Në veri të Dushkajës është vendlindja ime Shqiponja.

 Nga Flori Bruqi

 

Skënder R. Hoxha (1949) u lind në Shiponjë (ish-Jabllanicë) të Dushkajës, komuna e Gjakovës. Nga një kohë jo shumë e largët, gjyshi i tij rrjedh nga një familje malësore, Demaliaj, e Breg Pacit, rrethinë e Bajram Currit. Skënderi është profesor i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Shkollën e Mesme Teknike të Pejës. Me shkrime kishte zënë të merrej qysh si nxënës i Gjimnazit “Hajdar Dushi” të Gjakovës. Shkruan: poezi e prozë (për të rritur dhe për fëmijë), eseistikë, fejtonistikë, çështje e probleme gjuhësore, ndërsa më me përkushtim merret me hulumtime e studime në fushë të onomastikës. 

 

Deri më tash ka botuar:

     - “Pëllumbi në fluturim” (poezi), 1990;   
     - “Kontribut për studimin e toponimisë së Dushkajës (I)” (studim), 1992;
     - “Kalorësit e mortit” (poezi), 1993;
     - “Bilbili i Dushkajës” (poezi për fëmijë), 1995;
     - “Dy akte të dramës së pakryer” (poezi), 1997;
     - “Kontribut për studimin e toponimisë së Dushkajës (II)” (studim), 2000;
     - “Tridhjetë vjet pune të shkollës së mesme “Shaban Spahija” të Pejës (monografi), 2002;
     - “Vjersha dhe poema” (poezi), 2004;
     - “Jabllanica (Shqiponja) e Dushkajës” (monografi), 2004;
     - “Radoniqi e Rakoci të Dushkajës” (monografi), 2005;
     - “Toponimia e Dushkajës” (vepër studimore), 2007;
     - “Poemë e dhimbjes krenare” (poezi), 2007;
     - “Poet i trazuar” (libër – bisedë me shkrimtarin Hasan Hasani), 2007;
     - “Hasan Hasani në sytë e kritikës” (përmbledhje kritikash për veprat e H. Hasanit), 2008.
    
Ka në dorëshkrim edhe disa vepra zhanresh të ndryshme që presin mundësitë e botomit.
Skënder R. Hoxha është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës. Aktualisht është kryetar i Degës së LSHK në Pejë. Jeton, punon e vepron në Pejë e në Shqiponjë(Jabllanicë).

Haiku u Dushkajës

E ruaj nga fjalë të pleqve
Në traditë në harta të vjetra
Dushkaja tridhjetë katunde…
Emrin e ka nga bimësia
Me male e pyje me dushk
Shqip – emri Dushkajë.
Me një territor të gjerë
Autokton shqiptar –
Dushkaja e Kosovës
Atje fluturojnë shqipet
Skifterët dhe pëllumbat
Për armikun plumbat…
Suka e Cërmjanit midis Dushkaje
E kohës ilire – fortifikatë
Krenohet në lartësi.
Kjo Sukë afër Gërgocit,
Ndërsa ku kryqëzohen ca rrugë –
I thonë Kryqi i Rakocit.
Sipas traditës së lashtë
Bëhen dasmë e dekë
Bujaria - krenari…
Përroje e prroska
Gjarpërojnë luginave
Bistrica e Drini kufij natyrorë
Përroje, Bistricë, Drini i Bardhë
Herë të kthjellta herë të turbullta
Freskoheshim verës në to.
Pranverave turbullohen ujërat
Drini i Bardhë i mbledh të gjitha
Në lumthin Shushica nxinim peshq.
Në fusha e male
Kullosin bagëtia
Dëgjohen kënga e fyelli.
Livadhet me kullosa
Në mrize bagëtia
Bukolikë e ëmbël…
Bujqit e kostarët
Në ara e livadhe djersiten
I këndojnë punës…
Në Sukë shehë e dërvishë
Rrinin kohë pas kohe
Rruhej kultura shpirtërore.
Në Bec Tyrbe, Kishë e Xhami
Kishë e Tyrbe në Doblibare
Me predikime shqiptare.
Në Sukë për festa maji
Mbledheshim të rinj e të reja
Me lule të para mbuloheshim…
Ka edhe sukëza e kodra
Shpate e shullaje –
I krijoi natyra…
Në veri të Dushkajës
Është vendlindja ime
Shqiponja.

T’I FSHIJ DJERSËT ATDHE

Çka do t’i jepet dhuratë
Kësaj dite me vapë korriku?

A mund të flitet
Për çmimin Nobel për Paqe?

Për të drejtat njerëzore
Për Vetëvendosje?

Apo më fort
Për çmimin Nobel për Hile
Për padrejtësi
Të Rrugëmbylljeve të Mia!...

Evropa e bota sorrollaten
Me Plakëlindjen e rryer dinake
E nanurisin Kuçedrën e Ballkanit
Zagarët e mi s’prajnë së lehuri
E gjahu qelbet përtej bjeshkëve…

Për mua vijnë Lindjet e vonuara
Të degëdisura gjithmonë të përgjakura
Me deng ankthesh të bezdisshme!

Dale edhe pak t’i fshij djersët ATDHE
T’i puth agimet e muzgjet
Me sy të përlotur t’i mas plagët -
Ende të njoma të nxehta.

Hej, sa të mëdha janë!...

Por, as stërgjyshi
As gjyshi babai as unë
As fëmijët e mi
As fëmijët e fëmijëve të mi
Tjetër atdhe s’kemi

Ti je më i mjeri, më i miri për NE…

/18 korrik 2007, Pejë/ 

MË I FORTË SE VDEKJA

Kur mjeshtrit e t(m)errit
Shtrigat dhe shtriganët
Më vërsulen si hienat
Unë jam dragua
I mposht ata.

Kur sëmundja më bën hile
Nëpër vërragët e netëve
Pa ilaçe
Prapë jamë më i fortë
Se ajo.

As vdekja nuk me frikëson
E pres si burrat në log
Por nëse ajo më përvidhet
Nëpër parmakët e jetës
Hajdutçe të më rrëmbejë
Unë jam më i fortë
Edhe se vdekja
Jam kusar dhe e vras atë…

/22 korrik 2006/

ATË DITË FRYNTE NË DURRËS

Ditë vere bregdetare
Jeta vlonte
Durrësi i ngjante një metropole
Ani, e meriton këtë
Autobusët bartnin
Në shumë drejtime
Njerëzit e rreshkur nga dielli
Valët e detit ishin të tërbuara
Atë ditë fungushti
Era frynte çmendurisht
Si Uragan përplaste
Çadrat në zall plazhi.
Përplaste gjësende nëpër rrugë të Durrësit
Unë bëja vizitë familjare
Tek një i ardhur ngaVeriu
Në lagjen e Kënetës.
Dëgjoja fishkëllimën e erës
Tek ngushëlloja familjen e kushëririt
Për birin e tyre njëzet e pesë-vjeçar
Të aksidentuar në Itali
Me motorin e tij ogurzi…
- E patëm shtyllë të konakut -
Më thoshin ata
E unë prapë i ngushëlloja…
Në mbrëmje u ktheva në Kosovë
Gjatë rrugës shkrova këto vargje
Kur autobusi zhurmonte lodhshëm
Rrugëve me leqe
Të veriut të Shqipërisë
Të atdheut tim të copëtuar!...

/27.VIII.2007, Veri i Shqipërisë/

 

VJERSHË

Nëse më dashuron
Edhe TI
Me gjithë zemër
Si UNË
Atëherë
Edhe zemrën time
Ja ku e ke
Merre peng
Për kohën që iku pa ne
Se kësaj i thonë dashuri…

/7.III.2006/

TUPANXHIU

(Me Din Mehmetin, në Gjakovë, në vitin 1979)

- e shkruar atëherë -

Në rrëmujën e Stacionit të qytetit

Shikimi thehet në rrudhat e ballit të Baclokut

Të tupanxhiut plak si Dukagjini

Me krahun e lëvarur e gishtërinjtë që i dridheshin.

Më tha: U gëzova që t’pashë -

(E më shtrëngoi si mikun e vjetër),

Pak jam plakur Baclok e pleqërisë s’i besohet,

Pak jam sëmurë e kësa edhe lisi i rrëzohet.

I thashë: Jo Baclok, jo, se

Ende duhet ta rrahësh tupanin Dukagjinit,

Ende duhet t’i hapësh frëngjitë e kullave,

Ende të jesh strall i ashtit të stërgjyshërve,

Ende të ndriçojë FENERI YT për ata që po vijnë,

Ende duhet të jetë KRISMË EMRI YT!

                                             

FLAKË JANARI

                                    

 /Jusuf Gërvallës/

Agimeve e muzgjeve shpirt i ndezur

                                    

 Në unor Dukagjini tej Ylberit

                                    

 Flakë Janari ku drithërinë zemrat

            

Flakë janari ku lëshojnë shtat ëndrrat.

       

Kitarë e përvuajtur në krahë muzash

                                      

Me tela të kurdisur n’Dubovik

                                      

Harfë e moçme magjepse e fashitur

                                    

 Lyrë Orfeu e shndërruar në mit.

                 

Në Flakë Janari u lind Kanjushë e Verdhë

                                

     Fluturojnë e bien Jusufi tha

          

Trohat e përgjakura rrugës skamnore

                                      

Dimrave të ftohtë duke i mbledhë.

                                    

 Në hartë Ilire vegim engjëllor

                                    

 Me duart plot zjarr Prometeu

                  

A është baladë profetike a këngë trimoshi

                 

  Rrugës së kalvarit Jusufi Kadriu Bardhoshi

                                   

  Figura në bronz e në vargje rubaish.

                                   

  Natë kobtare n’Allaman nxiu

                                      

Shtrigat hienat e moheve e pritave

                                      

Në llahtari veshur me lëkurë djalli

               

 Thurën shëmtinë në kristale shtrëngatash

                                  

   Flakë Janari u bë Fanar i pashuar.

                                                                      

      PS.: Kjo vjershë u shpërbly me vendin e parë, nga juria, në Orën e Madhe Letrare, mbajtur në kuadër të Flakës së janarit, më 16 janar 2007,  në Pejë.

RRAP I RRAHUR ERËRASH

(Pofesor Mark Krasniqit, në 88 vjetorin e lindjes)

As frymëzimi nuk më pret të piqet

As fjalët nuk më presin t’i latoj t’i tjerr

I mbaj në zemër në kokë shumë kohë.

Kur në ballë të plakut të urtë të matur

Vezullojnë sytë – frëngji kullash tona

Në ballë i janë regjur breza studentësh

Furtunat e serta veshët ia kanë rrezbitur.

Rrap i rrahur erërash – kurrë shpirt i shitur

Ku zënë fill ëndrrat ku lind “Posta e porositur”.

Po, a ia nisën nga Gllaviçica?

A nisën nga cila kullë e Dukagjinit?

Nga cili amfiteatër, cila ligjëratë?

Cili Kuvend Burrash a cila shtrëngatë?

Nuk shkruaj sot monografi për ty as biografi

Por pak fjalë poeti që s’munda  më t’i ndal

Pa i qitur në letër si TI dikur

Kur i ke shkruar stinëve të rime

Vargjet njomake vargjet e thime

Lexuar i kemi nën hije të çdo lëndine

Heu, ç’më rri  në kokë

Libri yt “Gjurmë e gjurmime”.

Gjurmë ilire – iu the armiqve –

Ka në këto troje herët e tevona

Me penën e shkencëtarit penën e guximit

Siç flasin librat e shenjta për bëlbëzimet tona.

(Shtator 2008)

OSHËTIMA E MORDJES SË MADHE

/Më të dëgjuar kumtin për vdekjen e shkrimtarit Azem Shkreli/

Mordja e madhe

Vjen

Pa të pyetur

Kur aspak nuk të duhet

Ty as Fisit

Gurit as lisit

Ajo vjen

Pa të trokitur në derë

Ajo varr e ka

Krejt tokën

Derë e ka krejt qiellin

Ofshamë e ka bubullimën

Dënesje e ka shkreptimën

Vaje i ka

Shirat e të gjitha stinëve

Ajo

Kurrë s’është Falë e Fundit.

POETËT NUK VDESIN ATA VETËM NDËRROJNË JETË

/Requiem shkrimtarit Beqir Musliu/

Do të shtunave të mesverës ‘96

Në faqet e kulturës së gazetës “Bujku”

(alias “Rilindja”)

Si rrallëherë mbizotërojnë

Përkujtime fotografi shkrime

Për kulturën e të HESHTURIT BUKUR

Për kulturën e VDEKJES KRENARE.

Kryepersonazh shkrimtari Beqir Musliu

Mbijeton edhe vdekjen

Zoti e bekoftë!

Por poetë si Ti nuk vdesin

Ata vetëm ndërrojnë jetë

Për t’ikur nga planet i mërzitshëm

E bëhen zëdhënës në Tempullin e Zotit

Jo most ë joshin hyritë e xhenetit

Se Ti  do të ringjallesh prapë

Kur të digjet Orë e Kukuvajkës

Kurt ë ringjallet Halil Gërria

Kur në Kosovë –

                                 

  /4.VIII. ’96, Pejë/

MIKUT POET

(Përkushtim poetik – Çelë Bardhajt)

E kërkoj Çelën

nëpër Rugovë

e gjej në ditarë nxënësish

e gjej në tëbana

e gjej në kujtime burrash

e gjej në anekdota

e gjej në këngë

E kërkoj Çelën

Nëpër Kosovë

E gjej në faqe gazetash revistash

E gjej në kulla

Të Dukagjinit të Drenicës

Ballëhapur më thanë kërkoje

Prapë kthehem

Dhe e kërkoj Çelën nëpër Rugovë

Në vendlindjen e tij

Më del përpara një varr i thjeshtë

I Mikut Tim Poet.

/Tetor 1999, Pejë/

MIKU YNË POET

(Requiem Tahir Deskut)

Shpejt iku koha

Pas kodrave të Drenicës

Si pranverat në çantë

Të shkollarit të saj

Tahirit të Siçevës

Vargjet e poetit

Fjalëmbla – metaforë

Nuk harrohen

Rreshtat e gazetarit

Përherë kojtohen

Edhe në fronte lufte

Në Pika në Istikame

Kumbonte

Fjala e zjarrtë

Fjala kushtrim

Kur gjëmonte Llapushniku

Atje ishte Tahiri i Kosovës –

Miku ynë

Breznitë do të pyesin

Athua u zbraz herët

Gotë e jetës

Apo kobi mashtroi

Në fundvjeshtën me brymë?

                                                   

                                               

(Fundnëntor 2008)

(Kjo vjershë u lexua më 3 dhjetor 2008, në Akademinë Përkujtimore, mbajtur në Klinë, më rastin e tre-vjetorit të vdekjes së poetit Tahir Desku.)

TESTAMENTI I NËNËS

Sa herë mendoj fëmijërinë

Më del para

                       pushteti i nënës.

Në  ëndrrat rinore

                          kur dua të kthehem

Këshillat e nënës

                         më lëshojnë zë.

Gjatë jetës pjekur dallgësh

                                      me ylberin tej kodrash

Buzëqeshje e heshtur e nënës

                                      më dilte zot.

Edhe në kujtim të përbotshëm

                                s’ka të mplakur 

                                       s’ka të harruar

                                              testament i nënës…

                                                                                         

                                                                               

(Shkurt 2009, Pejë)

 RRUGËVËSHTIRA E MËSUESVE TANË

(Në kujtim të Ditës së Mësuasit)

U kujtoj për rrugën e përgjakur

Për t’na dhuruar dritën!

U Kujtoj për rrugën e gjatë të shkronjave

Për t’na dhënë gjirin e gjuhës së nënës!

U kujtoj për rrugën e sakrificës

Se për shkronja u bëtë shkronja në gurë!

U kujtoj për fletoret e grisura

Ku shkruat germa të arta shqipe!

U kujtoj për dritën e venitur

të pishës e llambës së vajgurit!

U kujtoj për rrudhat që ia shtuat ballit

Prej hienave ta ruani shlyerjen e EMRIT ILIR…

                                                              

(Mars 2009)

Prof. dr.Iliaz Fishta nuk reshti së punuari gjatë gjithë jetës.

85-vjetori

Më 21 maj të këtij viti u mbushën 85 vjet nga lindja e prof.dr.Iliaz Fishtës, figurë e shquar e shkencës sonë kombëtare. Ky jubile, në situatën e tensionuar paszgjedhore që po kalon Shqipëria, kaloi në heshtje. Iliaz Fishta ishte një ndër ata që kanë kontribuar për vendin, ndaj në këtë jubile të lindjes e ndiej për obligim që sado në mënyrë modeste, të shpreh konsideratën dhe mirënjohjen time për gjithçka ai ka bërë për shkencën tonë ekonomike dhe veçanërisht për historinë e ekonomisë së Shqipërisë. Iliaz Fishta lindi në Shkodër, më 21 maj 1926, në një familje qytetare me tradita patriotike. Në vendlindje, në Liceun e Shkodrës kreu studimet e mesme dhe pas çlirimit të vendit, në vitet 1946-1950 ndoqi studimet e larta në Institutin Ekonomik Financiar të Leningradit, ku u diplomua si ekonomist finance me rezultate të shkëlqyera. Pas përfundimit të studimeve u kthye në atdhe dhe punoi në detyra të rëndësishme shkencore në fushën ekonomisë, në institucione qendrore e lokale, ku u angazhua me të gjitha forcat për zhvillimin e përparimin e ekonomisë në sektorë të ndryshëm, duke kryer edhe funksione të larta organizuese e drejtuese, si në Ministrinë e Financave (1950-1953), drejtor i Drejtorisë së Studimeve më Komisionin e Planit të Shtetit (1966-1969), drejtor i Bankës së Shtetit në Shkodër (1969-1973), sekretar shkencor i Institutit të Studimeve Ekonomike dhe shef i seksionit të Historisë në këtë institut, dhe së fundi shef sektori në Institutin e Historisë të Akademisë së Shkencave (1979-1991), derisa doli në pension. Pasioni dhe zelli për punën e pajisën Iliazin me një përvojë të pasur, që do të shërbente si një rezervuar i pashtershëm për kërkimet e tij shkencore në fushën ekonomisë. Këtë veprimtari ai e filloi që në rininë e hershme, por e thelloi vit pas viti, duke e finalizuar me studime e botime madhore, nga më të rëndësishmet për historiografinë e ekonomisë shqiptare të shekullit të kaluar, si “Sistemi monetar e i kreditit në Shqipëri 1925-1944”, trilogjia për ndërhyrjen e kapitalit të huaj dhe politikat e saj skllavëruese për Shqipërinë 1925-1939 (vëll. I 1979, vëll.  II 1989, vëll. III 1999); monografitë me bashkautorë “Gjendja ekonomike e Shqipërisë gjatë viteve 1912-1944, prapambetja e saj, shkaqet dhe pasojat” (1983) etj. Krahas kësaj veprimtarie të madhe, prof. Fishta ka qenë ideator, organizator e drejtues në shumë projekte e studime shkencore individuale e në grup, që kanë nxitur e ndihmuar shumë studiues të rinj në punën e tyre kërkimore shkencore. Për afro 25 vjet, prof. dr. Iliaz Fishta ka qenë zëvendëskryeredaktor i disa revistave shkencore si “Ekonomia Popullore”, “Probleme Ekonomike”, “Studime Historike” dhe anëtar i këshillave shkencorë të Institutit të Studimeve Ekonomike dhe të Institutit të Historisë të Akademisë së Shkencave. Veprimtaria shkencore e botuese e prof. Iliaz Fishës përshkohet tej e mban nga objektiviteti shkencor e karakteri atdhetar. Kjo veprimtari  e bën personalitetin e tij një figure krenare të shkencës shqiptare në fushën ekonomisë, ndërkohë që ka qenë anëtar aktiv i tri shoqatave shkencore europiane në fushën e ekonomisë. Prof. dr.Iliaz Fishta nuk reshti së punuari gjatë gjithë jetës. Për kontributin dhe punën e tij ai ka merituar urdhra e medalje të ndryshme, deri te “Çmimi i Republikës” e Urdhri “Mjeshtër i Madh i Punës”. Vepra e tij i ka shërbyer kohës e do t’i shërbejë vendit e populli tonë edhe në të ardhmen, prandaj në këtë jubile të 85-vjetorit të lindjes, të gjithë shokët, miqtë, bashkëpunëtorët, veçanërisht ekonomistët dhe historianët  bashkëkohës, por edhe të brezit të ri, e kujtojmë me respekt, mirënjohje e konsideratë të lartë për veprën e çmuar që na la pas, duke qenë një shembull frymëzues si studiuesi i palodhur, me rezultate të mëdha e gjithnjë modest.

http://isbn2book.com/99927-913-1-4/historia_e_ekonomise_se_shqiperise_1944-1960/Dr.Mihal Ziu

“Në kërkim të sensit të humbur”....

Instituti Shqiptar i Medias sjell katër tituj të rinj për lexuesit. “Në kërkim të sensit të humbur” i Adam Michnik, historian, publicist dhe eseist polonez, sjell në këtë libër përvojën e tij. Në vitet 1968-1989 ai ka qenë ndër organizatorët dhe drejtuesit kryesorë të lëvizjes opozitare demokratike ilegale në Poloni.

I burgosur disa herë nga regjimi komunist, u bë një ndër simbolet e rezistencës antikomuniste në Evropën Lindore. Michnik është një ndër personalitetet më të spikatura të kohës sonë, një nga ata njerëz që pa frikë mund të konsiderohen si ndërgjegjja kritike e tranzicionit postkomunist. Kjo përmbledhje është libri i parë i autorit që botohet në gjuhën shqipe. Esetë e këtij libri u përzgjodhën nga vetë autori për lexuesin shqiptar. Titulli i dytë vjen nga Amartya Sen, “Identiteti dhe dhuna”.

Në këtë vepër të tij filozofike, Amartya Sen parashtron idenë se dhuna vrastare që karakterizon sot shoqërinë tonë, ka si shkak po aq çoroditjen që përjetojmë sa dhe urrejtjen. Amartya Sen (1933), ekonomist indian, fitues i çmimit “Nobel” për Ekonominë në vitin 1998, aktualisht profesor në Universitetin e Harvardit, SHBA. “Frikë nga numrat e vegjël” është titulli i tretë, përgjigjja e Arjun Appadurait për këtë pyetje.

Si një ndër teoricienët kryesorë të globalizimit, Appadurai i kushton vëmendje dinamikës së tij komplekse, dhunës së motivuar kulturalisht, duke nisur që nga gjenocidet që ndodhën në Europën Lindore, në Ruanda, apo dhe Indi në fillim të viteve 1990, deri te “lufta bashkëkohore kundër terrorizmit”.

Libri i fundit, “Çfarë mendon Kina? i Mark Leonard na sjell një tablo magjepsëse për mënyrën sesi intelektualët dhe elitat politike kineze e shohin botën, çka padyshim do të ndikojë në mbarë botën gjatë shekullit që sapo ka nisur. Aktualisht Mark Leonard është drejtori ekzekutiv i European Council on Foreign Relations, e para organizatë mbarë europiane për studime ndërkombëtare, me seli në Berlin, Londër, Paris, Romë, Sofje dhe Varshavë.

Gjakatarët e vranë shpirtin poetik madhor të vashës së mitur !

 

  Yllka Domi u lind me 18 gusht 1982, në Gjakovë.U vra me 7 maj 1999, në Gjakovë, nga forcat serbe. Trupi i saj , sikur i mijërave të tjerëve, u mbajt peng në gropa të Sërbisë.U rivarros me ceremoni fetare, bashkë me dhjetë bij të Gjakovës, me 23 dhjetor 2OO3, në kodrën e Cabratit të Gjakovës.

Yllka Domi ka qenë nxënëse e shkëlqyeshme, ishte besimtare, recituese e dalluar dhe valltare. Kishte prirje për poezi…Ishte çikë për hasret, bija e vetme e Dashurije dhe Afrim Domit, ish-kryetar i Këshillit të Bashkësisë Islame të Gjakovës…

Zhorzh Sand: Per heroinen e Kosoves Yllka Domi

Plaget e atdheut te kerkuan rinine
Bllokun e poezive rrembimthi e fute ne xhep
Pushken hodhe supit, nenes i the lamtumire
Vrapove pas shokeve ne gerxhe e shkrepa

Kengen tende te thyer e vazhdon Kosova
Rreth lapidarit shoket flasin me ty
Ti, pellumb i bardhe, vashe e parritur akoma
Flet me heshtjen tende, me te bukurit sy.

 

 Flori Bruqi

 ************

Yllka Domi apo poezia e këputur përgjysmë

Gazetari i njohur Chris Stephen i gazetës The New York Times, pas vizitës në Gjakovë, menjëherë mbas luftës, ka botuar në këtë gazetë, poezinë e Yllkës me titull “Kënga e pranverës”. Poezitë e Yllka Domit, u kallën nga paramilitarët serbë bashkë me shtëpinë e saj, kurse ditari që e mbante me vete gjatë luftës, u zhduk sikurse edhe trupi i saj, prandaj ajo me plot të drejtë mund të quhet një Ana Frank shqiptare. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nga Blerim Valla 

 

Asnjë mësimdhënës nuk e paramendon për të gjallë të tij, e as unë, se do ta përjetojë vdekjen e nxënësit apo nxënëses së vet. Aq më larg, se do të marrë pjesë në përcjelljen e fundit për në amshim të ndonjërit prej tyre .

Por ja që në jetë ndodh gjithçka.

Lajmin për vrasjen e ish-nxënëses Yllka Domi, vetëm 17 vjeçare, ma kishin kumtuar shoqet dhe shokët e saj, po ashtu ish-nxënës të mi, menjëherë pas ofensivës së madhe të forcave paramilitare dhe militare serbe në Kodrën e Çabratit, që zgjati prej 7 deri më 11 maj të vitit 1999. Isha i tronditur edhe më shumë kur u mor vesh se trupi i saj ishte zhvarrosur për së dyti nga kanibalët sllavë dhe se trupi i saj i njomë, pas gati katër viteve, (më 2003) ishte identifikuar, në varrezën masive në Batajnicë të Serbisë.

Lajmin për këtë e kishte dhënë, menjëherë pas luftës, gazetari i njohur Chris Stephen në gazetën The New York Times, pasi kishte vizituar personalisht Gjakovën, menjëherë pas luftës . Stephen fill pas kthimit në SHBA, në gazetën prestigjioze amerikane kishte botuar dhe poezinë e Yllkës me titull “Kënga e pranverës”. Dhe sot kur po mbushen 12 vjet nga vrasja barbare e saj, kur lulet e majit kanë mbuluar varrin e saj (nuk e di por për herë të parë ndjehesha disi ndryshe, më i qetë para një varri , mbase duke ditur se më në fund e dija unë dhe të tjerët se ku prehet trupi dhe shpirti i Yllkës), kujtimet më kthejnë para shumë viteve kur Yllka si nxënëse 10-12 vjeçare vinte me fletoren e saj përplot poezi dhe kërkonte mendimin tim për poezitë e saj, duke insistuar të merrte pjesë edhe në orët e shumta letrare që organizoja në atë kohë në shkollën " Mazllum Këpuska".




Dhe Yllka, mbesa e shkrimtarit të njohur gjakovar Kasim Domi (i cili kishte përjetuar edhe Goli Otokun), poezinë e kishte si ajrin, si jetën, si ujin, si bukën dhe nuk ndalej së shkruari.

Talenti dhe puna e saj e vazhdueshme e kishin bërë atë një poeteshë të pranueshme në qarqet letrare të qytetit, duke u shpërblyer me disa çmime letrare nga klubi letrar "GJ . N. Kazazi". Por, të gjitha krijimet letrare të Yllkës, bashkë me ditarin e saj, ishin djegur bashkë me shtëpinë e saj nga barbarët serb në pranverën e vitit 1999. Atë e vranë një vajzë të mitur por nuk mundën ta vrasin kurrë shpirtin dhe poezinë e saj për dashurinë, lirinë, rininë, atdheun, jetën, vdekjen... Po edhe për vdekjen, sepse disi ajo kishte parandjenjë fatin e saj, se do të vdesë, e kjo më së miri del në poezinë e saj të fundit, për të gjallë, "Ti fluturon me dallëndyshet".

Dhe tek pas vdekjes, më 2001, ishte po ky emër në krye të përmbledhjes me poezi të Yllkës, botim i "Lidhjes së Gruas Shqiptare të Kosovës" dhe falë punës së madhe të shkrimtarit Agim Byci, i cili arriti të mblidhte pozitë e saj nga shoqet, pastaj poetes së njohur Flora Brovina, shokët, mësimdhënësit dhe të afërmit e Yllkës. Amanetin e saj të
fundit e kishte lënë mu në këtë libër.

Në vitin 2002, klubi letrar "Gj . N . Kazazi" botoi librin tjetër kushtuar Yllka Domit, me titull "Një yll i pashuar", i cili përmban mbresa e kujtime nga miqtë dhe të njohurit e saj, pastaj krijime kushtuar asaj, si dhe disa poezi të pabotuara deri atëherë të Yllkës, të gjitha këto të mbledhura nga shoqja e saj Zana Bakalli, botuar nga klubi letrar “Gj. N. Kazazi”.
Ajo kishte sens për poezi, për aktrim, për vallëzim, recitim, e mbi të gjitha ishte një princeshë e poezisë dhe e bukurisë.

Për nder të saj, grupi letrar në gjimnazin “Hajdar Dushi” të Gjakovës, ku Yllka, deri para vdekjes, vijonte mësimet në vitin e tretë, mban emrin e saj. Për Yllka Domin, si poete shumë e talentuar dhe e cila premtonte shumë, pastaj si nxënëse dhe aktiviste e shumë fushave të artit dhe të kulturës, për virtytet dhe shëmbëlltyrën e saj, pastaj për familjen e poetes dhe martires Domi, e cila bashkë me prindërit e saj kishin dhënë ndihmesë të madhe për luftëtarët e lirisë në kodrën e Çabratit, në Gjakovë, mund të dëgjosh nga të gjitha anët e qytetit vetëm fjalët më të mira.

Ishte ideja e autorit të këtyre rreshtave, që në shenjë nderimi për këtë poeteshë të re shumë të talentuar, qyteti dhe bota letrare në Gjakovë ta themelojë një çmim letrar me emrin e saj, çmim i cili do t’i jepej për çdo vit krijueseve të reja për krijimtarinë e tyre poetike. Kjo iniciativë u mirëprit dhe hasi në mirëkuptim të plotë nga qarqet letrare të Gjakovës, sidomos nga shkrimtari dhe përkthyesi Agim Byci.

Dhe në mitingjet e organizuara deri më tani pas luftës, sikurse që është aktiviteti më i madh letrar në Kosovë, Mitingu i Poezisë, që mbahet çdo vit në Gjakovë, ky çmim, në bashkëpunim me klubin letrar “GJ. N. Kazazi” dhe shtëpinë botuese “Fan Noli“ nga Gjakova, deri tani iu është ndarë tri poeteshave, Abetare Domit, Gentiana Muhaxherit dhe Xhevahire Izmakut.

Ndonëse qysh në vitin 2002, libri me poezi i Yllka Domit “Fluturimi i fundit me dallëndyshet”, është përkthyer në anglisht dhe në gjermanisht nga Agim Byci, edhe sot e kësaj dite, në mungesë të përkrahjes materiale, ky libër nuk është botuar ende. Mbase deri
vitin e ardhshëm, në 13-vjetorin e vrasjes së saj, do të gjendet ndonjë mundësi apo ndonjë donator, dhe ky libër ta sheh dritën e botimit. Ky do të ishte nderi më i madh që qyteti i
Gjakovës do t’i bënte Yllka Domit.

Yllka iku por, na la vlerat e vërteta prej njeriu dhe prej poeteje. Tek eci maje Çabratit dhe tek shkruaj këtë përkujtim për ish-nxënësen time më kujtohen vargjet e fundit të shkruara nga Yllka Domi, "Nuk dua përmendore". Ti Yllka, me veprën tënde, e ngrite përmendoren e lirisë.


*****

Poezi mbi dashurinë, lirinë, jetën dhe vdekjen

Shkruan: Agim BYCI

Janë shumë të pakët emrat që kanë lënë gjurmë në shkrimin letrar pa i mbushur 18 vjeç, Yllka sipas mendimit tim, radhitet ndër të parat, e cila edhe me këto pak poezi që kanë shpëtuar, dëshmoi se kishte talent. Poezitë e mbetura i takonin dashurisë, lirisë, jetës dhe vdekjes. Megjithatë, bëra një radhitje siç pason në libër. Ishte punë e vështirë. S’kisha mundësi, siç ndodh me libra të tjerë, të zgjedh poezi, por vetëm të mbledh. Poezitë dhe shkrimet në këtë libër kanë mbetur gjallë falë memories së nënës Dashurie, shoqeve dhe shokëve të saj, revistave dhe fletores së hartimeve të gjetur gjysmë të djegur në gërmadhat e shtëpisë. Porosia e saj kur i kishte mbushur 12 vjet e 3 muaj, vërtet, duhet të vihet si moto ose mbishkrim nëpër shkolla: “ Rinia shqiptare sot në Kosovë duhet ta ketë jo vetëm si obligim personal dhe familjar, por edhe detyrë kombëtare arsimimin e vet. ” Shpirti i saj ishte i preokupuar me vuajtjet, përpëlitjet dhe nëpërkëmbjen e popullit. Ende nën moshën madhore, por çuditërisht si një “ vunderkind ”, shkruan si një vajzë e rritur, si një nënë me përgjegjësi për Kosovën, lirin, kurbetin dhe porosit djemtë, burrat që të kthehen në vendlindje. Kujt i këndonte Yllka ? I këndonte pranverës, dallëndysheve, këngës së bilbilit, më të dashurve të vet, i këndonte dashurisë, rinisë, lirisë, i këndonte jetës dhe vdekjes, thuajse kishte një parandjenjë se do të vdiste. Dëshironte të këndonte, të jetonte, të dashuronte, ama dikush nuk e linte. Ai dikushi ishte pushtuesi serb, që krijonte pa ndërprerë dhunë, pasiguri, kërcënime… Këto ndijime të ankthit, të pasigurisë dhe të dozës pesimiste i hasim në poezitë, të cilat, siç duket, i ka shkruar pak para se të fillonte lufta. Te poezia “ Ti fluturon me dallëndyshet ”, shfaqet ndjenja dhe mendimet që asocionojnë vdekjen. Aty shihet se poeteshës i ka humbur buzagazi dhe në afërsi i bredh ankthi nga koha e pasigurt që shumë shpejtë do të pasonte. Ishte e vetëdijshme për atë që do të shfaqej befas, e pasi ka përjetuar shumë peripeci, as që i frikësohej vdekjes. Poezia nuk përmban fjalë të forta mbi vdekjen, as rënkime dhe elegji, por ligjëron thjesht dhe qetë për një gjendje të zymtë shpirtërore. Kjo dhe dy poezitë e mëparshme, “ Dashuria s’ka fund ” dhe “ Lotët ”, sikur na kujtojnë ndjenjën e vdekjes në poezitë e fundit që i shkroi Mitrush Kuteli. Me këto poezi është në harmoni edhe “Kënga e pranverës”, që e  botoi gazetari amerikan Chris Stephen. Duket se kjo është një strofë e shkëputur nga poezia “ Ti fluturon me dallëndyshet ”, sepse ka ngjashmëri me strofën e gjashtë dhe të shtatë. Në poezinë “ Valëzimi ” hasim shkallëzime të gjendjeve, të sendeve, të simbolikave dhe të përfytyrimeve, që përmes një deduksioni krijohet gjendja apo përfytyrimi tjtër në harmoni me të mëparshmin. Yllka e shikonte gjithësinë si një konstelacion yjesh, që simbolizojnë dashurinë, si: Hëna, Dielli, Afërdita dhe yjet si gjerdanë. Sikur ta kishte mësuar Lasgush Poradeci. Poezia “ Ylli ” është një lirikë dashurore kozmike në mes të djalit dhe vajzës, ylli që nënkuptohet dashuria, e cila gjithnjë shndrit në zemrën e të dashuruarve. Te poezia “ Lumturia ” hasim një bipolaritet si te Sharl Bodleri, në një çast lumturia, në tjetrin zymtësia. Poezia “ Familjare ” ma përkujton poezinë me të njëjtin titull të Zhak Preverit, por shtjellimi i ngjarjes këtu është aktual, familjar dhe i prekshëm. Poezia “ Malli ” është poezi e durimit. Poezinë “ Bukuria ”, të cilën e lexoi në lokalin “ Rinia ” dhe u dallua me rimën, simbolikën, krahasimet, graduacionet dhe sentencat, e mori poeti Engjëll Berisha ta botojë në revistën “Letrari”. Edhe kjo poezi u dogj, se barbarët serbë i’a vunë zjarrin edhe shtëpisë së tij. Pas një përpjekjeje të madhe, e rikujtuam, e riformësuam dhe e riprodhuam bashkë. Poezia “ Liria ” ishte e shkruar në faqen e prapme të fletëudhëzimit se si duhet të përdoret dhe të pastrohet pushka. Nëna Dashurie thotë se poezia i kishte dy strofa. Strofa e dytë, nuk është më. I vetmi tregim i mbetur është “ Nuk dua ”, që e shkroi kur i kishte 13 vjet e 4 muaj. Tregimi ka një formë letrare, ka ca veti strukturale, ka ngjarjen, ka personazhe. Nga forma e jashtme përmban kronikën, informacionin gazetar. Nga karakteristika e brendshme tregimi shpreh aktualitetin dhe ngjarjet që rrjedhin me kohën. Ndërtimi i tregimit dhe teknika, për moshën e saj, janë mbi nivel. I shkruar në veten e parë, përmban edhe digresione lirike. Gjuha e tregimit është poetike. Bie në sy një rast i rrëfimit në vargje, thuajse e bën me qëllim dhe krijon një ritëm, rimë dhe ndjenjë lirike.
Dielli s’ka rreze,
koha u vrenjt,
zogjtë nuk këndojnë më,
gjithçka u shua
Mendimet në formë të proverbave mbi dashurinë, librin, dëshirat dhe porositë janë të nxjerra nga fletorja e hartimeve, si dhe shkrimi “ Femra shqiptare sot ”. Poezitë, të cilat Yllka i’a kushton dashurisë, përmbajnë dridhje emocionale, fluiditet dhe ndjenjë çiltërsie. Ato shprehin ndjenjat dhe afshin e dashurisë rinore, dëshirën dhe pulsin për jetë, mësim dhe përparim, dëshirën të shpërthejnë hapësirën e robërisë dhe të shijojnë lirinë, kurse poezitë tjera rezultojnë trishtim, revoltë dhe shqetësime të brendshme. Ajo, pos fjalës, gjeti forcë në çastin më të trishtueshëm, kur armiku kërkonte gjak rinor, doli në mal për të luftuar të keqen, për ta sjellë lirinë, lirinë në poezi. Poetesha e re kishte shumë dëshira, por e pengonte pushteti policor serb dhe koha e paraluftës. Si recitatore kishte dëshirë që ora letrare të mbahej e lirë dhe të recitonte vargjet e lira, si valltare kishte dëshirë të vallëzonte vallen e lirisë në qendër të qytetit, si poetesh kishte dëshirë të botonte dorëshkrimet me poezi kushtuar lirisë dhe dashurisë, si aktore kishte dëshirë të jepej premiera e shfaqjes, si erudite kishte dëshirë të vazhdonte gjimnazin në Amerikë, si atdhedashëse kishte dëshirë, e që u thoshte orë e çast më të dashurve të saj, ta shihte njëherë Kosovën të lirë. Pas çlirimit, në shenjë kujtimi, nderimi dhe frymëzimi, meqë ishte dhe mbeti simbol i poezisë dhe i bukurisë, i rinisë dhe i dashurisë, i jetës dhe i vdekjes, shumë krijues sajuan për Yllkën emisione, artikuj, libra, dokumentarë, poezi, këngë, piktorët e pikturuan buzëqeshjen – liri të Xhokondës… Diçka të afërt tragjike kishte me poetin e madh Frederiko Garsia Lorka, të cilin kriminelët fashistë pasi e pushkatuan, e zhdukën trupin e tij dhe kurrë s’u gjet më.
Këtë fat e pati edhe Yllka, por ndoshta më tragjik, sepse pas masakrimit e pushkatimit u varros, pastaj u zhvarros dhe kufoma e saj u zhduk për të mos u gjetur më kurrë. Sigurisht, gjaksorët kishin frikë nga gjaku i ri i poezisë së saj, nga fjala e re e një femre shqiptare që lind dhe ecën drejt shtigjeve të reja të lirisë e të demokracisë.

Shënime për autoren
Yllka Domi u lind më 18.08.1982, në Gjakovë. Pas kryerjes së shkollës fillore, u regjistrua në gjimnaz. Klasën e tretë të gjimnazit nuk arriti ta përfundonte. Emri i Yllkës filloi të bëhet i njohur që nga mosha 12 vjeçare me vjershat e botuara në Zog mëngjesi dhe pastaj në revistën Gjimnazisti. Ishte nxënëse e shkëlqyeshme. Kishte prirje për poezi, por i pëlqente edhe arti, muzika, vallëzimi dhe aktrimi. Si valltare mbeti i paharrueshme me rastin e festës së shkollës, kur shkëlqeu në vallen “Shota”, e cila u dha disa herë edhe në shkollat e tjera. Koreograf ishte simpatizuesi i saj, Meritoni. Si aktore i ra menjëherë në sy aktorit Sylejman Lokaj, i cili e përgatiti shfaqjen “ Romeo dhe Gjulieta ”, e cila për shkak të luftës mbeti pa u shfaqur. Dallohej edhe si recitatore. Në bazë të shënimeve të profesorit Blerim Valla, që ishte shpesh kryetar jurie me rastin e manifestimeve letrare e kulturore, por edhe të shokëve  e shoqeve të saj, si Meritoni, Yllka, Albina, Gentiana, Zana e të tjerë, fitoj çmimin e dytë me poezinë “ Ti fluturon me dallëndyshet ”, me rastin e festës së Flamurit me 28 Nëntor 1998, ndërsa të dytin në orën letrare të quajtur “Pranvera e poezisë”, të mbajtur më 2 prill 1997, me poezinë “ Lotët ”, dhe me rastin e fillimit të vitit shkollor më 13.10.1997 me poezinë “ Çfarë dëshiroj ”, e cila nuk gjendet. Anglishten e dinte, por meqë kishte dëshirë ta lexonte Bajronin në origjinal, ndoqi kurset e gjuhës angleze. Ishte e talentuar, elegante dhe bukuroshe. Pas luftës, gjenerata e gjimnazit në shenjë respekti e kujtimi e zgjodhi mis të gjeneratës. Kur policët ia vunë zjarrin shtëpisë, u dogj gjithçka, edhe përmbledhja me poezi që e kishte në dorëshkrim. I mbetën vetëm dy fletoret e vogla, që i mbante në xhep kudo që ikte nga zjarri dhe nga plumbat e armikut. Këto dy fletore, thonë prindërit, i kishte si bukë, i ruante si sytë e ballit, i bante me vete dhe kujdesej si për foshnjën, që kur të çliroheshim, t’i publikonte. Njëra ishte me poezi, kurse tjetra përmbante ditarin e ditëve të tmerrit e të ferrit. Për fat të keq, edhe ato u zhduken bashkë me trupin e saj. Tragjedi e shumëfishtë ! Gjaksorët e vranë edhe atë, edhe poezitë, edhe ditarin. I vranë tri dëshmitë e mëdha kundër veprimeve të tyre kriminale: ndaj njeriut, letërsisë dhe historisë.
E vranë shpirtin poetik madhor të vashës së mitur !
Vallë, cilat janë ato poezi ? Çfarë shkruhet në ditarin e Ana Frankut shqiptare ? Rrjedh nga një nënë bujare dhe baba të qetë dhe intelektual. Shtëpi patriotike. Gjyshi i saj, Kasemi, për ide kombëtare u dënua dhe vuajti burgun në Goli – Otokun famëkeq. Babai Afrimi u dënua me dy vjet burgim, sepse e formoi qeverinë paralele. Para luftës, kur situata ishte e nderë, ishte ndër të parët, ndonëse i dënuar dhe i ndjekur që e hapi derën për të zhvendosurit nga zonat e luftës. Shtëpia e Yllkës ishte e mbushur me të zhvendosurit nga fshatrat Nec, Shishmon e Junik. Yllka u lexonte të rinjve poezi dhe të vegjëlve u tregonte përralla. Gjatë luftës, kur sipas radhës nëna i përfundonte gjellërat dhe ushqimet për ushtarët e UÇK-së, të cilët gjendeshin në Çabrat, Yllka mezi priste t’u dërgonte duke u përvjedhur nëpër shtëpi, pullaze, mure…
U vra me 7 maj 1999, në sythin e pranverës. Gjaku i saj i njomë ra si vesë mbi lulëkuqet rrëzë Çabratit, të cilat tash, sa herë që lulëzojnë, janë më të kuqe dhe me aromë lirie.

Fjalët e fundit – Babait dhe nënës

E ballafaquar me terrorin, dhunën dhe pasigurinë që i përjetoi vetë, kur e rreshtuan ta pushkatojnë, dhe falë zotit në çastet e fundit i iku vdekjes, kur gjyshit ndër sy të saj ia përgjakën kokën dhe pas pak ditësh vdiq, kur në çdo anë dhunoheshin femrat, kur masakroheshin njerëzit e pafajshëm, fëmijë, gra e pleqë, kur digjeshin shtëpitë dhe i tërë qyteti kundërmonte erë gjaku e shkrumbi, i doli përpara babait, Afrimit, i cili përgatitej të kthehej në mal, dhe nënës Dashurie, që mundohej me mish e shpirt t’i shpëtonte fëmijët, dhe u tha:
“ Babë, merrmë me vete, sepse instruktorja e UÇK-së, Jeta, më ka mësuar se si të përdorë armën. Ashtu siç di ta përdor lapsin, do ta përdor edhe pushkën ”.
“ Mami, unë po largohem me shokë e shoqe. Më mirë të vdes nga plumbi se t’i bie në dorë shkaut. Mami, po ngjitem në Çabrat. E kam afër, moj mami, do hip mbi majë dhe do ta vendos flamurin e lirisë. Gëzim më të madhë a ka, moj mëmë !? Po ti, mos baj dert për vjershat e mia, se pas luftës do të çuditesh sa shumë do të shkruaj ”.
Fotoreporteri Fred R. Conrad jep fotografitë, kurse gazetari Chris Stephen shkruan në gazetën e njohur “ The Neë York Times Magazine ” për vdekjen në rrugën “ Mazllum Shasivari ”.
“ Pas valës së parë të plaçkitjeve, djegieve, përdhunimeve, shkatërrimeve dhe vrasjeve, ka pasuar e dyta prej 7 deri më 11 maj. Poeteshën e re e heshtën përgjithmonë. Kur kishte filluar ofensiva e majit, Yllka, e cila më herët mezi i kishte shpëtuar përdhunimit prej ushtarëve dhe policëve serbë, kishte ikur bashkë me babanë dhe me një grup burrash në pyjet e Çabratit. Kishte vdekur në mal. E kishin kapur rafalet e automatikëve. Trupin e kishin marrë romët, që ato ditë bënin varrimet masive. Ishte hedhur në varrezë masive dhe më pas ishte zhvarrosur sërish, mbase për të shkatërruar dëshmitë e krimeve të luftës. Nuk ishte gjetur më. Mbesa e shkrimtarit të ndjerë Kasim Domi, Yllka, tashmë ishte shkrimtare dhe poeteshë e pranuar, por pjesa më e madhe e punës së saj ka humbur kur shtëpisë i ishte vënë zjarri. Një poemë që kishte shpëtuar mban emrin “Kënga e Pranverës”.
Kënga e pranverës

“ Nuk do të jemi bashkë,
jetërave tona po u afrohet fundi.
Nuk do të njihemi,
bashkë nuk do të takohemi,
do të derdh lot,
duhet ta dish se nuk ka shpresë më për mua,
e kam dashur shpirtin tënd më tepër se veten.
Shkrova për ty kujtimin
që të mund të gjesh prehje.
(Botuar në gazetën “ The Neë York Time Magazine ” nga Chris Stephen, i cili që ditët e para të çlirimit u gjend në Gjakovë. Gjatë vizitës kërkonte në shtëpinë e djegur të Yllkës fletore e dorëshkrime të padjegura.)
Dëshira

Unë dua të këndoj
Dikush më pengon.
Unë dua të jetoj
Dikush s’më lejon.
Femra shqiptare sot
(Këtë hartim Yllka e shkroi në klasën e shtatë fillore kur kishte 13 vjeç e 4 muaj)

Femra dikur ka njohur vetëm vuajtje, e mjera! Ka shikuar vetëm katër muret e mbyllura në një dhomë. Femra asnjëherë nuk ka guxuar të vendosë për fatin e saj, por për fatin e saj ka vendosur dikush tjetër. Meqë atë kohë ishin kushte të tjera, ndaj i kan munduar. Meqenëse femrat shqiptare ishin të pashkolluara, poetët e shquar Haki Stërmilli, Sami Frashëri, Çajupi e të tjerë janë munduar ta thyejnë atë fanatizëm. Femrat së pari duhet të shkollohen, sepse do të bëhen nëna e dijenia dhe edukata i trashëgohen fëmijës, sepse nëna më së shumti merret me fëmijë. Prapëseprapë femra mbeti femër. Femra shqiptare asnjëherë nuk ka ditur se ç’është liria. Por ajo ka qenë e obliguar t’i kryej të gjitha punët, jo vetëm punët femërore, por edhe ato që mund t’i kryej mashkulli. Ato dilnin në ara në diell të madh dhe në shi tërë ditën dhe nuk i shihnin fëmijët e vet deri në mbrëmje.  Fati i femrës së sotme nuk krahasohet aspak me atë të së kaluarës. Tani kanë të drejta të barabarta me meshkujt. Shkollohen dhe punojnë në punë shtetërore dhe bëhen mjeke, inxhiniere e të tjera. Mendimi im për femrën shqiptare nga e kaluara: ishte një krijesë që ta këputë shpirtin.

Panairi Ndërkombëtar i Librit në Prishtinë nga 3-8 qershor 2011

Pesë ditë para se të nisë për të 13-ën herë me radhë ekspozita më e madhe e librit në Prishtinë, organizatorët po seleksionojnë listën e pjesëmarrëseve. Ata kanë siguruar se do t’u japin tezgë me qira vetëm shtëpive të mirëfillta botuese.
Besian Zeneli nga Shoqata e Botuesve të Kosovës ka thënë se panairi i sivjetmë do të jetë një festë e vërtetë e librit, e jo vetëm tregti me të. Ndër ngjarjet që ai ka përmendur që do ta veçojnë edicionin e sivjetmë, është lansimi i botimit në shqip të librit autobiografik të aktorit të madh shqiptar, Bekim Fehmiu, “E shkëlqyeshme dhe e tmerrshme”. Librin në panair e sjell “Botimet KOHA”. Në Panairin Ndërkombëtar të Librit që do të mbahet nga 3 deri më 8 qershor, sipas Zenelit, pjesëmarrjen e kanë konfirmuar diku 60 deri në 70 shtëpi botuese.
“Shoqata ka marrë vendim që në Panair të ketë vetëm botues të mirëfilltë, e jo vetëm libërshitës. Është kusht që librat të shiten vetëm në stendën e vet. Dora e dytë e shitjes së librave nuk mund të ketë zbritje në çmim, e përshtypja që krijohet është se panairi nuk po ka zbritje”, ka thënë Zeneli.
Ai ka thënë se është kërkuar nga botuesit që të kenë zbritje së paku 20 për qind.
“Por disa na kanë thënë se do të kenë zbritje deri në 30 e 40 për qind”, ka thënë Zeneli.
Nënkryetari i Shoqatës së Botuesve të Kosovës nuk ka mundur të konfirmojë mysafirët që do të jenë prezentë për këtë panair.
“Nuk mund të jap ende emrat, sepse me ata të cilët jemi në negociata deri në momentin e fundit nuk e dimë nëse do të mund të vijnë”, ka thënë Zeneli, teksa ka përmendur se këtë vit do të ketë së paku 6 përvjetorë të shkrimtarëve shqiptarë që do të festohen në këtë panair. Por Zeneli ka dalluar një të veçantë që do ta shënojë panairin e sivjetmë.
“E veçanta është se njerëzit me padurim e kanë pritur librin e Bekim Fehmiut, dhe lajmi që ky libër do të vijë në shqip, pikërisht në këtë panair, është mirëpritur shumë. Kjo e madhështon edhe panairin”, ka thënë Zeneli, teksa ka shtuar se në panair do të prezantohen edhe tituj tjerë të rinj.
Gjatë këtij muaji në Prishtinë qe mbajtur edhe një tjetër panair libri, të cilin për herë të parë e kishte organizuar Unioni i Botuesve të Kosovës, i formuar rishtas. Shoqata e Botuesve e Kosovës kishte reaguar se mbajtja e një panairi paralel, vetëm pak kohë para se ajo të organizojë për të 13-ën herë panairin tradicional po shkakton konfuzion te botuesit.
“Ishte shkaktuar konfuzion dhe shumë botues mendonin se panairi tradicional nuk do të mbahet fare. Por tashmë kemi informuar njerëzit”, ka thënë Zeneli.
Alban Zeka, përfaqësues i shtëpisë botuese “Dukagjini”, që nuk kishte marrë pjesë në panairin e organizuar nga shoqata, ka thënë se do t’i thonë “jo” edhe pjesëmarrjes në këtë panair.
“Nuk kemi dashur të kuptohet se po përkrahet njëri grupacion, ndërsa ne kemi qenë kundër ndarjes dhe organizimit të dy panaireve”, ka thënë Zeka.
Arsim Hashani, përfaqësues i librarisë “Artini”, që përfaqëson shtëpinë botuese “Toena”, ka thënë se do të marrin pjesë edhe në këtë panair.
“Harxhimet e shumta që kanë qytetarët në këtë kohë për gjëra tjera, bëjnë që libri në njëfarë mënyre të mbetet në rend të dytë, megjithatë ne do të marrim pjesë edhe në këtë panair”, ka thënë Hashani.
Edhe këtë vit Panairi Ndërkombëtar i Librit do të mbahet në sallën e kuqe, në galerinë dhe korridorin e Pallatit të Rinisë në Prishtinë. Ministria e Kulturës, e Rinisë dhe e Sporteve, për panairin e sivjetmë ka ndarë 2 500 euro, ndërsa kishte mbështetur edhe panairin që gjatë këtij muaji është mbajtur në Prishtinë.

Një"leksion" me vlerë i një dashurie prindore

   (Romani  "Syri i Ritës" të Kristaq   Turtullit)


Nga   Përparim     Hysi


                           As që më çudit botimi i një romani nga shkrimtari Kristaq Turtulli.Duke ia bërë ndërrimin e mbiemrit në Kristaq Romani,unë them që kam qëlluar në shënjë.Nuk dua që t'i përmënd romanet e tij,se për të shumtin e lexuesëve këta romane janë të njohur.Ata që nuk i njohin,mjafton që të lexojnë kolegun e tij,po nga Korça,shkrimtarin  dhe  poetin Kostaq Duka,që tek "Fjalaelire" ka folur përgjithësiht për ta.Ajo që më çudit tek romani"Syri i Ritës",është dashuriae një prindi për bijën e  e vetë.Them vetëm  ky fakt,e bën unik  romanin dhe autorin e ngre në një shkallë të epërme.Në jetë thuhet:-Babai e lë fëmijën fukara;nëna e lë jetim.".Në gjithë historinë e letërsisë shqipe,qoft dhe në folklorin e saj,si prelud i letërsisë-se dihet që letërsia gojore ka prirë para letërsisë së shkruar-merr jetë ose këndohet për dashurinë e nënës.Kjo dashuri është ngritur,me të drejtë,në apogje.Profan,them,që nuk jam.Kam lexuar mijëra libra,po kurrë në asnjë prej tyre,nuk kam hasur atë dashuri të madhe të një babai për  çupën e vetë.Dhe ku në një roman shqiptar,ku ardhur prejt traditës,sado e prapshtë kjo traditë,po ka bredhur gojë më gojë deri në ditët tona,se,kur lind djalë,zbrazet një pushkë dhe,kur lind çupë,qajnë dhe trarët e shtëpisë.Nisur vetëm nga ky fakt,unë jo vetëm do ta veçoja  romanin"Syri i Ritës",por,po të varej nga unë,ky roman do të ishte një"lexion" me vlera të  papërsëritshme dhe duhet të zinte vënd në të gjitha programet e shkollave të mesme,po se po,por dhe më tej në fakultetet e letërsië të universiteteve.Aq më shumë i rritet vlera e këtij"lexioni",po ta quajmë kështu,në këtë kohë kur mardhëniet prindër- bijë,pak nga pak,po ftohen dhe ca nga ca,kjo dashuri po kthehet në dëborë.

                                          *       *     *   

Është e vërtetë që në roman vënd qëndror zë një jetime,fryt i një dashurie të beftë dhe autori si njohës i mirë  i këtij fenomeni që i ngjet një flake që sa ndizet me të shpejtë,po me atë shpejtësi dhe shuhet,por,megjithatë jeta vazhdon.Me sentencën"Zjarret e befta të djegin" autori,pothuaj,e ka dhënë zgjidhjen,paksa barbare,megjithatë,të kësaj lidhheje midis dy aksionistëve që vijnë nga krahina të ndryshme,që kanë me vete,mentalitete të ndryshme,dhe,siç dhe ndodhi,lidhja nuk mbajti.Ata mbaruan në një pellg gjaku.Rezarta është vazhdimësia e kësaj lidhjeje dhe,siç mendoi unë,për ,autori duke e trajutar pak njëanëshmërisë këtë personazh(duke i ngarkuar moshës së saj të njomë më shumë se një "gjynah"),desh ka rënë në grackën e popullit që thotë:-Çdo gëzimi tek jetimi!Por jo,më së fundi,ai e "çliron" veten dhe personazhin nga ky paragjykim,dhe të vjen mirë që ajo,Rezarta  që kish aq"faje",di të mposhtë "dallgët" që vërshuan mbi të dhe arrrin të krijojë familje të shëndoshë,duke u bërë dhe një punëtore model.
Natyrisht,autori në"ngrehinën e tij artistike" ka shumë personazhe.Po për mua-nuk besoj se do jem i vetmi- personazhi më madhështor(ai nuk zë vënd në gjithë dinamikën e romanit dhe,për këtë është për të ardhur keq),është ai i Fredi Gjolit.Ju lutem lexojeni me kujdes romanin dhe hajde  dhe më thoni,ku gjeni një baba të dytë si ai i Ritës.Mori rrugën deri në shkretëtirat e  Afrikës.vetëm e vetëm nga dashurai për të bijën.Jo se ajo,Rita,nuk mund të rronte pa një sy(ajo mund ta vinte ashtu siç edhe e vuri një sy të qelqtë),por ai donte ta shihte të bijën sa më të bukur:me sy fildishi!Ju lutem Ç'është më shumë dashuria e "Mbretit Lir" për të bijat dashakeqe?Mos i masim veprat me emra,por me mesazhin që përciellin tek lexuesi.Udhëtimi deri në Kajro i i babait  të Ritës nuk i ngjan atij udhëtimit që bënin dikur,në këmbë apo rrugë pa rrugë,beniaminët e Muhametit për të shkuar në Mekë apo për të parë Gurin mitik  të Akabasë.Jo ai është diçka më shumë.Me Fredin.të atin e Ritës,që e do aq me shpirt të bijën,sa do ta shoh dhe më të bukur,them që ka dhënë  një model prindi të papërsërtishëm.Ai bëhet i lumtur kur gjen një dhëmb elefanit,por autori,nuk tregon përrallë ku gjërat zgjidhen me hamëndje.Përkundrazi,autori e"çjerrë"atë çast të lumtur,kur mbrin  "bosi"Majer.Dhe ndodh ai fenomen aq i njohur në gjithë kohërat: varfanjakët kudo në botë kanë një emërues të përbashkët:dashurinë dhe solidaritetin për njëri-tjetrin.Plaka Retë është,si të thuash,katalizatori i këtij solidariteti.Më së fundi,fildishi përfundoi në duartë e rreshkura të Fredit,por kot nuk thonë:kur bën dasëm fukarai,griset daullja.Mamlukët ia rrëmbyen fildishin(për atë jepte dhe shpirtin) dhe,pastaj,ndodh diçka që,sado pak në "hije",po ka dhe vlera historike:dikush nga shqiptarët e kohës  së Mehmet Aliut jo vetëm ia jep fildishin,po e ndihmon që të tkhehet tek e bija,Rita që u bë me syfildishi.Nuk ka sakrifiçë më të madhe se kaq.

                                                *       *    *   
Romani,mandej,vazhdon me Ritën,Rezartën dhe me të tjerë e të tjerë personazhë të shumtë.Pa dyshim,në roman,gjen edhe jetën e ditëve të kohës së dikataturës dhe,para sysh,shfaqen edhe "kuadrot" e partisë me të gjitha poshëtrsitë e tyre dhe ,në këtë mes,ky roman,nuk ka seç thtoë  më tepër.Se tema të tilla,janë trajtuar.Ngrënia në besë e shokut,mëkëmbësja,për të bërë karrierë,spiunimi,kurvërimi,shfyrtëzimi i postit për të kënaqur orekset perverse,natyrisht,qenë tipare-ndofta të kamufluara- të atij sistemi.Dhe siç është Lame Zdrypi,ashut është dhe Valiu i pasaportizimeve, apo Teriku i kuadrit që,për të gjithë ne,të moshuarit,janë të njohura.Por shtylla kurrizore e romanit për mua,është  dashurai prindërore e Fredi Gjolit.Sikur i gjithë romani të vërtitej rreth tij,dhe mos kalohej,pak si tangent,në gjithë marathonën e tij të dhimbshem e fatekqe,romani do kish përfituar mjaft.

Sidoqoftë,Kristaq Turtulli,është për t'u përshëndetur se punon intensivisht në fushën e letrave,jo  për të"vrarë" kohën e mërgimit,po për të na dhënë vepra me vlerë,siç është dhe kjo vepër"Syri i Ritës".S'kam si të mos e uroj shpirtërisht,kur kam lexuar deri tani_në dorëshkrim- "Tulipani i Koresë.Gjithashut di që "Syri i Ritës" ëshhtë trilogji.Trilogjia në Shqipëri sikur ka "vdekur" prej kohësh,Sa e njoh unë letërsinië shqipe,ka vetëm një trilogji:ajo e Ali Abdihoxhës dhe më nuk ka.(Më duket se kjo e Abdihoxhës,në mos gaboj kishte titullin"Tri ngjyra të kohlës"),por mjegulla e kohës e nxori këtë trilogji,jashtë kohe.Kurse në këtë kohë,kur lexuesi është bërë tepër qibar se "interneti" po loz"arushë" me të gjihtë ne,"fatkeqët! që shkrujamë,Kristaq Turtulli me një vullnet prej titani,shkruan dhe shkruan romane.Dhe janë aq romane me aq vlerë,sa unë kam propozuar që mbiemri i tij,këtej e tutje,të jetë Kristaq Romani.E meriton?Pa  dyshim....


                                       
27 maj 2011

Exclusive: Intervistë me Simone Filipini, ambasadore e Mbretërisë së Holandës në Maqedoni

• 


Filipini: BE PRET ZGJEDHJE TË RREGULLTA DHE TË QETA
 
Ambasadorja e mbretërisë së Holandës, dy muaj para largimit të saj nga Maqedonia në një intervistë ekskluzive për portalin “Zhurnal”, flet për zhvillimet politike në Maqedoni, flet edhe për zgjedhjet, e parakohshme parlamentare të 5 qershorit, për pritjet e BE-së, për ngjarjet në Kalasë, për kthimin e turistëve holandez në Ohër dhe detyra e saj e re, e cila do ta sjell në skajin tjetër të botës – në Majami, SHBA.
 
Ambasadorja Filipini, në këtë intervistë, flet edhe për rаpоrtet me qeverinë, rrugën euroa-atlantike të Maqedonisë, bashkëpunimin mes dy vendeve si dhe për të gjitha impresionet e saja gjatë mandatit si ambasadore e Mbretërisë së Holandës në Maqedoni.


ZHURNAL: Shkëlqesia  juaj, Maqedonia gjendet në periudhë parazgjedhore. Cili është mendimi Juaj, vallë këto zgjedhje të parakohshme do të sjellin ndryshime në shoqërinë maqedonase të cilat do t’i shpejtonin integrimet euro-atlantike të vendit?

Është vështirë të jepet vlerësim për rrjedhën e zgjedhjeve të cilat së shpejti duhet të ndodhin. Nëse i shikoni programet e partive politike, është e qartë se shumica prej tyre tentojnë të shpejtojnë procesin integrues euro-atlantik. Gjithsesi, vendet anëtare të BE-së shpresojnë se zgjedhjen do të sjellin një vrull të ri në procesin e afrimit drejt BE-së. Në raport me para përfshirjen mund të theksohet se gjatë viteve të kaluara janë sjellë shumë ligje të reja në Maqedoni. Në këtë kuptim, është i arritur një përparim i theksuar, sidomos në sektorë të caktuar. Megjithatë, për vendet anëtare të BE-së druri njihet sipas frytit: ligjet në mënyrë adekuate duhet të zbatohen. Ndoshta edhe siç e dini, euro-skepticizmi është i zmadhuar, qytetarët e disa vendeve anëtare, kurse gjithsesi Holanda është një nga ato vende, janë bërë më kritik në lidhje me procesin  para anëtarësimit të vendeve të ardhshme anëtare të BE-së. Populli holandez nuk është i sigurt se në çfarë mase respektohen rregullat e lojës, sidomos pas kyçjes së Bullgarisë dhe Rumanisë, pas së cilës ndodhi kriza ekonomike e cila e mbushi fotografinë për vendet-anëtare të BE-së të cilat nuk munden t’i zgjedhin problemet e vendit. Respektivisht, ata ndjehen të tradhtuar sepse i besonin sistemit. Ndoshta nuk e kanë dashur Brukselin gjithmonë, por më së paku kanë menduar se institucionet e BE-së mund të vendosin disiplinë në vendet. Dhe tani, ajo besueshmëri në masë të theksuar është dukshëm e luhatshme. Prandaj qytetarët në vendet sikur Holanda duan të jenë 100% të sigurt se vendet e reja anëtare do të mund t’i plotësojnë premtimet e tyre. Liderët politikë duhet t’i bindin qytetarët se vendeve të ardhshme anëtare mund t’iu besohet, se BE pranon vende me të cilat ndanë vlera të njëjta. Në këtë kuptim, me rëndësi qenësore për Holandën është gjendja në lidhje me korrupsionin, gjyqësinë, mënyrën se si qeveritë i trajtojnë të drejtat e njeriut dhe të drejtat individuale, lirinë e mediumeve dhe funksionimin e mirë të administratës profesionale dhe objektive. Qëndrimi i Qeverisë sonë e paraqet qëndrimin kritik të elektoratit. Prandaj për Maqedoninë më me rëndësi është në mënyrë më të vendosur dhe aktive të vazhdohet me reformat dhe me zbatimin e tyre.


ZHURNAL: Në fillim të kampanjës parazgjedhore paraprinte afera “Regjistri”, për të cilën Ju në një deklaratë Tuajën thatë se nuk ka dëshmi për nënvlerësime ndaj administratës. Vallë prania e misionit vëzhgues ndërkombëtarë do të jetë garanci e mjaftueshme për realizimin e zgjedhjeve të lira, fer dhe demokratike në Maqedoni?

Ashtu sikur edhe Ju, edhe unë lexova se e kam thënë atë, por ajo nuk është e vërtetë: thjeshtë nuk mund të gjykoj në lidhje me situatën. Por, e theksova rëndësinë e hulumtimit të skajshëm dhe të denjë të raporteve për parregullsitë eventuale që të mbrohet besimi në trupin votues në sistem dhe që të kursehen qytetarët nga manipulimet eventuale. Megjithatë, prania e një misioni vëzhgues ndërkombëtarë asnjëherë nuk mund të jetë garanci. Ai mision këtu është që të vëzhgon procesin dhe të raporton për të. Kualiteti i procesit zgjedhor paraqet përgjegjësi për vetë vendin. Para së gjithash është përgjegjësi për Qeverinë dhe për të gjithë liderët politik. Por, gjithashtu edhe elektorati mund të luan rol vendimtarë. Nëse njerëzit ndjehen nën presion, ata nuk duhet të pranojnë presion të tillë dhe duhet menjëherë t’i lajmojnë rastet e tilla në institucionet kompetente. Secili qytetarë ka të drejtë të voton lirshëm dhe pa presione. Edhe qytetarët duhet të qëndrojnë në mbrojtje të të drejtave të tyre edhe pse për të ndoshta do të duhej guxim – në këtë mënyrë demokracitë forcohen dhe  piqen. E njëjta vlen edhe për Maqedoninë, ashtu edhe për vendet sikur Holanda.


ZHURNAL: Cilat janë pritjet e vendeve evropiane nga këto zgjedhje? Sa janë mundësitë që Maqedonia të lëvizë drejtë anëtarësimit të dëshiruar në NATO dhe BE, edhe përskaj kushtit të njohur për zgjidhjen e çështjes së emrit?

Sinqerisht, vendet evropiane thjeshtë presin që Maqedonia si vend kandidat për BE të organizon zgjedhje të rregullta dhe pa incidente, gjithsesi Maqedoni ka mundësi t’i plotëson këto pritje. Shenjë pozitive është nënshkrimi i Kodeksit për sjellje për zgjedhje parlamentare të lira dhe korrekte më 12 maj nga ana e të gjitha partive politike në procesin zgjedhor, me çka liderët politik publikisht u obliguan t’i respektojnë rregullat për zgjedhje të lira,  të ndershme dhe demokratike.


ZHURNAL: Ambasadorja në “akull” nga Qeveria e Maqedonisë?
Pas ngjarjeve në Kala shkuan në bisedë në MPJ në lidhje me sjelljen e Artan Grubit, i cili ishte i punësuar në ambasadë. Në Ditën e Mbretëreshës e organizuar nga ambasada mungoi prezenca e përfaqësuesve qeveritarë, e cila u komentua nga ana e mediumeve. Madje disa si shaka pyetën vallë ambasadorja Filipini, kryeministrit Gruevski do t’ia kërkon biçikletën e dhuruar. Mendoni se raporti i pushtetit maqedonas është ndryshuar ndaj Juve personalisht dhe ndaj ambasadës?

Dy vendet tona kanë raporte bilaterale shoqërore dhe konstruktive. Unë në mënyrë aktive punoj me shumë ministra maqedonas në thellimin e tyre, sidomos duke u munduar t’i përmirësoj statistikat në këmbimin tregtarë ndërmjet Holandës dhe Maqedonisë, si dhe nivelin e investimeve holandeze në Maqedoni. Një nga rezultatet e matura është rritja e shpejtë e numrit të turistëve holandez në Maqedoni që është pozitive edhe për industrinë e turizmit holandeze dhe maqedonase. Kur bëhet fjalë në lidhje me incidentin në Kala, gjyqësia në Maqedoni është ajo e cila është përgjegjëse të vlerëson vallë zoti Grubi e ka thyer ligjin. Ai parashtroi dorëheqje javën pas incidentit, kurse kur bëhet fjalë për Holandën, kjo çështje është pas nesh. Përderisa dëshironi të dini përse përfaqësuesit qeveritarë maqedonas nuk morën pjesë në hapjen me  rastin e  Ditës së Mbretëreshës, do t’iu sugjeroja t’i pyetni ata. Ngjarja ishte shumë pozitive me më shumë se 800 mysafirë, duke i potencuar raportet e shkëlqyeshme dhe bashkëpunimin e frytshëm ndërmjet shumë organizatave nga Maqedonia dhe Holanda.


ZHURNAL: Shpeshherë politikanët maqedonas, sidomos ata të qeverisë ankohen për trajtimin joadekuat ndaj Maqedonisë dhe Greqisë, si pasojë e së cilës Maqedonia është në pozitë më të disfavorshme në kontestin me emrin. A janë të arsyeshëm këto qëndrime?

Në përgjithësi, unë ndjejë se raportet ndërmjet Maqedonisë dhe Greqisë janë konstruktive. Ka vetëm një çështje e cila qëndron në rrugën e mëtejme për forcimin e lidhjeve ndërmjet dy vendeve. Si vend kandidat për BE, Maqedonia patjetër duhet t’i plotëson kërkesat për anëtarësim. Megjithëse për momentin kontesti në lidhje me emrit paraqet pengesë për fillimin e bisedimeve, nuk ekziston pengesë që Maqedonia të vazhdon të punon në reformat dhe t’i plotëson vrimat në drejtim të implementimit të tërësishëm të kërkesave për anëtarësim. Fatkeqësisht nevoja për zgjedhjen e problemit në lidhje me emrin është realitet politik i cili duhet të zgjidhet. Sfida e partive politike të inkuadruara në proces është të arrijnë në një zgjidhje të pranueshme të ndërsjellë. Që të arrihet deri aty është i nevojshme një vullnet i fuqishëm politik dhe lidership i vërtetë nga të dy anët. Të gjithë ne e kuptojmë se problemi në lidhje me emrin përfshinë emocione të thella dhe se është i nevojshëm guxim nga të dy liderët që të arrihet një kompromis. Megjithatë, kjo është zgjidhja e vetme.


ZHURNAL: Fondet e BE- së kërkojnë administratë publike funksionale
Holanda është një ndër donatorët më të mëdhenj në Maqedoni. Vallë vendi dinë në mënyrë të drejtë t’i shfrytëzon donacionet?

Që nga fillimi i bashkëpunimit bilateral, Holanda ka harxhuar më shumë se 200 milion euro për përkrahjen e zhvillimit të Maqedonisë. Besojmë se shumë nga projektet dhe programet kanë treguar rezultate të shkëlqyeshme. Në fund, megjithatë, nuk punohet për suksesshmëri të projekteve individuale, por për një kontribut të tërësishëm i cili duhet të kryen ndikim pozitiv ndaj jetës së njerëzve dhe ndaj perspektivave politike, sociale dhe ekonomike të vendit.


ZHURNAL: Ka shembuj të vendeve me përqindje të mirë të shfrytëzimit të parave nga projektet të përkrahura nga Bashkimi Evropian. Sa janë mundësitë që Maqedonia të gjendet në këtë listë?

Nëse e shikoni shfrytëzueshmërinë e fondeve të BE-së të vendeve kandidate të mëparshme do të vëreni se asnjëra nga ato nuk i ka të shfrytëzuara paratë në tërësi; gjithmonë ka pasur përqindje të parave të paharxhuara dhe të pashfrytëzuara. Dukshëm, procedurat e BE-së janë komplekse dhe kërkojnë funksionim të mirë të administratës publike për menaxhim adekuat me to.


ZHURNAL: Verë me 14.000 turistë holandez
Në fillim të majit arriti grupi i parë i turistëve nga Holanda në Ohër. Koha nuk u përshtat aq shumë, por çfarë janë përshtypjet e tyre nga Maqedonia?

Grupi i parë të cilin e pritëm më 6 maj ishte fillim i grupit të ri rekord prej afërsisht 14.000 turistëve holandez të cilët priten të vijnë gjatë vitit 2011. Ata do të fluturojnë deri në Ohër me kompanitë ajrore holandeze Korendon dhe Arkerflaj, dhe përmes destinacionit Amsterdam-Shkup me MAT. Korendon bëri një hulumtim të shprehive të holandezëve të harxhimeve në Turqi dhe zbuloi se secili nga ata harxhon nga 800 euro në javë. Nëse afërsisht e njëjta do të vlen për Maqedoninë, kjo do të rezulton me një profit solid në llogari të ekonomisë maqedonase. Harxhimet e turistëve do të siguron të ardhura për popullsinë lokale në tërë Maqedoninë dhe do të kontribuon në luftën kundër varfërisë. Aspak nuk është për tu çuditur që pronarët e hoteleve dhe restoranteve si dhe komunat janë shumë të interesuara për pritjen e tyre në mënyrën më të mirë të mundshme. Deri tani, përshtypjet janë shumë pozitive, ashtu siç kuptova nga agjencia turistike. Njerëzit kanë qenë të magjepsur nga mikpritja maqedonase dhe të buzëqeshur edhe gjatë reshjeve.


ZHURNAL: Cilat janë pengesat për prani më të madhe të investimeve holandeze në Maqedoni?

Njëra nga pengesat ishte ajo se kompanitë holandeze nuk kanë qenë të njohura me Maqedoninë dhe mundësitë për tregti dhe investime. Gjatë viteve të kaluara kemi punuar  me shumë përkushtim dhe mund në largimin e këtyre pengesave të cilat qëndronin në rrugë dhe mendoj se kemi qenë të suksesshëm në vendosjen e Maqedonisë në hartën e Holandës. Rritja e numrit të turistëve të cilët vijnë nga vendi im është shumë faktor i rëndësishëm. Agjencia turistike përmes kampanjave të tyre për marrëdhënie me publikun kontribuojnë në informimin e njerëzve me Maqedoninë dhe rrëfimet e turistëve të cilët kthehen përhapin entuziazëm. Prandaj, përherë theksojmë sa është e rëndësishme shërbimi i mirë: sepse hulumtimet tregojnë se secili turist përvojën e tij e ndanë me më së paku 20 njerëz, secili nga ato duhet të kthehet në shtëpi si ambasador i Maqedonisë.

Pengesa të tjera të mëdha janë funksionimi i mirë dhe i pavarur i gjyqësisë, administrata publike profesionale, e paanshme dhe efikase, stabiliteti politik dhe siguria. Këto janë elementët me rëndësi universale. Është mirë e njohur se vendet të cilat nuk kanë mundësuar funksionimin e mirë të këtyre faktorëve nuk janë tërheqëse për investitorët e huaj të drejtpërdrejtë. Konkurrenca është e fuqishme dhe ata kërkojnë tregje të tjera.


ZHURNAL: Këto ditë Holanda është aktuale me ndihmën në shëndetësinë primare. Njëkohësisht u paraqitën reagime nga Instituti për shëndet publik për mosinvestim të shtetit në preventivë. Pse këtu e theksuat ndihmën?

Shëndeti primarë ka të bëj me shërbimet themelore shëndetësore të rëndësisë  qenësore për çdo qytetarë. Holandezët kanë sistem të shkëlqyeshëm të shëndetësisë primare. Para pak kohësh, institutet holandeze dhe maqedonase për shëndet publik nënshkruan edhe Memorandum të përgjithshëm për mirëkuptim. Në mënyrë të suksesshme i paraqitën faktet dhe numrat për gjendjen në shëndetësinë publike me çka u treguan shumë mangësi në tende dhe aspekte të caktuara dhe së bashku e theksuan domosdoshmërinë për përmasimin e situatës në shëndetësinë publike në Maqedoni, duke përfshirë edhe futjen e bazës adekuate të të dhënave për ndjekjen e problemeve dhe përparimin. Kontributi financiar i paradokohshëm nga Holanda, i miratuar në vitin 2010, përfshinë grant prej 6,4 milion euro për programin e Ministrisë së shëndetësisë e dedikuar për përmasimin sistematik të sistemit shëndetësorë maqedonas për nënat me fëmijë, sidomos i drejtuar drejt grupeve të margjinalizuara dhe prekura, edhe në mjediset urbane edhe në ato rurale.


ZHURNAL: Aktiviste prej fëmijërie
Jeni aktiv në kampanjën për luftë kundër dhunës familjare. Jeni të pranishëm në aksione dhe ngjarje të shumta qytetare, si diplomate e rrallë në Maqedoni. Ç’është ajo që Ju motivon?

Mendoj se me këtë qëndrim jam rritur që nga mosha më e vogël. Edhe nëna ime edhe babai im u kanë kushtuar rëndësi të madhe punëve për të mirën e shoqërisë. Që nga mosha më e vogël jam edukuar t’i respektoj të tjerët, të jem tolerante ndaj ndryshimeve, t’iu ndihmoj atyre të cilët nuk kanë mjaftueshëm dhe të luftoj kundër padrejtësisë. E gjithë kjo filloi kur isha fëmijë dhe kur shkoja te nëna ime të kërkoj për të vjetrit në fqinjësinë tonë të cilët më nuk kishin mundësi atë ta bëjnë vetëm. Babai im fitoi Medalje Mbretërore për shumë funksione plotësuese të cilat i kryente jashtë punës së tij të përhershme, kurse të gjithë ata ishin të drejtuar drejt kontributit për të mirën e përgjithshme. Mua më duket interesante kur shikoj se të gjithë ne, unë dhe vëllezërit dhe motrat e mia, e kemi të trashëguar qëndrimin e tij aktiv – kudo që të shkoj gjithmonë automatikisht insistoj të jem aktive, sepse mendoj se ashtu se ashtu jam këtu, atëherë përse të mos marrë përgjegjësi...? Element tjetër i rëndësishëm i cili e definoi sjelljen time ishte ajo që prindërit e mi gjithmonë ishin të përgatitur ta ndryshojnë mendimin e tyre për shumë tema. Homoseksualiteti, për shembull, ishte çështje problematike; ata ishin të edukuar të kenë averzion ndaj këtij fenomeni dhe nuk e pranonin. Por, me kohë, me atë që kishim shokë homoseksual dhe me njohjen dhe vlerësimin e tyre, ata i tejkaluan paragjykimet e edukimit dhe arsimimit të tyre; ata pranuan se nuk ishin në të drejtë. Nga këndvështrimi im, kjo paraqet përparësi të madhe. Shumë i kam vlerësuar sjelljet e tyre dhe mundohem të jetoj sipas shembullit të tyre.


ZHURNAL: Mbetët në radhët e para të marshit për luftë kundër homofobisë në një vend ballkanik me stereotipie të shprehura. Iu pengojnë komentet?

Gjatë viteve të kaluara këtu në mënyrë konstante i kam propaganduar qëndrimet e politikës së jashtme holandeze. Toleranca dhe respektimi i të drejtave të bashkësisë LGBT është një nga ato prioritete të politikës së jashtme të lidhura me të drejtat e njeriut, si pjesë e një fokusi të fuqishëm më të zgjeruar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Prania ime fizike për përkrahjen e bashkësisë LGBT më 17 maj ishte e lidhur me Ditën ndërkombëtare kundër homofobisë e ngritur nga KB, e cila na përkujton të luftojmë kundër të padrejtës dhe jotolerancës. Nuk më pengojnë komentet, por shpresoj se njerëzit shikojnë aq sa munden të jenë luhatje negative dhe ndonjëherë të nënvlerësuara qëndrimet ndaj individëve të cilët nuk kanë zgjedhur të jenë gej ose lezbike por janë të lindur si të tillë dhe e meritojnë të njëjtin respekt sikur edhe çdo individ tjetër. Më pengon mungesa e respektit ndaj të tjerëve dhe qëndrimi i rrënjosur i atyre të cilët i refuzojnë të tjerët me arsyetim se të vërtetën universale e kanë në duar të tyre. Vetëm mendoni Ju të jeni në vendin e atyre të cilët janë të konfrontuar me paragjykime dhe agresion vetëm për shkak se nuk mund të përshtateni në ndonjë pamje të caktuar. Me një respekt pak më të madh ndërmjet vete, bota me të vërtetë do të ishte vend më i mirë. Në këtë kuptim, është interesant të shënohet se Maqedonia, me të vërtetë e udhëhequr nga Qeveria ekzistuese, bëri shumë hapa të rëndësishëm si nënshkruese e të deklaratës së parë për orientim seksual dhe identitet gjinor, e nënshkruar në Asamblenë e Përgjithshme të KB më 18 dhjetorë 2008, pas së cilës vijoi edhe deklarata e përbashkët e KB në të njëjtën temë më 22 mars 2011, e prezantuar nga Kolumbia me kërkesë të 85 vendeve, duke e përfshirë edhe Maqedoninë, para Këshillit për të drejta të njeriut të  KB. Pjesë e këtyre deklaratave përbëhen me premtimet e nënshkruesve për luftë aktive kundër diskriminimit vendor në bazë të identitetit gjinor dhe orientimit seksual. Këto janë premtime të bukura dhe gjithsesi do të dëshiroja që së shpejti të realizohen në Maqedoni.


ZHURNAL: Prej Maqedonie në Majami
Të flasim pak për jetën Tuaj në Maqedoni. Këtu jeni katër vite. Çka fituat, kurse çka humbët nga jeta në Maqedoni?

Fitova shumë njohuri për Maqedoninë dhe për Ballkanin Perëndimorë, dhe me shumë kuptim të përmirësuar të sfidave me të cilat ballafaqohet kjo pjesë e Evropës, kuptohet gjithashtu edhe në këndvështrim të historisë. Gjithashtu fitova shumë miq të mirë në Maqedoni, dhe në fund kuptohet kjo vlen më së shumti. Më tej, fitova rrudha të reja, sepse në mënyrë të palodhshme jemi munduar të punojmë shumë. Nuk kam humbur shumë, vetëm mundësitë të takohem me të familjes sime – nënën time, 4 vëllezërit e mi dhe 3 motrat e mia – dhe miqtë e mi, të cilët ndonjëherë shumë më mungojnë.


ZHURNAL: Keni stil interesant të veshjes. Sa kodekset diplomatike janë faktorë kufizues në stilin e jetës Suaj?

Pikë interesante. Të jem e sinqertë, mundohem të jem vetja. Jetojmë në shekullin 21; diplomacia me të vërtetë është bërë shumë më dinamike në krahasim me të kaluarën dhe diplomatët e sotëm janë njerëz të cilët fortë qëndrojnë në botë. Sikur që dini, shoqëria holandeze tradicionalisht është progresive, moderne, e përparuar dhe liberale. Ashtu edhe unë ndjehem. Kuptohet, diplomatët patjetër të jenë të veshur në mënyrë adekuate dhe në pajtim me rastin, por kjo gjithsesi nuk do të thotë se patjetër duhet ta zbatojnë konceptin “një stil për të gjithë”. Të gjithë ne jemi individ me shije të vet. Unë kam mendim timin dhe vet i sjell vendimet për atë se çka do të veshi pa mos u brengosur shumë për atë çka mund të thonë ose mendojnë të tjerët. Ajo pa nevojë jetën do të ma bënte të komplikuar dhe kuptohet më pak interesant. Për të ngelurën, ndjejë se e kemi kaluar stilin e vjetër të diplomacisë. Të jesh ambasador është punë fantastike e plotë me sfida, për të cilët duhet të keni vullnet në mënyrë të palodhshme të punoni për t’i arritur rezultatet të cilat priten nga Ju.


ZHURNAL: Çka pas mbarimit të mandatit në Maqedoni? Ju pret ndonjë sfidë e re diplomatike?

Pas mbarimit të mandatit këtu në mesin e korrikut do të shkoj në Majami si Konzull Gjeneral. Në funksionin tim të ri do të jem përgjegjëse për përparimin e marrëdhënieve tregtare-investuese dhe bashkëpunimin kulturor ndërmjet Holandës dhe pjesës juglindore të SHBA-ve dhe Karibit. Gjithashtu do të punoj edhe në diplomacinë publike dhe në ngjarjet politike. Pozita e Konzullit Gjeneral do të më mundëson të njoftoj një mënyrë më ndryshe të pozitës së ambasadorit, edhe më praktike dhe më e koncentruar në prioritetet e diplomacisë ekonomike të Qeverisë së tanishme të Holandës. Megjithëse gjithsesi do të më mungon Maqedonia si dhe njerëzit e mrekullueshëm këtu, njëkohësisht mendimi për funksionin tim të ri dhe të jetës në ShBA më paraqet sfidë. Ky është fati i një diplomati, por njëkohësisht edhe ana e mirë e punës.


ZHURNAL: Kush është Simone Filipini?

51- vjeçarja ambasadorja holandeze është e martuar dhe nënë e dy fëmijëve dhe që 23 vite punon në Ministrinë e punëve të jashtme të Mbretërisë së Holandës. Katër vite para emërimit ambasador në Maqedoni, zonja Filipini ka udhëhequr me Seksionin për gra dhe zhvillim pranë ministrisë, si dhe seksionin për emancipim dhe shëndet reproduktiv dhe seksual. Në Maqedoni në pozitën e ambasadorit është që nga viti 2007. Kah mesi i korrikut ambasadores Filipini i mbaron mandati, me ç’rast shkon në Majami, SHBA, si Konsull Gjeneral.