Duke lexuar librin e mrekulleushëm “Midis qiellit dhe tokës mëmë” të pilotitt ë njohur Flamur Micko, të krijohet përshtypja se e ka shkruar e njëjta dorë si ajo që ka shkruar romanin “Zhak Vantras” të Valesit. Si nga sasia e faqeve, si nga mënyra e kursyer e të shkruarit plot saktësi dhe fjalë të zgjedhura , por, sidomos nga ndershmëria dhe sinqeriteti si para altarit të kishës.
Tanimë, edhe mua, si njëri prej prodhimeve të shkollës shqiptare të aviacionit, ndërsa lexoj librine vetëm të “komandant Flamurit”, me hapen dyer të reja e jo të njohura mirë më parë për të spieguar korrektesën e këtij burri me mustaqe të ashpra lebërish, dhimbjen për shokët dhe pasionin dhe romantizmin me të cilën ai shikonte qiellin dhe djemtë e tij kur ngriheshin dhe uleshin në ajër përpara syve të tij, ndërsa ai i orinetonte qënga vëndi ku ka ndenjur për një pjesë të gjatë të jetës së tij – te tavolina e Udhëheqësit të Fluturimit.
Flamur Micko na ka pyetur një e nga një të gjithë ne djemve tetëmbëdhjetë vjeçarë nëse na pëlqente, nëse e dashuronim apo jo profesionine pilotit. Haha...mua, më kujtohet, si e mësoi se isha nga Shkodra, më pat pyetur nëse më plqente disiplina apo, jo. Kushedi se çfar kish hequr me pilotët shkodranë ai, megjithse shkodra nuk ka patur shumë...
Micko, me një fëmijëri të tmerrëshme, me një baba aq të dhimbshëm që gjuante bletë në pyll dhe e merrte në njërën anë të ijeve të veta ndërsa kalonte buzë humnerave por që e la, me një nënë që ai e quantërë kohës “mëmë” e cila është kaq e mirë...kaq e butë dhe trime...kaq e vuajtur ...e poshtëruar nganjëherë padrejtësisht edhe nga njerëz më të afërt por që ia rriti mëe një mijë halle fëmiëjt burrit të saj të vdekur!
Micko, që dolli partizan që dymbëdhjetë vjeç dhe, që atë koë, doçkat e tija të vogla mbajtën flamurin luftarak partizan e mbajti kaq shumë, e desh kaq shumë, dëshëronte më mirë një plagë në trupine tij se sa një plumb të griste flamurin e sulmit, ja...erdh një ditë dhe ia ndërruan emrin.
Ne , studentët e tij, nuke kemi ditur që atë e kanë lindur prindërit me emrin Avni, por që lufta e Dytë Botërore ia dha emrin Flamur.
Pilotët janë njerëz shumë të dhimsur. Shpirtin e njërit prej tyre e lexoni në faqet e këtij libri prej 430 faqesh, në syprinën e fundit, autori, I inatosur ka fshirë çmimin prej 1000 lekësh, duke e zëvendësuar me 600, aq sa duhet t’I ketë dalë kostoja. Mjafton të përmendim vetëm një cast, ja, këtë. Mes dëborës së tmerrëshme të Rusisë, ai, që kishte rrezikuar tër fëmijërinë dhe rininë e tij jetën për të tjerët, për popullin, I mësuar me këtë ndjenjë, ka kërcyer në Vollgën e ngrirë. Ka kërcyer për hir të lotëve të një fëmijë. Të një fëmije që I kishte rënë çanta e shkollës atje, në akullin e Vollgës dhe që qante e qante papushim, gjë që nuke duronte dot ky njeri që na ka hapur zemrën e tij katë rkanatesh ne librine tij. Dhe, pa e zgjatur, ka kërcyer në lum, akulli I të cilit diku – diku ishte i dobët aq, sa t ë hapej dhe ta fundose të tërin birin e vetëm të “mëmës”së tij, që i kishin vdekur e bija dhe djali i madh.
Por Mickua, sakën se e lëshonte çantën e fëmijës, derisa , falë fuqisë fizike, dhuratë e përherëshme e gjimnasitkës që e ushtron edhe sot, në moshë 81 vjeçare,ai dolli nga ujrat që desh I morën jetën mijëra kilometra larg atdheut, dhe jo në ajër.
Në veprën e tij “Fluturimi natën”, Egzyperi tregon për një pilot hero, që çeli kapitulline fluturimeve të natës së asaj kohe. Udhëheqësi I fluturimi t e pyeti atë, nëse kishte patur frikë gjatë asaj uljeje spektakolare dhe shumë të rrezikëshme, dhe heroi u përgjgij me sinqeritet – po.
Pilotët janë njerëz me shpirt, me ndjenja dhe , sigurisht edhe ata kanë mëdyshjet, luhatetjet shprtërore, që e shoqërojnë cilindo në rrugën nga e njohura drejt së panjohurës.
Ky sinqeritet e përshkon librin tër kohës saqë nuk e lëshon nga dora. Ke dëshirë madje ta nënvizosh , qoftë për ndodhirat e përshkruara çuditërisht me shumë saktësi dhe qysh në fëmiëjrinë e largët, qoftë edhe për elegancën e të shkruarit. Unë, ndërsa udhëtoja për në Bruksel, për shëmbëll, e kam lexuar tër kohës në ajër, në shkuarje dhe ardhje; e kam lexuar dhe nënvizuar duke çuditur pasagjerët e tjerë, të cilët, me ndonjë përjashtim shuëm të rrallë, asnjëri nuk kishte ndonjë libër në dorë.
Edhe kur ka ndonjë rast për t’u murrur, lexuesi, është I detyruar t’I shtërngojë dorën menjëherë. Për shëmbëll, ky ish luftëtar, qe I pari që diktori dhe këmbënguli në plagën që mori një aeroplan I yni në Sarandë, ndërsa fluturonte ulët.
Mbase lexuesëve u duket e çudiëshmë, por kështu ka ndodhur, vërtetë. Micko , sapo e pa avionine shpuar në bisht e të pilotuar nga Llazar Cupa dhe Vladimir Treska tha deri edhe llojine armës prej nga kishte dalë plumbi, megjithse i tër rrethi u lëshua të mos e pranonte. Flamurtari partizan nuk kishte gabuar dhe, popo, ai, në emër të luftës heroike të brigadave partizane, të heronjve të saj, e thotë me mburrje që, posi, ai mundi të dallonte kthetrat e vdekjes nga plumbi.
Deri në mëngjesin e datës 3 prill…Edhe në dimër kur nuk kishte shi, njerëzit shihnin duke ecur apo vrapuar përqark liqenit artificial niviciotin Flamur Micko, që nuk piu kurr as cigare, as alkool, dhe që e dashuroi me shpirt luftën partizane dhe ajrin e atdheut, të cilit i fail pa hezitim gjithçka .
Deri në atë mëngjes….Kur një maqinë që ecte me nxitim të skëterëshme e guiduar nga një djalosh i ri, i kaloi përsipër ndërsa ecte me të shpejtë, si kishte pirë kafenë e fundit me shoqene tij të jetës. Shoqen e tij besnike që I dhuroi ata fëmijë aq të mirë, që e përcollën të babain e tyre të nderuar për në banesën e fundit, mes kaq shumë njerëzve që e deshën dhe e respektuan shumë.
Babain 81 vjeçar që vraponte mëngjeseve qark liqenit artificial…
Esse
MIRËSIA
Në mëngjes, Fetah Laçaj, erdhi pak me vonesë te grupi gazmor i shkodranëve, me të cilët ai e pi kafen e mëngjesit, duke e nisur ditën thuajse përditë, që të gjithë , me të qeshura, me hare pra, dhe me mirësi...
Lufta e ashpër politike na ka turullosur aq keq, saqë të mos e kontrollojmë veten se po humbim me shejtësi atë tipar të mrekullueshëm të botës njerëzore, siç është mirësia.
Në zemrën e çdo burri, ka paksa qiell, sa për të fluturuar një dallëndyshe – thotë një aforizmë irladeze. Atëherë, përse ne të mos e kërkojmë këtë copë qiell e njerëzit gjë që bëhet me mirësi. Me ëmbëlsi fjale, timbri, mimike?
Fetah Laçaj kishte qënë prezent në një skenë të frikëshme. Një djalë i ri, me një veturë lluksoze , me muzikën e instaluar brënda në kupë të qiellit dhe me celular në vesh, ndërsa ecte indietro, kish përplasur përdhe fëmiëjn e një nëneje që e kishte përdore. Nëna - ujku më i tmerrshëm, të gjithë e dijnë, që është ulkonja ndër këlyshë – iu sul djaloshit me cantë në dorë duke e goditur në fytyrë, duke ulëritur me të shara pa e òarë kokën nga njerëzit përark. Asaj përpak desh i shkoi djali. Rioshi duroi sa duroi dhe nisi të reagonte ndaj goditjeve të nënës, ndërsa muzika buçiste qënga brënda veturës.
“ Por unë zbrita nga biçikleta “ – vazhdoi gjeneatori i humorit të mëngjesit Fetah Laçaj, një burrë shumë serioz, siç dijnë të jenë më shumë se askush tjetër njrëzit që e pëlqenë dhe e ushtrojnë mënyrën më të shpejtë dhe më efikase për t’u afruar me njerëzit – humorin – “ dhe e mora nënën nga krahu, duke i thënë se, ik, moj motër, se e rregulloj unë këtë. E shtyva lehtë dhe ajo u largua duke nëmur djaloshin dhe duke përkëdhelur fëmijën e saj. Mandej iu afrova shoferit dhe i thashë në vesh mënjanë : “ Ik, bir e fal diçka dikujt, bëj një sevap dikund, se sot ke qënë duke u bërë katil, vrasës”. Djaloshi mbështeti kokën te unë dhe m’u duk se nisi të qante “...
Të folurit lehtë, me argumenta, edhe kur bëhet fjalë për gjëra sado kapitale, tregon burrëri, mënçuri, por sidomos burrëri, siç tregon burracakëri e kundërta.
Mirëpo, e kundërta e mirësisë, brutaliteti, fyerjet e tejskajëshme, dhuna, na janë ulur këmbëkryq , ndërsa i tër populli tanimë është me zjarrmi. Varfëria ka pllakosur ngado, ambicia për politikë, për jetë lluksoze, për karrjerë duke i vënë bërrylin edhe shokut më të afërt, për t’u pasuruar me çdo mjet duke shfrytëzuar deri edhe mirësinë e njerëzve fare të afërt është bërë kaq masive, saqë po harrojmë se jemi njerëz . Se po harrojmë se sa i bukur është njeriu nga natyra. Mjaftojmë të shikojmë sharjet e fyerjet, shpesherë duke fshehur dorën, nëpër internetet e shqiptarëve të dasporës së re. Të hyn llahtara. Ku e kanë patur në shpirt tër këtë urrejtje xhanëm. Është mllefi dhe vuajtja e jetës së kurbetqarit që shprehet në atë formë dhe, dakord, janë disa gjeneronjës të kësaj skëterre shpirtërore, që tanimë i njohim të gjithë. Mirëpo dëmi që i sjellin shoqërisë njerëzore shqiptare gërrinjarët e interneteve, është shumë i vogël, në krahasim me dëmet e mëdha që sjell mungesa e mirësisë njerëzore te njerëzit që janë publikë. Sikur gojëshprishurit tanë të njohur - sa janë të njohur kategoria e tyre e interneteve shqiptare- të dëgjonin paksa më shumë muzikë, sidomos serenata korçare; sikur të shoqëroheshin më shumë me shokët e rinisë së parë, me njerëz gazmorë siç është Fetahu , do të kuptonin se sa rëndë po shkelin përditë personalitetin e tyre duke qënë brutalë, harbutë dhe pasionantë për ta futur të gjallë në dhe me fjalë një tjetër shqiptar veçse ai...i përket një partie tjetër.
A i kemi parë se sa femërore dhe të buta e të njerëzishme kanë qënë në hapat e para gratë tona që iu fuën politikës dhe u ulën në karrige madhore të vëndit? A i kemi parë se sa shumë kanë marrë nga brutaliteti i burrave të parlamenteve dhe jetës maskuliste shqiptare? Aq sa të vjen shumë keq kur i shikon pas ca kohësh ato, qënga pantollonat e veshura, flokët e prera shkurt si të një burri, cigaret papushim dhe deri te kërcënimet për vrasje dhe qëndrimet prej një mashkulli kapadai. ( Një gazetare italiane shkruante se e ardhmja e Shqipërisë janë gratë në pozita drejtuse, veçse kur ato të sillen ndaj njerëzve siç sillen ndaj fëmijës së tyre apo ndaj dashnorit).
Mungesa e mirësisë apo pakësimi i saj është rrëshqitje nga atyra e bukur jerëzore dhe bota e qytetëruar e ka vënë re prej kohësh këtë. Në anglisht, nuk egziston fare përemri vetor “Ti”. Vetëm “Ju”, përfshirë edhe një krimineli që do të varet pas pak.
Fjala paksa brutale për veshin, “Vjehërr”, në gjuhën frënge do të thotë “Bell mere” dhe
“ Beau pere” që do të thotë përkatësisht “nënë e bukur” dhe “baba i bukur”.
Le të thërresim paksa Sokratin e lashtësisë të na dëshmojë diçka rreth brutalëve. Kur e pyetën atë, se, përse ai nuk nxehej apo nuk rreagonte me arrogancë kur e fyenin apo silleshin shnjerëzisht ndaj tij, ai u përgjgj kështu: “ Kur shikojmë një të sëmurë nga sytë, që e kuptojmë se ai ecën duke u mbajtur, ne na vjen keq. Kur shikojmë një njeri me këmbën e prerë, që e kuptojmë këtë kur ai ecën, përsëri ne na lind ndjenja e mëshirës për sëmundjen e tij. Po atëherë, përse të mos na lindë e njëjta ndjenjë për njerëzit që kanë shpirtin e sëmurë , gjë që e manifestojnë duke fyer të tjerët dhe duke u treguar arrogantë me ta?”
Kur një burrë rreh të shoqen, sillet brutal me të dhe fëmijët, e tij, bën shumë dëm. Por dëmi është më I madh, kur një president firme sillet ashtu , me arrogancën e parave, ndaj vartësve të tij apo sekretares së bukur që don ta shjerë në dorë me fuqinë e kësaj arrogance. Mirëpo, dëmi është kolosal, kur helmi I një shpirti I sëmurë zbrazet para syve të popullit nëpër televizione, apo foltore shumë serioze, siç është parlamenti.
Le të thërresim paë pak në diskutitimin tonë për mirësinë, gjigantin e orientit Xhelaludin Rumiun. Ai, popo, enkas për mirësinë, ka shkruar një nga poezitë më të bukura.
Lutniu zotit
Me mirësi
Që t’u stolisë o bij
Se te brutalët
Te shpiri i sëmurë
S’arrin dot mëshira e tij
Brutalët
jo vetëm për veten e tyre
përditë helmohen
në nerva e gjak
Por anembanë kozmosit
Ata i vënë flakën
Si djaj
Të kallur në flakë
Gjith elegancë
Sic është mirësia
Nis e zbardhë sabahu
Mirësia noton
Në oqeanet e qiellit
Me engjëjt
Në krahë...
Mirëpo mjaft nga politikanët tanë profesionsitë vazhdojnë e vazhdojnë të fyejnë, shajnë, bërtasin dhe buçasin me një fjalor, që do ta kishte patur zili edhe D’Antesi para se të niste duelin me Poetin e madh Pushkin.
Atëherë, a nuk do të qe më mirë që ata të pysin veten. Mos me mua e ka patur Sokrati i lashtësisë?
Dhe të falënderojnë në heshtje Xhelaludin Rumiun për këtë poezi kushtuar mirësisë.
Dhe ta shkruajnë atë me germa të arta në zyrë…
6 mars 2010
ROTERIANËT KORCARË I LAJNË NJË BORXH QYTETI TË TYRE
Nuk e kam çarë kokën ndonjë herë për veshjen .“Gardorobën” e veshjes sime e zotëron plot rreptësi dhe urdhëruese vetëm ime shoqe, Afërdita . Për në Korçë , ku desh të vinte shumë dhe po kaq shumë më pas më këshilloi të mos veja edhe unë nga terrori i dëborës, Dita, kish parashikuar një veshje rinore, siç ka qejf të më shikojë kur është me shoqet e saja.Mirpo, m’u desh të vishesha shumë trashë, pa u kujtuar fare për ndonjërin nga kostumet kur, “ajka e qytetarisë dhe aristokacisë aktuale korçare” do të evidentonte një ceremoni të pazakontë, për një njeri të pazakontë.
“Dale, Llaqkë... Uaaa...sa bukur që i rri!...Vuri Llaqkë një hudhër! “
Mes të qeshurave tanimë unë jam i veshur me një kostum të Mihallaq Andreas, krejt i ri dhe i qepur në modën e fundit.
“ Mos e hiq më. Ta gëzofsh. E ke dhuratë nga Irini “.
Mihallaqi e thërret në mënyrë përkëdhelëse bashkëshorten e tij Irenën, “Irini”.
Unë i telefonoj menjëherë Ditës, i tregoj për “gardërobën e re” që kam veshur dhe ia jap në telefon në fillim “Djalkën”, pastaj Irenën.
Pas pak u gjëndëm në një hotel shumë lluksoz; investim serioz i ish pallatit të punëtorëve.
Ngado dëborë. Hoteli ka 65 dhoma dyshe dhe është përherë përplot.Salla është si të qe përgatitur për ndonjë ceremoni qeveritare.Pas pak do të fillojë ceremonia e promovimit të rromanit të parë të shkruar nga Mihallaq Andrea ,ku, veç të tjerave, shkruhen edhe pjesë nga jeta e tij ; titulli - “Historia e njeriut me kitarë”.
Organizimin e këtij promovimi e ka bërë “Klub Rotario” i Korçës, përfshirë edhe shpenzimet e kësaj darke që duhet t ë jetë si në përralla. Tavolinat janë përplot.. Në murin e sallës llamburitëse ndodhet një poster i madh i kompozuar nga Arben Spaho në repsekt të kantautorit të njohur. Në poster përfshihet edhe kopertina e romanit – një djalosh i bukur me kitarrë që, në fakt është Kristi , djali i Mihallaqit që i ngjet shumë në fytyrë por shtatin ia kemi zgjatur në kompiuter ; është ende i ri, sa të bëhet 1.85 metër; sa ka qënë i ati kur, si rezultat i streseve të kohës e goditjeve të njëpasnjëshme, mjekët i prenë të dyja këmbët.
Mihallaqi më prezanton me radhë organizatorët që vijnë me bashkëshortet e tyre. Ata janë nga personalitetet më të njohura të Korçës;një nga kushtet për t’u antarësuar në “Klub Rotario”, është të qënët personalitet në fushën tënde. Sallën e zotëron portreti gjigant i kantautorit – shkrimtar dhe stema e “Rotari klub”
Josif Minga , ky emër i njohur i muzikës sonë kombëtare, ja, qënka ky burrë i pashëm, që do të jetë “moderatori “ i ceremonisë. Roterianët vijnë e vijnë dhe e mbushin sallën me elegancë, etiketën e njohur korçare. Janë mjekë shumë të njohur, drejtorë, presientë firmash....”Ai që të takoi? Është rektori i “Universitetit të Korçës”, Gjergji Mero...
Mënyra aristokratike e të sjellurit është mënyra normale e të sjellurit në qytetarinë korçare, gjë që nuk ka ndonjë lidhje kushedi se çfar me gjëndjen ekonomike, sikurse ne Shkodër, kur thonë për dikënd “është burr zotni”.
Një burrë i pashëm dhe hijerëndë tanimë po hyn me bashkëshorten . Ky është presidenti i “Klub Rotario” Servet Feka dhe , si më pyet nëse kish patur shumë vështirësi rruga, me kurreshtje don të dijë se çfar më lidh mua me Korçën aq shumë. Kujtohem t’i përgjigjem se, ashtu sikurse të huajt bien në dashuri me Shqipërinë sapo vijnë me herën e parë, ashtu i ngjan gjithkujt sapo njeh Korçën. Nuk është vëndi t’i flas papushim rreth kësaj përgjigjeje që më pëlqen pa masë.
Salla tanimë është përplot. Shumica janë roterianë. Kur ishte puna për të botuar rromain e Mihallaqit…duheshin para. Librin e sponsorizuan presidenti i “Bass records”, burri tropojan Naim Alia dhe Nela, njëra nga mbesat e Mihallaqitqë është pronare e një SHPK je që quhet “Hako”.
Kjo gjë u kishte bërë shumë përshtypje roterianëve korçarë, kur e kishin parë librin. E ku ka njeri në Korçë që nuk jeton me serenatat e shpirtit të Mihallaq Andreas? “Po pse nuk na ke thënë ne, more Llaqi? Që ta botonim ne?” , e kanë pyetur ata.
Mënyra se si sillet Andrea ndaj krijimtarisë së tij mua më kujton një aforizëm të profetit të myslimanëve, Muhametit, që thotë : “Kur paralliu shkon te mendimtari, të dy bëhen të mirë, kur mendimtari shkon te paralliu, të dy bëhen të këqinj”. Mihallaq Andrea ende përlotet kur dëgjon histori të trishtuara e të dhimbëshme, si të qe një poet i talentuar në moshën e adoleshencës. Për sponsorizimin e romanit, Naim Alijaj e ndjen veten të prvilegjuar. Po ua përëris, të privilegjuar që iu dha rasti të afrohej te mendimtari...Po Nela? E mbesa? Mjaftoni ta shihni fytyrën e saj në syprinën e librit për të ndjerë se sa dashuri dhe dhimbje e krenari ka ajo për xhaxhain e saj, që e duan të gjithë.
Tanimë “Klub Rotario” kishte në dorë diçka tjetër. Të bëntë promovimin e librit të gjigantit të Korçës së tyre sikur të qenë shpenzimet e një dasme. .
Unë dalloj miqtë e mrekullueshëm të Mihallaqit, me të cilët kemi kënduar sa e sa herë serenata. Një fytyrë që më sillet në mëndje si nëpër tym mban kollaro dhe qesh gjith përzemërsi paksa të fshehtë. Është roterian dhe quhet...popo, ai...është mjeku i dikurëshëm i pilotëve kur vinin të fluturonin dhe uleshin në Lumalas, Ylli Qirinxhi.Kush më mirë e kush më keq, në Korçë I bien kitarrës të gjithë. Ndonjëri prej tyre nuk bën pjesë në “ Klub rotario”Po....Po Mishel Papakozmai, përse nuk është aq i gëzuar si gjithmonë? Ai ka një çere të zbehtë në fytyrën, ku i lexohet gjithëçka dhe është nga miqtë e veçantë të njeriut që ka kompozuar dhe kënduar këngë për Bunën time. Mihallaqi ka kompozuar këngën e dasmës të së disa miqve tanë. Mjafton një tekst i bukur dhe ai bën që natën e dasmës çifti të ketë këngën e tij që do ta ruaj sa të jetë jeta e tyre...Sa borë që kishte në zbritje të Qaf Thanës! Sa kishin qejf të vinin sonte këtu të dyja mbesat dhe nipi i Mihallaqit që banojnë në Tiranë - Ema, Nela dhe Enea. Gati me të lutur i luteshin dhe xhaxhai ua preu. Rruga ishte me rrezikun e borës , plot telashe edhe për shoferët profesionistë . Donin të vinin edhe Naim Alijaj, Neta dhe Tonin Brozi, gazetarët e njohur Afrim Imaj apo Ilir Bushi, fansi i veçantë i serenatave.Ah, sa kishte qejf të vinte edhe Flori..... Desh të vinte edhe Mamica Katrioti,Dr prof Bajram Lapi do të telefononte më vonë mes haresë. Poetesha e veçanë dhe e panjohur Dezdemona Marku.... Ende nuk më zë syri Ylber Merdanin e Skënder Rusin.
Po Misheli, përse ishte i zverdhur në fytyrë ashtu?
Një ekip i televizionit lokal dhe shtetëror interiston Mihallaqin dhe presidentin e roterianëve.
Në programin e formuluar saktësisht prej Josif Mingës parashikohen edhe këngë. Në organo është një virtuoz; si ai kam mundur të ndesh në Bosnjë, në Greqi – me siguri, dhe në Shkodër. Quhet Ilir Tasellari.
Misheli...Rastë sisht e pashë të ngrihej dhe ....mmmm...ende nuk po duket. Bashkëshortja e tij vështron nga tavolina jonë. Mua më kanë bërë nder të veçantë, jam në krah të Irenës dhe Mihallqit. Jam më i largëti dhe redaktori I librit.. Më japin fjalën të parit . Në esencë u them se roterianët korçarë në një farë mënyre vunë në vënd një difekt serioz të qytetit . Andrea i njohur dhe i dashur ngado ku ka shqiptarë, nuk ka as edhe një titull, nga askush, përfshirë edhe vëndlindejn e tij. Sigurisht “non prophet in tu patria”, ama, ky njeri e ka arritur këtë gjë mes korçarëve. Duartrokitje. U them se nuk mund të them se romani është shkruar thjesht, por është shkruar, siç shkruhen poezitë – kuptueshëm, gjithë densitet dhe që të mbërthejnë në mendime. U them se lexohet me një frymë, se të kënaq shpirtin dhe të tregon se s luftohet burrërisht për jetën e çfar ndihme ke nga njerëzit kur i don me gjith shpirt. U kërkoj të falur për lotët që mund të derdhë dikush pas pak dhe nis të lexoj një fragment nga rromani. Me zi i përmbaj lotët dhe unë. Vjedhurazi ngrë kokën dhe shikoj lotë. Dikush këtu pranë qanë me zë që përpiqet ta shuajë.
Muzikë vallëzimi, këngë nga CD.. Janë dy roterianë që marrin fjalën për të folur për vlerat e librit. Janë Gjergji Cikopani dhe Pandi Papapando. Ata kanë lexuar me imtësi gjithçka dhe plot mëndjemprehtësi analizojnë librin . Salla dëgjon me shumë vëmëndje edhe falë organizimit të përkryer të që u kanë bërë materialeve me shkrim të dy korçarët e përzgjedhur. Njëri marr vesh se lexon normalisht 150 faqe libri në njëzetekatër orë.
Muzikë. Një mesazh I përmalluar nga Nju Jorku në celular. Është fill pas Naimit dhe Bajram Labit. E ka shkruar plot përmallim Merita Bajraktari, heroina e romanit tim të fundit kushtuar Korçës “Serenate korçare në Nju Jork”. Kujtohem menjëherë. Kam kopjen e vetme të romanit tim me vete ; Mihallaq Andrea ëshët personazh , por janë në mënyrë periferike edhe miqtë e tij të afërt.. Ia dhuroj roterianëve - presidentit Servet Feka....
Ndjej mërmërimën e Mihallaqit: “Erdhi Misheli…Ka ndodhur vrasje në Vidohovë. Dy të vrarë e një I plagosur. Misheli është drejtori I spitalit. Ai sapo është kthyer nga atje”.
Mishel Papakozmai ndjen se po flasim për të.
Pas pak vjen radha e Mihallaqit. Merr kitarrën dhe ....tingujt spektakolarë përfshijnë sallën si të qenë pendë të një krahu të madh.Edhe një...edhe një...kohë pas kohe e shoqëron Vaska, që rri paksa i tërhequr pas tij.
Një ftesë dhe...tanimë , që të gjithë me kollare, kanë rrethuar Mihallalqin, grupi i roterianëve.
Pas këngës së parë....Një duet i mahnitëshëm. Mes Mihallalqit dhe Drejtorit të spitalit që pas asaj tronditjeje të madhe, ka ardhur për të nderuar mikun e tij. Ai…ai ka mbledhur forca, shpirti i tij e di, dhe po këndon me të. Madje...Popo, Mishel Papakozmai nxjerrë edhe harmonikën të cilës i bie “si askush në Shqipëri”...
Korçarët nuk kanë vetëm serenata. Fizikani i njohur Vangjush Konini ka radhën tani të marrë kitarrën e të këndojë këngë gazmore – “Plaka e Rexhës ka ra n’dashni | me një plak që e ka kojshi....A po vjen te shpia ime| të hamë fiq e gështeja të zime”.
Sërish i them Presidnetit Servet Feka se duke nderuar kështu këtë vigan të serenatës korçare dhe të luftës për jetën, ju i keni bërë më shumë se Mihallaqit, një nder vetë Korçës suaj. Duke i larë asaj një borxh e për të mos e lënë atë të tupëruar më tej ndaj mënyrës së të sjellurit zyrtar me birin e tyre të lakmuar ngado.
“Gjithçka në kohën e duhur dhe në vëndin e duhur”, përgjgijet kryeroteriani i Korçës.
VIZITË TE E BUKURA KICI.....
Përshkrim
“ ... baba.. merte listën e vajzave jetime që do të
martoheshin dhe e binte në shtëpi. Ua
mbushnim secilës bashkë me babën nga një
pako me ndihma dhe e çonte baba me makinë.... “
Rrukie Sokoli
Me shtatin e hedhur si pjergull, me flokët kaçurrelë të derdhur si trëndafila të zinj përmbi supet, siç e mbaj në mënd në fëmijërië time, ndjeva hapat e Kicit ndërsa po hapte derën...
Flokët i qenë thinjur, por ende e zotëronte veten si një bredh që bleron bukur, sado i vjetër.
Këtë motër viganësh – njëri nga vëllezërit e saj, ka qënë basketbollist i njohur i kombëtares shqiptare - e kujtoj nëpër rrrugën e lindjes sime, “Zdralej” kur që të gjith kthenin kokën për ta parë; ajo kalonte duke qeshur me bashkëshortin e saj të ndjerë, Beqirin. Beqir Sokolit i endej një buzëqeshje melankolike, edhe kur ecte i menduar dhe vetëm,.
Kushdo që nuk e njihte merrte menjëherë spiegimin se ,“ajo”, ishte e bija e Hasan Lahit...
Kicit i shkëlqeu fytyra gjith përzemërsi .
Asaj ende vazhdojnë t’i ndrijnë tëra qelizat e fytyrës, kur është e gëzuar.
Babain e saj, për nderin e të cilit ishte dhe kjo vizitë, unë e kam parë gjith – gjith, vetëm një herë, në fëmijërinë time. E kujtoj kur, një burrë shtatlartë u ndal papritur para meje, dhe më pa me aq adhurim dhe mahnitshëm, saqë unë e mbaj mënd edhe tani. Ndërsa luaja me kolopuçët e tjerë, njëri prej tyre më kishte thërritur fooooort në emër e mbiemër. Kjo e kishte bërë atë burrin të stepej.
Kushuriri i tij i parë, të cilin e kish pasur tër jetën edhe shok të shtrenjtë, tanimë kishte vdekur. Atij i patën vrarë nazistët një djalë që kish ardhur nga Italia ku ishte me studime për farmacist, për të luftuar për lirinë e atdheut; pushkatuar me grupin e të 104 djemve në Prishtinë. Atëherë avokai i njohur shkodranë mori tatëpjetën drejt vdekjes, dhe mua më dhuruan emrin e tij, gjashtë muaj më pas, atë që kish dëgjuar i ardhuri i përmalluar për vëndlindjen.
- Të keqen Kici ty, po kam kaq kohë që nuk të kam parë. Lexoj gjëra nga emri yt, të shikoj në televizon dhe them, ky është Rizi, Rizi që ka emrin e “axha Rizasë”....Rizi, unë shkoj përherë te vorri i babës ... Pasha një këtë kafe, gjëja e parë që fjalos me babën te vorri i tij , janë gjëra që lidhen me bujarinë, mirësinë, zemërdhimbshuronë dhe ndihmën për jetimët.... Më duket sikur njerëzit nuk e dijnë se sa zemërbardhë ka qënë baba, Hasan Lahi. A flasim rreth babës sot? Ka vdekur në prill të 1962, pastë rahmet.
Më bëri shumë përshtypje përkujdesja e kësaj bije shkodrane tetëdhjetë vjeçare për kujtimin e të atit, vejeardhejt e saja te vorri i tij; edhe tani, me kaq nipa dhe mbesa,.
Ja se sa të shtrenjta për baballarët janë bijat e tyre!
xxx
Ra rrufeja dikur rrëzë kalasë “Rozafat”, në “Qafë”, ku shtrihej Shkodra, dhe bëri shkrumb një familje të tërë, duke shpëtuar dy djemtë e vegjël, vëllezërit Brahim dhe Dervish. Ata i mori në mbrojtje një kushuri që banonte në cepin tjetër të qytetit, i quajtur Abdullah, një kryetrim nga familja e famëshme Mema. Gjith Shkodra e njihte me emrin Lah Mema, atë burr ,me origjinë të largët nga Bushati. Ai u dha edhe mbemrin e tij dy jetimëve që mori nën sqetullat e tija; i martoi dhe i vendoi . Nga rrënja e këtyre dy vëllezërve dollën shumë juristë, shkencëtarë , tregëtarë... por dhe sportistë të njohur, sikurse kampioni aktual i boksit prej disa vjetësh në peshën e rëndë Nelson Hysa, basketbollsiti Agim Lahi, apo vëlli i tij Zahidi....
....Dy bijtë e dy vëllezërve jetimë, thuajse moshatarë, shkuan në mejtepin “Ruzhdie”; njëri vazhdoi deri sa u bë avokat , nga ata që nuk humbi asnjë berejë në jetën e tij, kurse tjetri e la shkollën në mes fshehur prindërve, të cilët, kur e morën vesh, e dërguan shegert. Shegerti, Hasan Lahi u vendos në Tiranë dhe, falë asaj shkolle të papërfunduar që kish bërë, arriti në pozitën e “kryebazhdar”, pra “kryedoganier”. Vazhdoi të kryente detyrën me korrektesë in extremus edhe falë një tradite familiare. Vjehrri i tij, ndihmuar nga kushuriri i vet në oborrin e sulltanit, Tahir Pasha, kish shërbyer, si ekonomist po në të njëjtin oborr – emri i tij ndodhet ne “Top Kapi” edhe sot, shkruajtur nga “qatipët” e mrekulleushëm osmanë. Ai quhej Halil Efendi Kraja. Ndrysh nga kushuriri që e ka varrin në Stamboll, Halili Efendiu vendosi të kthehej në atdhe ku po shpallej pavarësia. Punoi si drejtor burgu në fillim ( Shkrimtari luftëtar Haki Stërmilli e ka cilësuar “Një drejtor i mrekulleushëm burgu” ) dhe më pas, drejtor spitali.
...Një ditë te zyra e “kryebazhdarit” – atëherë Shqipëria qe shpallur monarki - u dha një tregëtar italian i dëshpëruar në kulm. Malli i tij – një kamion me agrume – nuk mund të futej në tregun shqiptar, por asqë bëhej fjalë të kthehej mbrapsht. Kishte , dy rrugë, ose ta flakte mallin në plehra, ose, e pse jo, të mos ia dhuronte “kryebazhdarit” të ri dhe aq korrekt e miqësor?
Shqiptari, si pagoi kafetë e largimit të jabanxhiut, u habit pa masë nga propozimi i të huajit, por i kërkoi që ai t’i linte adresën e saktë.
Ky kamion me agrume, kish qënë edhe kyçi i “Susamit” për Hasan Lahin shtatlartë dhe me fytyrë të dhëmbshur.
Shkodrani e shiti gjith mallin dhe, menjëherë e njoftoi italianin Rodio në Bari. Posi! Agrumet e tija , jo vetëm që nuk ishin flakur, por ishin shitur të gjitha, dhe, sigurisht që, fitimine duhej ta ndanin për gjysëm. Tregëtari italian u shtang . Njeri kaq të ndershëm nuk kish gjetur gjer atë ditë. Nisën të bashkëpunonin. Ndërkohë kish hyrë edhe Italia fashiste në Shqipëri. Duke refuzuar prerë propozimin e Rodios që të vëndosej në Itali, Hasan Lahi , tashmë ndihmuar shumë nga miku i mahnitur prej besnikërisë shqiptare, pat bum ekonomik. Sigurisht që i ndihmuar pa asnjë rezervë nga vëllai i tij Mustafa, me të cilin formoi firmën “Hasan Lahi e vëlla” , duke qenë të lidhur shumë me vëllain e tyre më të madh në Shkodër, burrin po aq të nderuar, Maliqin.
Lufta vazhdonte me furi. Hasan Lahi , i ndihmuar me shpirt dhe si një maqinë që nuk lodhej kurr prej të vëllait, Mustafës, vazhdonte tregëtinë duke u pasuruar.
Firma “Hasan Lahi e vëlla”, krahas tregëtisë , ka ndihmuar pa asnjë kursim luftëtarët e rinj të çlirimit; shpeshherë duke rrezikuar seriozisht; materialisht por sidomos, edhe financiarisht. Intendentët e brigadave partizane i mblidhnin si pika gjaku napolonat e floririt që i duheshin luftës. E nga i merrnin ata? Sigurisht nga njerëz që kishin , jo nga ata që nuk kishin kësi monedhash që “çojnë ujët përpjetë”. Vëllezërit kishin lidhje gjaku të afërt me ilegalë dhe partizanë , si Hamit Beqja, vëllezërit Muhamet dhe Zyhdi Lahi , Tahir Kraja, etj. Në dejet e vëllezërve tregëtarë qarkullonte, për më tepër, gjak nga ai i “Hoxhë katilit”, siç qe shpallur nga Porta e Lartë dikur gjyshi i tyre, hoxha Selim Efendi Çoba , mik i Abdyl Frashërit, pjsëmarrës i “Lidhjes së Prizrenti” dhe kundërshtar i zjarrtë i mosdorëzimit të Ulqinit , për mbrojtjen e të cilit pat luftuar me armë .
“Hoxh Katilin” e pat thirrur veziri i Shkodrës, i cili, në momentin që do të nxirte nga syrtari pisqollën të vriste pabesisht mbrojtësin e zjarrtë të Ulqinit , ka parë se si, nga xhybja e hoxhës kish hasharitur rrufeshëm gryka e pagabuar e një pisqolle...
Hasan Lahi ndihmonte papushim stehën vorfnore dhe spitalin. Kjo lloj ndihme bëhej thuajse legalisht dhe pa rreziqe. Strehën vorfnore e ndihmonte edhe nga ngacmimet e kujtimeve të babait nga fëmiëjria e tij, se çdo të thotë të jeshë jetim. Kurse , në spital, ku kishin ndërhyrë kaq e kaq herë të mjekoheshin ilegalisht luftëtarë të plagosur, ishte edhe ndihma e atij që kishte zëvendësuar vjerrin e tij Halil Krajën– e drejtorit të ri Sabri Teofiku, që vazhdonte ta simpatzonte familjen e paraardhsit të tij hijerëndë.
Më në fund erdhi dita e lirisë. Ne kemi lexuar romanin “Përballimi”, bërë edhe film, ku flitej për racën e tregëtarë që fshihte e fshihte për t’u pasuruar si shushunjat, por nuk kanë qënë të gjithë tregëtarët ashtu. Në gazetën “Bashkimi” , pikërisht të datës 15 tetor 1945, lexojmë të shkruhet plot simpati rreth një grupi tregëtarësh në Tiranë që mbledhinin ndihma te kolegët e tjerë, si kishin dhënë kontributet e tyre, ku lexojmë emrat e Hasan Lahit, Ali Kacelit e Abdullah Ndroqit.
“ Për shpirt të tem vëllait, Zahidit që më ka tharë zemrën, e kam pa babën një vjetë rresht tuj hangër vetëm bukë e kos. Nadje pinte nji kafe, në mesditë e në darkë nëna - Fatime e ka pasë emrin, pastë rahmet - ia vente para kosin me bukë kollomoqit e ai hante me shumë uri. Thoshte se nuk më shkon me hangër “miradina” kur kishte pllakosë zija e bukës” – tregon Kici duke më ofruar një cigare , të cilën e kujtoj se e ka pirë qëkur kam qënë unë fëmijë. Dhe vazhdon...
Tregëtari Hasan Lahi ka qënë kryetar i Komisionit të Tatimeve të Jashtëzakonëshme në Tiranë, me cilësinë e të cilit, ka tatuar të parin firmën “Hasan Lahi e vëlla”.
Për këtë , atij i kanë dhënë Triskën e Nderit të Frontit Demokratik rreth vitit 1946.
Unë nuk di gjer tani ndonjë rast anolog – lexuesi I dashur, të lutem, më shkruaj nëse di ti ndonjë shëmbëll tjetër.
Shtypi i pasluftës ka shkruar disa herë për babain e Kicit, të cilit ajo vazhdon e i rrëfehet te varri. Kushurira ime Kici, ja, ka mundur të gjjë njërën nga këto gazeta. Është një artikull që mban në fund emrin e Minsitrit të Asistencës Sociale të kohës, Bedri Spahiu dhe mban vulën e vitit të tmerrshëm 1945. Ja,:
Bashkimi” 19 korrik 1945 ( Organ central i Fronit Nacional Çlirimtar) :
HASAN LAHI - një shembull për të tjerët
Mjerimet dhe sakrificat e asaj pjese të popullit që më tepër vuajti nën zjarrin dhe hekurin fashist, nuk munden të lënë pa prekur zemrat fisnike të bashkëatdhetarëve të tjerë. Me çeljen e mensave nga ana e Minsitrisë së asisitencës sociale, vetiu u hap një garë ndërmjet bamëmirësave të vendit tonë.
Z Hasan Lahi u dallua mbi të gjithë të tjerët. Veç 15 000 franga shqiptare që dhuroi si ndihmë të parë në favor të Asistencës Sociale, ai vullnetarisht mori përsipër rregullimin e dy mensave të lagjes së tij ( Sulejman Pasha) dhe ka dhuruar:Për ndreqje guzhine 5715 fr, orendi guzhine 2200fr, për sallën e bukës – orendi etj 3778fr, për mushama tavolinash 1210 fr, veshje personale të shërbyesve 2745 fr...Një ditë që mungoi buka në këtë mensë, z Hasan Lahi e plotësoi menjëherë me shumën 1260 fr. Zoti Hasan Lahi ndalon në bisedime të gjata me prindër dëshmorësh,të vobegët, ...i pyet dhe ua plotëson nevojat menjëherë. Së shpejti do të modernizojë guzhinat e dy mensave do të shtojë me çimento një sallë ngrënieje dhe do të ngrejë një podium për shfaqje teatrale. Hasan Lahi nuk është mjaftuar me kaq. Ndihma e tij bujare është shtrirë edhe në lagjen “Ali Bej”. Në mensat e kësaj lagjeje ai ka dhuruar: për kompletimin e sallës së bukës 2034 franga, për kompletimine guzhinës 385 fr, për gramafonin e disqet 520 fr dhe për personelin shërbyes 50 fr.
Ministria e Asistencë Sociale e falënderon nxehtësisht këtë bir fisnik dhe filantrop të vëndit tonë dhe uron të jetë shembëll për lagjet tjera të kryeqytetit dhe për gjith Shqipërinë.
Mnistri i Asistencës Sociale Bedri Spahiu ( gazeta e vitit 1945 Shg 34/3B)
Vazhdon të tregojë Rrukije Sokoli :
” Më ka thënë një plak i panjohur kur më ka parë të vorret, te vorri i babës: “ E bija e Hasan Lahit je ti? Ai ka ndihmuar një vajzë të varfë të martohej me pajë, kur kishim trokitur në dyert e të gjithë të tjerëve dhe askush nuk na u pat përgjgigjur...”.
Unë mbaj mënd se si baba, shkonte në bashki e merte listën e vajzave jetime që do të martoheshin dhe e binte në shtëpi. Ua mbushnim secilës bashkë me babën nga një pako me ndihma dhe e çonte baba me makinë; trokiste në derë, dilnin ata të shtëpisë, ai e lente te dera dhe ikte për te shtëpia tjetër, sipas adresës.... “Çka ka ba baba jot për të vorfnit e jetimat e Tiranës, nuk ka ba kurrkush”, kujtoj që më tha këto ditë një tjetër burrë shumë i rënë dhe i moshuar, kur e takova rastësisht....Shyqyr Zotit, që të gjithë – fëmijë, nipa dhe mbesa janë secili më zemërbardhë dhe xhymert se tjetri, njashtu si ka kenë baba... “
Kici...
Kici i bukur që dhe tani tetëdhjetë vjeçare shkon te varri i babait!
Kici dhe nënat dhe gjyshet tona shpirtbukura, këto kapilarë të dhëmbshur të rrënjëve të kombit tonë! Që e shtërngojnë fort shqiptarizmin që i dhanë gji dhe shpirt tër jetën; që e shtërngojnë me tër ashkun dhe rreshkun e shpirtit, sot, kur janë kaq korrente që ngulmojnë të shkatërrojnë familjet tona dhe të shkombëtarizojnë kombet e vegjël....
