Forma dhe shpirti artistik në poezi

Mbi krijimtarinë poetike të Mujo Buçpapajt

 Forma dhe shpirti artistik në poezi

Dr.sci.Fatmir Terziu

Forma dhe fryma poetike janë dy anë që binjakëzohen në poezinë e poetit Mujo Buçpapaj. Në poezinë e tij të dyja këto ridimensionalitete poetike plotësojnë në fakt atë pikasje që poeti shqiptar, Visar Zhiti e ka shprehur që hershëm për Buçpapajn dhe poezinë e tij. Zhiti thekson se “Shumë poetë kanë rikrijuar metaforën e botës si dhimbje dhe hapësirë, por tek ky individualitet poetik, spiralja e dhimbjes ringjall pamjen mjeshtërore të shpirtit artistik që haset tek shumë poetë të mëdhenj të botës tonë që nga Kuasimodo, Ungareti, Robert Forst, Martin Camaj, Ali Podrimja etj. Njohja e gjuhëve të huaja i ka dhënë mundësi që të njihet me shumë poetë bashkëkohorë, një pjesë të të cilëve edhe t’i përkthejë në shqip, kryesisht nga anglishtja.” (Zhiti, 2006:145). Kjo ndoshta nuk është thjesht një pikasje e mjeshtrit të letrave shqipe, Zhiti, për poetin tashmë me emër në krijimtarinë e gjithanshme shqiptare. Për shumë teoricienë kritikë, të dy këto anë të subvensionit të mesazhit poetik si pjesë të aspektik kontemporan të vargut janë sa sublimitetet letrare po aq edhe funksione  të shkencës humane dhe artit. Si një art, ato kanë vlerat e tyre estetike. Si mbartës të shkencës humane, ato kanë parimet e veta shkencore. Në historinë e poetikës shqiptare të dy këta aspekte kanë qenë konsideruar më shumë ose më pak si një degë e artit poetik, duke tërhequr një marrëveshje të madhe mes koncepteve të poezisë nga një pikturë, një shembull që idetë e "formës” dhe "shpirtit" të transmetohen më tej dhe në mënyrë të dukshme. Ndoshta aq të dukshme sa antiteza metaforike e vëllimit poetik të Mujo Buçpapajt, “Fitorja e Padukshme”. Duke rrëmuar në historinë e kritikës shqiptare, gjejmë pikërisht fuqinë e fjalës së Dr. Krist Malokit që shprehet se “në literaturën shqiptare asht i rallë koloriti adekvat dhe ato vepra (makare edhe vjersha) që i përgjigjen gjithë kërkesave dhe kritereve të një koloriti të vërtetë mund të njehen ner gishtat e duarve” (Maloki, 1939: 10-31). Ky kolorit sipas Malokit ka ndikimin e vet në formën dhe frymën poetike nëpërmjet “ahshië, shpirtsië, amsië e ngjyrësië”, të cilat ai i quan situata të gjalla dhe plot atmosferë, adekuate, me pak fjalë përshkruese e rrethshkruese (Ibid). Duke bërë një lidhje teorike mes kësaj që gjendet në kritikën e Malokit dhe poezisë së vëllimit “Fitorja e Padukshme” të Buçpapajt, gjejmë një pikëtakim në kohë, hapësirë e vend me teoritë e Frojdit, teori të cilat ushqyen në krijimtarinë poetike franceze, poetë të tillë me emër si Bernard, Drouot, Roger Allard, Lantoin, Clarasson, Jane Cartulle Mendes, Renee Vivien, Delarue-Mardrus, Anna de Noailles etj dhe që u analizuan më pas nga emra të kritikës së asaj kohe si Arcos, Georges Duhamel, Albert Gleizes, Henri Martin, Charles Vildrac. E gjitha kjo lidhje formon “unanizmin” në poezi, një term i rëndësishëm që sipas Jules Romain kupton një lloj poezie të pamjetshme, d.m.th. shprehjen e drejtpërdrejtshme, pa stoli e pa lajle, të njata, shka shpirti nxjerr e kupton prej realitetit” (E.F. [pseudonim i një autori të paidentifikuar] 1942: 82-84).

Forma dhe fryma në poezinë e Mujo Buçpapajt ngjan në këtë lidhje teorike si një riprezantim i atij realiteti të autorit nëpërmjet vargut dhe koloritit të pashprehur piktoresk. Në këtë lloj poezie përveç mesazhit dhe arsyes logjike ne ndjejmë edhe pikturën e atij realiteti strukturalist të riprezantuar në një sfond të padukshëm, por jo imagjinar. Funksioni i riprezantimit në këtë poezi-pikturë krijon një  ngjashmëri formale, megjithatë edhe pse nuk është e mjaftueshme në vetvete, poeti mundohet të përcjellë frymën e gjallesave dhe ndikimeve ndryshuese në kohë, vend dhe hapësirë.

Çfarë është kjo një [metodë e poezi-pikturës së ndjeshme shpirtërore]? Dikush mund të thotë: ajo është një poezi që shërben për të përcjellë frymën, që është tek të gjithë njerëzit e thjeshtë duke ditur se qeniet njerëzore kanë shpirt dhe vetë njerëzit nuk e kuptojnë se gjërat kanë ‘shpirt’, pikërisht këtë shpirt të ndikuar nga poezi-piktura e realitetit që sjell Buçpapaj në poetikën shqiptare. Për të këtë, ndoshta jo thjesht si një lidhje teorike por edhe në krijimtari të tjera Perëndimore, poezia dhe piktura me kohë kanë qenë forma ekuivalente arti, dhe ky qëndrim ka qenë i përhapur edhe në riprezantimin e poezisë. Opinionet mbi rëndësinë relative të formës dhe shpirtit artistik në poezi janë ndarë në disa teori, por më e përhapura mbetet ajo që është për ngjashmëri formale  dhe ngjashmëri shpirtërore. Le të shikojmë në thelb pikëpamjet e tyre dhe lidhjen me poezinë e Buçpapajt në mënyrë më të ngushtë. Ata që mbështesin idenë e ngjashmërisë formale besojnë se poezia duhet të jetë e ofruar zyrtarisht si poezi, dhe ky bilanc i formës së miri mund të përcjellë kuptimet, sintaksën si dhe ritmin që mesazhet të rrjedhin sa më origjinale. Krahaso për shembull pas përkthimit të vjershës të T. S. Eliot:

“Muaji Prill është më katili, në edukatë

Jargavan nga tok e vdekur, përzihet

Memoria dhe dëshira, nxitje

Rrënjët, mërzitshëm me shi pranvere...”

 
Duke parë lidhjen me poezinë e Buçpapajt poezi të tilla si “Era e ngrirë”:

“Po merrnin fund kopshtet

Shtëpitë, tokat e rrënuara

Të Atdheut në Veri

Rrafshit Kosovar, pas egërsisë serbe…”, apo “Zhgënjim total”:

“E dashur nënë,

Unë kam dalë prej fjale

Si prej arkivolit të zi

Dhe jam zhytur nën lëkurë…”, dukshëm formojnë një bindje mes poezisë së Elliot dhe këtyre opinioneve kritike. Kështu në këmbim të këtyre opinioneve kritike, vetë poezia e Mujo Buçpapajt ridimensionohet duke formuar zërin tipik. Atë zë që Zhiti e gjen me vend ndërmjet emrave të tjerë “Zëri i tij bën pjesë në korin epik dhe modern të poetëve të trevës së tij nga kanë dalë poetët e shquar të vendit, Ndoc Papleka, Skënder Buçpapaj vëllai i poetit, Hamit Aliaj, Besnik Mustafaj. Po nga ato treva vijnë dhe legjendat tona më madhështore. Mujo Buçpapaj është një nga poetët modern të letërsisë bashkëkohore shqipe, dhe një nga penat me përfaqësuese të kësaj poezie, i përkthyer në disa gjuhë të huaja. (Ibid).

Për më tej janë edhe gjtjet e poetes amerikane, Laura Bowers, që shprehet për këtë krijimtari poetike “Nё tё pёrshkruhet portreti i bukur dhe i fshehtë i njё kombi dhe vendi tё coptuar nga lufta, dhe nga plagёt e saj. Buçpapaj shndёrrohet nё thirrjen e turmave tё tё gjallёve dhe tё vdekurve qё  pёrjetuan luftёn e Kosovёs dhe bashkimin e burrave dhe grave si dhe fёmijёve tё vendlindjes sё tyre. Poezitё e kёtij libri “Fitorja e Padukshme” pёrbёhen nga copёzat e zemrёs sё poetit me thellёsi mendimi dhe drite, tё cilat vijnё tё gjalla dhe tё shpёrndara mes dy popujve. Shpirti human ёshtё ai qё i bashkon tё gjitha poezitё e tij me mallin pёr atdheun e dikurshёm dhe popullin e humbur si dhe trishtimin e madh se ai ka mbetur vetёm njё kujtim.”. Apo më tej edhe vlerësimet e të tjerëve për të 62 poezitë e vëllimit të Mujo Buçpapajt “Fitorja e Padukshme”.

Frederick Turner shprehet: “Poezia e Mujë Buçpapaj është si vet Ballkani: një tokë e ngjeshur e energjive tragjike. Nga njëra anë, ai është poeti i thjeshtësisë së madhe, ku imazhet pasionante janë pothuajse surreale në thellësinë e tyre, ku u bëjnë thirrje botës së bukur të natyrës për të cilën ne të gjithë ndajmë nga qëllimi i moralshëm fisnik. Por ndjeshmëria e tij është gjithashtu e Evropianit të (sofistikuar) ndërlikuar e një prej më të lashtëve prej evropianëve dhe për këtë ekziston njohja e hollë ironike e brutaliteteve të jetës që mund vetëm të burojë nga përvoja e luftës. Kjo përbën një vepër fisnike.” Poeti Gjekë Marinaj thekson me superlativa se “Mujë Buçpapaj është poet i nivelit botëror. Poezitë e tij u punuan me një mençuri ekstravagante në të cilën tonet elegjiake dhe ironike nuk rrjedhin nga mençuria e thjeshtë apo zgjuarsia, por nga një urtësi e thjeshtë dhe origjinale e zemrës. Ato lidhin shëmbëlltyrën ekstravagante dhe zgjuarsinë e qartë e mahnitëse për të zbuluar dhe nxjerrë në pah, sa tmerret, aq edhe anët joshëse dhe të këndshme të identitetit të veçantë shqiptar. Dan Reed shton më tej se “FITORJA E PADUKSHME na çon në mbretërinë e arsyeve të një vendi të thellë dhe kaotik në kënaqësitë dhe dhimbjet tona. Ato përbëhen nga lirika të gjalla të jetëve në prag të një bote të re.” Dhe së fundi për të kaluar tek Susan Rushing Adams që shton se “Mujë Buçpapaj sjell për lexuesit pamje të shpejta të pashlyeshme në kujtesë nga lufta e  Evropës Lindore, siç është shpresa për paqe në atdheun e tij. Sikurse T.S.Eliot, ai trazon kujtimet dhe dëshirën, duke ballafaquar të porsalindurit e fshehur në pyje dhe të qarat e fëmijëve me remineshenca të dashurisë, pemës së mollës dhe shiut.”

Agolli – Kadare, një duel artificial

 Minella Aleksi

Panairi i sivjetshëm i librit në Tiranë u shoqërua në ditët e tij më të nxehta edhe me një fushatë gazetareske sipas stilit shqiptar, stil që  karakterizohet nga mbizotërimi i shprehjes së mendimeve mbi baza hatëri, cmire, oportuniteti dhe preferencash interesi personal. Stil që imiton  shëmtuar ndërkomunikimin në politikën shqiptare. Gazeta “Sot” paraqiti në faqet e saj një lloj interviste anketë me idenë se, cili është sot më i madhi, më i lexuari shkrimtar shqiptar, Kadare apo Agolli. U pyetën disa deputetë, politikanë, disa njerëz të medias, e tek tuk ndonjë shkrimtar. Thelbi i përmbajtjes së vlerësimeve të tyre ishte pak a shumë ky: Kadare është shkrimtar elitar, princi i letrave shqipe i njohur ndërkombëtarisht, ndërsa Agolli është i tabanit popullor, i bën himn kombit, është i yni. Kishte edhe nga ata që thanë se të dy janë miqtë e me e të dy janë njëlloj të mëdhenj, të tjerë thanë se të dy janë servilë të politikës. Ndonjë tjetër figurë e njohur tha se nuk kam lexuar asnjërin, pasi lexoj vetëm literaturë profesionale, të artit të restaurimit. Një poet çuditshëm shkruajti se Agolli shkruan për shqiptarët ndërsa Kadare për të huajt. Ndër vlerësimet kishte edhe të tillë që, Agolli është më i madh në poezi kurse Kadare në prozë. Një akademik tha se Agolli ishte shkrimtari i tij i preferuar me nënkuptimin që Kadarenë nuk e lexonte fare,etj. Që mua si lexues më pëlqen njëri ose tjetri më shumë, mospëlqimet e  shprehura nga të tjerët, të pa arsyetuara bindhsëm,  nuk më ndryshojnë gjë në opinionin tim. Unë shijoj sipas kaleidoskopit tim, sipas shijes sime të kristalizuar nga botëformimi dhe prirja ime personale. Kur gjej vlera të reja në opinionet e tjera ia vesh ato bindjeve të mija duke forcuar opinionin individual. Përpara një tregu të tillë vlerash shikoj gjithmonë një peshore ku nga njëra anë janë popullariteti i njërit me trofe modeste, Agolli dhe nga ana tjetër janë disa trofe të larta të tjetrit përzier me popullaritet, Kadare. Kështu më duket peshorja Kadare – Agolli. Kjo më shtyn të kërkoj e të pyes: Dakord popullor Agolli, po përse nuk është kaq i afërt, kaq i ngrohtë për psikologjinë e masës ai tjetri, Kadare që ka edhe trofetë e larta vlerësuese? Çfarë e bën më të largët, çfarë e pengon mekanizmin admirues te njerëzit për t’u ndjerë i afërt te ata me mjeshtërinë e tij. Po arti? Sigurisht subjektivizmi i shijeve luan rol. Mos kemi të bëjmë me atë shkallën e vlerave ku “Mendësia Babaxhane” e përkthyer në popullaritet absorbohet më lehtë nga masa dhe “Inovativja” si më e vështirë për t’u kapur e interpretuar përkthehet në ftohtësi me më pak popullaritet, ndërkohë që merr trofe elitash?!

Mbase na ndihmon në kuptimin më mirë të kësaj dukurie shoqërore një fenomen i ngjashëm i viteve 60-70 në Francë. Atë fenomen që u quajt “Sindroma ose kompleksi Poulidor”. Në vitet 60-70 sporti i çiklizmit botëror kishte një kampion të madh, Jacques Anquetil, i cili fitoi në mënyrë absolute vendin e parë në disa vite radhazi të Tour de France. Sigurisht që kishte edhe konkurentë shumë të mirë dhe një nga këta ishte Raymond Poulidor, i cili për fat të keq asnjëherë nuk mundi të fitonte titullin kampion. Në shumicën e garave u rrjeshtua gjithmonë i dyti dhe i treti, asnjëherë të vetme i pari.

Kjo jo sepse ai nuk bëri maksimumin e përpjekjeve në një karierë shumë të gjatë, nga viti 1960 deri në 1976.Por ishte një fat i keq për Raymond Poulidor që kariera e tij koinçidoi me atë të Jacques Anquetil në periudhën e parë të fillimit dhe me atë të Eddy Merckx në periudhën e mbylljes. Konkurenca sportive mes tyre u influencua në sytë e opinionit francez si një garë mes dy koncepteve, midis të talentuarit absolut Anquetil dhe konkuruesit Poulidor, të admiruar shumë nga fansat për shpirtin e garës por i limituar përgjithmonë në arritjen e titullit kampion nga i padiskutueshmi Anquetil.

Poulidor vinte nga një vend bujqësor i Francës qëndrore. Rridhte nga një familje bujqish dhe në rrethanat e jetës në fshat i pajisur me forcë fizike dhe shpirt gare nuk arriti të arsimohej. Ushria dhe shërbimi në Algjeri e rritën duke shfrytëzuar më pas mundësitë e përfshirjes në garat aq popullore të çiklizmit në Francë. Me flokët e zinj, me shprehje fytyre babaxhani dhe trup muskuloz me dukje fshatari ishte më i afërt për mendësinë e njerëzve të zakonshëm. U dhimbsej kur e shikonin që me gjithë përpjekjet maksimale nuk arrinte dot që të vishte të paktën një herë bluzën e verdhë të fituesit të vendit të parë. Ishte një simpati popullore dhembshurore për suksesin e tij, sukses që shkonte deri te vendi i dytë, por asnjëherë i pari. Poulidor u influencua, u demoraliza nga rezistenca e gjatë e Anquetil, nga qëndrueshmëria e fortë psikologjike e tij. Janë tre raste të mirënjohura kur gjatë garave Poulidor kishte shansin që të thyente Anquetil mirëpo gaboi në racionalitetin e kohës së alteritmit të ritmit, të sprintit. Dhuntinë e mprehtësisë së ritmit të garës nuk e kishte në atë nivel sa rivali i tij i përhershëm.

Kalonin vitet dhe çuditërisht çiklisti Poulidor, i mbiquajtur tashmë “ I dyti i përjetshëm” kishte një popullaritet më të madh sesa kampioni Anquetil. Në popull kishte një keqardhje të madhe, një dëshpërim gufues për pamundësinë e fitimit të një titulli kampion nga Poulidor.

Ndryshe ishte në sytë e francezëve konkurenti Anquetil. Ai vinte nga veriu i Francës, Normandia, nga një familje ndërtuesish dhe vet studjoi inxhinjeri. Ishte bjond, i mprehtë me pamje tërheqëse, i hollë fizikisht me ambicie të qartë këmbëngulëse për të qënë fitues. Stërvitja dhe garimi i tij bazohej në kritere shkencore dhe inovative. Ai ishte në majë të teknikave stërvitore në ciklizëm, në ato të ushqyerjes dhe të rejave teknologjike të biçikletave të garave. Ai adaptoi për herë të parë qëndrimin mjaft të përkulur të trupit gjatë sprintitmbi biçikletë dhe modifikoi timonin e saj. Filozofia e tij pikësynonte çdo përpjekje të domosdoshme, racionale për fitimin e një sekonde gjatë garës. Intuita e talentit të lindur e bënte të jashtëzakonshëm kur i vetëm në krye të garës arrinte një racionalitet perfekt të ndarjes, alternimit të kohës së ritmit midis sprintit dhe pedalimit normal. Ai fitoi tetë gara të mëdha të Tour de France, por asnjëherë nuk u pa që të ngjitej e të kapërcente majën e një mali i pari. Nga kjo cilësi, racionaliteti absolut me kohën filluan ta quajnë “Zotëria Ritëm -Kohë”. Asgjë më shumë. Mbi bicikletë dhe në lëvizje ai ishte personifikim i elegancës dhe teknikës racionale. Ishte mjeshtër në rezervimin e energjive gjatë garës dhe i fuste në përdorim maksimal ato në çastet më të domosdoshme. Poulidor kish më shumë muskuj por në harxhimin e energjive ishte më pak racional.

I talentuari Anquetil iu dukej njerëzve i pamëshirshëm në egon e tij për të qënë gjithmonë i pari. Me sjellje prej fisniku, i vlerësuar për talentin e tij sportiv, nuk ia falnin, nuk ia pranonin dot, që nuk toleronte të paktën që një garë të fitohej nga Poulidor. Me gjithë admirimin e padiskutueshëm, publiku nuk e ndjente aq të afërt sesa konkurentin e tij, të dytin e pafat Poulidor. Kaq dëshpërueshëm e kërkonte publiku një fitim titulli nga Poulidor sa mbështetjen dhe popullaritetin për atë e shprehnin me fjalët “Poupou- ja jonë, ( Pupu-ja jonë)”.

Konkurenca e tyre, e dhimbshme në fatin e keq të Poulidor si nënkampion i përhershëm e ndau Francën në dy kampe. Impaktin e kësaj konkurence të Tour de France mbi shoqërinë, sociologët francezë e shikonin si emblemë të Francës së re që avanconte dhe asaj të vjetër, të traditës. Në vitin 1972 TV francez bëri një anketë me fansat e Tour de France mbi arsyet se përse Poulidor ishte aq më popullor sesa Anquetil. Nje pjesë e njerëzve me moshë mbi mesatare u përgjigjën: Ai është provincial, ai flet me një Midi aksent, (aksent nga Franca qëndrore). Disa analistë e shikonin konkurencën Anquetil-Poulidor si shprehje tipike të aspekteve të ndryshme psikologjike të shoqërisë franceze përgjatë fillim viteve 60 e fundit të viteve 70. Anquetil përfaqësonte modernizmin, simbolizonte mëndjen e kërkuesit të së resë, teknologjinë e orientuar drejt ndryshimit që transformoi Francën gjatë kësaj periudhe, ndërsa Poulidor përfaqësonte traditën shpirtin rural francez me psikologjinë e vetkënaqsisë tipike. Kështu  Poulidor ishte në rolin e konkurentit që futej në garë me besim të lëkundur humbësi, ndërsa Anquetil konkuronte si favorit i përhershëm. Gazetari i njohur anglez Alan Gayfer shprehej: Anqutil është një qytetar nga Normandia me nuancë të foluri që u ka dhënë një famë banorëve të kësaj zone. Ata kanë një veçanti që kur thonë “Po”, pothuaj nënkuptojnë “Jo”. Kur e pyeta Anquetil në Londër nëse Poulidor mund të fitonte ndonjëherë  Tour de Francë ai u përgjigj: “Po, mundet. Por po qe se unë jam në garë atëhere unë gjithmonë e përfundojë atë para atij”. Gazetari amerikan Owen Mulholland shkruante: “Jo fort e ndjeshme për konceptin amerikan, por pamja e Jacques Anquetil mbi biçikletë të jep idenë e besueshme të një qëndrimi “aristokrati të natyrshëm”. Që në çastin e parë kur seriozisht filloi të garonte arriti të kishte një sens perfeksioni gjë që të tjerëve u duhej një jetë e tërë sportive për t’a arritur”.

Presidenti francez Francois Mitterrand e shprehu opinionin e tij për kampionin Anquetil me fjalët: “E admiroj për aftësitë e tij sportive dhe shpirtin inovativ. Një krenari fisnike u shtohet këtyre njerëzve që zotërojnë e  cfaqin një talent të madh”. Në studimin e tyre për fenomenin “I dyti i Përjetshëm” studjuesit francezë Jean-Luc Boeuf dhe Yves Leonard shkruajnë: “Ata që e njohën veten admirues të Jacques Anquetil pëlqyen te ai stilin e vecantë dhe elegancën tërheqëse. Mbrapa aparencës së tij fluide, të zhdërvjellët ishte imazhi i Francës që fitonte dhe i atyre njerëzve që identifikoheshin me atë. Njerëzit me interesa modeste e panë veten te Raymond Poulidor, fytyra e të cilit me shprehje sforcuese përfaqësonte jetën e mundishme të plotësuar në ato vënde ku ata punonin pa shijuar pushim. Deklaratat e Poulidor me plot sens të mirë e ngazëllonin turmën: “Një garë sado e vështirë zgjat më pak sesa një ditë pune e rëndë në fushë”. Këto e të tjera bënin që një pjesë e publikut të identifikohej me dikë që i kish rënë në pjesë një fat i keq dhe pozicioni i të dytit të përjetshëm. Duke shkëmbyer mendime mbi këtë duel që për mendësinë shqiptare është diçka e preferuar, argetuese, por që për mendimin tim e pahijëshme, do sjell këtu opinionin e një mikut tim me shije të holla, admirues të “Piktorit të Popullit” Sali Shijaku. Piktorit Shijaku shumë shpesh i akordohej vendi i dytë, duke i mohuar të parin në konkurset e Jubileve. Me një ton humori më thoshte: “Nuk ka gajle se I Pari bashkë me venin e parë merr edhe inotin e miletit. Të dytit i ngelet simpatia, mua më del ma mirë kështu”.

Përsa i përket dy ikonave tona Kadare – Agolli, një anketë e tillë për “të parin e të dytin” mendoj se është diçka provokative, për të ndezur një duel artificial.  Aq më tepër kur vet Agolli në një rast, në filmin e "Top Channel" për Kadarenë, iu drejtua këtij më fjalët: “Të duam shumë Kadare dhe unë të vë mbi veten”. Një thënie me modesti që e afron më shumë Agollin te Kadareja. Fatmirësisht, “Të Bukurën” njeriu e shikon dhe e shijon simbas mënyrës së vet. Përndryshe do thonim se 90% e njerëzve nuk do ishin martuar, ndërsa 10% që mbeten do ishin penduar mbas vitit të parë. Kjo është diçka e pranuar nga e gjithë bota. Ndërsa përsa i përket aplikimit në politikën shqiptare mendoj se kjo gjë kërkon mundime shumë, shumë të mëdha për t’u aplikuar.

AMANETI…!

Ose,-EDHE SYL DIDA ,E PRET NJË FJALE TE VARRI-! - Një kujtesë për miqtë e mi, në Krumë të Hasit 

– Nga Zeqir Lushaj

Interesant është jeta. Njeriu, ka detyrime të gjithanshme, nga më të ndryshmet. Për të gjallë, e për të vdekur. Bile, për të vdekurit, detyrimet e marrin një peshë, si të dyfishtë se, e kanë peshën e amanetit. Amanetet, nuk ban që të nënvleftësohen. Në traditën tonë kombëtare, amaneti është gati i njëvlefshëm, me besën e burrit, me Besën Shqiptare. Shpesh, këto të dy fjalë, trajtohen si sinonim. “Eshtë njeri, amanetqar”, - thuhet për tjetrin, e, është njësoj, sikur të kesh thanë: - “është njeri, besnik”!...Nisur nga ky konceptim, po e shkruaj këtë skicë-kujtesë,për (Vete), por, edhe për disa shokë e miq të mijtë, në Krumë të Hasit. Puna e solli që, kjo ditë, të më zërë largë, në anën tjetër të Botës, në Amerikë. Por, duke folë e duke shkruar, të paktën, e lehtësoj pak shpirtin tim!

... I ka kjo ngjarje, rreth këtu e 20 vjet të shkuara. Oda e burrave, në shtëpinë e Tahir Didës, ishte plot shokë e miq, të mbledhur, veç për qef. Në atë odë, janë bërë shumë ndenje burrash dhe shumë ahengje. Ai truell, ka qenë odë, gjithmonë. Por, këto dekadat e fundit, ka ndikue, për mirë, edhe fakti se, djali i Tahirit, Hysen Dida, i ka mbi 30 vjet që është ndoshta këngëtari më i spikatur i folklorit të Veriut. Me Rexhep Kovaçin e Lumës dhe me Rrustem Çelën  e Helshanit, janë një treshe rapsodësh që, nuk është e lehte të arrihen.

Edhe natën që po flasim, këta të tre, Dida-Çela-Kovaçi, ishin aty dhe, kënga kishte marrë hov. E, siç është normale, por, duket edhe nga kasetat që i kanë nxjerrë në treg, boshti I këngëve të tyre, është ai patriotik dhe historik, ku, Kosova zë ndoshta mbi 2/3 e repertorit...Syl Dida, ka qenë vëllai i madh i Tahirit, pra, axha i këngëtarit Hysen Dida. Një burrë i vogël nga trupi, por në këtë rast, është me vend të përdoret shprehja “i vogël, asht edhe florini”! E, Syl Dida, ka qenë një burrë flori, që më shumë i “peshonte” koka, se krejt trupi! Jo vetëm Kruma, tan Hasi, e njohin mirë emrin e Tij.Edhe katër djemtë, i ka në rrugë të mbarë...

Me Syl Didën, kam ndenjur shumë herë. I mençur, i matur,i saktë në faktet që përdorte, pa asnjë lëshim, në parimet e tij atdhetare. Kosovën e kishte pikë në zemër. Shpesh, ju thoshte

këngëtarëve: - Hajt bre, merrjani nja, qandej bre, qandej, - dhe i jepte dorës prej Kosove...

Oda buçiste dhe këngët me jehonë, ndjekin njëra-tjetrën me njëfarë rregullsie që, të krijojnë një unitet. Për Isa Boletinin,për Azem Bejten, Hasan Prishtinën, Bajram Currin, Ibrahim

Rugovën, për Bogdanin, Gërvallën, për Kurpalet… për cilin të duash, se, vargu është i pafund!

E, në pushimet e shkurtëra, nga kënga në këngë, bisedat janë nga më të ndryshmet. Syl Dida, mori leje, leje për me folë.

Dhe,ai burre i moshuar, u çue në kambë, si rrallë herë tjetër:

- Ndigjomëni, burra! Gjaku i derdhur për atë Kosovë,kurrë nuk mund të shkojë kot. Kjo punë, është e sigurtë.Kosova, ka me fitue lirinë. Pasha Zoten, Po! Unë, jam i vjetër,jam i lodhur. E kam kalue 80-ën dhe, e di se, nuk kam me e mrri atë ditë, po, kjo ditë, nuk do të vonohet, nuk ka se ku shkon ma andej kjo punë... Kjo dite ka me ardhe!

…I pushoi pak muhabetit. Ja shkoi njëherë dorën fytyrës.Na lëshoi të gjithëve, një shikim, si apelues (ndoshta për përqëndrim vemendje!) dhe, vazhdoi:

- Një amanet e kam për me jua lanë sonte, o burra!

Ndiej këtu, o Zeqir Lushaj, se,ju që shkrueni, nuk ju len shkrimi me i harrue porositë.

Ndiejmë o Naim Harajdini e,mire se na ke ardhë nga Suedia. Ndiejmë, o Refet Shehi!

Ndiejmëni këtu, o Hasan Peka,o Dan Gjeçi e Musa Dauti, o Avni Sheta! Ndiejmëni, o Rexhep Kovaçi, o Rrustem Çela!Ndiej ketu,o nipi im Halil Xhafa! Edhe ju, ma të rinjtë, ju lutna, me më ndije!

-Amanet, kur të çlirohet Kosova, kur Kosova të bahet e lirë dhe e pamvarune, kini me ardhë e, me ma pru atë lajm te vorri. Edhe i vdekur, atë lajm e due, atë fjalë, ju siguroj se, kam me e ndije!...

Dy pika loti u rrokullisën nëpër brazdat e faqeve të plakut e, u bashkuan, në quk të mjekrrës. Dhe, së bashku, nga mjekra, u këputën e ranë në votrën e shtëpisë, në token e Zotit, si për të na e përsëritur se: - jemi këtu, dhe: - “Amanetin, nuk e tret toka”!...

Dita e madhe, Dita e Pamvarësisë, po afron. Nuk duhet, as sesi të harrojmë që, këtë gëzim e kemi të përbashkët me varret, me varret e të parëve tanë, të breznive tona, që u flijuan për këtë ditë e, me mallin e kësaj dite. Amaneti i Syl Didës, nuk është vetëm i atij. Burrat e ditur, si Baca Syl, nuk kan fol kurrë, vetëm për veti! Ata, përfaqësojnë aspiraten shekullore të shqiptarëve... Miliona shpirtëra, përfaqësojnë!

Ta çojmë lajmin e fitores, gezimin e festes se Pamvaresie se Kosovës, edhe tek varret! Eshtë obligim, është detyrë shpirtërore, detyrë që Syl Dida,aq thjershtë e bukur, ”na e la në derë’ publikisht. Dhe, nuk ban te harrohet! Kurresesi.

Kurdo që të shkoj në Krumë, Unë, do ta kryej këtë amanet,por, jam larg, ne Amerike, ndaj, i bindur ne ardhjen shpejt te asaj dite, pres qe miqte e mije ne Krume te Hasit, ta kryejne

(secili per vete) shumë më parë se unë këtë detyrë! Ka qënë, një amanet kolektiv.

Unë, ndjej detyrë të jau kujtoj publikisht. Pastaj, secili, le ta kryej këtë amanet, siç e ndjen,në shpirtin e vet.

KUR GEGËT DO TË NDIEJNË VETEN N’ ATDHEUN E VET ?!

Pershndetje Konferencёs shkencore me temё Gegnishtja sot...

                

                                                                                           IPVGjSh TIRANË

            Të Nderuem Bashkatdhetarë!

           

         Në vitin 1993 kam botue një libër,“At Pjeter Mëshkalla S.J.”. Një kopje ia pata dhurue mikut tim të nderuem, Prof. Kolë Ashtës, i cili endè vazhdonte mos me besue se mund të vinte koha me shkrue njeriu Gegënisht. Atë ditë Ai më pat tregue se kur ishte në Kongresin e “Drejtshkrimit” të Gjuhës Shqipe, që u zhvillue në Tiranë nga data 20 – 25 Nandor 1972, ditën e fundit pra, me 25 Nandor, që do të firmonin aktin e pranimit të vendimit “për varrosjen e Gjuhës Gegënishte”, Profesor Kola, që flinte në hotel “Volga” në Tiranë, kishte njoftue se nuk mund të merrte pjesë në atë seancë të Kongresit ku do të hidhte firmën e Tij, mbasi me të vërtetë kishte temperaturë, por “shokët” nga Kongresi, të drejtuem nga Androkli Kostallari, një fotoreporter dhe një përson i panjohun për Profesorin, nga ora 11.00 paradreke të asaj dite kanë shkue në hotel ku Profesori ishte i shtrimë në shtrat dhe nën dritën e një prozhektori ka firmue aktin e vendimit. Pra, edhe nëse ishe tue vdekë, Enver Hoxha, ashtu si në hetuesitë e tij, kërkonte me pa“firmat” me sytë e tij...mandej, po deshte, ti vepro ndryshe!

Ja si shkruhet për këte kongres në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, botue në Tiranë, 1985, fq. 510,: “Kongresi i Drejtshkrimit ishte një fitore e vijës marksiste-leniniste të PPSH për zgjidhjen e drejtë të problemit të gjuhës sonë letrare kombëtare...” Atyne “firmave” po shohim me sytë tonë tue i qendrue “besnikë” edhe sot të gjithë ata që nga qejfi apo nga halli e frika, u detyruen me firmue...Sigurisht, kjo ishte e pranueshme për secilin që ndodhej mbrenda kafazit të quejtun Shqipni! Por mos harroni kurrë se ata Burra që ishin të burgosun apo të internuem, asnjëherë nuk i kanë aprovue ata vendime të pandershme. Për të gjithë ata që ishin jashtë në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, arbëreshët e Italisë dhe Greqisë, tue përfshi edhe krahinat e Hotit, Grudës dhe diasporën e shpërndame në botë, që i kanё pranue ata vendime të atij kongresi dhe “pajtimi” i tyne me këte akt “vorrimi të Gegënishtes”, asht kenë dhe vazhdon me kenë aqsa i turpëshem e përçarës, aq antiatdhetar!

Këte e vërteton fakti që sot 70% e letërsisë shqipe e shkrueme në Gjuhën Gegënishte, nuk njihet fare nga intelektualët dhe brezi i ri, ndonse gjoja kanë mbarue edhe shkolla të nalta, por tue mos harrue se këto shkolla i kanë përfundue me librat e botuem nga Enver Hoxha dhe Ramiz Alia, të mbytun fund e krye me rrena, mashtrime dhe me ideologjinë antiatdhetare marksiste – leniniste.

Për fatin e keq të Popullit Shqiptar me këto libra asht helmue edhe rinia jashtë Atdheut, tue fillue në Prishtinë, USA e deri në kontinentin e Australisë, sepse politika sllavo – komuniste e anadollake e çkombëtarizimit ka mbizotnue mbi botimet e librave të edukimit Atdhetar. Ajo frymë edhe sot mbizotnon në të gjitha anët ku mund të bahet fjalë me mësue Gjuhën Shqipe. Ata kanë përdorë dhe po përdorin mjetin ma të ndytë të përçamjes krahinore, fetare, kulturore, etnike, politike etj., mjete të cilat i shërbejnë shpërbamjes kombëtare.

Prof. Namik Ressuli asht ndër të parët që ven gurët e Tij shkencor të Gjuhës Shqipe të Përbashkët apo të Njësueme dhe ja çfarë shkruen për këte letersi:“Këta shkrimtarë të vjetër të Veriut nuk janë vetëm të parët që filluan njëfarë lëvizje kulturore në vëndin tonë, nuk janë vetëm të parët që i dhanë shqipës një alfabet – alfabetin latin – po janë edhe të parët, që mendojnë për Atdhenë e Gjuhën e tyre, për Shqipën e Shqipërinë...”

(Shkrimtarët Shqiptarë, vol I, fq.12, Tiranë 1941.)

Ajo letërsi dhe ata shkrimtarë u hoqën nga shkollat në vitin 1944 nga serbo – sllavët komunistë shqiptarë dhe shumica vazhdojnë me kenë endè sot jashtë dyerëve të shkollave e institucioneve të Shqipnisë “Demokratike”. Që në vitin 1924 e ma parë, At Fishta, Luigj Gurakuqi, Don Ndre Mjedja, Mustafa Kruja, At Anton Harapi, Don Lazër Shantoja, At Vinçenc Prennushi etj., kanë punue për Gjuhë Shqipe të Njësueme, ku Gegënishtja e Toskënishtja gjithmonë bashkë, do të barazpeshonin në kandarin e drejtësisë shkencore dhe intelektuale të gjuhëtarve...Shumica e Këtyne Atdhetarve u zhduken, u vranë e u masakruen, Ata vetë dhe Vepra e Tyne në sherbim t’ Atdheut! Komunistët u munduen me zhdukë edhe Visarët e Tyne...

Prof. Karl Gurakuqi, Prof. Tajar Zavalani, At Danjel Gjeçaj, Prof. Ernest Koliqi, Prof. Martin Camaj, Prof. Guljelm Deda, Prof. Nikollë Daka, Prof. Mark Dema, Prof. Namik Resuli, Prof Filip Fishta, Prof. Arshi Pipa, Prof. At Zef Valentini, Prof. Kolë Ashta dhe të tjerë, na kanë lanë aq shumë punime letrare e shkencore, sa mund të themi se janë të mjaftueshme për themelet e Një Gjuhe Shqipe Letrare.

Por e vërteta qendron e thanun në Korçë para gati 70 vjetësh nga At Anton Harapi:

“Progresistat, n’emën të kulturës së vërtetë vunë Zotin dhe Shpirtin, moralin dhe idealin në shërbim të Përparimit; sociologët dhe statistat n’emën të kombsisë së vërtetë duen të shkelin dhe të shuejnë të drejtat e idealet e njeriut si njeri, dhe mbi çdo gja të hyjnojnë e të venë egoizmin kolektiv.”

***

Deri në vitin 1992 – 93 kishte njerëz që vazhdonin mos me besue në rrugën që u hap...

Vazhdimësia sjell ripërsëritjen e historisë! Nëse intelektualët e rijë do të jenë vazhduesit e rrugës apo të labirintëve e tunelëve t’errta të pseudointelektualëve të Enver Hoxhës dhe në të njejtën kohë skllavë të firmave të paraardhësve të tyne, atëherë bashkë me Gegënishten jo vetëm asht varrosë mbarë Populli Shqiptar, por edhe e gjithë Shqipnia me Trojet e Saja!

Heshtja e sotme e shtetit asht vazhdimsi e rrugës së antishqiptarizmës.

                                                                        Pershndetje vllaznore Fritz Radovani.

Forma poetike dhe rima, dy të fshehtat e poezisë për fëmijë

Fatmir Terziu

Font size:  

Me krijimtarinë e Janaq Panit)

‘Forma poetike’ e cila që në vitin 1970, parashtrohej nga Jakup Mato, si një dukuri dalluese në mënyrën e paraqitjes së figurave të një vepre letrare, duket se është edhe një preokupim i shkrimtarit, Janaq Pani. Thuajse në rreth dymbëdhjetë titujt e botuar prej tij, që nga viti 1994, ndihet se kemi të bëjmë me një krijues që di të derdhë bukur ngjyrat e poezisë edhe në tablo të prozës apo përrallës që ai lëvron. Kjo padyshim shton vlerën artistike të krijimtarisë së tij, e bën atë më tërheqëse e më interesante, ngjyros me pathos e lirizëm ngjarjet e personazhet.

Tek vëllimi poetik i Panit, “Xhepat e Gjyshit” (Toena; 2008) gati 168 poezitë e tij kanë një formë poetike që flet qartë për një pasuri të madhe figurash me të cilat autori adreson lirizmin e të lexuarit. Edhe shkrimtari, Hasan Ulqini, na vjen në ndihmë në këtë gjetje kur citon për veprën e Janaq Panit: “karakteristikë e krijimtarisë së këtij autori është sinqeriteti dhe bukuria e vargut, figuracioni spontan, lirizmi i të rrëfyerit, vlera, cka e kanë bërë këtë autor të jetë shumë i dashur dhe mjaft i lexuar nga fëmijët e moshës parashkollore dhe cikli i ulët i shkollave.”

1-

Janaq Pani një shkrimtar fitues i disa cmimeve letrare në vite për vlerat e tij të larta artistike dhe edukative, është cilësuar nga kritika si ndër autorët më cilësorë dhe edukativë të letërsisë së sotme për fëmijë. Ulqini shton për këtë se “Janaq Pani është ndër poetët më të spikatur të letërsisë për fëmijë. Me një krijimtari të bollshme mbi tridhjetëvjecare, ai është autori i mbi njëzet tituj librash, nga të cilët mund të përmendim: “Yll mes yjesh”; “Tufëza me lule”; “Shamia e kuqe”; “Baladë për 11 heronjtë”; Përrallëz për zogun Cërr”; “Me një mik u njoha unë”; “133 gjegjëza”; “Pse qan Otrantoja”; “Gjyshi ketër në Kanada” e shumë të tjera”. Ndërsa Agim Bajrami, poet dhe kritik nga Durrësi, shton se “krahas krijuesve më në zë të letrësisë për fëmijë që shkruhet në pesë dekadat e fundit, edhe emri i këtij autori zë një vend të nderuar, dhe me të drejtë”.

Duke lexuar, poezi të këtij autori si “Xhepat e gjyshit me vjersha”, apo “Ku lind poezia” shohim qartë se për Panin poezia është e rëndësishme si krijimtari për fëmijët, por vetëm kur ajo është brenda kontekstit ‘Fëmijëria’ dhe kur kjo është në fazën kritike, kur vetë fëmijët duhet të zbulojnë mrekulli dhe përfitimet e moshës të vijnë nëpërmjet vetë poezisë, në mënyrë që lexuesit e moshës fëminore, të mbeten lexues të jetës në poezi. Poezia e Panit nëpërmjet vargjeve të saj plot figuracion, pasqyron të menduarit mes brigjeve delikate të natyrës së fëmijëve. Kjo duket në poezinë “Kur lojën nis në shesh” (faq 50),: “Unë kur lojën nis në shesh/dhe për kohën s’pyes fare’/ del ti mami shpesh e shpesh/e ngre zërin në dritare./Kur vonohem, në merak/mos u ndiej mami, moj!/Se Ukiksit i ngjaj pak/Dhe “sirenat” s’i dëgjoj.” Kështu me këtë lirizëm forma poetike e vargut të Panit, nuk e ngut poezinë e fëmijëve, por e bën të jetë e lehtë për ta, të lexohet e mbahet mend me lehtësi e dashuri, për shkak se ata e duan gjuhën, me të cilën është duke luajtur autori mes figuracionit edukativ dhe me vlerë njohëse nga historia.

Vjershat dhe modelet e këtij autori janë shumë të dukshme dhe emocionuese, dhe mund të përdoren lehtë si nga nga prindërit dhe mësuesit për të ftilluar ditën me fëmijët apo nxënësit e tyre, si një ditë plot dashuri nëpërmjet poezisë.

Mënyra se si është paraqitur poezia e Panit për fëmijët nuk është kritike. Fëmijët në këto poezi nuk kanë nevojë për udhëzime, për të siguruar kuptimin e tyre. Poezia e tillë si një zhanër i letërsisë për fëmijë, nuk është një derivat i fjalës së artit, i gatuar vetëm për mosha të caktuara, ajo me stilin e shkruar të Panit, vjen e pjekur edhe për të rriturit dhe fëmijët, të dy palët mund të marrin përfitim të barabartë nga kjo poezi. Ama duhet thënë qartë se kjolloj poezie, nuk mund të interpretohet njësoj nga të dy palët, nga fëmijët dhe të rriturit, ama kënaqësia mund të jetë i barabartë.

2-

Kur lexojmë poezinë “Vjen e më shfaqet një yll” (f.68), nuk është njësoj si me një poezi tjetër në këtë vëllim, e cila lexohet njësoj me dy nivelet e moshave, nga të rriturit dhe fëmijët në këtë rast. Pani, ia kushton këtë poezi Joanës, dhe natyrshëm, është i lidhur fakti me të se duke lexuar një poemë të tillë me një fëmijë, është e rëndësishme për të rriturin për të pyetur fëmijët për atë që ata janë duke parë në faqet e librit dhe për të inkurajuar fëmijët të mendojnë për mënyrën se si figuracionet e tilla si: “kjo e mira e florinjtë”; apo “m’i sjell pranë Perëndisë” janë të lidhura me tekstin. Kështu duke lënë një mirëkuptim vjen që poezia me tërë bukurinë e saj të jetë dhe mbetet e shpallur për fëmijët. Të rriturit mund të jenë një katalizator për dashurinë e fëmijës me poezinë, por autorët e tyre natyrshëm duhet të gjejnë formën poetike më të lehtë që fëmijët të mbeten të dashuruar mes bukurisë së poezisë.  Por cfarë përfitimesh ofron poezia e Panit?

Poezia e tillë feston fjalën individuale, tingujt dhe ritmin e gjuhës në një mënyrë që nuk e realizon një tregim. Ajo është një kënaqësi, është e lexueshme nga vetë struktura e saj e  shkurtër, shkurt është një kafshatë e shijshme për të ndarë me fëmijët.

Në poezi të autorit me temë nga natyra si “Një kërkesë e zogut”; “Pa kujdes asgjë nuk lind”; “Pranverën në shpirt”; “Lepuri i egër”; “Dëbora e parë” etj, (f. 69-83) forma poetike e autorit na jep një afërsi më të qartë të poezisë me natyrën e fëmijës. Pse themi se fëmija është një natyrë me poezinë?

Së pari, poezi është e natyrshme mes ritmit, pamjes dhe gjallërimit të fëmijëve. Ata flasin vetë poezi, padashur për ‘bojëderdhjen’ piktoreske të ardhur nga metaforat, ato shprehin ngjyrime të llojit nga më të habitshmet edhe kur fjalëëmbëlsia e tyre i bën enkas të angazhohen. Në këtë kuadër, poezia e Panit vjen e mirë, e kapshme, e një natyre me riskun fëminor dhe tenton të bëjë të njëjtën gjë. Ajo është një imitim artistik i asaj që bëjnë të vegjëlit, dhe mbetet një strehë e bukur në shërbim të fëmijëve të vegjël që duke gatuar vetëm dashurinë nga tingujt e poezisë, u jep atyre shansin të jenë në një natyrë me poezinë edhe nëse ata nuk i kuptojnë të gjitha fjalët dhe kuptimet e poezisë.

Poezi të tilla gjithashtu janë pjesë të identitetit kulturor shqiptar, një pjesë e kulturës së përbashkët Kombëtare. Poezi të tilla si “Kë dua më shumë”: “Mami moj, ti as më thua/zemrën kush ma kurdis mua,/më rreh e s’pushon/për kë dua unë/dhe rrahjet i shton/për kë dua më shumë./mami moj, më thuaj ti/a ndodh kështu dhe te ti?” kanë vlera identititeti kulturor, jo vetëm shqiptare, por ato kanë edhe vlera kulturore globale.

Së dyti, vlerat natyrore të poezisë së Janaq Panit, shtohen pasi autori ia di ‘zanatin’ kësaj fushe dhe i vë rimën si një kuadër i shtrenjtë interesi i lidhjes së poezisë me fëmijën dhe anasjelltas. Rima e shoqëron nga fillim në fund edhe poemën “Baladë Qeparotase” (Botuar nga “Enerd”). Rima e kësaj poeme i shton atmosferën vargjeve dhe lexohet si me një frymë: “Për këtë poemth, gjallë e kam në mend/si erdhi tek unë edhe zuri vend/ishte buzëmbrëmje, një shpresë e venitur/me syrin nga deti rrinte duke pritur...” (f.3).

Nga Enrik Mehmeti - Dhimitër Pojanaku: Ligësia e të mençurve, thikë nën mantel

 

 Bisede me Dhimitër Pojanakun

Vite më parë, kur zëri i tij u ndje në kryeqytet, Tirana ishte më e dashur me poetët e rretheve. Sot nuk është edhe kaq e thjeshtë. Ndonëse me disa vëllime të botuara dhe disa çmime kombëtare e ndërkombëtare në Francë, Itali, Greqi, Maqedoni etj., poeti Dhimitër Pojanaku e ndjen peshën e gjuhëgjatëve dhe helmeve të të liqve. “Tek artistët ke dy lloj ligësish, ligësia e dështakëve, që i shohin ata që ecin para me mllef e çfarë nuk shpikin, dhe ligësia e atyre që janë në shkëlqim dhe nuk duan tjetër t’u afrohet, pale po t’ua kalojnë pak, bëhen si ujqër apo ujkonja. Zoti na ruajtë nga të gjitha ligësitë…”, thotë Pojanaku, i cili në vitin 2003 ka merituar çmimin e ndarë nga MTKRS, “Penda e argjendtë” për poezinë më të mirë. Ka botuar vëllimet “Shiu lexon trishtimin tim”, “Mëngjes dhe pak natë”, “Xhindet kërcejnë polka”, “Gurët zbardhin natën” dhe “Shtëpia ime rrotullon qiellin”.

Si u drejtuan hapat tuaja në rrugën e letërsisë dhe pse zgjodhët poezinë?

Nuk e di se si rashë brenda këtij kurthi sa të rrezikshëm, aq të bukur. I vogël kisha dhuntinë t’i mësoja përmendësh vargjet shumë shpejt. Duket kjo më ushqeu dëshirën për të shkruar. Hapat e para kanë qenë ato të shkollës tetëvjeçare, klasa e katërt a e pestë. Shkollat bënin konkurse poetike ahere dhe nxitnin breza talentesh. Kampi i pionierëve Durrës më dha çmim të parë në një konkurs poetik dhe aty nisën “fluturimet” e mia poetike prej vërteti. Nuk e zgjodha poezinë, më erdhi nga Zoti. Poezia është vuajtje, dhimbje! Zoti e pat vënë re që unë e pëlqej vuajtjen, e ushqej, e fisnikëroj, ndaj edhe ma solli poezinë!

Cila është bota juaj?

Qyteti im është i veçantë. Jeta këtu është e veçantë, provincë, por qyteti romantik e lezeton. Është mësuar me poetë. Përshëndetjet ndaj meje tashmë janë: “Ç’kemi poet, ndonjë poezi të re?!”. Këtë e bëjnë më të shumtit. Ka edhe njerëz të vegjël, smirëzinj, por unë falë edhe profesionit, i kuptoj shpejt dhe u rri larg. T’u përgjigjesh helmeve të tyre, do të thotë të bësh harakiri nga qejfi i tyre dhe budallallëku jot. Jo, këtë nuk e kam bërë dhe nuk do e bëj. Ziliqarët nuk do më gjejnë asnjëherë në rrjetat e tyre. Boritë e tyre do i dëgjojnë gjer në shurdhim vetëm veshët e tyre, të mijtë asnjëherë! Familja ime është Adelina, e cila është jo vetëm një bashkëshorte e nënë e veçantë, por edhe një liman për stuhitë, që jeta ime i ka pasur dorëlëshuara. Prindërit e saj kanë pasur origjinë greke dhe ajo ka trashëguar një kulturë të gjithanshme. Fëmijët e mi, edhe pse të rritur tashmë, mbetën dobësia ime. Vajza Eris dhe djali Pjer, janë pjesa më e rëndësishme e jetës sime. Kur ishin të vegjël, gëzimet që më sillnin ishin pa fund, aq sa nuk doja të rriteshin. Tani u rritën, kaluan adoleshencën, thuhet u poqën, por tani  shqetësimet, problemet janë pa fund, jeta e tyre e re përballë realitet shqiptar është aq e vështirë… Uroj të kenë rrugë të bardha… e keqja t`u rrijë sa me larg dhe të mos u afrohet.

Shumë poezi tuajat kanë lidhje me detin edhe pse jetoni kilometra të tëra larg. Ju jetoni pranë liqenit të bukur të Ohrit dhe “vdisni” për detin, përse?

Detin e kam dobësi. Nga vjen lidhja ime me detin, pyesni? Nga kraharori ndoshta, nga zemra, nga gjaku, ajri, hapësira…

Lidhja vjen nga syri që më kërkon det, oqean. Ku ka si deti! E dua edhe kur është i qetë si vaj edhe i egër, e kam të vetmin  tempull ku rrëfehem. Kur më keni takuar në Vlorë nuk u kam thënë krejt të vërtetën, vij kryesisht për detin. Askush si ai nuk m‘i kupton brengat dhe gëzimet.

Punoni në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Pogradec, ndodh të “ndërhyjë” gjyqësori te poezia?

Duhet t’u them se poezia tek unë ka qenë e lindur, gjyqësori erdhi tepër vonë, pra ai e gjeti “kështjellën e ngritur”. Për çudinë  time, jo vetëm që gjyqtari nuk e prishi magjinë, por përkundrazi i dha asaj ç’mund t’i jepte. Mori nga nenet gjuhën koncize, pa teprime, dhe ia fali poezisë. Ç’doja më tepër?

Ku zënë fill poezitë tuaja?

Tek gjithçka, një i dehur që mbyt hallet në fund të gotës, një gjeth i verbër, hëna e ngrënë nga vetmia… Më frymëzojnë udhëtimet, dëshpërimi dhe gëzimi. Muzika më ngre muzat nga gjumi. Kur fabula e poezisë merret nga jeta dhe ke magji në çastin kur vjen, krijohet një poezi që e kalon cakun e kohës.

Mes vargjeve tuaja, kë keni më shumë për zemër dhe cila është ajo që të tjerët pëlqejnë më shumë?

“Zhvirgjërimi i murgut”, “Lot i burrit”, “Dhoma përballë times”, janë disa poezi që lexuesit e poezisë sime i dinë edhe përmendësh dhe i recitojnë edhe pa praninë time. Sa për mua, më pëlqen cikli i poezive të vdekjes.

Ç’ju tërheq kah vdekja?

Vdekja është qasur shumë herë brenda fisit tim. Dhimbjet që më ka sjellë më kanë dhënë fisnikëri si mua, ashtu edhe poezisë sime. Poezitë e vdekjes morën jetë tek unë atëherë kur me ardhjet e saj të shpeshta kuptova se jeta e vdekja nuk bëkan pa njëra-tjetrën.

Kuptova se në vend që të grindem e zihem me vdekjen, “duhet të shkoj me tepër në kopshtin e saj/ Të ujit eshtrat e fisit tim”.

Po shkruani ndërkohë?

Një libër të ri, një botim në Greqi e Maqedoni, pasi jemi afër dhe duhet të njohim njëri-tjetrin. Tani për tani nuk do marr pjesë ne konkurrimet poetike, nuk e di përse, kështu më thonë trillet… Konkurse poetike ka me dhjetëra, juritë kudo janë subjektive, edhe kur më vlerësojnë mua. Rëndësi ka të shkruash poezi që sfidon kohën. Ka shumë shkrimtarë që edhe pse nuk kanë rrokur “Nobel”, mbeten të kërkuar tërë jetën, brez pas brezi. E ç’rëndësi ka çmimi aherë?!

Kam lexuar diku një poezi tuajën për njerëzit e liq, keni njohur kaq shumë të tillë në rrugën tuaj?

Ligësia është më e keqja që has njeriu në jetë, sidomos artisti.

Të jesh thjesht i lig nuk bën aq zarar, sepse lexohesh lehtë. Kur je edhe i mençur edhe i lig, atëherë ligësia fshihet bukur, si thika nën një mantel të mëndafshtë dhe jo se bën gjëmën, por të lëndon në mënyrën më të paskrupullt. Tek artistët ke dy lloj ligësish, ligësia e dështakëve, që i shohin ata që ecin para me mllef e çfarë nuk shpikin, dhe ligësia e atyre që janë në shkëlqim dhe nuk duan tjetër t’u afrohet, pale po t’ua kalojnë pak, bëhen si ujqër apo ujkonja. Zoti na ruajttë nga të gjitha ligësitë… Poezia që ju keni lexuar te “Fjala e lirë” ishte për një lloj nga ligësitë e artistëve mesatarë, që nuk duan të shkëlqesh, je apo nuk je brenda zhanrit të tyre krijues, p.sh, një këngëtar i njohur nuk do të shkëlqejë një poet, një poet nuk do të shkëlqejë një prozator, përse do thoni ju, sepse ligësia ua ka bërë zemrën gur, ja perse…

Kjo do të thotë se duke qenë edhe nga një vend i vogël nuk ka qenë e thjeshtë që të bëni emër, apo të merrni në vitin 2003 çmimin prestigjioz “Penda e argjendtë” për librin më të mirë në shqip…

Nuk them se ka qenë e lehtë. Por në kohën kur fillova të ndjehem në poezi, metropoli nuk ishte aq gllabërues, linte hapësirë edhe për krijuesit e rretheve. I kam zënë këto hapësira me mund dhe falë njerëzve të kryeqytetit që e donin poezinë time. Pastaj përmendim edhe faktin që Pogradeci është parë dhe shihet si qyteti i lirikës shqiptare dhe si qytet i pritshëm për befasi, sidomos në poezi dhe pikturë. Tani është ndryshe. Tani metropoli, krahas vlerave, është mbushur edhe me pseudovlera, të cilat për çudi ushqehen edhe nga ekranet e shumta televizive. Kjo është më e vështirë për artin në grup, si teatër, balet etj. etj. Këtu lulëzimi i antivlerave sjell dëme të mëdha.