2011-05-09

Poezia jashtë ‘dhomës së vogël'



image 


Kozeta me bashkëshortin e saj Qemal Zylo
 


Nga Fatmir Terziu
 
Ne shpeshherë e shohim ‘botën’ nga dritaret e dhomës sonë të vogël dhe mendojmë se ne e kemi parë të gjithë atë ‘botë’ me të cilën kemi thjesht atë këndkomunikim me veten, atë vendndodhjen dhe hapësirën në të cilën shtriqemi ‘kaposhësh’. Por, harrojmë se çdo specie dhe cdo lidhje e saj me tërësinë e ka dritaren e saj dhe ka edhe pamjen e vet. Nëse e shohim botën nga këndi poetik, nga ai kënd ku ne kemi vënë në rradhë vargore ‘specie’, sende, ndjesi, frymorë dhe dukuri  dhe po të pyesim veten se çfarë pjese e botës duket si një syshikim i këtyre ‘dukurive’ ose prej këtyre situatave ‘dukuri-ngjarje-ndodhi-frymore’ kemi arsye të ndikohemi nga metafizika dhe gjeografia e poezisë së poetes Kozeta (Këze) Zylo. Në vargun e saj (të paktën në këtë këndvështrim), s’ka kriter ndryshe të imagjinohet një gjeografi që vjen mes një vargu të plotë e tejet të tejdukshëm për të parë përmes tij dhomën tonë të vogël dhe gjeografinë ku shtrihen kufijtë e njohjes, perceptimit, apo edhe fuqisë që vjen si një metaforë loti, në një rrugëtim jetik, por tejet didakt.
Ajo mes një gjeografie të tillë poetike u dikton tërë këtyre ‘parcelave të vogla ndjesore’ arsyen që të mund të mësojnë më shumë për gjëra të tilla si durimi, kënaqësia, dhe përqendrimi, dhe se si mund të sigurojnë gjithashtu më shumë ndjesi të bollshme në një lloj komunikimi poetik mes vyrtytit të njerëzve në një shoqëri ku nuk mund të mos ndodhesh shpeshherë mes xhelozive, cmirave, dashakeqësive, e pse jo edhe urrejtjeve. Kur një nënë si poetja Zylo, e shtrin dashurinë prindërore në aktivitet, e shkrin në varg poetik, natyrshëm gjeografia është një element ndjesor, potencial dhe domethënës. Dhe vargu i lartësuar në blloqe të forta betonarmeje të qëndrueshme është si një ushqim për shpirtvegjëlit e poezisë duke mirëkuptuar mes kësaj gjeografie të begatshme edhe funksionin e një loje loti në oborrin tonë që vjen nga një ditë e nga një natë, jo thjesht natyrale, por të gatuar njerëzore, nën ‘pushtet’ cmire. Dhe kështu pasthirma e magjepsur për një orë njerëzore thërret në ndihmë vargun e bukur të poezisë së Zylos. E në fund në një ditënatë loti të kristaltë, gjithkush që lexon dhe ndjen, por nuk urren ka arsye të shprehet “Kam fjetur edhe atë natë, mes një ndjesie, në një ndjenjë disi më pak të vetmuar, të siguruar nga shoqëria e të gjithë jetë-gjeografisë së “Monumentit të Lotit”, si një arsye  tjetër që forcon lidhjen njerëzore larg, shumë larg, përtej viteve që lamë pas, diku në errësirë.
Dhe gjeografinë që shpalos ndjeshëm vargu poetik i Zylos nuk e gjejmë vetëm tek një pjesë e krijimtarisë së saj. Atë e ndeshim në tërë dimensionin jetik të saj. Këze (Kozeta) Zylo ka një gjeografi jete të lidhur mes Tepelenës, Elbasanit, Tiranës, dhe po aq edhe mes një gjeografie përtej Atlantikut. Ka lindur në Tepelenë, nga prindërit Brahim dhe Liri Gjoni, një familje Mezhgoranase, me tradita patriotike dhe arsimdashëse. Pasi diplomohet në Universitetin e Elbasanit “Aleksander Xhuvani” për Gjuhë dhe Letërsi (1979), punoi si mësuese e Letërsisë Shqipe dhe botërore në disa gjimnaze të Tiranës, ndërkohë kryen dhe studimet pasuniversitare në Universitetin e Tiranës. E spikatur që në vitet 80-të për prirjet dhe qëndrimet e saj jokonformiste, K. Zylo u përfshi energjikisht në proceset demokratike që çuan në rënien e komunizmit. Mori pjesë aktive në krijimin e Partisë Demokristiane të Shqipërisë dhe që nga themelimi ishte në kryesinë e Partisë Demokristiane të Shqipërisë. Në vitet 1994-1995, u zgjodh Sekretare e Përgjithshme e saj dhe drejtonte gazeten “Ora e Shqipërise” organ i Partisë Demokristiane të Shqipërisë. Në këtë gazetë botoi një sërë artikujsh publicistikë. Është dalluar si një mësuese e apasionuar në Tiranë dhe mjaft aktive në shtypin e përditshëm e periodik, organizatore dhe regjisore spektaklesh të rinisë, etj. Në gjimnazin “Çajupi” së bashku me një grup nxënesish drejtonte gazetën “E Ardhmja”.
Në shkurt të vitit 1997, me shpërthimin e trazirave social-politike në Shqipëri, emigron në ShBA (New York), ku integrohet në shoqërinë e atjeshme, vazhdon kualifikimet në kolegj, emërohet Këshilltare e studentëve në BramsonORT College (2000-2004). Punoi si pedagoge disa vite në “Globe Institute of Technology” në Manhattan, dhe tani është e punësuar nga Bordi i Edukimit të Neë Yorkut. Shquhet ndër veprimtaret më aktive në komunitetin shqiptaro-amerikan.
Është zgjedhur sekretare për shtypin dhe informacionin në Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë në USA. 2007-2010.
Rreth poezive të saj u zhvillua një orë mësimi e rregullt në shkollën e mesme Susan E. Ëagner në Staten Island, Neë York, udhëhequr nga Prof.Helen Decker. Gjithashtu poezitë e saj u përzgjodhen dhe u interpretuan në një mjedis amerikan, gjatë një aktiviteti letraro-artistik, në një nga qendrat e mëdha kulturore “Staten Island Greenbelt center, udhëhequr nga znj. Sheree Sobel, shkrimtare dhe psikologe.
Eshtë korrespodente dhe analiste e gazetës “Illyria” në USA, bashkëpunëtore në TV “Kultura Shqiptare” dhe në disa media. Narratore në TV Alba Life në Staten Island, Neë York, ku së bashku me bashkëshortin e saj z.Qemal Zylo Ph.D kandidate dhe familjen, janë pronarë të TV Alba Life Neë York dhe themelues të shkollës shqipe. Për kontributin në TV, mund të klikni në një nga emisionet e saj ne youtube: http://ëëë.youtube.com/ëatch?v=hrKOMZaGcëQ&feature=related
Zv/Presidente e Org.së Gruas Shqiptaro-Amerikane “Zëri Ynë” në Neë York. Përfaqësuese e medias pranë Shkolles Shqipe “Alba Life” në Neë York. Ka organizuar për vite radhazi, së bashku me bashkëshortin e saj z.Qemal Zylo, ditën e Flamurit si dhe veprimtari të tjera atdhetare, kulturore dhe patriotike për Shqiperinë, si dhe simpoziume për çështjen e Kosovës.
Përmes veprimtarisë së saj të dendur, si dhe krijimtarisë së kahershme publicistike, letraro-artistike, veçanërisht në poezi, K.Zylo ka fituar respektin e studentëve shqiptarë në Neë York, të komunitetit shqiptar në SHBA, Diasporë dhe në Mëmëdhe. Është e martuar me z.Qemal Zylo dhe ka dy vajza, Dr.Valbona Zylo Ëatkins dhe Klodiana Zylo Halsted.
Ja pra, pse kjo gjeografi jete kaq e larmishme është edhe një arsye më shumë për të qenë një stimul për krijimtarinë e saj të vlerësuar me cmime të ndryshme. Libri “Mjellmat po të vijnë” u shpall libri më i mirë i vitit, në Panairin e librit me shkrimtarët e Diasporës në Neë York, 2009, organizuar nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Ajo është nderuar me Çertifikatë mirënjohjeje për bamirësi dhe punën udhëzuese tek studentët e saj në mjedieset e një Qendre Shëndetësore, të cilët për shumë kohë punuan vullnetarisht për të ndihmuar njerëz të moshës së vjetër dhe me probleme shëndetësore. Kjo çertifikatë u dha nga Shkolla e Mesme "Ëagner" dhe Qendra e Rehabilitimit “Eger", ne SI, Neë York, në ceremoninë e gradimit të nxënësve, të cilët u pajisën me diplomat e shkollës së mesme. Maj, 2010 I jepet titulli: “Personalitet i Shquar i Kulturës Mbarëkombëtare” nga Shoqata Mbarëkombëtare I.Qemali Vlorë, 28.11.2009. U shpall gruaja e vitit 2008, në Neë York. Ka marrë Çmim nga revista “Fotjon Art”, 2007 – 2008; Çertifkatë mirënjohjeje nga TV “Albanian Culture” në Neë York, për një bashkëpunim të ngushtë me TV dhe mirënjohje për Komunitetin, 2007; Çertifikatë nga Lidhja e Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane për një kontribut të shquar në Letërsi, 2007; Çertifkatë “Mirënjohjeje” nga Shoqata “Dibra” në Amerikë për ditën e Mësuesit, 2006; Çertifikatë nga Akademia e Shkencave në NY, për një punë të palodhur në Media, 2006. Dhe së fundi libra e saj të botuar e plotësojnë më së miri këtë ‘gjeografi’ të dukshme:
1. Monumenti i Lotit (me poezi) (2005)
2. Pranverë pa Mimoza (me poezi) (2006)
3. Mjellmat po të vijne (me poezi) (2008)
4. Nje fjongo dielli nga Neë Yorku ( me poezi) (2010)
5. Refleksione shpirterore (kritike, esse, reportazhe) (2010)
6. Bashkautore në Antologjinë “Perëndim i malluar”
7. Bashkautore në librin: “Kur e lë zogu folene”
8. Bashkautore në librin: “Itaka e fjalës”
9. Redaktore në antologjine “Zemra Prindërore”
10. Bashkautore në librin: “Antologie de poezie”
Kozeta ka gati për botim dhe dy libra të tjerë, dhe kjo sasi dhe vlerë në tërë ecjen e saj na bën të ndalemi tek ajo që mbetet më e prekshme, më e ndjeshme, tek gjeografia e poezisë së saj, me të cilën kohë më parë nisëm ta lexojmë vargun e poetes.
GJEOGRAFIA E POEZISË
Kalëruar në këtë pushtetësi kaltëroshe ku sundon “Monumenti i Lotit” i vërtitesh Globit të gjesh një pikënisje, të gjesh një udhërrëfim. Aty bredh lirshëm. Kundron erën e mirë. Dëgjon dihatjen e moçme. Aty përhumbesh, por s’ndihesh i qetë. Tik-taket e zemrës të shtohen, frymëmarja të kapërcen. Padashje je përhumbur në gjeografinë e poezisë që pena e Këze Zylos ka dhuruar për ty. E ndjen hapësirën që krahët kërkojnë, teksa këto krahë të palodhura, miliona grimca ajri rrahin papushim, si lopata marinarësh të hershëm, dhe i turren hapësirrës së pafund, tokës, gjithësisë për një copë krodhe, për zahirenë e Kohës së Re. Vargu tërhiqet në këtë përplasje krahësh dhe prodhon enkas për ty flladin e këndshëm Mezhgoranas e ta sjell aty si një dhuratë për një ditë më të mirë, për një frymëzim më të mirë. Ti transformohesh në një fabrikë loti që terr e terr çurka uji të kripur mes grykësisë ku dihatja dhe shkëlqimi rrezatues i syve vetëm imitojnë një pjesë të këtij vargu.
Kalëruar në këtë pushtetësi kaltëroshe ku sundon “Monumenti i Lotit” i vërtitesh Globit të gjesh një pikënisje, të gjesh një udhërrëfim. Dhe në ndihmë të vjen vargu i poetes që të sjell pikën e lotit, pikën që i referohet Globit. Aty pastaj ti lexon mallin tënd, dëshirat e tua, aty ti qetësohesh sadopak, se ky Glob i Përlotur të rizbulon edhe fakte të tjera, që i ngjajnë lotit tënd, ndoshta edhe lotit të nënave. Aty mëson sa shumë lot duheshin të ndërtohej vargu i Zylos, të thurej e arnohej shqip “Monumenti i Lotit”.
Harpa dëgjohet lirshëm. Muza zbret ngadalë, e frymëzuar, e shastisur, e harbuar dhe e dehur nga kjo lëvizje, nga ky pushtet grimcash digjitale që fiksojnë e transferojnë me fuqinë e tyre atë që vargu i Zylos ka parë, ka dëgjuar, ka ndjerë që hershëm, sheh dhe e struk në rolin e dëshmitarit të përtej Atlantikut në sëndukun e Artë shqiptar të traditës së mirë e të bukur të vargut letrar, e strehon herë me dhimbje e herë me dëshira të gjithëpushtetshme në gjirin e ngrohtë të Poezisë. Aty strehohet “vjeshta me gjethen e verdhë”. Aty shtohet xhelozia e poetes, teksa:
“Gjethja e verdhë me vjeshtën e artë
të shton xhelozinë pastaj për gjithçka
Ti i lyen flokët në ngjyrën e grunjtë,
Si për t’i thënë Hënës, kam ngjyrën tënde, mos m’u ndal…”
Janë këto ngjyra që ushqehen në vargun e Kozetës, në këtë varg ku koloriti, s’ka piktor që të mos e frymëzojë. Ngjyrat janë të gjalla, të mpleksura me bukurinë e dy traditave, me shumëllojshmërinë e tyre natyrale, teksa pastaj zbresin natyrshëm e përhumben tek “Polena e Puthjes”:
“Tani si një Ëngjëll më vjen puthja,
Kur shpirtrat bashkohen në një,
Shigjeta e shikimeve është tretur e tëra,
Dashuria përhapet si polenë në të”.
Natyrshëm mes këtij vargu ndjesor vetëm poezia ka magjinë të shpaloset, vetëm vargu i gatuar e latuar mirë në mjeshtërinë e tij mund t’a thotë. Dhe këtë e ndjen këtu:
“Puthjet e ëmbla janë si flutura,
Që fluturojnë magjishëm, në hapësirën e zemrës,
Ndezin gjakun, shtojnë ritmin e jetës,
E etshëm thithin burimin e vesës”.
Mes asaj vese të lënë mëngjeseve të largëta pastaj zbret kujtesa, del “Molla e Migjenit” e “Historia e Kafshuar”…
Ke bredhur mes këtij vargu dhe ke harruar se duhet të nisësh pak fjalë të tjera, ndoshta të thëna e ndoshta të dala enkas pas kësaj dihatjeje, tek loti që të ka ‘ngelë pikturë’, tek vetë magjia e vargut të poezisë. Le të kënaqemi të gjithë me gjeografinë e larmishme të poezisë shqiptare, që përditë e më shumë troket e troket për të depërtuar edhe salloneve mondane, moderne, dikur të ëndërruara për baballarët e poezisë, për skalitësit e moçëm të vargut të saj, por për ca kohë të mbetur si një “mollë e ndalueme’. Le t’i gëzohemi natyrshëm kësaj gjeografie të re, premtuese.
Dhe kur lexon se poezia femërore e krijuar nga poetet ose poeteshat, më së shumti është një mishërim shpirti që përhumbet në një gjeografi substanciale të lidhjes së shpirtit me vendin, hapësirën dhe kohën, natyrshëm e kupton më shumë gjeografinë e poezisë së kësaj poete.

No comments:

Post a Comment

Dhuna Politike në Dardani ...

Kërko brenda në imazh Gazi lotsjellës e koktej-molotovët janë dhunë politike, vlerësonte  ish ambasadori i Amerikës në Kosovë, Greg Delawie....