MIZAT PUSHTOJNË RAJONIN BALLKANIK

Virusi i Nilit perëndimor është një antar i kompleksit antigjenik të encefalitit Japonez i gjinisë Flavivirus të familjes Flaviviridae (Z. Hubalek and bp 1999).

Virusi për herë të parë është izoluar nga gjaku i një gruaje me ethe në Distriktin e Nilit perëndimor në Uganda në vitin 1937 (Smithburn and bp 1940) dhe më pastaj është izoluar nga pacientë, zogj dhe mushkonja në Egjypt në fillim të viteve 1950. Më vonë ai është evidentuar dhe në shumë vënde të tjera të botës. Në vendin tonë për herë të parë ai është evidentuar serologjikisht në vitin 1958 (Z.Hubalek and bp1999), nga studjues Çekë me testin e seroneutralizimit. Që nga ai vit, në vendin tonë, nuk është kryer më asnjë studim as në njerëz dhe për më tepër në kafshë si rezervuarë të tij. Kohët e fundit, edhe si pasojë e ngrohjes globale, ky infeksion po përhapet gjithnjë e më tepër në vënde të ndryshme të botës. Tashmë së fundmi ai është evidentuar në fqinjin tonë Greqi, Itali, Rumani dhe në shtete të tjera si Amerike, ai ka filluar të bëhet mjaft aktiv duke shkaktuar dhjetra të vdekur. Prezenca në vëndet fqinje, me përhapje në kafshë dhe infeksion në njerëz përbën një rrezik potencial për rifutjen e shtameve patogjenë dhe në vendin tonë.

Në vazhdim të qëllimit për të evidentuar prezencën ose mungesën e këtij infeksioni ne ndërmorëm studimin përkatës duke kontrolluar me serollogji serume kuajsh dhe shpendësh nga zonat e paraqitura më poshtë:

:

Nr. Rendor	Rrethi	Specia	Krere gjithsejt	Krerë analizuar	Pozitive	% Pozitivitetit
1	Tiranë	Kuaj	78	78	4	5.1%
2	Librazhd	Kuaj	8	8	1	12.5%
3	Kavajë	Kuaj	35	35	10	28.5%
4	Tepelenë	Kuaj	34	34	-	-
5	Lushnjë	Kuaj	47	47	22	46.8%
6	Fier	Kuaj	25	25	11	44%
6	Gjirokastër	Kuaj	22	22	-	-
7	Lezhë	Kuaj	40	40	5	12.5%
8	Shkodër	Kuaj	10	10	-	-
9	Ersekë	Kuaj	10	10	-	-
10	Durrës	Kuaj	29	29	1	3.4%
Totali			338	338	54	15.9%

Të dhënat e mësipërme janë rezultatet e para serollogjike që mbas vitit 1958 kur u studjua për herë të parë në vendin tonë prezenca e këtij infeksioni në njerëz.. Si paraqitet dhe më lartë, ndërsa zgjedhja e rretheve është bërë në mënyrë rutinore, zgjedhja e specieve të paraqitura nuk është e rastësishme. Këto specie janë rezervuarë të virusit dhe shërbejnë si burim për ushqimin e vektorit përkatës, ku nga këto specie , mushkonja vector-Culex pipiens, thithin jo vetëm gjakun por edhe virusin në të. Në të njëjtën kohë, në rastin kur vetë vektori është i infektuar dhe specia rezervuar jo i infektuar, mushkonja injekton tek bujtësi virusin e Nilit perëndimor.

Si paraqitet dhe në tabelat përkatëse, ne në kuaj kemi patur pozitivitet i cili është i ndryshëm në rrethe të ndryshme të vendit. Ky pozitivitet luhatet nga zero në rrethet e Ersekës, Gjirokastrës, Shkodrës, Tepelenës, deri në shifrat më të larta të tij të vrejtura në rrethin e Lushnjës me një pozitivitet maksimal deri 46.8% dhe pasohet nga Fieri me 44% e mandej Kavaja me 28.5%

Këto të dhëna mbi pozitivitetin në kafshë janë të parat që mbas 53 vjetësh. Prania e pozitivitetit flet se ky infeksion qarkullon në vendin tonë. Ay luhatet në përqindje të ndryshme në zona të ndryshme të vendit, por ajo që është e përbashkët për këto zona është se ato janë të gjitha në ultësirën e vendit tonë. Këto zona në përgjithësi janë zona me lagështi dhe me kushte të përshtatshme për mbijetesën dhe shtimin e vektorit përgjegjës për përhapjen e infeksionit. Në këto zona, prezenca e ujrave që qëndrojnë gjatë, moçaleve, kanaleve me ujë të pistë etj, janë kushte favorizuese për jetesën dhe shtimin e mushkonjave.

Krahas kësaj, në këto zona, temperatura mesatare vjetor, një tjetër faktor i rëndësishëm i mbijetesës së vektorit, është rreth 11º C në muajin e Dhjetor-Shkurtit ose dhe ndoshta më e lartë, tashmë në kuadrin e ngrohjes globale. Në zonat e tjera, kur kjo temperaturë mesatare është shumë e ulët në muajt Dhjetor-Shkurt, mundësia e mbijetesës së larvave të mushkonjave është e ulët dhe për pasojë niveli i mushkonjave në periudhën e pikut të aktivitetit të tyre tyre është e ulët. Kjo mendojmë ne pasqyrohet në rezultatin negative në serollogji. Nga ky rregull bën përjashtim rrethi i Librazhdit , i cili megjithëse njifet për një periudhë të ftoftë në muajt e dimrit, prapë se prapë kemi rezultat pozitiv. Mendojmë se lumi i Shkumbinit ndoshta ndikon pozitivisht në këtë temperaturë. Po kështu dhe prezenca e tij në zonën e Zall Bastarit Tiranë mbetet për tu vlerësuar më tej.

Si paraqitet nga tabela, edhe brënda kësaj zone ku shtrihen vatrat me pozitivitet, niveli i tyre nga njera zonë në tjetrën është e ndryshme. Kjo për mendimin tonë është e lidhur edhe me kushtet e ndryshme ambientale që ato ofrojnë për mbijetesën e vektorit. Përsa i përket shpendëve, nga kontrollet e bëra deri tani, ne nuk kemi vrejtur pozitivitet. Është për tu theksuar se verifikimi i këtij rezultati u bë në qendrën e referencës së OIE, për Nilin perëndimor, në Gjermani Instituti Friedrich Loefler (Prof. Martin GROSCHUP). Kontrollet e mëvonshme do të na japin natyrisht një pasqyrë edhe më të qartë. Për vazhdimësinë e këtij studimi ne kërkojmë dhe mbështetjen e biznesit veterinar, ku mbi bazëen e një projekti përkatës, transparent dhe gjithëpërfshirës të mundjësojmë zgjidhjen e disa momenteve epidemiologjike të rëndësishme për këtë infeksion.

Të dhënat e mësipërme flasin qartë për prezencën e këtij infeksioni në vendin tonë. Ajo që është për të ardhur keq është fakti, se vazhdimësia e këtij studimi nuk u mbështet me mjete financiare për njofjen e e situatës totale në vendin tonë. Gjithsesi në kuadër të një klime të ngrohtë që arrin deri në rreth 38 gradë dhe kur abudanca e transmetuesve të këtij virusi(mushkonjave ) në këtë periudhë është jashtëzakonisht e madhe dhe kur në shtetet tona fqinj ky infeksin po përhapet gjithnjë e më tepër, është detyrë e shërbimit veterinar dhe atij human që të mbajnë nën kontroll situatën e pidemiologjike në kafshë dhe në njerëz. Disa masa si këto që po përmëndim më poshte, ndikojnë disi në uljen e rrezikshmërisë, por jo totale të infektimit.

Kështu më së pari është domosdoshmeri që në afërsi të banesave të bëhet eliminimi i vëndeve të përshtatshme të mbajtjes dhe zhvillimit të mushkonjave specifike si: pellgjet me ujë, rrjedhjet e ujit nga rubinetat, gomat e vjetra të makinave etj, të cilat shërbejnë si vend zhvillimi i mushkonjave specifike (shif më lartë) për këtë infeksion.




Kjo gjë duhet bërë me urgjencë me qëllim që të luftohet sa të jetë e mundur burimi i infeksionit e sidomo në kushtet klimatike të këtij viti. Po kështu theksojmë se eliminimi i gomave të vjetra të cilat janë gjithashtu vend ideal i qëndrimit dhe zhvillimit të mushkonjave, të cilat janë të shpërndara gjithandej dhe pa kriter, është domosdoshmëri. Masë tjetër e rëndësishme është që si njerzit dhe kafshët, në veçanti kuajt, të mos futen në vatrat natyrore të mushkonjave dhe sidomos në pikun e aktivitetit të këtyre transmetuesve. Megjithëse studimi i këtyre vatrave ende nuk është përcaktuar mirë mendoj se është detyrë e rendësishme imediate dhe parësore e shërbimit veterinar për ta bërë këtë gjë. Aktualisht vatra të tilla natyrore janë: vëndet e ulta bregdetare, në afërsi të pellgjeve me ujra të ndenjura, moçaleve, kanaleve vadites, lumenjve me rrjedhje të ngadaltë, apo zonava të veçanta të tyre etj.

Masë tjetër është përdorimi i mundshëm i insekticideve në orët e caktuara ku aktiviteti i këtyre mushkonjave është maksimal dhe sidomos në rastet kur është e domodoshme që të hyhet në vatrat natyrore të mushkonjave. Në këtë rast përdorimi i sprajeve antimushkonjë si për kafshët dhe për njerzit është një metodë mjaft efikase dhe rezultative.

Në çdo rast dyshimi për prezencën e këtij infeksioni është mirë që të drejtoheni menjëherë tek mjeku veteriner për të njohur statusin e kafshës së dyshuar e sidomos kuajt. Po kështu dhe njerzit, te cilët vrejnë shënja jo të zakonshme të statusit të tyre apo të afërmëve të tyre dhe sidomos kur banojnë në zonat afër rajoneve ku ai është evidentuar, duhet gjithashtu të drejtohen menjëherë tek mjeku përkatës me qëllim për ti paraprirë përhapjes së më tejshme të tij dhe rëndimit të sëmundjes në njerëz.

Një invadim i vërtetë i mizave ndodhi të mërkurën më dt. 1 maj 2013  në Sarajevë, ku banorët e lagjeve Dobrinja dhe Grbavica u detyruan që - edhe pse ishte tepër nxehtë - të mbyllnin dritaret e banesave të tyre, përderisa shumë banorë të kryeqytetit boshnjak u ankuan se mizat u hynin në vesh e sy.

Mediat boshnjak raportuan se me miliona miza mbuluan gjithë qiellin në shumë pjesë të Sarajevës. Miza kishte aq shumë saqë dukej sikur binte shi apo borë.





Në të vërtetë, në ditën e parë të majit mizat e mbuluan gjithë qytetin, duke shkaktuar panik tek banorët e tij. Kohë më parë një dukuri e tillë u regjistrua edhe në qytetet serbe Nish dhe Beograd, e para disa ditëve dhe në Kralevë.

Besohet se mizat u shfaqën në numër kaq të madh për shkak të temperaturave të larta, të cilat e tejkalojnë mesataren për këtë periudhë të vitit. Sipas ekspertëve, ky është një fenomen natyror, sepse brenda vetëm pak ditëve përnjëherë u lindën tri apo katër gjenerata të mizave.

http://www.pravda.rs/2013/05/02/invazija-musica-i-u-sarajevu/?lng=lat


Insektet kanë sulmuar edhe disa qytete serbe si  Beogradin,Kraleven ,Nishin.Invazioni pritet edhe në disa vende tjera në regjionë(Malin e Zi, Republikën  e Kosovës,Republikën e Maqedoninë,Republikën e Shqipërie .Kroacinë etj) fenomen  ky natyrori i cili   parandalohet  me insekticide.


Preparati i cili preferohet të përdoret  është insekticidi  italian Foval CE,theksojnë ekspertët  shëndetësor në rajon.



Lexoni edhe këtë info:

http://www.pressonline.rs/info/politika/28833/farma-muva-u-beogradu.html

http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=sr&u=http://www.pressonline.rs/info/politika/28833/farma-muva-u-beogradu.html&prev=/search%3Fq%3DMUVE%2BU%2BSRBIJI%26hl%3Den%26biw%3D1600%26bih%3D799



http://www.b92.net/zdravlje/vesti.php?yyyy=2013&mm=05&nav_id=710583

Me motin e mire këto ditë do të fillojë edhe invazioni I mushkonjave, dhe bashkë me këtë edhe për shumë sëmundje të transmetueshme, si ethet tropikale, ethet e verdha, Virusi i Nilit, ethet çikungunja etj.
Ekspertët shëndetësor janë dakord se ngrohjet ajo globale, tropikale, migracioni et, sjellin i sëmundje infective në vendit tonë që ishin deri tash të panjohura në këtë rajon.


Ata gjithashtu thonë se disa sëmurje të vjetra infective që kanë qenë zhdukur në rajonin e Evropës ,si fjala vjen malarja është rrezik që të përhapët në rajon.

Koordinatori i sëmundjeve vektoriale dhe zoonozave në Institutin e Shëndetit Publik të Serbisë "Jovanovic Dr Millan - Batut" Prof.Dr Bojan Grgiç , i tha gazetarëve se vitin e kaluar për herë të parë në Serbi është regjistruar virusi West Nil, por ekziston rreziku që të paraqitën edhe ethet tropikale , ethet çikungunja të cilat janë regjistruar rajon.

Ai theksoi se mbikëqyrja në lidhje me virusin e Nilit Perëndimor, kryhen këtë vit në popullatën njerëzore, duke u angazhuar në mbikqyrje dhe objekteve veterinare. Mushkonjat, thotë ai, janë insektet më thumbues (sidomos mushkonjat e kuajve ),që transmetojnë infeksionin tek kujat të cilët duhet monitoruar në një zonë të caktuar ngase mund të ndodhë që virusi mund të jetë në qarkullim.

Grgic shpjegon se ethet e Nilit Perëndimor, I karakterizuar si infeksion( zakonisht) pa simptoma, sëmurje e lehtë (jo-specifike) që askush nuk do të kishte menduar se kjo është sëmundje ekzotike, një formë e rëndë e sëmundjes në formën e meningjit ose encefalit, i cili kërkon trajtim në spital.

Virusi West Nil ethe diagnostifikuar vitin e kaluar në korrik të vitit 2012 ,ku prej tyre kemi diagnostifikuar 71 pacientë më këtë infeksion.

"Nga këto, rreth 75 përqind e pacientëve të cilët janë raportuar në territorin e Beogradit, rreth 25 % ishin në jug të Banatit si dhe Sremit. Këto ishin zonat e prekura nga infeksioni I Virusit West Nil , "tha Dr Grgiç.

Duke folur për sëmundje të tjera që mund të transmetohen nga mushkonja, ai tha se ethet tropikale dhe ethet çikungunja nuk janë regjistruar në Serbi. Ethet tropikale janë regjistruar në Kroaci dhe Francë, ndërsa ethet çikungunja janë regjistruar në në Itali.Ai sugjeron që infekcionet mund të ndodhin edhe në Rajon.

Drejtori i Klinikës për Sëmundjet Infektive dhe Tropikal, Profesor dr. Dragan Deliç theksoi se sëmundjet infektive janë vetëm çështje kohe para se ato të shfaqen. Ai thotë se virusi i Nilit Perëndimor I cili u zbuluar vitin e kaluar në Serbi , nuk do të thotë se nuk ka qenë edhe më më pare ky virus present në Serbi.

"Ata kanë krijuar kushte të caktuara për ndodhjen e infeksioneve në popullsinë tonë, të tillë si zogjtë migratorë, mushkonjat që transmetojnë infeksionin nga shpendët tek njerëzit …duke ditur se është zvogluar imuniteti I popullësisë ", thotë Deliç .

Ai vuri në dukje se vetëm në krijimin viti i fundit i virusit të Nilit Perëndimor janë trajtuar 58 pacientë, dhjetë pacientë vdiqën, dhe ata ishin kryesisht pacientët të moshuar me disa sëmundje kronike.

Prof .Delic thotë se është realiste të presësh shfaqjen e infeksioneve të transmetueshme përmes kafshimit të rriqnave që janë prezente në Kroaci , Slloveni,Serbi,Kosovë të regjistruara si encefalite, dhe testet janë pozitive për këtë sëmurje të rriqrave edhe në serbi gjatë këtij viti.. Ai paralajmëroi se ndryshimi i klimës, rritja e temperaturave favorizojnë migrimin e vektorëve të caktuara të infeksionit, sidomos mushkonjave dhe se sëmundjet infektive të reja të ndodhin në këtë rajon,…dhe mund të ndodhë që të kemi edhe malrjen ,sëmurje kjo infective e zhdukur moti nga trevat tona.

Dr Grgiç thotë se njerëzit duhet të shmangin qendrimin jashtë , të paktën deri sa të bëhët spërkatja me insecticide , për t’ju shmangur periudhës së inkubimit të mushkonjave të cilat të pickojnë , herët në mengjës ose në muzg.

"Nëse ne duhet të qendrojmë jashtë shtëpisë,atëherë medoemos duhet të veshim veshje të përshtatshme dhe kështu të mbrojtur veten. Ajo nuk duhet të jetë më mëngë të shkurtëra …,



Shtëpitë mund të mbrohet nga mushkonjat duke vendosur një rrjetë në dritare, si dhe të bëhët spërkatja e hapësirave të brendshme dhe të jashtme me insecticide duke zvogluar numrin e mushkonjave në atë zone.

"Uji në kontenierë që e mbajmë duhet të ndrrohet , sepse uji i ndenjur është përshtatshëm për shtimin e mushkonjave . Këto janë gjëra që ne vetë mund të bëjmë “thotë prof.Deliç.

Në Greqi 1 i vdekur nga virusi i Nilit ,në ShBA 41 të vdekur  kurse në viti 2010 kanë qenë 410 të mjekuar në BE nga  West Nile.

http://www.kurir-info.rs/komarci-zarazili-43-osobe-clanak-395890

http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Virus-zapadnog-Nila-odnosi-nove-zrtve.sr.html

http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Dulovic-Zarazena-21-osoba-nema-razloga-za-paniku.sr.html

http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Nema-epidemije-virusa-zapadnog-Nila.sr.html


http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Dulovic-Zarazena-21-osoba-nema-razloga-za-paniku.sr.html

http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Na-bolnickom-lecenju-20-zarazenih-virusom-zapadnog-Nila.sr.html

Lexoni:


http://www.ndhan.gov/data/translation/West%20Nile%20Virus-Bosnian.pdf

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=8PWQ2r5gCcc

Çfarë është virusi i Nilit...?

U mesuam me alarme virusesh, si i pulave,i Spanjes ose i derrave,me ethet hemoragjike,me koleren e shume shtame te tjera.Tashti ne skene na doli virusi i Nilit.

A mos valle edhe ky eshte nje shtam virusi i prodhuar ne laboratoret e kompanive farmaceutike,te cilat ndoshta nuk arriten fitimet e mundeshme me gripin e derrit..?.Megjithate ne duhet te jemi te kujdesshem dhe duhet te mesojme edhe per te dicka me teper.

Pak historik.

Virusi Nilit , është shfaqur në vitin 1937, përhapet nga mushkonjat tek njerëzit dhe jo nga njeriu tek njeriu. Rastet e para janë zbuluar në dhe rastet e para janë zbuluar ne Ugandë.

Virusi i Nilit transportohet nga zogjtë dhe transmetohet gjithnjë nga njeriu tek njeriu, vetëm nëpërmjet pickimit nga mushkonjat e infektuara.

Rastet lidhen me rritjen e madhe të temperaturave si dhe numrin e madh të mushkonjave. 20% e të infektuarve shfaqin shenja të gripit të zakonshëm si temperaturë dhe dhimbje muskujsh, ndërsa 80% nuk shfaqin asnjë simptomë.

Por ky virus është i rrezikshëm sidomos për grupmoshat mbi 60 vjeç, për arsye se në 1 përqind të rasteve shfaqen simptoma neurologjike të rënda si meningjit, encefalit ose infeksione të tjera me frekuencë të lartë dëmtimesh neurologjike.

Epidemi të virusit të Nilit Perëndimor janë shfaqur qysh prej vitit 1996 në vendet e BE-së dhe SHBA, ndërsa është hera e parë që sëmundja shfaqet në Greqi.

Simptomat

Simptomat e virusit të Nilit janë të ngjashme me gripin por në shumicën e rasteve nuk shfaq asnjë shenjë.Shfaqja e këtij virusi në Europë, duhet t’u tërheqë vëmendjen cdo qytetari që të jenë të kujdesshëm e të mos neglizhojnë simptomat e para.

Ne se ai lihet si nje rrufe e zakoneshme, në një stad më të avancuar virusi mund të hyjë direkt në sistemin nervor duke ndikuar në tru dhe shtyllën kurrizore. Por ka edhe raste kur virusi nuk shfaq simptoma dhe atëherë është më i rrezikshëm.

Nëse goditja në tru vazhdon, atëherë pacienti mund të humbë kujtesën dhe shfaq vështirësi në të folur. Ndërsa nëse sëmundja nuk trajtohet, atëherë ajo shkakton bllokim të frymëmarrjes deri në gjendje kome. Ndërkohë ajo çka e bënë shumë problematike situatën është fakti se ky virus nuk ka një mjekim të veçantë.

Duhet të dini se as vaksinë nuk ekziston kundra këtij virusi, madje as mjekimin nuk e ka specifik ndaj dhe e bën virusin disi problematik.Ne vendin tonë ende nuk është shfaqur por kujdesi duhet të jetë maksimal.

Si të mbrohemi nga virusi i Nilit?


Të paktën disa veta kanë vdekur në Ballkan nga virusi i Nilit perëndimor, nga ta një në Kosovë

Prishtinë: "Viktima e parë në Kosovë është një person nga Drenasi që ka vdekur më 14 shtator 2012 në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës. Rezultatet e analizave kanë përfunduar dje dhe kanë konfirmuar se shkak i vdekjes është virusi i Nilit perëndimor", ka një vit më parë deklaruar dr. Faik Hoti Zëdhënës i Ministrisë së Shëndetësisë së Kosovës.

Sipas epidemiologut Naser Ramadani pacientja N. H ishte hospitalizuar më 6 shtator 2012 në Klinikën Infektive, në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës dhe e njejta është e transferuar nga Klinika e Neurologjisë me gjendje të rëndë klinike, pa vetëdije, tahikardike, temperaturë 38.4 C, e intoksikuar.


Dr. Teuta Doda-Ejupi bëri të ditur se në Klinikën Infektive nuk ka raste tjera të dyshimta të raportuara.



Çka është virusi i Nilit dhe si përhapet ai?

Virusi i Nilit Perëndimor përcillet nëpërmjet thumbimit të mushkonjës së infektuar, e jo nga njeriu në njeri, shpjegojnë mjekët kosovarë. Sipas tyre ethet e Nilit Perëndimor zhvillohen në 20 për qind të njerëzve të infektuar me VNP.

Simptomat përfshijnë temperaturë, dhembje koke, lodhje, dhembje të trupit, të përziera, të vjella, herë pas herë skuqje të lëkurës dhe enjtje të gjëndrrave limfatike.

Simpromat e sëmundjeve të rënda ( të quajtura edhe sëmundje neuro-invazive si encefaliti i Nilit Perëndimor ose Poliemieliti i Nilit Perëndimor) përfshijnë: dhembje koke, temperaturë, shtrëngim në qafë, shtangie, dezoirientim, komë, dridhje, kovulzione, dobësim të muskujve dhe paralizë.

Sëmundja mund të shfaqet tek njerëzit e secilës moshë, mirëpo njerëzit mbi moshën 50 vjeçare dhe personat me imunitet të zbehur (p.sh. pacientët me transplantime) janë në rrezik të madh që të sëmuren rëndë pas infektimit me VNP. Periudha e inkubacionit është prej 3-14 ditë.


Si të mbrohemi?


• Zvogëlimi i rrezikut ndaj bartjes përmes mushkonjave;
• Parandalimi i bartjes duke u siguruar ndaj pickimit të mushkonjave me përdorimin e rrjetave, repetentëve;
• Përdorimi i rrobave të lehta me mëngë të gjata dhe shmangien e aktiviteteve të jashtëm në kohën e pickimit;
• Përdorimi i dorëzave dhe mjeteve të tjera gjatë trajtimit të kafshëve të sëmura apo indeve të tyre gjatë therjes, zvogëlimi i bartjes së virusit prej kafshëve në njerëz;
• Zvogëlimi i rrezikut përmes transfuzionit të gjakut dhe transplantimit të organeve, etj.




Flori Bruqi

Sarejeva, ose "Cudirat" e vendit te Kusturices

Sarejeva, ose "Cudirat" e vendit te Kusturices



Te 400.000 banoret e Sarajeves tashme e kane humbur shpresen. Kuptohet, ate te jetes me te mire, sepse per sa i perket besimit te nderkombetaret, qe baresin ne qytet me makina te mira dhe kuptohet se 'i dine te gjitha', ai ka fluturuar prej kohesh. Sarejevasit u duket me te drejte se jetojne tani - ditet e tyre te pasjetes. Fatmiresisht- u eshte prere racioni serb prej 4000 predhash, qe nuk u mungonte as edhe nje dite te vetme. Sot, boshnjaket, kryesisht te papune, me nje politike kaotike dhe pa autoritet dhe me nje apel te perhershem te nderkombetaret, njesoj si kosovaret - e shikojne Evropen gjithmone e me larg. Sikur te mos mjaftoje kjo, qyteti eshte i rrethuar me paradokse, para te cilave arti i Kusturices nuk te ben me 'asnje pershtypje'. E tille eshte Sarajeva, qyteti ku autoriteti i xhamise, kishave katolike dhe ortodokse-por dhe sinagoges behet ne vetem 50 metra larg njera-tjetres...

Nga Sarajeva- Ben Andoni*



"Ko se jednom napije vode sa Bass-charshije iz Sarejeva taj nikada otichi neumije" (Kush pi uje ne Bass-Carshi, ai kurre nuk harrohet nga Sarejeva). Dhe vertete, ne kete vape, Cezmes se famshme te Xhamise se qytetit te luftes nuk mund t'i shpetosh. Profecia permbushet kur t'i mberrin serish ne kete vend. Por, grija e Sarajeves, qytetit qe ndolli Luften e Pare Boterore, ka mbetur e njejte mbase dhe me kete te qershorit 2005. Me sa duket, do te mbese edhe me tej, sepse i tille eshte mentaliteti i tyre: I hirnosur nga pasiguria. Ata nuk i zene me bese askujt: Zotit, te huajve te shumte dhe me shume te ardhmes se tyre te trishte. Kjo eshte arsyeja qe duket se nuk pitetine, ndersa ia kane leshuar veten ne dore - fatit te tyre. Ne fakt, e tille eshte Sarejeva, fataliste per gjate te gjithe ekzistences se saj, qe duhet kujtuar se ka qene e ndryshme. Nje vend i nderuar nen Osmanet; me vone nje Zonje e bukur, ngaqe ishte nje nga seksionet e Monarkise Habsburge; dhe me vone vendi i qejfit te paane ne kohen e Titos. Pasardhesit e te cilit i dhane qytetit dhe Lojerat Olimpike Dimerore, momentit kulmor te shkelqimit te qytetit, ne shekullin e XX.


Si per te gjithe ballkanasit, edhe per shqiptaret, njohja e Sarajeves nuk perben me ndonje cudi. Kane udhetuar drejt saj shume e shume delegacione, ndersa gjurmet e luftes nga koha po harrohen dhe po fshihen dalngadale. Ne kokat e gjithe gadishulloreve, tashme, Sarajeva po i rikthehet imazhit te shkuar te paqes dhe njerezve, te cilet dine te gezojne jeten si vete ata. Perballe kesaj pershtypje disi cinike, ata mbeten te lodhur nga pyetjet e stergjata per luften, por me shume nga menyra se si i shikojne te tjeret. "Sada zzelimo samo da zzivimo mirno" (Tani duam vetem te jetojme te qete), me thote nje shites 45-vjecar, ne nje merkate ushqimore, qe punon dite e nate. Keshtu edhe i ka vene emrin merkates "Dan i Noc" ne gjuhen e tyre, qe ata e quajne boshnjakisht. Realisht boshnjakishtja ndryshon fare pak me serbishten, malazezishten dhe kroatishten, disi pak me shume me maqedonishten dhe pak me shume me sllovenishten. Por, keta njerez, qe tashme i ka harruar koha bashke me historine, masturbojne me mendjet e tyre, teksa per cdo dialekt japin versionin e tyre te gjuhes. Me pak fjale, ata qe njohin serbishten ne Gadishull, tani mund te quhen poliglote?!

Paradoksi per te mberritur ne Sarajeve

Te gjitha keto gjera disi i kemi ditur pa ardhur ne Sarejeve dhe ashtu sic e mendojme, ketu gjerat nuk kane ndryshuar: Kuptohet, pervec cudirave. E para prej tyre eshte menyra per te arritur ne kete tip "Disney Land". Gjate kohes qe perballem me Carinen (Doganen) boshnjake ne aeroport eshte edhe momenti i pare qe 'dyshoj' per artin e vertete te Emir Kusturices. Personazhet dhe ngjarjet e tij, edhe pa abstraguar, i ke kudo. Ndersa veprimet e boshnjakeve u ngjajne si dy pika uji- personazheve te Kusturices. Sikur te mos mjaftoje kjo, nga Tirana kemi ndjekur nje rruge te stergjate per te arritur Sarajeven. Kjo, sepse zyrtaret e dy vendeve tona- e kane kohen te cmueshme per t'u marre me lehtesimin e regjimit te vizave tona dhe merren me strategjira kontinentale. Per te qene te sinqerte, zyrtaret shqiptare kane liberalizuar vizat kete sezon vere per boshnjaket. Kete element e kujtoj ne mesnaten e nje dite te gjate vere, kur nje oficer boshnjak merret shume me teper sesa duhet- me pasaportat tona. Ka detyren e thjeshte, qe kundrejt 50 Eurove- te vendose nje vize, por, ai me veprime guaku na e shet shume shtrenjte, punen e tij. Iken, vjen... nderron muhabet me oficeret e tjere, qe nga emrat i shikoj dy syresh si serbe, dhe kaq. Ashtu si ne, pret dhe nje zyrtar bullgar, per te cilin kerkojne nje akord ne mesnate nga nje prej ministrive te tyre?!



Shikojme njeri-tjetrin dhe nderrojme muhabetet e mesnates, ndersa oficeri perseri buzeqesh, vjen, rivjen, pershendet, ripershendet dhe iken. Ora kalon mesnaten, por ai mbetet stoik ne budallallekun e tij burokratik. Te vjen te bertasesh, sepse para teje kalojne pa problem serbet, per te cilet nuk ka vize ne Sarejeve dhe kroatet, dikur ish-armiq te betuar. Por, per shqiptaret duhet patjeter nje vize e shtrenjte, qe zyrtaret e vendosin pas nje rituali breshkor... Per te qene te sinqerte, situata nuk ka qene me e lehte edhe ne Shqiperi. Ne Tirane, qindra kilometra larg, na eshte dashur qe t'u mbushim mendjen dhe zyrtareve tane te Ministrise se Jashtme dhe nje nga drejtorite e tyre, me ne fund, na ka pajisur me nje leter per te kaluar kufirin. Koha eshte hic per boshnjaket, qe duket se u ngjajne shume shqiptareve ne zvarritje. Filloj t'i bej nje check out me sy aeroportit. Ka ndryshuar shume pas pese viteve, me sa duket, pervec njerezve. Na mungon vetem nje tavell qe te luajme me rojet. Shikoj se boshnjaket, ashtu si ne, u duhen ende dyzina vitesh qe te ndryshojne. Ashtu si dhe roja i ngeshem, i cili me ben nje muhabet absurd ne mesnate, me teme asgjene... E pyes per shpaten ne stemen e Federates. "Ne znam nissta"... dhe ma ben me dore: Euuuuu-ku merret vesh. Ne fund fare, kur me vjen radha - zoteria cohet dhe njehere dhe iken. Me ben me sy dhe me thote pak a shume me sy: Varja! Prite kaq- prit dhe pak. Rituali mbaron, teksa shikoj pastruesin qe dremit te Pritja. Perfundimisht jam i lire ne token e Federates se boshnjakeve, serbeve dhe kroateve, vetem kur thith ajrin e Agimit. Per shqiptaret- kalvari nuk mbaron ketu. Disa dhjetera kilometra me tej, nje kolegu im nga Kosova vuan nje absurd tjeter. Ne kufirin e Republikes Srpska, nje oficer i kufirit veshur me uniforme paramilitare i kerkon pasaporten e vjeter te Federates, dhe nuk i hyn ne sy fare viza e Federates se tij boshnjake?! Kuptohet se kur merr racionin- i leshon, por... Pak kilometra me tutje, oficeri i Federates i lajmeron se eshte rruga e prishur dhe u jep nje variant kalimi nga nje rruge tjeter, ku familja e nje serbi ka vendosur nje si bicim trau, ku ai ben nje check-out vete. "Shta da radimo onda", (Cfare te bejme atehere), e pyesin kosovaret. "Provojeni, mbase behet dicka" (dhe ferkon dy gishtat e medhenj me njeri-tjetrin)... Kur mberrijne ne oren 05.00- Serbi eshte ne gjume dhe kosovaret e zgjidhin vete rrugen. Pak ore me vone, ne paraditen e pare te nje seminari per Kodin Etik ne gazetari ne Institutin e Medias-te pergjumur, i tregojme njeri-tjetrit paradokset dhe kete vend, qe eshte me teper se i cuditshem... "Katran, jemi dhe ne. Pse cuditesh", me thote nje nga shqiptaret pjesemarres...



Ne Sarejeven e dikurshme

Pershtypjet e para kane kaluar te tilla, ndersa tashme te duhet te merresh pak me qytetin. Vertete nuk ka me xhama te thyer dhe ankth lufte, por vende-vende Sarajeva eshte e njejte. Jane meremetuar dy qiellgervishtesit e kohes se Titos, qe vendasit i quanin me te qeshur Momo dhe Yzeir (reference e dy partizaneve serbe e myslimane), ndersa eshte lene njesoj i granatuar dhe ne skelet- Pallati i Parlamentit perballe tyre. Ai i ngjan nje kafshe ogurzeze per qytetin. Per te qene realiste, kane ndryshuar pamjet e pallateve kur vjen ne qytet, ndersa studio te njohura firma makinash, qe reklamojne prodhimet e tyre, te mirepresin ne hyrje te Sarejeves. "Kush blen kaq shume makina?". "Nje dreq e merr vesh. Ata qe nuk punojne...", me thote nje shofer taksie. Ende boshnjaket jane shume te dhene pas idese qe te tregojne vuajtjen, por kur duan ata dhe jo kur i pyet ti. Gjithsesi kane shume respekt per gazetaret, packa se media e tyre, ashtu si ne Shqiperi dhe gjetke- eshte bere inflamative dhe shume spekuluese. Respekti me i madh ndaj gazetareve- eshte ne rrugen ku eshte monumenti i tyre me flaken e pashuar, kushtuar te gjithe heronjve te Bosnjes te rene ne ish-federate. Atje eshte dhe pllakati kushtuar gazetareve te rene ne Luften e Bosnjes. Jo me kot, diku ne qytet- prehet dhe Kurt Shorku, gazetari i famshem, qe e pasqyroi Sarajeven dhe qe, pavaresisht se nuk vdiq ketu, eshte varrosur ne qytet- si nderim i asaj qe beri shume per njohjen e qytetit.

Pershtypja qe te krijohet eshte se boshnjakeve nuk u behet me vone per asgje. Kjo, sepse kane nje mbijetese te veshtire dhe nuk mjedisohen dot nga nje sistem i cuditshem politik me tri struktura, qe u pergjigjen tre entiteteve dhe nje rotacioni, qe duket se leviz me shpejt se nje karusel.
Jo shume larg tyre, qyteti i ish-Federates Jugosllave, qe u godit me 5 prill 1992 dhe qe shtrihet ne luginen e Lumit Miljacka, eshte duke vazhduar jeten ndryshe. Kuptohet se tani eshte me i qete dhe uji i lumit eshte me i paster, teksa ndjek rrugen e tij shekullore. Ai e ka humbur dhe turbulliren qe benin njerezit ne kohen qe ai u rrethua per muaj te tere nga plot 260 tanke, 120 arme, qe hidhnin predha mortajash dhe arme te kalibrave te ndryshme. Te ndihmuar nga terroristet lokale, pak prej tyre te pare ne Hage- armata e tmerrshme serbe futi ne nje dare ferri jeten e 450.000 banoreve, qe i dhane ate emer fantastik qytetin. "Kam pesuar shok, -me thote Ardian Axhalija, nje shqiptar i lindur ne Sarajeve. Isha vetem 17 vjec dhe vdekjen e kishim kudo para syve". Me origjine gjakovare, ai flet mire shqip, ndersa perpiqet qe ta mbaje gjalle veten. Nderkohe qe i ati, i lindur po ne Sarajeve e ka humbur gjuhen dhe po ashtu me sa duket edhe e ema, nje ulqinake, e cila e ruan me me veshtiresi. Shiu i 4000 predhave qe godisnin perdite qytetin, arriti nje kohe, qe nuk i benin pershtypje Ardianit dhe qytetareve te tjere te Sarajeves. Per nje fakt te thjeshte, sepse ato pervec ushtareve, godisnin njesoj spitalet, shkollat, maternitetin, bibliotekat, dyqanet. Kur erdhi momenti, qe qyteti pati pengesa ne furnizimin me uje, telefona dhe cdo gje tjeter, atehere familja e Ardianit dhe ai, gjeten nje shteg dhe u larguan per nje kohe te gjate nga vendi drejt Australise.
Kete fakt, sot e percjellin peisazhet me varre, qe jane kudo ne qytet. Ato behen pak me te cuditshme ne lulishtet, ku te dashuruarit nuk reshtin puthjet e tyre romantike, apo ndane xhamive, te cilat kulmojne me minarete.


Ne nje fare menyre, Sarajeva eshte e njekohshme me pasluften ne tri gjera: me varret e saj te mbjella kudo; me gjelberimin dhe lumin e qete; dhe pak gjurmet e luftes (qe jane zvogeluar shume krahasuar me vite me pare), por qe plotesojne qytetin me ngjyren gri.
Per varret-sinonimin e tyre te fundshekullit XX, arsyeja dihet. Sarajeva kishte vetem dy vende ku i varroste njerezit ne kohen e luftes: Vlakovo dhe Bare. Per fat te keq, Vlakovo u okupua shpejt nga serbet dhe Bare ishte ne front. Keshtu qe-kujton Ardiani, njerezit varroseshin me mire afer xhamive, parqeve dhe pjesa masive afer Stadiumit te Kossevos. Me kaq nuk mbaronte puna, sepse snaiperat serbe i godisnin dhe ketu funeralet, derisa qytetaret e bene zakon qe t'i varrosnin te afermit e tyre vetem naten, kur 'flinin' snajperat.
Shqiptaret mund te jene krenare me nje fakt per Bosnjen. Ishte inxhinieri me origjine shqiptare, Bajram Zenuni, qe kur u pushtua qyteti, doli ne emisionin e lajmeve dhe tha: "Atdheu yne u pushtua nga agresoret e Armates jugosllave. Ne do te luftojme deri ne fund. Sarajeva eshte e jona". Kjo eshte arsyeja, qe nje rruge prane TV-se, tashme mban emrin e tij. Qe te kuptosh rendesine e ketij institucioni, duhet te kesh parasysh se ai nuk i nderpreu asnjehere transmetimet dhe shumica e TV-ve te huaja -transmetuan raportet e tyre qe ketej. Per te kuptuar urrejtjen e luftes, duhet mosharruar se armet nuk i kursyen dhe objektet e kultit.
Te ndertuar me gure ne stilin neogotik- te kater objektet e kultit perfaqesojne ndarjen e Sarajeves, por edhe kater komunitetet kryesore te Federates: boshnjaket-myslimane, serbet-ortodokse, kroatet-katolike dhe komuniteti hebre. Objektet e tyre nuk jane me shume se 100 metra nga njera-tjetra dhe kulmojne gati njesoj deri ne 43 metra secila. Katedralja katolike perfaqeson nje nga pikat kryesore te nderimit dhe vendi ku jepeshin shfaqjet ne kohen e luftes; ne te majte te saj eshte nje tempull hebre. Vetem 50 metra me tutje ne te djathte -eshte kisha ortodokse e vjeter, bashke me xhamine shume te njohur me emrin Gazi-Husrev bej dhe nje nga objektet me te nderuara te qytetit.
Sarajeva e ka ruajtur gjithsesi lirizmin e saj, qe ti e prek ne pjesen e vetme, qe i ngjan nga perqendrimi i popullsise, Bllokut ne Tirane. Eshte Bash-carshija, ku jane dyqanet e shumta artizanale, xhamia e madhe e qytetit dhe cezma e famshme, qe ka te shkruar ne arabisht dhe boshnjakisht fjalet se "Nese pi uje atje, Sarajeva kurre nuk do te harroje".

Ne Sarajeven e sotme

Me 26 shkurt te vitit 1996, u hap lidhja nga verilindja e qytetit, duke u liruar fillimisht distriktet Vogoshca e Ilijaz dhe qyteti u shpall qytet i hapur. Pas Dejtonit, kur agresoret lane dhe Grbavicen, pjesen e fundit, qytetaret kishin mundesi tashme, qe te vleresonin ndryshe gjendjen e tyre. Nderkohe, ishin te gjithe ne zgrip te Ferrit: Ishin vrare 10.615 persona dhe mes tyre dhe 1601 femije. Ishin 50.000 te plagosur dhe shume invalide, qe qarkullojne ende te trembur me paterica ne qytet. Keshtu mbaroi "de jure" rrethimi prej 1395 ditesh i qytetit, nje nga rrethimet me te vjetra te koheve moderne, por jo ai "de facto". Shumekush e dinte se Sarajeva, qe tani e tutje nuk do te ishte e njejta. Ashtu, edhe si eshte e verteta, ne fakt. "Ne pergjithesi ka tentime individuale dhe te organizuara qe Bosnja te lidhet dhe te integrohet me Evropen, por ne mes ka shume probleme te natyres politike. Ne vend ka shume korrupsion, qe eshte pengesa me e madhe e qytetit, ka mungese te besimit dhe nje lloj pasigurie", thote Axhalia. Ai e ka pare luften kur ishte adoleshent dhe ashtu si ai, boshnjaket kane humbur besimin te fqinjet dhe me shume ndaj institucioneve te Perendimit. Keto te fundit jane shume te pranishme ne Bosnje dhe kjo duket nga numri i madh i makinave te tyre qe baresin. Dominojne komunitetet italiane dhe amerikane, te cilet i sheh qe levizin kudo te lire. E gjitha kjo nuk i ben pershtypje vendasve, qe tani u duhet qe te mbijetojne. "Tani duhet te rikthej besimin dhe te vazhdoj. Ne kemi pesuar trauma... kemi pasur vrasje ketu dhe ne Kosove. Por, ka nje moto te njeriu, qe eshte vete natyra njerezore, e cila kerkon qe ti te vazhdosh dhe te vazhdosh me tutje", thote djaloshi me origjine shqiptare, i laureuar per psikologji ne Sarajeve dhe etike ne Australi. Burimi kryesor ne vend tashme eshte emigracioni, por niveli i papunesise besohet se eshte deri ne 50-60% te popullsise se afte per pune. Mungojne statistikat e qarta, ndersa emigracioni eshte i drejtuar kryesisht ne Gjermani, Zvicer dhe Suedi.

Por, Diaspora e tyre nuk e ka forcen e mjaftueshme per te ndihmuar. Nderkaq, rrogat e tyre variojne nga 300-600 Marka dhe monedha e tyre qendron perballe Euros (1 Euro-1.85M). Nuk jane me uzinat e Golf-it dhe Skoda-es, qe ishin per Federaten Jugosllave, ndersa infrastruktura industriale eshte akoma e pangjallur. Bosnja ka pasur nje industri nxjerrese minerare, qe tani mungon. Duket se rremuja politike ne vend ka bere qe vendasit te mbeten konfuze dhe te pakenaqur me Instancat Perendimore, para te cilave apelohet per gjithcka. "Une nuk i paragjykoj, por i shikoj me rezultate konkrete", thote shqiptari, duke treguar se punen e tyre mundohet thjesht qe t'i krahasoje me vendet me te zhvilluara. "Jam i bindur se duhen bere me shume perpjekje nga vendoret. Deri tani nuk eshte treguar asgje nga vendoret", thote Bekim, nje musliman qe kupton pak shqip... Kurse Besnik Baka, nje 24-vjecar tiranas, qe studion ne Sarajeve, thote se "Per nivelin e standardit ekonomik, Sarajeva nuk e ploteson nivelin e nje vendi te larte per nje ekonomi te zhvilluar. Nuk ka nje industri te mire, nuk ka nje dege te vecante, qe te prodhoje dhe te krijoje pune". Atij i ben pershtypje ardhja gjithmone me e madhe e te shperngulurve nga lufta dhe, sidomos niveli i sherbimeve publike, qe e ben shume me te mire se ne Tirane. "Ka tram, ka trolejbus dhe ka autobuse per linja te caktuara. Ai eshte mjaft komod, per te mos thene i zhvilluar".


Por, politika e Bosnjes, per shkak te nje rotacioni qe perseritet ne mes te serbeve, myslimaneve dhe kroateve, duket se nuk eshte ne nivel qe te organizoje punen e saj per te hapur pune dhe per te bere politika afatgjata. "Ketu nderrohen shpejt dhe nuk ka komunikim te mire ne administrate dhe marredheniet nderministrore", thekson Besniku, qe ben masterin atje per Marredhenie Publike. Administata publike eshte gjigande, sepse vendi eshte i ndare ne tre entitete, boshnjaket, serbet dhe kroatet. Dhe, secili prej tyre ka organizatat dhe institucionet qe pergjigjet". Kjo ka bere qe komuniteti gjigand i te huajve te shihet si struktura e vetme me te cilin mund te bashkepunohet.

Urrejtja

Dalngadale dhe, ndoshta, prej problemeve te dites, por me shume kohes, urrejta eshte fashitur. Shembulli me i mire eshte parashikimi per kremtimin e 10-vjetorit te Srebrenices, ku presidenti serb u ftua ne mes te gjithe presidenteve te tjere. Nderkohe qe, treguesi me i mire eshte se serbet dhe kroatet tashme, kane filluar te kthehen dhe ky proces vazhdon normalisht ne Bosnje. Por, ai nuk po i jep impulsin e duhur per zhvillimin e vendit. "A mund te rrine ne nje shtepi tre zote shtepie", me thote Femija, nje 60-vjecar. Republika Srpska duket se mbetet problemi me i madh per shkak dhe lidhjeve te saja te tepruara me Beogradin informal. Ndersa, politika vazhdon e pengon, sipas menyres se saj. Bosnja, pjella e Dejtonit si krijim i perendimit, tashme shikohet se e pengojne vete ato instanca qe ndaluan luften. "Nuk mungon vullneti, por mungon krijimi i nje trupi te domosdoshem... Kohet e fundit eshte rritur numri i atyre qe dorezohen ne Hage, por eshte ende larg atyre shkaktareve qe kane vrare... aq shume njerez", thote Axhalia. Por sarajevasit kane edhe nje ngjashmeri me Tiranen. "Gjenerata e re nuk ka probleme kush je dhe cfare besimi fetar ke. Kjo eshte ne Sarajeve dhe nuk besoj se eshte ne vende te tjera. Dallohet Sarajeva, qe nga menyra e veshjes. Ti shikon ne rrugen kryesore, ku ka vajza me minifund dhe krahas tyre dhe vajza me ferexhe",shton Besniku.

...

Pak a shume, Sarajeva, tashme ka mbetur ne vend. Ndersa komunitetet, tashme te lodhura me njera-tjetren, e kane te veshtire te mjedisohen me kete lloj shteti, ku kane mundesi qe te drejtojne te gjithe dhe qe nuk degjon njeri. Ndoshta kjo eshte arsyeja qe "Ky zog me kete kreshte jeshile mbuluar", sic i thoshin poetet dikur Sarajeves, tashme eshte tulatur. Eshte tulatur nga vuajtjet dhe nga pasiguria e vete njerezimit, qe vete eshte ne udhekryq. Boshnjaket, tashme jane mesuar t'u flasin dhe t'u flasin pa fund, por askush nuk u thote se kur do te kthehet gezimi i dikurshem ne qytet. "Ani, duhet me e kthy gezimin ne vete dhe atehere Sarajeva do te behet ashtu si e mendojne te gjithe", thote Axhalia...

Fund-qershori 2005



Per shqiptaret

Ata, tashme jane te paorganizuar. Dikur shqiptaret kane qene te organizuar nen Shoqaten "Skenderbeu", ndersa tani duket se vegjetojne. Ketij komuniteti i shtohet kontigjenti i paqeruajtesve tane, nje kontigjent qe ruan nga malet dhe pikerisht atje ku me pare granatonin serbet. Gjithsesi, shqiptaret ketu kane nje emer te madh, per shkak se kane luftuar per atdheun e tyre real, Bosnjen. Nje shofer taksie, qe na dallon nga shqipja, na tregon me nje shqipe arkaike- se eshte kosovar dhe ka luftuar me armaten boshnjake. Merr dhe nje pension dhe eshte i kenaqur per veten, por jo per punet sesi po kalojne ne vendin e tij te ri, Bosnjen. "Kemi patur disa gjenerale, por nuk di emrat. Ismet Alia, qe ka qene i perfshire dhe ka pasur grada te uleta...", shton shoferi me nje ze basi...

Komuniteti shqiptar ka qene i madh dhe me i organizuar rreth viteve '60. "Flitej per disa mijera shqiptare. Kryesisht merreshin me zanate dhe ishin kepucare e argjendare dhe te tjera. Sot e kesaj dite mund te deshmohen zanate te tilla, nese iknin ne Bash-carshi, ku shihen dyqanet e shqiptareve, te tilla si familja Axhanela, dhe ku sheh dhe tabelat e familjeve Hoshi, Jaha, Rupi, Gjoni...", shton Ardiani. Ai thote edhe se ata nuk organizohen per te ruajtur identitetin, ndersa, kjo ka mbetur ne menyre individuale. "Une si individual perpiqem ta mesoj dhe rimesoj shqipen", shton Ardiani, i vetmi qe e kultivon shqipen ne Familjen e tij.

Per Sarejeven

Sarajeva eshte kryeqyteti i Bosnje-Hercegovines, por njekohesisht dhe qyteti me i madh i saj. Ajo eshte e lokalizuar ne 43°52' V dhe 18°25' L. Referuar rregjistrimit te popullsise me 1991, ajo kishte 429.672 banore. Aktualisht mendohet se ka vetem 300.000 banore. Ajo eshte nje nga qytetet me historike te Ballkanit dhe eshte themeluar nga Otomanet me 1461. Ai eshte vendi, ku u vra Arkiduka Franc Ferdinand, arsyeja nga ku shpertheu Lufta e Pare Boterore. Kulmi i qytetit ishte me 1984, kur ajo mirepriti Lojrat Olimpike Dimerore. Sarejeva eshte pjese e Kantonit Sarejevo dhe nje nga dhjete kantonet e Bosnje-Hercegovines. Qytetin e pershkon Miljacka dhe ka siperfaqen 142 km². Qyteti eshte i rrethuar nga pese male, te cilat jane te njohur per resurset e tyre me ajer te fresket dhe te paster, ujrat termale dhe mundesite per zhvillimin e sporteve te ndryshme dimerore. Malet, qe e rrethojne jane: Bjelašnica- 2067 metra ne jugperendim; Igman- 1502 metra ne jugperendim; Jahorina- 1913 metra ne juglindje; Trebevic- 1627 metra ne juglindje dhe Treskavica e cila eshte 2088 metra ne veri. Sarejeva ka nje klime kontinentale sepse shtrihet ne mes te Zonave klimatike te Evropes Qendrore ne Veri dhe Mesdheut ne Jug. Temperatura ne vere shkon deri ne 35°C. Ne Sarejeve bie afersisht 905 mm shi. Muaji me i thate eshte Shkurti, kur ne qytet bie me pak se 61.4 mm rreshje shiu. Sarejeva ka pasur nje vendbanim ilir, derisa u pushtua nga romaket. Ne rrethinat e qytetit, ne Ilidža, ka qene dikur "Aquae Sulphurae". Sundimtari i pare osman i qytetit me 1461 e transformoi nga rrenjet qytetin dhe ai lulezoi me donatorin e saj kryesor, qe ishte dhe ndertues Gazi Husrev-beg. Ne shekullin e XVII ishte qyteti me i rendesishem ne Ballkan pas Stambollit. U shkaterrua me 1697, per te mos e mbledhur veten dhe kryeqyteti u shperngul ne Travnik. Me 1878 Bosnia u pushtua nga Austro-Hungaria dhe ky ishte momenti kur qyteti u rilulezua plotesisht tashme dhe nga ana industriale. Me pas ne 28 qershor 1914, vrasja e Franz Ferdinandit ne Sarejeve i dha zjarr te gjithe Evropes. Qyteti u be njohur nga viti 1992-1995, kur ajo u mbajt e rrethuar nga serbet, qe e shkaterruan plotesisht qytetin. Kulmi i qytetit ka qene me 1984, kur priti Lojrat Olimpike Dimerore. Ndersa, ne ditet tona, ai ka filluar te rindertohet. Kryetar bashkie sot ne qytet eshte Muhidin Hamamdžic, nga Partia Social Demokratike. Kompanite kryesore ne qytet jane "Air Bosna", BH Telecom, Bosmal, Bosnalijek, CBS Bank, "Dnevni Avaz" (Gazete), Energopetrol, Oslobodenje, Fabrika Duhana Sarajevo (Fabrike cigaresh), Sarajevska Pivara (Fabrike birre). Kompanite e huaja ne qytet jane Harris Communications, Broen & Root dhe Coca Cola. Po ashtu, ne qytet, eshte edhe firma Bosmal pjese e "Bosnian-Malaysian"

Nga sportet me te zhvilluara ne qytet eshte basketbolli, ku Sarejeva vite me pare ka qene kampione Evrope me klube me 1979. Ndersa, klubi i shahut "Bosna Sarajevo" eshte vazhdimisht kampione. Me 2009, Sarajeva do te prese Lojrat Dimerore Speciale Olimpike.

Ushtarët e paramilitarë serbë që luftuan në Kosovë mund të shpërblehen me miliona euro

Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg mund të marrë shumë shpejt një vendim, sipas të cilit do të shpërblejë me miliona euro ushtarët dhe paramilitarët serbë me miliona euro, për pjesëmarrjen në luftën kundër shqiptarëve dhe NATO-s.

Lajmin e transmeton gazeta britanike Daily Mail, sipas së cilës këtë muaj një panel i gjyqtarëve do të dëgjojë ankesat për dëmshpërblim.


Mundësia e tillë është përshkruar si cmenduri dhe bizare nga disa deputetë të Partisë Konservatore të kryeministrit David Cameron. “Daily Mail” kujton se këtë ushtarë kanë kryer pastrim etnik kundër shqiptarëve të Kosovës, dhe se NATO-ja me britanikët në të, ka bombarduar Serbinë për ta shpëtuar Kosovën nga Miloseviqi. Gjykata pritet të urdhërojë pagesë për rezervistët, pasi që ata janë ndjerë të diskriminuar...


“Kjo është bizare. Lufta e Kosovës kishte të bëjë me parimet e vetëvendosjes, dhe tani gjykatësit e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut e shohin të arsyeshme të ndërhyjnë në drejtimin e kundërt. Nuk ka shumë gjëra që të bëjnë të kesh simpati për serbët, por kjo është çmenduri. Kredibiliteti i Gjykatës do të bjerë shumë”, ka thënë deputeti konservator Douglas Carsëell.

Gazeta britanike citon raporte të OKB-së që e kanë vlerësuar luftën e Kosovës si përpjekje për pastrim etnik që do të realizohej me forma kriminale, duke përfshirë deportimet, vrasjet dhe persekuptimin e shqiptarëve të Kosovës...

Arsimi kosovar në transicionin politik

Një shtet i zhvilluar bazohet në një arsim cilësor

Shkruan: Përparim Sadiku

Kosova fazën e transicionit politik po e kalon duke "çaluar" në shumë sfera të jetës shoqërore, por më së rëndi po e përjeton në zhvillimin e arsimit si proces edukativo-arsimor, apo i konsideruar si shtylla kryesore e zhvillimit të mirëfilltë të një shoqërie, përkatësisht shoqërisë kosovare. Shpeshherë krijohet përshtypja se fare kush merret me këtë çështje, pra me çështjen e zhvillimit dhe moszhvillimit të arsimit në Kosovë, që gati se ka mbetur e pashpresë. Një fjalë popullore thotë “nëse një shoqëri dëshiron ta nënshtrosh, atëherë shkatërroja arsimin”, realisht kjo thënie gjen hapësirë për t’u trajtuar në mesin e shoqërisë sonë. Kjo është për t’u shqetësuar, pse ndodh kështu!?... Derisa dikur arsimi në Kosovë ishte me të drejtë fortesë e rezistencës kombëtare, pra, ishte motivi më i fuqishëm ku bazohej shpresa për një shoqëri të lirë dhe demokratike, realisht një shoqëri e edukuar dhe e zhvilluar bazohet në një shoqëri me arsim cilësor; më thoni sot si është arsimi kosovar?!...Fatkeqësisht më duhet ta them se zhvillimi i arsimit në Kosovë, pas luftës së fundit e këndej, apo nëse dëshirojmë ta “emërzojmë” kohën, arsimi në fazën e transicionit politik të Kosovës është kthyer në objekt degjenerimi për rininë tonë.
Rendi shkollor
Me të drejtë duhet besuar se nxënësit tanë shkojnë në shkollë për t’u edukuar dhe për t’u arsimuar, ama realisht kështu nuk po ndodh në shkollat tona. Sot, në shkollat tona mësimdhënësit janë në siklet, ngase nuk munden ta mbajnë rendin shkollor dhe nuk mund të mbajnë mësimin nga mosdisiplina e nxënësve, madje ka edhe nga mësimdhënësit që nuk janë të disiplinuar fatkeqësisht!. Sot, po ti vizitosh shkollat tona, aty dëgjon zhurmë që lënë hapësirë për ta interpretuar ndryshe këtë institucion, se çka në të vërtet është?!..., madje nxënësit, por ka edhe nga mësimdhënësit, që nuk vijnë me rregull dhe në kohë të paraparë në shkollë, ka edhe nga ata nxënës që nuk vijnë fare, edhe pse dalin nga shtëpia për të ardhur në shkollë e lehtë mund t’i gjesh këta "nxënës", ngase janë kafeneve diku duke “mësuar”. Shumë nga nxënësit edhe pse janë në klasë fare nuk e kanë mendjen tek mësimi, madje shpesh dëgjon se si fyen mësimdhënësit dhe anasjelltas, megjithëse ka fare pak edhe nga ata nxënës që vërtet e meritojnë t’i quash nxënës. Këto sjellje nuk i kanë hije dhe nuk duhet t’i kenë shkollat tona, por ja që realisht e fatkeqësisht kështu është gjendja. Shumë nga njerëzit e arsimit ankohen në reformën arsimore, që realisht është marr si “copy paste”, pa i pasur parasysh specifikat tona vendore. Mësimdhënësit ankohen se reforma në arsim është hendikep në arritjen e cilësisë në arsim, për shkak se nuk e parasheh ndëshkimin për sjelljet jo arsimore të çdokujt, çoftë për nxënësin apo edhe për mësimdhënësin. Megjithëse nuk është për t’u parë gjithçka zi në këtë reformë, ngase brenda saj parashihen edhe shkallët e ndëshkimit për çdo kë që thyen rregullat arsimore, pra aty lejohet një ndëshkim modern që lejojnë rregullat pedagogjike, madje nxënësit për thyerje të rregullit shkollor, por edhe për mosmësim mund të sanksionohen me riprovim e deri në largim nga shkolla për ti aktivizuar në shkollat speciale të përmirësimit, edhe pse shoqëria jonë ka mungesë të shkollave speciale. Mësimdhënësit nuk duhet ta dorëzojnë dinjitetin e tyre pedagogjik eventualisht përballë ndonjë lëshimi profesional në kurrikulumin arsimor, madje ata janë më të thirrurit për të dhënë sugjerime për ta ndryshuar gjendjen në arsim, ngase janë njerëz të fushës përkatëse. Duke vlerësuar se a janë të pjekur nxënësit për veprimet e tyre jo arsimore, shtrohet pyetja se a duhet parë ndëshkimi si nevojë e mësimnxënies dhe edukimit?!...
Shkollat duhet t’i bëjmë atraktive për nxënësit
Kosova e transicionit politik përveçse përballet me mungesë të cilësisë nëpër shkolla, përballet ende me mungesë të hapësirave shkollore, edhe pse është bërë goxha shumë investim në këtë fushë. Nuk mundemi me thënë se sot kemi objekte të mjaftueshme për të krijuar një arsim cilësor, përderisa objektet tona nuk janë moderne, përderisa në objektet tona mungojnë hapësirat e praktikimit të punës teorike, pra mungojnë sallat laboratorike, mungon ende aplikimi i mësimit tërë ditor, që do ishte një zgjidhje që nxënësit tanë ta kalojnë ditën në objektet shkollore, e jo të dergjen kafeneve siç po ndodh sot! Pra, shkollat duhet t’i bëjmë atraktive për nxënësit. Mirëpo, mungesa e kushteve moderne në shkollat tona, nuk do me thënë kjo që ne të dorëzohemi e ta lëmë arsimimin e rinisë sonë nën fatin e kohës, apo thënë ndryshe jemi “duke pritur Godon”.
Shqetësimet e arsimdashësve duhet marrë me përgjegjësi kombëtare, ngase gjendja në arsim nuk është për lakmi, madje është si kurrë më keq. Të gjithë, si institucionet nga lart po edhe ata nga poshtë, madje posaçërisht ata nga brenda shkollave, pra, mësimdhënësit, këshilltarët arsimorë, pedagogët, psikologët, pjesë e pandarë e kësaj përgjegjësie duhet të jenë edhe prindërit, duhet t’i kthehen me përkushtim arsimimit të rinisë sonë, fëmijëve tanë, që objektet tona arsimore të kthehen në objekte me të vërtetë ku zhvillohet shkenca, ku nxënësit tanë edukohen e nuk degjenerohen, ngase kështu si jemi nuk i kemi punët për të shpresuar, madje mos të pretendojë shoqëria kosovare se do të ketë një zhvillim të qëndrueshëm si politik, ekonomik e kulturor përderisa cilësinë në arsim e kemi në pikën ZERO.

Bill Klintoni ka një djalë ilegal?

Revista “Globe” ka zbuluar se ish-presidenti amerikan Bill Klinton ka një djalë të jashtëligjshëm. Ai tashmë është 27-vjeç dhe ka ardhur në jetë nga mardhënia që Clinton-i ka pasur me një prostitutë nga Arkansasi. Ky në fakt është një lajm I cili mund t’I trondisë të gjithë. Djali nga ana e tij ka dhënë një intervistë për revistën duke thënë: "Dua të takoj babain tim para se ai të vdesë". Para pak muajsh kjo revistë kishte shkruar se ish-presidenti nuk donte të vdiste para se të njihte nipat e tij, thekson “Globionline”.

Ramush Haradinaj pa kundërkandidat në AAK

Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës nesër mban Kuvendin e gjashtë zgjedhor, nga i cili do të dalin strukturat udhëheqëse të partisë. Kandidati i vetëm për kryetar është Ramush Haradinaj. Zyrtarët e AAK-së, vlerësojnë se procesi zgjedhor ka qenë mjaft demokratik dhe transparent, por nga monitoruesit, këto zgjedhje shihen vetëm si plotësim i anës ligjore.

I filluar më 15 janar të këtij viti, procesi i brendshëm zgjedhor në AAK po shkon drejt finalizimit. Nesër do të mbahet Kuvendi i gjashtë zgjedhor i kësaj partie, ku do të zgjedhën strukturat e reja udhëheqëse të AAK-së.

Mund të ketë të zgjedhur të rinj në strukturat tjera, por kryetari do të mbetet i njëjti. Ramush Haradinaj nuk ka kundërkandidat në këtë garë. Ernest Luma, zëdhënës i AAK tha se janë bërë të gjitha përgatitjet, ndërsa vlerësoi se procesi ka qenë demokratik në të gjitha degët. Ai tha se Haradinaj është i hapur për kundërkandidat.

“Deri më tani nuk ka kundërkandidat të Haradinajt, edhe pse ka qenë dhe vazhdon ende të jetë i hapur vullneti i zotit Haradinaj për të pasur kundërkandidat dhe për t’u sfiduar në mënyrën më demokratike të mundshme”, tha Luma për Radio Kosovën.

Haki Shatri, është anëtar i kryesisë së AAK-së, i cili në vitin 2009 ka kaluar në këtë parti nga Lidhja Demokratike e Kosovës. Ai thotë se në AAK ka gjetur demokraci të mjaftueshme, ndërsa procesin zgjedhor e konsideron si mjaft demokratik.

“Njerëzit kanë luftuar brenda rregullave, me konkurrencë lojale. Nuk kam vërejtur diçka që është cenim i lirisë dhe rregullave të demokracisë në këtë proces të zgjedhjeve”, tha Shatri.

Por, kështu nuk mendon Albert Krasniqi, hulumtues në institutin KIPRED, i cili nuk pret përmirësim as në Kuvendin e përgjithshëm të AAK-së.

“Zgjedhjet e brendshme në AAK më shumë kanë qenë formale, sa për të përmbushur kërkesat ligjore. Kështu që kemi parë që kryetarët e degëve janë caktuara paraprakisht pa kundërkandidat dhe në garë të mbyllur. E përmendi vetëm degën e Prishtinës dhe Mitrovicës. Edhe në garën e nesërme mendojmë se kjo praktikë do të vazhdohet edhe atje dhe nuk mund të presim ndryshime”, tha Krasniqi për Radio Kosovën.

Në procesin e brendshëm zgjedhor të AAK-së, sipas zyrtarëve të kësaj partie, kanë marrë pjesë rreth 90 mijë anëtarë në më shumë se 30 degë të kësaj partie. Ndërsa në Kuvendin që do ta mbahet nesër, pritet të marrin pjesë rreth 500 delegatë.

Berat Buzhala kopil në PDK

Zëvendësministri dhe ish kryetar i degës së PDK-së në Prishtinë, Ramadan Avdiu deklaron në rrjetin social facebook: Në vazhdën e reagimeve të njëpasnjëshme që Berat Buxhala bën kundër kuadrit udhëheqës dhe themelues të PDK-së, i maskuar nën kostumin e kësaj partie politike , ai kësaj radhe drejton akuzat kundër personalitetit tim dhe aftësive të mia profesionale për të ushtruar funksionin në kuadër të Ministrisë së Financave të Kosovës.

Ajo që më shtyri të reagoj kësaj radhe lidhet me mënyrën se si Berat Buxhala i koncepton angazhimin politik, rolin dhe përgjegjësitë e funksioneve të ndryshme dhe institucionet shtetërore.

Metafora e “baçicës” dhe “bylmetit” nxjerr në shesh se ai nuk mund të konceptoje funksionin në kuadër të institucioneve shtetërore, ministrive në përgjithësi dhe ministrisë së financave në veçanti pos në rolin e “baçicës” ku me primitivizëm do të “ndante bylmetin”, do t’u tregonte të tjerëve se kur “duhet të hanë bukë”, kur “duhet të pinë tambël” e kur “duhet t’i bëjnë përshesh”.

Sa i përket “përsheshit” dhe metaforës së “gurbetçarit” që gjen në shtëpi “një voglush të shtuar pa kontributin e tij seksual” Berat Buxhala nuk e kupton se kjo metaforë kthehet kundër tij. Nëse dikush

është “kopil” në PDK dhe shtiret “se han vetëm përshesh” ky është Berat Buxhala. Berati e ka për borxh të tregojë haptazi se “me kontributin seksual” të kujt ka ardhur në PDK ndërsa organet drejtuese të partisë duhet të marrin qëndrim publik ndaj këtyre “kopilive publike” të Berat Buzhalës.

Qeveria e Republikës së Kosovës,institucionet tjera relevante dhe Auditori janë kompetente për të marrë qëndrim lidhur me mënyrën se si e ushtroj detyrën time në kuadër të përgjegjësive që më takojnë. Për këtë kam qenë dhe do të mbes gjithmonë i hapur.