrehinës politike të Beogradit, ishte e gjithanshme. Ajo ishte ngritur nësistem. Dhuna ishte politikë, ishte histori, ishte pushtet, ishte ekonomi, ishte metodë e institucionalizuar, ishte organizim i mbarë shoqërisë serbe në çdo pore të saj që kishte si pikësynim jo vetëm masakrimin e popullit shqiptar të Kosovës, shkatërrimin përfundimtar të bazës së tij ekonomike, por edhe poshtërimin e tij nëpërmjet përdhunimit në masë të vajzave dhe të grave kosovare.
Gjatë luftës së dytë botërore, pasi trupat agresore gjermane sulmuan Bashkimin Sovjetik, nuk kemi dëgjuar dhe as lexuar kund që ushtarët gjermanë, gjatë shumë krimeve të kryera në tokën sovjetike, të kishin ushtruar edhe dhunë seksuale ndaj vajzave dhe grave sovjetike. Por një dhunë të tillë e patën ushtruar ushtarët sovjetikë në mbarë vendet e Evropës Lindore dhe sidomos në Gjermani. Shembullin e tyre e ndoqën edhe ushtarët serbë ndaj vajzave dhe grave shqiptare të Kosovës. Kjo dukuri e pështirë rusoserbe dëshmon për diçka interesante: ushtarët sovjetikë e ushtronin dhunën seksuale në vendet ku marshonin si “çlirimtarë” për shkak të kompleksit të inferioritetit ndaj kulturës perëndimore, ushtarët serb e patën ushtruar dhunën seksuale për shkak të kompleksit të inferioritetit para fisnikërisë tradicionale të kombit shqiptar, si më i vjetri në kontinentin evropian.
Nimfa Hakani i ka anashkaluar skenat e luftës me pasoja shkatërrimtare. Por ajo e lë lexuesin të përsiatë vetë dhe të përfytyrojë pasojat e saj nëpërmjet plazmimit të fatit tragjik të heroinës kryesore që u përdhunua aq barbarisht nga bishat e ndërkryera serbe.
Në këto tregime autorja ndjek me kujdes jetën e çdo heroi. Ajo ka arritur të përshkruajë mjeshtërisht se si vijnë e ndryshojnë bindjet, këndvështrimet e secilit prej tyre nën ndikimin e mjedisit ku ata ndodhen dhe veprojnë. Kësisoj ajo ka mundur t’i shpalosë lexuesit një tablo mjaft realiste në përditshmërinë e çdo personazhi, të shoqëruar herë-herë edhe me ndodhi befasuese.
Tregimi “Zhdukja e shtojzovalles” na njeh me dashurinë e dy të rinjve të talentuar, të cilën dikush e preu në mes në një mënyrë të mistershme, paçka se autorja, me një nënkuptim elegant e bën lexuesin të hamendësojë se ata dy të rinj të dashuruar e kanë prejardhjen nga dy etni që janë në armiqësi shekullore me njëra tjetrën. Prandaj edhe dashuria e tyre mbetej njëëndërr e largët, një horizont i paarritshëm, paçka se diku thellë largësive të pamata të shëmbëllen sikur qielli dhe toka kanë rënë në krahët e njër-tjetrit me përmallim.
Në tregimin “Monologu i lajmëtarit” vihen përballë njëra-tjetrës diktatura dhe bujaria. Përfaqësuesi i diktaturës, Zeusi i gjithpushtetshëm, ka përballë Prometeun, bamirësin e madh të njeriut, të kësaj krijese tokësore që heq e vuan në mungesë të zjarrit. Prometeu ia rrëmben zjarrin Zeusit dhe ia dhuron njeriut, për çka i duhet të përballojë mërinë e egër të kryeperëndisë, duke përfunduar i mbërthyer me hekura pas një shkëmbi hijerëndë. Tjetërthëna (alegoria) është e qartë: sado të egra që të jenë diktaturat, përmbysja e tyre një ditë do të jetë e pashmangshme.
Emocione të forta të ngjall tregimi “Rebelimi - Balsami”. Heroina kryesore, një piktore e talentuar, braktis përgatitjet e bëra për hapjen e ekspozitës së saj në qytet dhe, me ndihmën e një shokut të saj të dikurshëm që nga koha e gjimnazit, arkeolog në profesion, niset drejt një zone të thellë malore nëveri të vendit, për të pikturuar mes natyrës së gjallë, ku gjurmat e lashtësisë së kombit tonë janë të prekshme orë e çast. Me penelin e saj, ajo krijon një tablo të shkëlqyer, ku bie në sy një kullë e moçme dhe një stërgjyshe mbi njëqindvjeçare me stërnipin e saj njomëzak pranë vetes, një stërgjyshe dëshmitare e shumë ngjarjeve të zulmshme që patën ndodhur një herë e një kohë në ato treva të largëta të malësive tona kryerënda.
Në këtë libër autorja trajton edhe tema amerikane. Tepër prekës është tregimi “Një natë e gjatë”, në të cilin të trondit fati i dy heronjve kryesorë, i mjekes së talentuar Xhesi dhe i të dashurit të saj Edi, gazetar, telekronist i famshëm investigativ . Xhesi është dëshmitare e vrasjes së Edit gjatë kohës që ai po intervistonte një gjykatës, të përfshirë në një aferë korruptive, me qëllim fshehjen e së vërtetës rreth kontrabandës së armëve sekrete, të destinuara vetëm për ushtrinë. Skenën e asaj vrasjeje nga dora e një krimineli, ajo po e ndiqte nga ekrani i televizorit ku ishte duke pritur me ankth në zemër kthimin në shtëpi të Edit të saj të dashur në orët e vona të asaj nate gjëmëmadhe. Nënteksti i idesë së tregimit është fare i qartë: gazetarët investigativ vdekja i ndjek nga pas si një hije misterioze, se ata janë në zbulim të së vërtetës, e cila, për kupolat e korruptuara, është si një helm vdekjeprurës së nuk i gjendet dot dermani.
Jo më pak tronditës është tregimi “Në zgrip”. Edhe ky me temë amerikane. Heroi kryesor i tij është një ushtar i kthyer nga Afganistani. Është një tip i mbyllur në vetvete dhe duket që po përjeton një gjendje shpirtërore tepër të rënduar, të cilën autorja e përshkruan aq mjeshtërisht, saqë lexuesit ingjethet mishtë, sepse drejtpeshimi i tij i brendshëm ka pësuar një krisje të madhe:
“Ndihej fajtor për faktin që ishte gjallë, kur shumë nga shokët e tij në betejë ishin vrarë dhe nuk u kishte mbetur asnjë pjesë nga trupi për t’i prurë në shtëpi… Deni kishte përfunduar i shpërfytyruar, me fytyrë, qafë dhe duar krejtësisht të djegura, Geri pa të dyja duart, Ellisoni kishte humbur krahun dhe këmbën e majtë. Dhe Xoxhua, Xhoxhua i mirë, më zemërbardhi nga të gjithë dhe shakaxhiu që mbante gjallë shpirtin e togës, kishte përfunduar me dëmtim të thellë mendor nga një shrapnel që i kishte hyrë në kokë. Duke folur, pothuaj e kishte humbur sensin e realitetit ku ishte, ndërsa përjetonte gjithçka që tregonte sikur po i ndodhte në atë çast”.
Ky rrëfim rrëqethës i autores, më sjell ndër mend mjekun psikolog amerikan Benjamin Kolodzin, me një veprimtari të gjatë në fushën e rehabilitimit të njerëzve të stresuar. Ai është themelues dhe drejtor i Institutit “Olimpia”, një institucion bamirës ky që u ka ardhur në ndihmë veteranëve të luftës në Vietnam, viktimave të krimeve të ndryshme dhe njerëzve të tjerë që kanë pasë përjetuar trauma të rënda.
Për shumicën veteranëve të asaj lufte ishin karakteristike të njëjtat çrregullime të drejtpeshimit të brendshëm. Mjeku psikolog e përqendron vëmendjen te personaliteti i njeriut që ka përjetuar një tronditje të rëndë shpirtërore.
Njeriu ka aftësinë t’u përshtatet rrethanave të ndryshme. Me ndryshimin e kushteve të jetesës, ndryshon edhe vetë njeriu. Ndryshimet që ndodhin në qenien e tij, e ndihmojnë të mbijetojë edhe në çfarëdo kushtesh që të ndodhet. Por përderisa veteranët e luftës së Vietnamit u gjendën në kushte të jashtëzakonshme, atyre iu desh të krijonin në qenien e tyre të tilla shprehi dhe të përpunonin të tilla mënyra sjelljeje, të cilat nuk mund të quheshin normale dhe të pranueshme në kohë paqeje. Shumë nga ata stereotipa sjelljeje, të përshtatshme në një mjedis lufte, kishin lëshuar rrënjë të thella në vetëdijen e tyre dhe vazhdonin te reflektoheshin për vite të tëra.
Kështu ndodhte edhe me heroin e tregimit në fjalë, të cilin shkrimtarja Nimfa Hakani e përshkruan si një tip të mbyllur, të zhytur në vetminë e tij sfilitëse.
Edhe tregimet e tjera ta mbajnë kureshtjen të ndezur, janë njëri më prekës se tjetri. S’mund ta anashkalosh tregimin “Argati arvanitas”, në të cilin autorja shtjellon artistikisht temën e emigracionit dhe, konkretisht, fatin e një të riu shqiptar, të cilin hallet e rënda të jetës pas ndërrimit të sistemit, e detyruan të emigronte drejt Greqisë. Keqtrajtimi që i bënte agai grek, i cili vuante nga një pasion çmendurak antinatyror, e detyroi emigrantin e gjorë t’i thurte një kurth atij njeriu-monstër për t’i marrë jetën, siç edhe ia mori faktikisht.
Nga përmbajtja e tregimeve të shkrimtares Nimfa Hakani vjen e ravijëzohet një ide madhore, një ide mjaft fisnike: njeriu nuk duhet ta lëshojë veten para ndikimit të një mjedisi shpërfytyrues, nuk duhet t’i braktisë idealet dritëdhënëse të një dashurie të pastër, të ruajë në qenien e vet njeriun, të dijë ta gjejë veten nëjetë.
Dihet që arti i fjalës së shkruar, si lëma më shpirtërore e veprimtarisë së njeriut, mbart në vetvete mundësi kolosale edukimi. Prandaj, përmes këtyre tregimeve, autorja e mëkon lexuesin me perceptim emocional dhe me shije estetike, duke ndikuar mbi të drejtpërsëdrejti, duke i mësuar atij se si të dijë të zërë në jetë një pozicion moralisht të shëndetshëm dhe si të përftojë vlera të vërteta në jetën e përditshme.
Në këto tregime del në pah mjeshtërisht dramatizmi artistik i ngjarjeve të pasqyruara. Problemi i mënyrave të pasqyrimit në art të kontradiktave të botës që na rrethon,është kompleks, çka lidhet, para së gjithash, me anën semantike shumëplanëshe të përmbajtjes dhe të formës. Strukturimi figurativspecifik, tipi i konfliktit në tregimet e shkrimtares Nimfa Hakani, janë elemente të përmbajtjes artistike dhe herë-herë dëshmojnë për një frymë paralelizmi të kontradiktave të realitetit jetësor me rikrijimin artistik. Por njëkohësisht ndonjë lexuesi mund t’i krijohet edhe përshtypja, sikur natyra e përgjithësimit artistik në këto tregime është e tillë, sikur brenda figurës së përsonazheve, në tipat e subjekteve dhe të konflikteve, jo gjithmonë shfaqen kontradiktat e realitetit që pasqyrohet aty. Përt’ikuptuarato, një rëndësi të veçantë kanë nuancat që lidhen me figurat e personazheve, logjika e kompozimit të tregimeve, parimet e bashkëveprimit të strukturës tërësore të tyre me elemente të veçanta, kontradikta e realizuar me vetëdije mes formës dhe përmbajtjes.
Mënyrat, me të cilat autorja e këtyre tregimeve ka arritur t’i përcjellë lexuesit forcën shprehëse dramatike të formës artistike, mbartin në vetvete vulën e kushtëzimeve historike. Prandaj bie menjëherë në sy karakteristika e dramatizmit artistik: nga njëra anë, si mishërim i një qëndrimi të veçantë ndaj realitetit, nga ana tjetër, si një mënyrë artistikisht origjinale e organizimit të të gjitha elementeve në një të tërë shprehëse.
Dramatizmi i ndonjë tregimi të kësaj autoreje, shpeshherë vjen e shpërfaqet në arsyen që heroi i pasyruar aty, si ai ushtari i kthyer nga Afganistani, madje nuk është në gjendjeas ta kuptojë as kotësinë e ekzistencës sw vet.
Tabloja e realitetit në indin artistik të një vepre, krijohet me mjete gjuhësore. Ajo madje pasqyron një tablo individuale të realitettit në vetëdijen e shkrimtarit dhe mishërohet në përzgjedhjen e elementeve të përmbajtjes së veprës artistike, të mjeteve gjuhësore, si edhe në përdorimin individual të mjeteve figurative.
Në këtë përmbledhje me tregime, autorja Nimfa Hakani ka bërë që tabloja individuale autoriale e realitetit, e pasqyruar në çdonjerin prej tyre, të mbart një status artistik dhe gjuhësor, meqenëse është fjala për krijimtari artistike, ku si mjet i krijimit të një realiteti artistik shërben gjuha
Kur e mbaron së lexuari këtë libër me tregime, lexuesi krijon bindjen se ka të bëjë me një shkrimtare mjaft të pjekur artistikisht, e cila fjalën di ta gdhendë mjeshtërisht, frazën ta ndërtojë me merakun a një krijuesi me përvojë të gjatë në fushën e letrave shqipe. Kjo është edhe arsyeja që lexuesi e ndjek zhvillimin e ngjarjeve me një kërshëri të ndezur nga njëra faqe te tjetra. Si një krijuese me formim intelektual në lëmën e shkencave të sakta, shkrimtarja Nimfa Hakani ka arritur t’i strukturojë këto tregime me një stil të ngjeshur, i cili e bind lexuesin se çdo fjalë dhe çdo frazë ndodhet brenda “strehës amtare”.
*******
Akademik Profesor Doktor Eshref Ymeri ka lindur nё fshatin Mesaplik të Vlorës mё 25 dhjetor 1938.
Pasi mbaroi arsimin fillor nё Mesaplik, vazhdoi shtatё vjeçaren nё fshatin Ramicё dhe në vitin 1959 mbaroi Gjimnazin "Ali Demi" tё Vlorёs me rezultatin shkёlqyeshёm.
Nga ky rezultat i përpjekjeve të para për t’u pajisur me dije dhe kulturë, iu dha e drejta pёr tё studjuar nё Leningrad të B. S. pёr gjuhёn ruse.
Kur u prishёn marёdhёniet me B.S, nё qershor tё vitit 1961 ai u kthye në Shqipëri dhe vazhdoi Universitetin e Tiranёs pёr gjuhё letёrsi ruse nё fakultetin "Histori Filiologji", të cilin e mbaroi me rezultate të larta nё vitin 1966 dhe u emrua pedagog nё katedrёn e gjuhёs dhe letёrsisё ruse.
Mё vonё e caktuan shef të redaksisё sё botimeve nё gjuhё tё huaja deri nё vitin 1990.
Gjatё kёsaj periudhe ai drejtoi redaksinё pёr pёrkthime nё gjuhё tё huaja për veprat e Enver Hoxhёs.
Mё 1992 filloi sërish punёn si pedagog pёr gjuhёn dhe letёrsinё ruse, deri mё 31 gusht 2003, kur doli nё pesion.
Është anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Shqiptaro-Amerikane.
Ka botuar një numër të madh studimësh në shtypin e kohës dje në internet.Ka të botuara edhe këta libra:
Fjalor frazeologjik rusisht shqip : 25 160 shprehje frazeologjike - 2015
Përkthimi, një histori pasioni - 2015
