Në pranverën e vitit 1981 nis rrenimi i Jugosllavisë

Tahir Geci:  1. Rrethanat që përshpejtuan kryengritjen shqiptare Shteti jugosllav në fillim të viteve të tetëdhjeta ishte përfshirë nga një krizë e thellë, e cila, pos vështirësive të natyrës ekonomike, manifestohej edhe me një rënie morale të të gjitha strukturave të një sistemi të shthurur, që shkonte gjithnjë e më shpejt drejt dezintegrimit përfundimtar. Paskënaqësia e popujve të atij shteti manifestohej kudo, qoftë me ndërprerje të punës në formë grevash, qoftë me mosmarrëveshje të natyrës ndërnacionale, në të cilat, e, mbi të gjitha, hetohej lufta e klaneve dhe grupacioneve kombëtare për pushtet dhe për ndikim më të madh në organet e federatës. Ashpërsimi kishte arritur kulmin sidomos mes klaneve udhëheqëse serbe, kroate e sllovene. Klani serb, si më i madhi për nga numri në organet e Federatës, por edhe në organet udhëheqëse të republikave të tjera dhe të dy krahinave, ishte në ofensivë. Ai e kishte shtuar aktivitetin për arritjen e qëllimeve serbo-mëdha dhe, periudhën pas Titos, e shihte si shansë të madhe për arritjen e qëllimeve serbe për krijimin e “Serbisë së Madhe”. Kuadrot serbe brenda udhëheqjes së lartë jugosllave, e kishin shtuar presionin. Ato, madje, qysh para aprovimit të Kushtetutës së vitit 1974, ia kishin bërë të qartë udhëheqjes jugosllave se nuk ishin të kënaqura me avansimin e pozitës kushtetuese të të dy krahinave autonome, e në veçanti të Kosovës. Dy vite pas aprovimit të Kushtetutës, e kishin vënë në ullim pamfletin e ashtuquajtur „Libër i kaltërt“, me të cilin minoheshin ndryshimet kushtetuese. Ai pamflet do të shërbejë, kohë më vonë, si bazë për Memorandumin e mëvonshëm të Akademisë së Shkencave serbe, e cila, e përkrahur nga makineria e shtypit dhe nga politika zyrtare, qe venë në funksion të realizimit të politikës ditore me synim të krijimit të “Serbisë së Madhe”, sipas modelit të “Serbisë mesjetare”. Në vazhdën e betejës për t`i arritur qëllimet për“Serbinë kudo që gjendej një varr serb”, ata vepronin sipas parimit: ”Sa më keq (për të tjerët) aq më mirë (për serbët)”, duke qenë të vetëdijshëm se kuadri udhëheqës në armatën e Jugosllavisë, përbëhej me mbi 70 për qind nga serbët, dhe se ai kuadër e mbështeste politikën serbe për të dominuar mbi popujt tjerë të atij shteti. Kriza dhe konfuzioni i krijuar nga veprimet e udhëheqjes serbe në tërë shtetin, në mënyrë të veçante reflektohej në Kosovë, nga se ajo ishte synim i kahmotshëm serb. Aty gërshetoheshin në mënyrën më të ashpër të gjitha problemet. Veprimet e para të pazakonshme për ambientin dhe traditën shqiptare, u shfaqën me rrënimin dhe dëmtimin e ca varrëzave serbe në komunën e Vushtrrisë. Ato veprime vandaliste, shtypi dhe propaganda serbe, në mënyrë kuturu, ua vuri për barrë shqiptarëve, duke i cilësuar si vepra të „nacionalistëve shqiptarë“, ndonëse as më parë e as gjatë atyre ditëve nuk ishin dhënë argumente që shqiptarët të kishin rrënuar varre. Dhe, pa dyshim, rrënimet e tilla patën krijuar huti në opinionin kosovar. Populli nuk e kishte të qartë faktin se veprimet e tilla ishin pjesë e strategjisë së udhëheqjes serbe për t`i destabilizuar rrethanat në Kosovë, se ato veprime orientoheshin nga udhëheqja e lartë serbe, se ato rrënime inskenoheshin nga shërbimet sekrete serbe për të krijuar situata tendosëse, të cilat mund të shërbenin si shkas për inicimin e rrënimit të pozitës kushtetuese të Kosovës, si Elemet konstituiv i Federatës. Propaganda serbe, në mbështetetje të veprimeve të tilla, kishte arritur të krijojë opinionin brenda shtetit jugosllav se shqiptarët bënin presion mbi popullatën serbo’malazeze për t`i shpërngulur nga Kosova. Por, ajo ishte vetëm një anë e medaljes, nga se gjendja ishte para vlimit edhe në aspektet tjera. Në rrethana të tilla,  në mbrëmjen e 11 marsit të vitit 1981, nisin Demonstratat e  rinisë studentore të Prishtinës, të cilat, siç treguan ngjarjet e më vonshme, nuk ishte kurrfarë rastësie as e papriture, edhe pse në dukje të parë, asaj mbrëmjeje, një grup studentësh shqiptarë të Universitetit të Prishtinës, gjatë marrjes së darkës në mensën e studentëve, të pakënaqur me cilësinë e  ushqimit, i kishin thyer ca pjata dhe e kishin hudhur darkën e përgatitur. Pra, një pakënaqësi, në dukje e rastit, e shprehur me revoltë e thyerje orendish, ishte përkrahur nga shumica e studentëve shqiptarë, që kishin pritur radhën për të marrë ushqimin. Dhe, nga aty, kishte filluar grumbullimi i studentëve, me ç`rast ishte shfaqur ideja për të dalë me kërkesa për kushte më të mira jetësore, dhe për të demonstruar nëpër rrugët dhe sheshet e Prishtinës. Mensa e Studentëve në Universitetin e Prishtinës Mllefi i shfaqur në mensë gjen terren të përshtatshëm për të shpërthyer, jo më vonë se një orë më pas, në një demonstratë të fuqishme. Turma e studentëve, duke brohoritur: „Kushte më të mira jetësore!“, „Kushte!, Kushte!“, derdhet rrugëve e shesheve të Prishtinës për t`u ndalur para institucioneve politiko-administrative: Kuvendit të Kosovës dhe Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve. Rrjeshtave të studentëve iu bashkohen të rinjtë e shkollave të mesme të turnit të pasdrekës, si edhe një numër i madh qytetetarësh, që kishin qëlluar në qëndër të qytetit apo që ishin informuar për grumbullimin dhe daljen e studentëve në rrrugë. Dhe, siç do të vërtetohet më vonë, nuk ishte ai vetëm fillim i shfaqjes së pakënaqësisë së rinisë studentore shqiptare përmes demonstratave, por, përkundrazi, ishte ai fillim i përfundimit të „Perandorisë jugosllave“, të krijuar nga Fuqitë e Mëdha në Londër e Versajë për t`u modifikuar më vonë si Jugosllavi e Jajcës, e, për më tepër, edhe përfundim i gjithmonshëm i gënjështrave dhe mashtrimeve brendashqiptare mbi gjoja zgjidhjen e drejtë të çështjes kombëtare të tyre në Jugosllavinë e asaj kohe, gënjështra ato që i kishte shpërndarë, vite me radhë, makineria e fuqishme propagandistike jugosllave, duke marrë si bazë mbështetëse gjoja frytet e revolucionit popullor:“Vëllazërimin, bashkimin dhe bashkëjetesën mes popujve”. 2. Kërkesë unike - pavarësimi nga Serbia Periudha 15 ditëshe mes Demonstratave të 11 dhe 26 Marsit 1981, mbetet ndër më të rëndësishmet, shikuar nga aspekti i mënyrës së organizimit të palëve të konfrontuara: grupeve ilegale shqiptare, që vepronin nga ilegaliteti i thellë, e të dobësuara nga burgosjet e herëpashershme, të cilat me fillimin e Demonstratave të 11 Marsit 1981, e panë shansin për ta rritur ndikimin në masat e gjera dhe për ta ngritur popullin shqiptar rreth kërkesës për Kosovën - Republikë; shërbimeve sekrete jugosllave, për të cilat thuhej jozyrtarisht se brenda Kosovës vepronin së pakut pesë sosh, që kishin infiltruar dhe aktivizuar, po ashtu shumë agjentë për t`u dhënë demonstrave kahjen e dëshiruar; shërbimeve të huaja informative, të cilat, pa dyshim, nuk rrinin duarkryq, nga se qysh në vitin 1979, një qëndër e huaj informative me ndikim, e kishte parashikuar Kosovën si qëndër të mundshme të turbullirave të mëdha të karakterit ndërnacional, që do të mund të çonin deri në konflikte të pakontrolluara në tërë Ballkanin e edhe më gjerë, si dhe faktorit kryesor - populli shqiptar mbi dy milionësh, që dëshironte të bëhej zot i vetës dhe i lirisë së vet. Gjatë asaj periudhe dy javore, forca e popullit shqiptar do të dominojë mbi të tjerat, për të ndikuar drejtpërdrejt në atmosferën e ngjarjeve që priteshin, ngjarjeve me të cilat, siç u vërtetua më vonë, filloi epoka e unitetit real kombëtar lidhur me domosdonë e pavarësimit nga Serbia. Përkundër indikacioneve, që bëjnë me dije se shumë faktorë pretenduan të kenë gisht në Demonstratat e mëdha të vitit 1981, pjesëmarrja masive e faktorit popull, me të gjitha strukturat, të të gjitha moshave dhe pa dallim gjinie, do të jetë ai që do t`ua japë vulën e përgjithmonshme dhe do t`i cilësojë, si kryengritje të përgjithshme popullore, që rrezistoi aktivisht me mjete paqësore kundër politikës antishqiptare, që udhëhiqte shteti jugosllav. Pra, organizatori kryesor i Demonstratave të vitit 1981 ishte dhe mbeti populli shqiptar dhe vetëdija e tij politike për të qenë i lirë dhe i pavarur, vetëdije ajo e krijuar gjatë përpjekjeve e luftrave shumëshekullore, qoftë për të ruajtur qenien dhe individualitetin e vet kombëtar, qoftë për t`u çliruar dhe për të krijuar shtetin e vet në tokat dhe trojet etnike shqiptare. Inteligjenca shqiptare e Kosovës ishte ajo që, ngadal por sigurt, kishte krijuar vetëdijen ndër gjeneratat e reja se shqiptarët e Kosovës me vise duhej të çliroheshin nga okupimi serbo’malazez njëherë e përgjithmonë; ishin me mijëra mësues e mësuese shqiptare të të gjitha niveleve shkollore, anë e kënd Kosovës, ata që, para e pas pas vitit 1966, i ushqyen gjeneratat e reja me gjuhën, kulturën, historinë dhe traditën kombëtare, duke e vënë  në funksion të formimit të gjeneratës së re krijimtarinë e rilindësve, pra, ata me punën edukativo’arsimore dhe sakrificën e tyre e fisnikëruan qenien e gjeneratave të reja dhe e përgatitën rininë studenteske e shkollare në rrafshin kombëtar, për të dalë në shesh  rezultatet e asaj pune dhe sakrifice pikërisht në pranverën e vitit 1981; ishin kuadrat e specializuara, që vepronin në institucionet pedagogjike, në entet e botimeve të teksteve shkollore e kudo tjetër, ato që në rrethanat e presionit të vazhdueshëm politiko’ administrativ serbo’jugosllav, kishin arritur t`i pasuronin plan’programet mësimore të të gjitha niveleve shkollore me përmbajtje kombëtare; ishte pra, vetëdijësimi kombëtar gjatë procesit edukativo’arsimor, si edhe edukimi tradicional kombëtar, si shkollë specifike kombëtare mbi domosdonë e daljes nga robëria serbe, ndër faktorët kryesorë, që Demonstratave të vitit 1981 u dhanë orientimin kombëtar, orientim ai që u manifestua qoftë me pjesëmarrjen masive të të gjitha strukturave shoqërore në demonstrata dhe me përkrahjen unanime të kërkesës për Kosovën’Republikë, qoftë me dislokimin e tyre nga Prishtina në të gjitha qytetet dhe në shumicën e komunave të Kosovës, por edhe ndër shqiptarët në Maqedoni. Demonstrata e 1 prillit 1981 në Prishtinë. Jo njëherë, gjatë atyre ditëve të mëdha kombëtare, ndodhi që në radhët e para të demonstruesve të viheshin të rinj e të vjetër, punëtorë e fshatarë, e, madje edhe gra shtëpiake e eintelektuale. Gjatë 1 prillit 1981, si në Prishtinë ashtu edhe në qëndrat tjera, të rinjtë nuk qenë vetëm. Populli ishte me ta gjatë ballafaqimeve me aparatin represiv serbo’jugosllav, ndërkaq në mbrëmjen e asaj dite, kur makineria ushtarako’policore bëri përpjekje ta bllokojë turmën e demonstruesve, që përbëhej prej më shumë se 100 mijë vetave në qëndër të Prishtinës, populli, pavarësisht nga përbërja klasore e sociale, ua hapi dyert të rinjve demonstrues, që makinëria ushtarako’policore serbe, u përpoq t`i masakrojë. Përkrahja masive e popullit ndaj demonstruesve,la të kuptohet se demonstratat e  marsit dhe të prillit të vitit 1981, hapën një kapitull të ri të luftës politike, në të cilën do të përfshiheshin të gjitha strukturat shoqërore shqiptare në një front lufte, bazat e të cilës ishin vënë qysh me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. 3. Gjeneza e idesë për Republikën e Kosovës Ideja e ngritjes së statusit të Kosovës në republikë, që do të ndryshonte edhe statusin e shqiptarëve nga pakica kombëtare në komb të barabartë me popujt tjerë të RSFJ’së, e mbizotëronte vetëdijen e shumicës së inteligjencës shqiptare të Kosovës, që nga gjysma e dytë e viteve të `60’ta të shekullit të shkuar. Prandaj, pikërisht ajo vetëdije kombëtare e nxiti një pjesë të inteligjencës shqiptare të Kosovës për të dalë me kërkesën për avansimin e statusit politik të Kosovës nga qarku autonom në kuadër të Serbisë në Republikë1 të barabartë me republikat tjera të atij shteti, në tubimet e zgjeruara të komunistëve (aktivet politike) me rastin e diskutimeve për Ndryshimet dhe plotësimet në Kushtetutën federative dhe në Kushtetetutën republikane të Serbisë të vitit 1963, së pari ne Gjakovë, më 18-20 gusht 1968, pastaj në Pejë, në Prishtinë, në Deçan, në  Gjilan, në Gllogovc, në Mitrovicë, në Prizren etj., por ajo kërkesë nuk ishte përkrahur nga udhëheqjet politike të Kosovës e të Serbisë. Në fakt, intelektualët shqiptarë kur dolën me kërkesën për Kosovën’Republikë në kuadër të Federatës jugosllave, ishin të vetëdijshëm se ajo kërkesë ishte ide kompromisi mes qëndrimeve të Rezolutës së Bujanit dhe pamundësisë për realizimin e saj me mjete politike konform rrethanave të brendshme politike, të mbizotëruara nga politika serbe, në bazë të cilave vepronin ligjet e posaçme represive, që vlenin në veçanti për shqiptarët. Prandaj, shikuar nga ai këndvështrim, ideja mbi konstituimin e Republikës së Kosovës në kuadër të asaj Federate, ishte hap i një rëndësie të veçantë në aspektin e realizimit në proces të synimeve kombëtare shqiptare, ishte hap që nuk binte ndesh me parimet themelore të të drejtës ndërkombëtare mbi vetëvendosjen e popujve e as me qëndrimet e Helsinksit mbi pacenueshmërinë e kufinjve. Pra, në rrethanat kur nuk shihej kurrfarë mundësie reale as për ta shtruar për shqyrtim realizimin e qëndrimeve të Bujanit, një pjesë e intelektualëve shqiptarë të viteve të gjashtëdhjeta të shekullit të shkuar, dolën publikisht me kërkesën për Kosovën - Republikë, në kuadër të Federatës jugosllave, realizimi i së cilës do të barte edhe avansimin e statusit të shqiptarëve nga pakica kombëtare në komb. Demonstrata e 27 nëntorit 1968 në Prishtinë. Në planin brendashqiptar, ekzistojnë mendime, sipas të cilave del se kërkesa për Kosovën Republikë në kuadër të Federatës jugosllave, kishte mbështetje qysh në dokumentet e PKJ’ë në prag të Luftës së Dytë Botërore, pasi që ajo udhëheqje kishte folur për krijimin e republikës’unëtore’shatare të Kosovës, duke e konsideruar formimin e saj si një zgjidhje të problemit të popullit shqiptar në ato vise, si edhe në faktin se gjatë luftës kundër fashizmit të gjitha mekanizmat e pushtetit në krijim, që vepronin në Kosovë, ishin të lidhura drejtpërdrejt me forumet qëndrore të PKJ’së, e jo me ato të republikës së Serbisë, prandaj, mendohej se çështja si e tillë  - avansimi i statusit politik të Kosovës në Republikë, kishte ekzistuar nën embargo, ndërkaq ajo ishte aktivizuar më 1968, me rastin e diskutimeve për Amandamentet kushtetuese të Kushtetutës Federative të vitit 1974. Poashtu kishte mendime se ideja për Republikën e Kosovës ishte edhe më e hershme, sepse ideja për një lloj autonomie të Kosovës ishte shfaqur edhe në programin e vëllazërve Draga. Siç është e njohur, kërkesa për Kosovën - Republikë në kuadër të Federatës jugosllave, e shprehur nga intelektualët shqiptarë në tubimet e hapura të organizatave partiake në pjesën me të madhe të qyteteteve të Kosovës, u dënua në mbledhjen e zgjeruar të Kryesisë së Komitetit Ekzekutiv te Komitetit Krahinor, mbajtur në Prishhtinë, më 31 gusht 1968’të. Gjatë aktiviteteve të përdishme partiake, si në Kosovë ashtu edhe në Serbi, propozuesit e kërkesave për avansimin statusit të Kosovës në republikë, cilësohen si nacionalistë shqiptarë, por kundër tyre nuk ndërmirren masa administrative. Supozohet se intelektualët, që gjatë tubimeve legale dolën me kërkesën për Kosovën - Republikë të barabartë me njësitë tjera federative, do të dënoheshin për aktualizimin e kërkesave të tilla, që binin ndesh me synimet hegjemoniste serbo’mëdha, po të mos pasonin, në  vjeshtën e atij viti, Demonstratat e vitit 1968’të, në të cilat hapur e me guxim, inteligjenca e re kosovare kërkoi që Kosovës t`i njihej statusi i Republikës. Arsyeja e vërtetë pse pushteti jugosllav në atë kohë u mjaftua vetëm me dënimin e organizatorëve të demonstratave dhe të një numri pjesëmarrësish në to, duke mos i përfshirë në ato grupe edhe intelektualët, që i patën inicuar ato çështje në aktivet politikë (Gjakovë, Pejë etj.,) mbase duhet kërkuar në faktin se udhëheqja jugosllave ishte e shtrënguar nga rrethanat e brendshme dhe të jashtme, të krijojë imazh në botë për Jugosllavinë si shtet i vetëm me sistem socialist, i cili gjoja i kishte “qeruar hesapet”  me rankoviçizmin dhe se sistemi i saj i filluar, i ashtuquajtur Vetëqeverisja socialiste, kishte orientim demokratik. Pra, si Demonstratat e vitit 1968’të, ashtu edhe Demonstratat e marsit dhe të prillit të vitit 1981, ishin vazhdimësi e përpjekjeve dhe luftrave shekullore për t`u çliruar nga okupimi dhe për ta arritur një shkallë të mëvetësimit, që do të çonte drejt krijimit të Shtetit shqiptar në  kufinjtë etnikë. 4. Vlerësimi zyrtar i Demonstratave të 11 Marsit Demonstratat e 11 Marsit të vitit 1981, sipas vlerësimit zyrtar të udhëheqjes së Kosovës, patën karakter social dhe se shfaqja e tyre ishte rezultat i gjendjes së pavolitshme ekonomike në të cilën kishte rënë krahina e Kosovës, gjendje ajo, që shprehej me tërë ashpërsinë e saj edhe në kushtet jetësore të studentëve shqiptarë. Ishte e rëndë, sidomos gjendja ekonomike e shtresave të mesme të popullsisë, nga të cilat rridhnin shumica e studentëve. Ata ishin të detyruar të banonin në banesa private, ngase kapacitetet e konvikteve ishin të pamjaftueshme në krahasim me numrin e studentëve dhe me kërkesat e tyre për një jetë sado modeste, e cila do t`u mundësonte studim në kushte normale. Por, kushtet e pavolitshme jetësore në konvikte kishin ekzistuar edhe më herët, prandaj ato ishin vetëm një shkas, i cili kishte krijuar situatë të përshtatshme për të dalë me realitetin e heshtur nga trysnia e metodave politiko’administrative mbi pabarazinë e shqiptarëve me popujt tjerë në kuadër të atij shteti. Dhe, ai realitet i heshtur,  shpërtheu me tërë forcën, pikërisht në sajë të gatishmërisë së rinisë studentore shqiptare për t`iu kundërvënë sistemit shtypës serbo-jugosllav, dy javë më pas, më 26 mars dhe më 1, 2, 3, e  në disa mjedise, edhe më 4 prill të vitit 1981, me demonstrata të mëdha, në të cilat  morën pjesë të gjitha strukturat shoqërore, e në veçanti punëtorët e gjigandëve ekonomikë siç ishin Tërmocentralet e Kosovës, Trepça etj., duke dalë me kërkesa të qarta politike për statusin e Kosovës - Republikë në kuadër të Federatës Jugosllave. Demonstratat pos  Prishtinës e qyteteve të tjera të Kosovës, qenë organizuar edhe në Tetovë. Fakti se mosbarazia sociale mes grupacioneve shoqërore si dhe thellimi i diferencave të zhvillimit ekonomik mes regjioneve të ndryshme në kuadër të një shteti e të një sistemi, siç ishte rasti me thellimin e diferencave në sferën e zhvillimit ekonomik mes Kosovës dhe regjioneve të tjera në Jugosllavinë e asaj kohe, fliste qartë se ajo ishte rrjedhojë e pabarazisë politike. Prandaj, studentët kosovarë të nxitur nga ajo pabarazi, në mbrëmjen e 11 Marsit të vitit 1981, i nisën Demonstratat kundër diskriminimit dhe shtypjes, që ushtronte pushteti jugosllav dhe sistemi i tij politik mbi popullin shqiptar në Jugosllavinë e asaj kohe. Demonstratat e studentëve shqiptarë shënuan një periudhë të re të përpjekjeve dhe të luftës politike shqiptare, gjatë së cilës, u shënuan rënie e ngritje në kuptimin e krijimit të unitetit politik kombëtar lidhur me realizimin e çlirimit nga okupimi serb dhe arritjes së pavarësisë kombëtare, unitet ai që rreth dy decenie më vonë, solli krijimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe luftën çlirimtare kundër okupatorit serb gjatë viteve 1997’99, në sajë të cilës dhe me përkrahjen e NAT’os forcat ushtarako’olicore serbe e humbën luftën dhe ikën si humbës nga Kosova. Vazhdimi i demonstratave të studentëve shqiptarë, më 26 mars dhe më 1, 2, 3 e 4 prill të atij viti, si në Prishtinë ashtu edhe në shumicën e qyteteve dhe të komunave të tjera të Kosovës, paraqitet me intesitet të shtuar dhe më përmbajtje e kërkesa të natyrës politike, që e tejkalonin zgjidhjen e problemeve sociale e të kushteve të jetës e të banimit të studentëve. Kërkesat e shfaqura gjatë 26 marsit dhe ditëve të mëtejme kishin në fakt përmbajtje shumë më të thellë politike se sa kuptohej në dukje të parë. Esenca e atyre kërkesave shtronte dodomsdonë e arritjes së lirisë, barazisë dhe të drejtave kombëtare të shqiptarëve adekuat me ato të popujve të tjerë, deri në të drejtën e vetëvendosjes deri në shkëputje, në kuadër të atij shteti. E ato të drejta  nuk mund të realizoheshin pa arritjen e pavarësisë politike dhe ekonomike të Kosovës nga Serbia. Në rrafshin e gjerë kërkesat e shprehura nënkuptonin demokratizimin e jetës brenda një sistemi, kornizat e të cilat ishin shumë të ngushta në raport me kërkesat e kohës. Parullat „Kosova’Republikë”, “Jemi shqiptarë, nuk jemi sllavë”, “Trepça punon - Beogradi ndërton”, “Lironi shokët“, etj., të cilat u proklamuan nga qindra e mijëra demonstrues në të gjitha mjediset e Kosovës, në esencën e tyre nuk kishin asgjë kërcënuese për popujt tjerë, e, në instancën e fundit, as për shtetin jugosllav. Përkundrazi përmes tyre kërkohej zgjidhja në mbështetje të një koncensusi me popujt tjerë, që e përbënin atë shtet. Ndërkaq, studentët shqiptarë dolën me kërkesën për „Kosovën’ Republikë“, duke qenë të bindur se në raport me rrethanat e atëhershme politike ndërkombëtare, por edhe me ato të brendshmet, konstiutimi i Kosovës republikë nuk binte ndesh as me qëndrimet ndërkombëtare mbi mosndryshimin e kufinjve me dhunë as me Kushtetuten e shtetit, gjithnjë duke pasur parasysh faktin se statusi i Kosovës Republikë në kuadër të federatës mbështetur në rrethanat e atëhershme do të mundësonte edhe avansimin e statusit të shqiptarëve nga kombësia në komb, dhe një arritje e tillë konsiderohej edhe si realizim në proces i synimeve kombëtare për shtetin kombëtar. Dhuna e njësisë speciale serbo’jugosllave Duke dalë me kërkesa të shprehura qartë për ta vënë popullin shqiptar në pozita të barabarta me popujt tjerë të federatës jugosllave, demonstruesit shqiptarë i thyen, njëherë e përgjithmonë, rrathet magjikë brenda të cilëve ishte krijuar pseudo’vetëdija e një pjese të udhëheqjes politike shqiptare gjoja mbi legjitimitetin dhe përgjegjësinë e saj për të folur dhe për të vendosur në emër të popullit shqiptar. Demonstruesit ua bënë të qartë se rinia dhe inteligjenca e krijuar ishte ajo që e gëzonte legjitimitetin e popullit të vet, sepse pikërisht ajo ia njihte popullit të vet të drejtën e të vendosurit, prandaj ajo inteligjencë në krijim me vetëdije e mori mbi vete barrën për ta prirë popullin në rrugën e pashmangshme të fitimit të lirisë. Studentët shqiptarë i shprehën kërkesat për Republikën e Kosovës pikërisht në kohën kur ishin të bindur se nuk kishte ngelur kurrfarë hapësire tjetër për ta arritur barazinë kombëtare të shqiptarëve me popujt tjerë në kuadër të marrëveshjeve mes organeve zyrtare të Kosovës dhe organeve përkatëse të republikave të tjera dhë të Federatës, sepse qysh në atë kohë, jo vetëm që pëshpëritej koluareve për tendencat e udhëheqjes serbe për të shëndrruar Jugosllavinë në “Serbi të Madhe”, por ishin të pranishme edhe shënjat e veprimit konkret për arritjen e atyre planeve serbo-mëdha, të cilat, si hap të parë të realizimit të synimeve hegjemoniste, parashihnin eliminimin e statusit të dy krahinave autonome: Kosovës dhe Vojvodinës. 5. Fryma gjithëpopullore e demonstratave Periudha 15 ditëshe mes Demonstratave të 11 dhe 26 Marsit 1981, mbetet ndër më të rëndësishmet, shikuar nga aspekti i mënyrës së organizimit të palëve të konfrontuara: Grupimeve të ilegalës shqiptare, të dobësuara në masë nga burgosjet e herëpashershme, që vepronin nga ilegaliteti i thellë, e,  të cilat me fillimin e Demonstratave të 11 marsit, e panë shansin për ta shtuar ndikimin në rininë studentore dhe për t`i plasuar platfomat e tyre politike; shërbimeve sekrete jugosllave, për të cilat dihej se brenda Kosovës vepronin së pakut pesë sosh, dhe, të cilat, kishin infiltruar dhe aktivizuar në radhet e demonstruesve një numër informatorësh, qoftë për t`u dhënë demonstratave kahjen e dëshiruar, qoftë për të kryer detyra e veprime konkrete; shërbimeve të huaja informative, të cilat, pa dyshim nuk rrinin duarkryq, nga se qysh në vitin 1979, një qëndër e huaj informative me ndikim, e kishte parashikuar Kosovën si qëndër të mundshme të turbullirave të mëdha të karakterit ndërnacional, trazira ato që do të mund të çonin deri në konflikte të pakontrolluara në tërë Ballkanin e edhe më gjerë, si dhe faktorit kryesor-Popullit shqiptar mbi dy milionësh, që dëshironte të bëhej zot i vetës dhe i lirisë së vet. Pra, gjatë asaj periudhe të shkurtër dy javore, një përbërje e forcave përafërsisht të këtilla, mbi të cilat mbizotëroi forca e popullit shqiptar dhe vetëdija e tij për t`u çliruar, bënë garë për të pasur ndikim në ngjarjet e mëdha që priteshin, në ngjarjet që, siç u vërtetua më vonë, do ta fillojnë epokën e unitetit real kombëtar shqiptar lidhur me domosdonë e pavarësimit nga Serbia. Përkundër indikacioneve, që bëjnë me dije se shumë faktorë pretenduan të kenë gisht në Demonstratat e mëdha të vitit 1981, pjesëmarrja masive e faktorit popull, me të gjitha strukturat, të të gjitha moshave dhe pa dallim gjinie, do të jetë ai që do t`ua japë vulën e përgjithmonshme dhe do t`i cilësojë, si kryengritje të përgjithshme popullore shqiptare, që rezistoi aktivisht me mjete paqësore kundër politikës antishqiptare, që udhëhiqte shteti serbo-jugosllav. Shikuar realisht, organizatori kryesor i Demonstratave të vitit 1981, demonstratave që, me një shpejtësi prej rrufeje, morën karakter gjithëpopullor, ishte dhe mbeti vetëdija politike e popullit shqiptar për të qenë i lirë dhe i pavarur, vetëdije ajo e krijuar gjatë përpjekjeve e luftrave shumëshekullore, qoftë për të ruajtur qenien, individualitetin dhe identitetin e vet, qoftë për t` u çliruar dhe për të krijuar shtetin e vet në tokat dhe trojet etnike shqiptare. Ishin disa mijëra mësues e mësuese shqiptare të të gjitha niveleve shkollore, anë e kënd Kosovës, para e pas vitit 1966 - ata që, me punën dhe sakrificën e tyre në procesin edukativo’arsimor, e fisnikëruan qenien e gjeneratave të reja dhe e përgatitën rininë shkollare në rrafshin kombëtar, dhe, pa dyshim, rezultatet e asaj pune kolosale dolën në pah, si në Pranverën e vitit 1981 ashtu edhe gjatë periudhave të mëvonshme, deri në çlirimin e Kosovës; ishin kuadrat e specializuara, që vepronin në institucionet pedagogjike, në entet e botimeve të teksteve shkollore e kudo tjetër, - ato që në rrethanat e presionit të vazhdueshëm politiko’ administrativ kishin arritur t`i pasuronin plan’ programet mësimore të të gjitha niveleve shkollore me përmbajtje kombëtare; ishte pra, vetëdijësimi kombëtar gjatë procesit edukativo’arsimor, si edhe edukimi tradicional kombëtar, si shkollë specifike kombëtare, mbi domosdonë e daljes nga robëria serbe, ndër faktorët kryesorë, që Demonstratave të vitit 1981, ua hoqën “Vellon ideologjike” 2, dhe u dhanë orientimin kombëtar, orientim ai që u manifestua si me pjesëmarrjen masive të të gjitha strukturave shoqërore në demonstrata ashu edhe me përkrahjen unanime të kërkesës për Kosovën Republikë, e natyrisht edhe me dislokimin e tyre nga Prishtina në të gjitha qytetet dhe në shumicën e komunave të Kosovës, por edhe ndër shqiptarët në Maqedoni. Jo njëherë, gjatë atyre ditëve të mëdha kombëtare, ndodhi që në radhet e para të demonstruesve të viheshin të rinj e të vjetër, punëtorë e fshatarë, gra shtëpiake e eintelektuale, e madje edhe fëmijë të mitur. Gjatë 1 prillit 1981, si në Prishtinë ashtu edhe në qëndrat tjera të Kosovës, të rinjtë nuk qenë vetëm. Populli ishte me ta edhe gjatë ballafaqimeve të tyre me aparatin represiv serbo’jugosllav, të përbërë nga njësitet speciale të policisë dhe të ushtrisë jugosllave, ndërkaq në mbrëmjen e asaj dite, kur makineria ushtarako’policore serbe bëri përpjekje ta bllokojë turmën e demonstruesve në qëndër të Prishtinës, që përbëhej prej rreth 100 mijë vetëve, populli pavarësisht nga përbërja klasore e sociale, ua hapi dyert të rinjve demonstrues dhe i shpëtoi nga masakra, që ua kishte pregatitur makinëria ushtarako’ policore serbe. Përkrahja masive e popullit ndaj demonstruesve, la të kuptohej se Demonstratat e marsit dhe të prillit të vitit 1981, hapën një kapitull të ri të luftës politike, në të cilën pritej se do të përfshiheshin të gjitha strukturat shoqërore shqiptare. 6. Demonstratat i shuan me zjarr Populli shqiptar në kuadër të ish’Jugosllavisë, edhe pse për nga numri ishte i treti, pas serbëve e kroatëve, i shpërndarë në tri republika, trajtohej si pakicë kombëtare, dhe ai status i dhunshëm që i ishte imponuar, sankcionohej me ligjet e nivelit federativ, republikan e krahinor, sipas të cilave, cilado përpjekje që do të bëhej për ta ndryshuar atë status, qoftë ajo në kuadër të organeve të atëhershme zyrtare, qoftë në mënyra të tjera, konsiderohej si përpjekje për rrënimin e bazave të shtetit dhe të pushtetit jugosllav. Nisur nga qëndrime të këtilla, ai pushteti i shpalli Demonstratat e rinisë shqiptare të vitit 1981, si armiqësore dhe kontrarevolucionare dhe kundër tyre i aktivizoi mekanizmat partiako-administrativë dhe policoro’ushtarakë, me anën e të cilëve demonstratat e qeta i shou me zjarr, duke vrarë e plagosur me dhjetra e qindra të rinj shqiptarë, që kishin zgjedhur demonstrimin publik si metodë për t`i shprehur kërkesat për më shumë liri e barazi, kërkesa të cilat mund të realizoheshin vetëm me Kosovën Republikë, të barabartë me republikat tjera, në kuadër të Federatës jugosllave. Në natën mes 1 e 2 prillit të vitit 1981, në aeroportin e Prishtinës, zbritën aeroplanët ushtarakë me forcat speciale federative. Ndërkaq në mëngjesin e 2 prillit të gjitha qytetet dhe komunat e Kosovës u gdhinë të rrethura dhe të bllokuara nga njësitë ushtarako’ policore federative, të armatosura me mekanizëm të rëndë, ndërkaq mbi qytetet e Kosovës fluturonin ulët avionet luftarakë jugosllavë. Në ndeshjet e asaj dite mes demonstruesve shqiptarë duarthatë dhe forcave jugosllave, rrugët e Prishtinës dhe të qyteteve e fshatrave të Kosovës, u lanë me gjak. Zyrtarët jugosllavë, patën pohuar se gjatë Demonstratave ishin vrarë 11 veta, ndërkaq sipas vlerësimeve të botuara në shtypin e huaj bëhej fjatë për rreth 100 të vrarë. Stane Dollanci Më 2 prill 1981, organet zyrtare politike e shtetërore serbo’jugosllave, e shpallën Gjendjen e shtetrrethimit dhe e aprovuan Ligjit mbi Gjendjen e jashtëzakonshme. Me aprovimin e atij ligji dhe me përshtatjen dhe aprovimin e ligjeve të tjera, që e mbështesnin atë, pushteti jugosllav ua krijoi rrethanat e përshtatshme mekanizmave represivë për të ndërmarrë fushatë të gjerë kundër popullatës shqiptare. Mekanizmat represivë të atij sistemi: policia sekrete dhe ajo publike, gjyqësia hetuese dhe ajo e ekzekutivës, të inspiruar dhe të udhëzuar nga udhëheqjet e larta partiake e shtetërore, e vunë në veprim tërë arsenalin e metodave të dhunës e të terrorit, të gërshetuar njëkohësisht me propagandë e luftë psikologjike kundër popullit shqiptar si tërësi brenda shtetit të atëhershëm. Format e dhunës u shtrinë ndaj të gjitha strukturave shoqërore të shqiptarëve të Kosovës, duke i shpallur a priori si të dyshimtë të gjithë si një dhe si armiq potencialë të gatshëm për minimin e rrënimin e shtetit dhe sistemit të tij politik. Struktura e shqiptarëve të dyshimtë, të cilës i takonin pjesëmarrësit e Demonstrtatave dhe të shkolluarit, gjatë atmosferës së tërbimit antishqiptar dhe pas saj, qe zgjeruar në sajë të dosjeve të periudhës 1945-1966, të dosjeve të mëvonshme, si dhe të dokumenteve të arkivuara në kishat dhe në manastiret ortodokse serbe gjatë periudhës se Jugosllavisë së Versajës, duke i vënë në veprim edhe teoritë morbide mbi trashëgiminë e veprimtarisë antishtetërore, të cilësuara si gjene të trashëguara antiserbe 3 për t`i shpallur si të dyshimtë të gjithë shqiptarët në tërësi. Të dyshimtë i shpallën të gjithë ata shqiptarë, për të cilët strukturat udhëheqëse të organeve partiako’shtetërore serbe presupozonin se në rrethanat e caktuara mund të merrnin anën e demonstruesve dhe të ngriteshin kundër shtetit e sistemit jugosllav. Prandaj, ishte vërtet i madh numri i shqiptarëve, që iu nënshtruan masave të trajtimit policor të policisë sekrete. Gjatë përiudhës 1981’1987, sipas pohimeve të zyrtarëve jugosllavë, trajtimit policor iu nënshtruan rreth 600 mijë shqiptarë të Kosovës. Ditëve të mëpasme ishin vërejtur Lëvizje të mëdha trupash nga zonat ushtarake të Nishit dhe të Shkupit, të cilat marshonin në drejtim të Kosovës. Ato kishin zënë pozitat kyçe rreth Prishtinës, në të cilën konsiderohej se mund të ndodhnin turbullime të mëtejme, por edhe rreth të gjitha qyteteve të tjera të Kosovës. Në tërë Kosovën kishte filluar mobilizimi i rezervistëve ushtarakë dhe formimi i njësiteve të policisë rezervë. Në kolektivat punonjës dhe në bashkësitë lokale i kishin aktivizuar forcat e mbrojtjes territoriale dhe në frymën e asaj gjendje kishin caktuar kujdestarinë e rregullt në institucionet, që konsideroheshin të një rëndësie të posaçme. Në të njëjtën kohë, grupe të përbashkëta aktivistësh të Kosovës e të Serbisë i vizitonin komunat dhe bisedonin me anëtarët e partisë dhe me popullin me qëllim të demaskimit të demontsratave dhe të kërkesave të shprehura në to, duke insistuar që populli të distancohej nga rinia studentore dhe nga kërkesat e tyre, qofshin ato edhe të natyrës sociale. Duke u ballafaquar me një makineri të fuqishme represive politiko’administrative, studentët dhe rinia shqiptare e Kosovës e vuri në sprovë botërisht sistemin politik të ish’shtetit jugosllav dhe ua hoqi maskën tërësisht parimeve themelore, mbi të cilat mbështetej deklarativisht ai sistem, siç ishin:„Bashkim’vëllazërimi, barazia dhe bashkëjetesa mes kombeve e kombësive“ etj., parime ato, të cilat propaganda zyrtare, i kishte lëshuar në ullim, duke i përdorur si mashtrime ordinere për t`i hudhur hi syve turmës së gjerë popullore, dhe njëkohësisht duke synuar krijimin e opinionit të rrejshëm ndërkombëtar për Jugosllavinë si shtet demokratik, në të cilin gjoja nuk ekzistonte kurrfarë shkeljeje e të drejtave kombëtare e njërëzore të përfaqësuesve të kombeve e të kombësive në atë shtet. Gjatë dhe pas Demonstratave të vitit 1981, ai sistem i vetëquajtur demokratik, jo vetëm që nuk u soll në mënyrë demokratike ndaj kërkesave paqësore të studentëve shqiptarë për më shumë liri, barazi e demokraci, por pikërisht ai dhe aparati i tij administrativo-politik, i lau rrugët e Prishtinës dhe të qyteteve të tjera të Kosovës me gjakun e të rinjve shqiptarë, duke pretenduar qoftë për ta shkelur guximin e tyre qytetar, qoftë për t`i pënguar që ta thonë mendimin e tyre, hapur e pa droe, me dinjitet dhe me vendosmëri mbi gjendjen reale në të cilën gjendej populli shqiptar dhe mbi aspiratat e tij. Rinia shqiptare e Kosovës, pavarësisht nga masakra që u ushtrua mbi të, e tha me guxim se shqiptarët e Kosovës me vise doemos duhej ta gëzonin statusin e kombit shtetformues në Jugosllavinë e atëhershme, status i cili mund të sigurohej vetëm me avansimin e statusit të Kosovës nga Krahina autonome në Republikë të pavarur, në kuadër të Federatës së atëhershme. Rinia shqiptare madje dha paralajmërimin se nëse ai status nuk do të mund të arrihej në sajë të marrëveshjes brendafederative, shqiptarët atë do ta fitojnë vetë, pavarësisht nga mjetet që do të detyrohen t`i përdorin. (Parulla: ”Republikë - Kushtetutë o me hatër o me luftë!“) 7. Klika e dëgjueshme shqiptare Udhëheqja serbo’jugosllave gjatë viteve të pushtetit të saj, që nga viti 1945, kishte investuar mjete e mund për krijimin e një “klike” të dëgjueshme shqiptare, me anën e të cilës do të arrinte realizimin e qëllimeve të veta përkitazi me shqiptarët dhe Kosovën. Duke përdorur metoda të rafinuara me një spektër të gjerë veprimesh, si në aspektin e krijimit të rrethanave të një jete të shfrenuar e mondane, pjesë përbërëse dhe e planifikuar e të cilës kishin qenë edhe martesat e imponuara me gratë serbe, por edhe me kërcënime e mbjellje frike, - udhëheqja serbe, vërtet kishte arritur të krijojë një kategori monstrumësh shqiptarë, të cilët, ngadal por sigurt, gjatë viteve i shndërruan në një oligarki kosovare, të dëgjueshme dhe të dresuar për ta përdorur në rolin e langonjëve, që e ndjekin, por edhe që ia sjellin gjahun gjuetarit. Trinomi komunist titist Gjatë periudhave kohore, në rastet kur ngjarjet në Kosovë nuk rridhnin sipas parashikimeve të udhëheqjes serbe, oligarkia kosovare në krye me Ali Shukriun, Kolë Shirokën, Sinan Hasanin e ndonjë tjetër, nuk kishte nevojë për instruksion a dresim të ri. Atyre s`u duheshin instruksionet, por u duhej ndërsimi. Ndërkaq, secila prej fjalive të dokumentave partiake, nga cilido nivel qoftë, ishte ndërsyese kundër shqiptarëve të Kosovës, në veçanti kundër rinisë studentore dhe një pjese të shtresës intelektuale shqiptare. Dhe, oligarkia e kishte bërë punën e vet: të gjithë të dyshimtit për të cilët supozohej se në qenien e vet bartnin „Gjene antiserbe“ ose i kishte burgosur ose i kishte suspenduar nga puna dhe i përgjonte për t`i burgosur. Kosovën e kishin pacifikuar me hekur e zjarr. Diferencimi ishte në vazhdim. Kuadrat e besueshme e kishin filluar veprimtarinë kundër nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptar. Pa përfunduar ai vit, i dhanë dënimet e para shëmbullore. Në pranverën e vitit në vazhdim (1982), qenë mbajtur kongreset e konferencat partiake dhe kongresi i Komunistëve jugosllavë, në të cilin qe aprovuar „Ptatforma politike mbi Kosovën“. Në mbështeteje të qëndrimeve të atij dokumenti antishqiptar, në udhëheqjet partiake ishin zgjedhur kuadrat e reja, të verifikuara si besnike për realizimin e politikës së partisë në pushtet dhe të organeve zyrtare serbe e jugosllave. Në kuadër të ndërrimeve të tilla, edhe njëherë ishte bërë përtrirja e organeve partiake e shtetërore të Kosovës, duke i sjellë në vendet udhëheqëse pikërisht disa individë që kishin treguar gatishmëri për t`u konfrontuar me linjën kombëtare dhe me bartësit e saj, individë të clët edhe në rrethana të tjera kishin mbajtur qëndrim antishqiptar. Kuadrat e tilla, duke pasur për mbështetje Ptatformën politike, e intensifikuan fushatën e ndjekjes së specialistëve shqiptarë nga administrata shtetërore, nga jurisprudenca, nga arsimi e edukimi, nga mjetet e informacionit, nga ekonomia, pra nga të gjitha fushat e jetës shoqërore të Kosovës për t`i sjellë në vendet e tyre njërëzit që i plotësonin kushtet mbi përshtatshmërinë moralo’ politike. Represaljeve dhe fushatës antishqiptare i bëhej propagandë, si në mjetet serbe e jugosllave të informacionit, ashtu edhe në ato në gjuhën shqipe. Këto të fundit, në veçanti ishin të pamëshirshme ndaj shqiptarëve që gjendeshin në arrest për „kundërrevolucion „ dhe që nxireshin para gjyqeve jugosllavo’shqiptare. Komentatorëve të redaksive në gjuhën shqipe shpeshherë nuk u mjaftonin shpifjet e UDB’es, të cilat, zakonisht mirrnin formën zyrtare përmes aktakuzave e vendimeve gjyqësore, por i ofendonin dhe i sulmonin edhe me arsenalin e vet të gënjështrave e fyerjeve, duke i përqeshur publikisht dhe duke i quajtur armiq të popullit të vet. Sulmet më brutale nëpërmjet shtypit do t`ia bëjë inteligjencës së burgosur, ajo gjeneratë gazetarësh që në atë profesion kishte startuar përmes përshtatshmërisë ideo’politike, do të thotë në sajë të përcaktimit antishqiptar. Udhëheqja shqiptare e Kosovës, sidomos një pjesë e saj, që cilësohej si e dalë nga lufta, ishte zënë e befasuar me vendosmërinë që kishin shfaqur studentët dhe të rinjtë shqiptarë për t`i realizuar të drejtat e popullit të vet. Duke qenë se me veprimet çlirimtare të rinisë shqiptare, asaj udhëheqjeje i rrezikoheshin pozitat dhe privilegjat që gëzonte, ajo ishte angazhuar me tërë qenien kundër të gjithë atyre, që kishin marrë guximin për t`ua prishur ëndërrat mbi „Zgjidhjen e çështjes kombëtare shqiptare në kuadër të Jugosllavisë“.Ajo udhëheqje nuk ishte e vetëdijshme se po ai zjarr që e ndizte për ta djegur rininë shqiptare, do ta prekte edhe atë vetë, madje pa kaluar shumë kohë, dhe do ta hudhte në harresën e historisë. Gatishmëri të patundje për t`i përdorur të gjitha mjetet kundër popullit shqiptar shfaqte sidomos treshi i përbetuar antishqiptar: Ali Shukria, Sinan Hasani dhe Kolë Shiroka, ndonëse nuk kishin ngelur larg tyre edhe ca të tjerë, të vjetër e të rinj. Megjithatë ata përbënin bërthamën që veproi me urrejtje kundër kombit të vet, duke mos menduar për pasojat e mëvonshme që do të dalin nga ato veprime të shumanshme antishqiptare të drejtuara dhe të ndërmarra me bindje e vetëdije, duke shpresuar se do të arrinin të rehabilitoheshin para padronëve beogradas. Ata nuk menduan për pasojat e mëvonshme, prandaj me veprimet e tyre e ndihmuan Serbinë për të përgatitur terrenin për gjithato krime që i bëri, gjatë demonstratave dhe më vonë, ndaj popullatës shqiptare dhe pozitës kushtetuese të Kosovës. Udhëheqja shqiptare ndonëse e pat të qartë se ç`domëthënie politike kishte vlerësimi mbi “Ndodhjen e Kontrarevolucionit në Kosovë”, ajo, jo vetëm që nuk u ngrit kundër një vlerësimi të tillë politik, por përkundrazi atë e përkrahu dhe e trumbëtoi publikisht dhe për të treguar gjest besnikërie ndaj Beogradit. Ajo u ngrit hapur dhe pa lëkundje kundër synimeve çlirimtare të popullit të vet. Ndonëse, në mesin e asaj udhëheqjeje, pat edhe të tillë, që në intimen e tyre nuk u pajtuan me vlerësimin makabër politik mbi“Ndodhjen e kontrarevolucionit në Kosovë”, dhe me meritën e të cilëve, ai vlerësim ishte „zbutur“, në„Tentim kontrarevolucioni“, - është i padyshimtë fakti se atyre u mungoi guximi personal e qytetar  për t`i përkrahur kërkesat e studentëve shqiptarë dhe për t`u deklaruar për domosdonë e avansimit të statusit politik të Kosovës në republikë të barabartë me republikat tjera në kuadër të Federatës. Pra, për fat të keq, edhe njëheherë, u vërtetua se në radhën e udhëheqjes shqiptare nuk u gjend së pakut një individ i vendosur për të vepruar sipas parimit themelor të një burrështetasi, dhe, për ta përkrahur kërkesën për Republikën e Kosovës, qoftë në emër të tij personal qoftë të udhëheqjes në tërësi, veprim ai me të cilin do t`i zvogëlohej udhëheqjes serbo-jugosllave hapësira politike për t`i bërë dhe arsyetuar  gjithë ato krime kundër popullit shqiptar gjatë dhe pas Demonstratave të mars’prillit 1981. E ato krime qenë të shumëta, që nga vrasjet e plagosjet e qindra vajzave e djemve shqiptarë e deri te dënimet afatgjata e afatshkurtra të rreth 13 mijë 4 të rinjve dhe intelektualëve shqiptarë në mbi 25 mijë vite burg. Se kuadrat udhëheqëse shqiptare e kishin të qartë domethënien e vlerësimit politik mbi „Ndodhjen e kontrarevolucionit“, flet fakti se disave syresh akoma nuk u ishin shlyer nga kujtesa viktimat e Kryengritjes shqiptare të Drenicës dhe pasojat e saj, të cilën udhëheqja serbo-jugosllave e kishte cilësuar si„kontrarevolucion“, në sajë të cilit e kishin aplikuar pushtetin ushtarak për ta pënguar realizimin e Rezolutës së Bujanit dhe bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Ata i dinin edhe pasojat që kishte pësuar populli hungarez, nga i ashtuquajturi „kontrarevolucion“ i vitit 1955; i dinin pasojat që i kishin pësuar popujt çekë e sllovakë nga i ashtuquajturi „kontrarevolucion“ i vitit 1968; ata e kishin të qartë se çfarë do ta priste popullin shqiptar gjatë viteve të ardhshme. E dinin, por kishin pasur shpresë se do ta shpëtonin vetën dhe pozitat në të cilat gjendeshin vite të tëra. Një pjesë e udhëheqjes politike të shqiptarëve të Kosovës, e cila, në sajë të besnikërisë ndaj Beogradit kishte arritur të qëndrojë në nivelet krahinore të pushtetit, që nga viti 1945, kishte bërë përpjekje gjatë gjithë periudhës së pasluftës për të krijuar vetëdije të rrejshme ndër shqiptarët gjoja mbi barazinë e tyre me popujt tjerë të Jugosllavisë, e në këtë kuadër kishte trumbetuar edhe „zgjidhjen definitive“ të çështjes shqiptare në Jugosllavi, edhe përkundër faktit se shqiptarët në atë shtet trajtoheshin si pakicë kombëtare dhe se ishin të ndarë në katër njësi federative. Ngjarjet e më pasme treguan se udhëheqja shqiptare e Kosovës, jo vetëm nuk bëri përpjekje për t`iu kundërvënë vlerësimit politik mbi „Kontrarevolucionin“, por përkundrazi atë nocion kobndjellës e pasuroi me disa specifika vendëse, të cilat nuk do t`u kujtoheshin padronëve të tyre nga Beogradi, dhe me të cilat ai u bë edhe më shkatërrues ndaj çdo vlere shqiptare. Udhëheqja kosovare, duke tentuar ta heqë përgjegjësinë nga vetja, iu kundërvu në mënyrë indirekte tezës së lansuar nga Beogradi mbi „Infiltrimin e armikut në të gjitha institucionet e sistemit”, sepse ajo tezë e bënte përgjegjëse pikërisht udhëheqjen shqiptare, nga se ajo ishte bartëse e politikës së kuadrave në Kosovë. Ajo i kishte vendosur, vite me radhë, në vendet kyçe të institucioneve krahinore, kryesisht individët që ishin në farefisni apo në marrëdhënie të tjera me të dhe të cilët supozohej se ishin edhe të verifikuar si besnikë ndaj sistemit e shtetit. Prandaj, për t`iu shmangur „fajit“, udhëqja kosovare shfaqi kontratezën mbi  “Organizatorët e Demonstratave, që rridhnin nga familjet bashkëpunëtore të okupatorit”, tezë ajo me të cilën udhëheqja shqiptare bënte përpjekje ta heqë barrën e “fajit” nga vetja, por edhe t`i shpetojë njërëzit e saj të punësuar në ato organe. Bartëse të asaj teze qenë kuadrat e vjetra kosovare, ato që ishin të cilësuara si të dala nga lufta, ato që e kishin shpëtuar lëkurën e vet, duke shkelur mbi viktimat e luftës së Drenicës; ato që ishin përbiruar nëpër spastrimet e Inforbyrosë, nëpër shpërnguljet masive të shqiptarëve ne Turqi, nëpër Aksionin e për mbledhjen e armëve të vitit 1955’56, nëpër Demonstratat e vitit 1968’të etj. Ato supozonin se me tezën e zbuluar do t`i kalonin edhe Demonstratat e vitit 1981, madje pa “ferrë në këmbë”, pasi që e kishin gjetur fajtorin në “Forcat e dështuara gjatë LNÇ’së”. Ato kuadra, me gjasë, e kishin nuhatur se pas parullave të rinisë shqiptare për „Kosovën’Republikë“, pas kërkesave për më shumë liri e barazi të shqiptarëve me të tjerët, pas kërkesave për më shumë demokraci, mirëqenie e zhvillim më të vrullshëm ekonomik të Kosovës, pas kërkesave për pavarësim dhe shkëputje të përjetshme nga Serbia, ishte shprehur diç më shumë se sa kërkesa për konstituimin e Republikës së Kosovës në kuadër të Federatës jugosllave, se kërkesa e vërtetë dhe reale ishte ajo e krijimit të shtetit shqiptar në kufinjtë e etnikë. Këtë qëllim ata donin gjithsesi ta pengonin, por, natyrisht ata i kishin edhe qëllimet tjera, sepse kishin vërejtur që, gjatë periudhës së shkuar, ishte shtuar dukshëm numri i kuadrave të arsimuara në Universitetin e Kosovës, kuadra ato, të cilave u dronin se mund t`ua rrezikonin monopolin e vendeve udhëheqëse dhe vazhdimësinë e udhëheqjes klanore. Prandaj, dukej se e kishin pritur atë rast si të volitshëm, i cili ua mundësonte qërimin e hesapeve me kuadrat e shkolluara, që kishin shfaqur prirje për mendim të pavarur nga politika ditore përkitazi me pozitën e shqiptarëve të Kosovës në kuadër të Federatës. Në fakt ajo tezë i kishte sinjalizuar UDB’ës nevojën e rishqyrtimit dhe riaktivizimit të dosjeve të hartuara mes viteve 1945’1966 për të gjitha ato familje shqiptare që kishin qenë të evidentuara si armiqësore ndaj Jugosllavisë, e familje të tilla me dosje të hapura të asaj periudhe kishte shumë. Prej gjithsej 150 mijë dosjeve të hapura mes atyre viteve, 50 mijë kishin të bënin me çështje politike. Tezën e lansuar nga udhëheqja kosovare, udhëheqja serbo’jugosllave e pranoi në heshtje, duke patur qëllime të caktuara, të cilat mund t`i realizonte pikërisht në bazë të saj, por pasi e shfrytëzoi deri në maksimum duke burgosur ca prej intelektualëve që supozohej se u përkisnin familjeve të tilla, e hudhi si të padobishme, nga se aprovimi i një teze të tillë, për udhëheqjen jugosllavo’serbe do të nënkuptonte lënien anash të “Përzierjes së Shqipërisë në punët e brendshme të Jugosllavisë”, si dhe të “Nxitjes së të rinjve shqiptarë për organizimin e demonstratave kundër shtetit”. Ndërkaq, po të hiqej mundësia e ndikimit të Shqipërisë për organizimin e demonstratave dhe të indoktrinimit të bartësve të tyre me ideologjinë e Partisë së Punës së Shqipërisë, udhëheqja serbo-jugosllave nuk do t`i realizonte qëllimet e parapara me„Platformën politike për Kosovën“ dhe nuk do të mund t`i shpallte të rinjtë dhe intelektualët e burgosur shqiptarë, si“Marksistë’leninistë të indoktrinuar me iedeologjinë e Partisë së Punës së Shqipërisë”. Ishte e njohur se udhëheqjes jugosllavo’serbe i duhej doemos vlerësimi politik mbi  “Përzierjen  dhe ndikimin e Shqipërisë qoftë për organizimin e demonstratave qoftë për vazhdimin e tyre”. Udhëheqja serbo’jugosllave  ishte e bindur se përmes atij vlerësimi, do të mund ta neutralizonte interesimin e institucioneve ndërkombëtare përkitazi me represionin që ushtronte kundër shqiptarëve në Kosovë, ashtu sikundër edhe ndodhi në të vërtetë, gjatë viteve në vijim. Në fakt, udhëheqja jugosllavo’serbe, krahas qëllimit  kryesor për qetësimin e popullit shqiptar të Kosovës me mjete represive, synonte edhe shmangien e vëmendjes së institucioneve ndërkombëtare për numrin aq të madh tëtë rinjve shqiptarë të vrarë dhe të burgosur, si dhe  për ta ruajtur reputacionin e fituar me gënjështra e propagandë për Jugosllavinë, si shteti i vetëm i taborrit socialist, i cili gjoja e kishte zgjidhur problemin e barazisë kombëtare në shtetin shumëkombësh, në sajë të sistemit politik të “Vetëqeverisjes socialiste”. 8. Atakohet sistemit edukativo - arsimor Univeristeti i Ko­sovës, si burim nga i cili dilnin kuadrat e shkolluara shqiptare, ishte vënë në shënjestër të masave politiko’administrative të udhëheqjes serbe. Parullat e lansuara  në mediat serbe, sipas të cilave ishin “të ndërshëm“ vetëm shqiptarët e pa shkolluar, flisnin qartë për synimet që do të arrinte politika serbe, por edhe për luftën psikologjike që zhvillonin për të bërë diferencimin brendashqiptar dhe për të nxitur konflikte brendashqiptare. Prandaj, s`ishte kurrfarë befasie synimi i tyre për rrënimin e Univertsitetit, institucionit themelor për krijimin e vetëdijës kombëtare, të cilin e cilësonin si “Kështjellë të nacionalizmit shqiptar”. Sulmi në Universitetin bëhej me moton se plan’programet e lëndëve mësimore, që kishin të bënin me gjuhën, historinë dhe traditën kombëtare shqiptare, kishin përmbajtje nacionaliste dhe, sipas tyre, me ato përmbajtje ishin inspiruar demnostruesit shqiptarë. Krahas diferencmit ideo-politik dhe masave administrativo që ndërmirreshin kundër kuadrave shqiptare që punonin në Universitet, kishte filluar edhe fushata propagandistike e përmasave të mëdha antishqiptare. Shtypi dhe publicistika serbe botonte pamflete me të cilat cenohej gjuha, kultura dhe historia kombëtare shqiptare. Fushtata e tillë politike, administrative dhe propagandistike kundër arsimit dhe shkollës shqipe në tërësi, e Universitetit dhe kuadrave universitare në veçanti, shoqërohej me suspendime nga puna të kuadrave të spikatura shkencore. I ashtuquajturi proces i diferencimit ideo’politik kishte marrë përmasa lemëritëse: punëtorët e arsimit që nga shkollat fillore deri në Universitet përjashtoheshin nga procesi mësimor, kurse një numër i madh nxënësish e studentësh, që kishin marrë pjesë në demonstrata ose që rridhnin nga familjet e vlerësuara si të papërshtatshme politikisht, përjashtoheshin nga shkollat e fakultetet, ndërkaq tehu i mllefit serb synonte ta presë arterien kryesore të arsimit dhe të edukimit të gjeneratave të reja shqiptare, ta shuajë Universitetin e Kosovës, si gurrë të krijimit të vetëdijës kombëtare shqiptare, kundër së cilës pushteti serb kishte luftuar gjithnjë, madje me të gjitha mjetet. Prandaj ajo ishte arsyeja që Universitetin e shpallën „Kështjellë të nacionalizmit dhe të irredentizmit shqiptar“. Ai ishte bërë “Ferrë në sytë” e pushtetit serbo’jugosllav, nga se inteligjenca shqiptare e rritur dhe e krijuar në rrethana pak më të shlira politike, pas aprovimit të Kushtetutës së vitit 1974, kishte dhënë sinjale se nuk do të jetë e dëgjueshme dhe se nuk do ta ndiqte verbërisht politikën antikombëtare që udhëhiqej me dyer të hapura. Komiteti krahinor i LK të Kosovës edhe para Demonstratave, por posaçërisht pas tyre, e kishte analizuar disa herë radhazi gjendjen politike në Universitet dhe kishte konstatatuar se ai institucion ishte zhvilluar në mënyrë jokritike dhe të pa plan, se ekonomia e Kosovës nuk mund ta bartte finansimin e numrit aq të madh të studentëve, se tekstet universitare e shkollore, në veçanti ato të gjuhës e të letërsisë dhe të historisë kombëtare ishin të ngarkuara me romantizëm nacional, se kuadri universitar ishte zgjedhur në disharmoni me politikën kadrovike dhe se një pjesë e tij nuk posedonte cilësi moralo’politike. Vlerësime të ngjashme ekzistonin edhe për planprogramet e shkollave të mesme dhe për kuadrin mësimor, për Entin e Teksteve dhe të Mjeteve mësimore, si edhe për Institutin albanologjik, Institutin e historisë dhe për ndonjë institucion tjetër. Theksohej poashtu se në disa fakultete shprehej edhe monopolizimi i politikës kadrovike në baza nacionale me çka bëhej i pamundur përfaqësimi i barabartë i kuadrave të kombëve dhe të kombësive, si dhe puna kërkimore’shkëncore në shkencat humanitare ishte kthyer nga e kaluara. 9. Inferioriteti  i „Ajkës“ kulturore Një pjesë e intelektualëve shqiptarë, që kishin zënë pozita në kierarkinë e pushtetit jugosllav apo që gjendeshin pranë tij, në organet dhe në forumet e LKJ’së, në institucionet e arsimit, të kulturës, në mjetet e informimit publik etj., gjatë periudhës 1980’90’të, mbajtën qëndrim inferior ndaj burgosjeve të të rinjve studentë, nxënës e intelektualë dhe dënimeve të tyre në procese politike. Ata qëndruan inferiorë dhe nuk bënë as më të voglën përpjekje për ta demistifikuar praktikën policore të gjykimeve dhe të dënimeve në mbështje të „fakteve të inskenuara”. Se a ishte ai inferioritet i shkaktuar nga bindjet vetiake të asaj shtrese, të krijuara nga mosdyshimi në sistemin „human“ socialist’vetëqeverisës, të cilit i shërbenin, apo heshtja e tyre, ishte pasojë e bindjeve vetiake se „faktet“ që i ofronin gjykatat kundër “kundëre volucionarëve” shqiptarë, ishin të bollshme, sa që dënimet në seri prej 10 e më shumë vitesh, nuk zgjonin kureshtjen e asaj strukture intelektuale, që gjithnjë mëtonte të kuptohej si „Ajka dhe vetëdija e shëndoshë e kombit“, apo ishte ajo mospëfillje si pasojë e frikës dhe drojës për ta shpëtuar lëkurën e vet, mbetet gjithnjë çështje e hapur, por ajo sjellje asesi s`mund të ngelë e pagjykuar në aspektin e etikës dhe moralit intelektual. Por, sidoqoftë asaj shtrese nuk do t`i shkojë për nderë ajo heshtje prej varri për gjithato krime që i bëri Serbia gjatë atij dhjetëvjetëshi. Çuditërisht e njëjta strukturë, mbase e përtrirë më forcat e reja të dala nga gjeneratat e shkollës së “podrumeve”, mbajti të njëjtin qëndrim edhe gjatë luftës çlirimtare dhe bartësve të saj: Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës?! Nëse nuk do të duhej befasuar për sjelljen e ca prej intelektualëve që ishin të bindur në sistemin socialist’vetëqeverisës dhe, të cilët, vërbërisht besonin se në atë sistem nuk mund të ndodhinin deformime të tilla, siç ishin proceset e montuara politike dhe, të cilët, me bindje i besonin gjithato kurdisje, që i interepretonte shtypi i përditshëm, dilte befasues fakti se ekzistonte brenda atij grupacioni një “Klan i mbyllur”, i cili këto çështje i përcillte me shpërfillje dhe mosinteresim total, për të mos thënë edhe me përbuzje. Për të tillët, fati i disa mijëra të rinjve shqiptarë, që sistemi i kishte destinuar për ta çuar një pjesë të madhe të jetës në burgjet serbe nuk kishte ndonjë rëndësi. Ata i kishin vënë për rrugë punët e veta individuale dhe familiare dhe, aq u bënte, se ç`ndodhte rreth tyre. Ata e kishin përqafuar tërësisht qëndrimin politik, sipas të cilit, „Forcat progresive i qeronin hesapet me irredentistët shqiptarë”. Ata e përdornin shprehjen „E kanë lypur e kanë gjetur“ dhe „Ç`na duhet neve të përzihemi në këto punë“. Gjykimi i Tahir Gecajt (autorit të këtij studimi) Zotërimi i kësaj logjike, pat për pasojë heshtjen e opinionit publik kosovar. Asnjë fjalë, asnjë shprehje pakënaqësie përkitazi me gjithato procese politike dhe për gjithata të rinj, që dënoheshin me shumë vite burg, sipas direktivave të partisë në pushtet. Edhe më keq qëndronte puna me disa prej gazetarëve shqiptarë që raportonin nga seancat e mbyllura të gjyqeve politike. Atyre nuk u mjaftonin montimet e gënjeshtrat e prokurorëve e gjykatësve (ndonjë prej të cilëve e bëjnë të njëjtën punë edhe tani?!) kundër të rinjve që dënoheshin, por bënin edhe zbulime vetiake, si „shtesa krijuese“, që quheshin vështrime e komente, në të cilat sjelljet dinjitoze të të rinjve para gjyqit, i cilësonin si „sjellje të turpshme„ e herë-herë edhe si „pafytyrësi“ e të akuzuarve, që merrnin guximin t`i mbronin bindjet e veta politike. Gazetarët e tillë e shkelnin dinjitetin e të akuzuarve në të njëjtën mënyrë siç e shkelte edhe policia serb’jugosllave trupin e tyre. Të tillët madje i fajësonin demonstruesit shqiptarë për prishje rehatie dhe për dhënien e shansit Serbisë për ta prishur status quo’në e asaj kohe. Të tillët nuk patën guxim të ballafaqohen me të vërtetën se nuk qenë demonstruesit e as demonstratat e studentëve dhe të inteligjencisë shqiptare ata që i dhanë shansë dhe e nxitën Serbinë për ta nisur hapur dhe me të gjitha mjetet luftën antishqiptare, por qe politika e projektuar antishqiptare e kreut serb për tokën e Kosovës si pjesë të Serbisë, të cilës në rrethanat e atëhershme i shkonte për shtati heshtja dhe sjellja me qyqarllëk e strukturave udhëheqëse shqiptare të Kosovës, në të cilat bënin pjesë edhe intelektualët e apostrofuar, si dhe përkrahja që çoi deri në tradhëti, që ato struktura i dhanë Serbisë, duke e ndihmuar dhe duke ia lehtësuar veprimet antishqiptare. Deri sa intelegjencia e vendeve Perëndimore, e ngriti zërin e arsyes, duke i marrë në mbrojtje pjesën më të [i]madhe të të dënuarve politikë shqiptarë, edhe pse nuk posedonte informacione të duhura, një pjesë e inteligjencisë kosovare nuk çau kokën, por u mbyll në gëzhojën e vet. Përkundër këtyre kategorive shoqërore, populli shqiptar, që e përjetonte në lëkurën e vet brutalitetin dhe dhunën që ushtronte ndaj tij pushteti, nuk u mashtrua nga propaganda serbo’jugosllave, përkundrazi ai e kishte kuptuar që në themel se propaganda, që ushtrohej kundër fëmijëve të tij, ishte një metodë veprimi antishqiptare e pushtetmbajtësit dhe e veglave të tij. Populli nuk heshti, por përkundrazi iu kundërvu propagandës dhe luftës psikologjike, në mënyrën e vet origjinale, ngadal por sigurt, duke i vënë në veprim mjetet e veta institucionale të traditës, të cilat i kishte përdorur si shpëtimtare të qenies së vet kombëtare gjatë qëndrimit nën okupim. Populli u rrjeshtua pa hamendje në anën e bijëve e bijave të veta, duke i përkrahur me tërë qenien e vet në luftën e tyre për liri, për pavarësi dhe bashkim të popullit shqiptar në një shtet shqiptar, në kufinjtë etnikë. Fenomeni i heshtjes së pjesës më të madhe të inteligjencës shqiptare kuandruall terrorit serb, do të ishte gabim të heshtej në emër të ndonjë qëllimi. Përkundrazi atë lypset analizuar në mënyrë objektive, duke e gjykuar si dukuri që prek në intimën e moralit kombëtar, në mënyrë që në të ardhmen mos të përsëriten fenomene të tilla. Në kihet parasysh se intelegjenca e vendeve Perëndimore e tubuar rreth organizatave humanitare e ngriti zërin e arsyes, duke i marrë në mbrojtje pjesën më të madhe të të dënuarve politikë shqiptarë, një pjesë e madhe e inteligjencisë kosovare, dështoi mbase turpërisht. 10. Institucionet e posaçme Në rrethanat e pasdemonstratave shqiptare të vitit 1981, udhëheqja serbe e mobilizuar rreth realizimit të programit afatgjatë serb për krijimin e „Serbisë së Madhe“, ndërmori fushatë të gjerë politike, administrative dhe propagandistike për t`i vënë demonstratat në funksion të qëllimeve dhe të synimeve politike serbe. Edhe grupacioni tjetër në kuadër të Federatës, i ashtuquajtur si “Klani titist” me orientim projugosllav, veproi në të njëjtën mënyrë, duke synuar vënien e Demonstratave të rinisë shqiptare në funksion të forcimit të unitetit brenda udhëheqjeve të nivelit federativ, republikan e krahinor. Në këtë plan, edhe makineria propagandistike serbo’jugosllave me qëllim të krijimit të alibisë para opinionit dhe institucioneve ndërkombëtare, e filloi fushatën propagandistike për t`i shpallur Demonstratat shqiptare si rrënuese të bazave të sistemit dhe të shtetit jugosllav, që do të çonin deri te ndryshimi i dhunshëm i kufinjve dhe shkëputjen e Kosovës nga Jugosllavia për t`u bashkuar me Shqipërinë. Kështu, duke e orientuar dhe mobilizuar opinionin e brendshëm kundër shqiptarëve të Kosovës, “Klani titist”, arriti për ca kohë, t`i shmangë qytetarët jugosllavë nga problemet reale me të cilat ndesheshin, si dhe t`i evitojë turbullirat sociale, që ishin në prag. Në kuadër të interesave të të dy grupacioneve, kreu serb me përkrahje të plotë të organeve të Federatës, arriti t`i legalizojë dhe t`i institucionalizojë qëndrimet e veta për Kosovën, duke e marrë njëkohësisht aprovimin e plotë të udhëheqjeve partiake e shtetërore të republikave të tjera, jo vetëm për t`ia lënë duart e lira në Kosovë, por edhe për ta ndihmuar me të gjitha mjetet për t`i qeruar hesapet me shqiptarët. Atij  i shkonte ndorësh edhe vlerësimi  politik i demonstratave nga udhëheqja e lartë partiake jugosllave si„Tentim kontrarevolucioni i irredentistëve dhe separatistëve shqiptarë“. Pra, udhëhqja serbe i kishte rrugët e hapura për t`i aktivizuar të gjitha mekanizmat dhe për t`i ndërmarrë të gjitha masat e mundshme politike, administrative dhe ushtarake kundër popullit shqiptar, jo vetëm në Kosovë, por edhe në Maqedoni e Mal të Zi, duke pasur si pikësynim themelor rrënimin e pozitës kushtetuese të dy krahinave autonome, të cilat gëzonin status të dyfishtë, si pjesë përbëse të Serbisë dhe si elemente konstituive të federatës. Udhëheqja serbe, i theksonte në veçanti gjoja pëngesat që i shkatonte qenia e krahinave si elemente konstituive të Federatës, në aspektin e aprovimit të Planit unik të zhvillimit ekonomik të republikës së Serbisë. Ndonëse në deklarimet publike, gjithnjë e theksonin edhe problemin e Vojvodinës, krerët serbë nuk kishin shqetësime të shumta rreth saj, sepse atje kishin arritur qysh më kohë ta ndryshonin strukturën e popullsisë në dobi të asaj serbe, prandaj problemi kyç dhe kryesori për ta kishte qenë dhe mbetej Kosova shqiptare, popullsinë e të cilës nuk kishin mundur ta shpërbënin me kurrfarë masash as programesh, ndonëse kurr nuk i kishin ndërprerë veprimet kundër saj. I përkrahur nga udhëheqja federative, menjëherë pas demonstrateve, kreu serb i  zbuloi “dy armë” të fuqishme kundërshqiptare: Vlerësimin politik të demonstratave si “Tentim kontra revolucioni të nacionalistëve dhe të irredentistëve shqiptarë” dhe “Shpërnguljen e serbëve dhe të malazezëve me presion nga Kosova”. Mbi ato dy leva të fabrikuara në mbështetje të programeve afatgjata serbe, u ngrit tërë politika antishqiptare, që do të arrijë kulmin me heqjen e autonomisë së Kosovës, në vitin 1989. Partia në pushtet dhe mekanizmat e saj, i shfrytëzuan Demonstratat e rinisë shqiptare për të krijuar një rrjetë institucionesh të posaçme, qëllimi themelor i të cilave ishte veprimtaria antishqiptare. Kështu, në nivelet republikane e federative ishte krijuar rregullativa juridike, në sajë të cilës ishin vënë në veprim ca ligje speciale që aplikoheshin vetëm në Kosovë dhe me to sankcionoheshin, si veprime inkriminuese, veprimet normale dhe të ligjshme për popujt tjerë të atij shteti. Çdo veprim i shqiptarëve si kolektivitet, apo i përfaqësuesve të tyre, si grupacion apo si individë, u nënshtrohej rregullave të sjelljes në mbështetje të ligjeve speciale, sipas të cilave ata ishin e duhej të ishin të përndjekur e të diskriminuar dhe të bëheshin plaçkë në duart e pushtetit dhe të shtetasve të tjerë të Jugosllavisë së asaj kohe. Shërbimet speciale serbo’jugosllave, pas Demonstratave të vitit 1981, bënë hulumtime edhe në arkivat e kishave dhe të manastireve ortodokse të Deçanit, të Pejës, të Graçanicës, të Deviqit e të Prizrenit etj., nga të cilat i nxorën të dhënat për shumë familje shqiptare, të evidentuara si antiserbe, që nga viti 1913’të. Siç është e ditur, kishat dhe institucionet tjera ortodokse serbe, që nga okupimi i pjesëve të tokave shqiptare, pos përpjekjeve të pandërprera për asimilimin e popullatës shqiptare, u morën në mënyre të vazhdueshme edhe me vrojtimin dhe arkivimin e të dhënave për popullsinë shqiptare, duke e  vënë misionin fetar në funksion të pushtetit serb dhe të shërbimeve të tij sekrete. Krahas dosjeve të tilla të nxjerra nga arkivat kishtare, pushteti serb me përkrahjen e treshit antishqiptar: Ali Shukria, Sinan Hasani dhe Kolë Shiroka, e bëri riaktivizimin e bazave dhe të informatorëve të vjetër të OZN’ës e të UDB’ës, në të gjitha mjediset e Kosovës, baza ato, në të cilat bëhej grumbullimi dhe selekcionimi i informacioneve, në bazë të rrënjve familiare, shkallës së arsimimit, e të karaktertistikave të tjera, për familjet dhe për individët e përkatësisë shqiptare, të clët, supozohej se në momentin e caktuar mund të merrnin anën e„nacionalistëve dhe të irredentistëve shqiptarë“, siç i quanin me fjalorin politik, të rinjtë e shkollave të mesme, studentët dhe një pjesë e inteligjencisë shqiptare, të implikuar, në cilëndo mënyrë qoftë, në Demonstratat e pranverës së vitit 1981.

Tahir Ramë Geci, simbol i atdhetarizmit shqiptar

Tahir Ramë Geci, simbol i atdhetarizmit shqiptar


Shfletime portretesh

Tahiri, një pinjoll i burrave të historisë së lavdishme
Gazeta antishqiptare serbe “Duga”, në Beograd, Tahirin e cilësonte si “personin që di të ndërtojë shtetin, qoftë edhe i vetmuar”

Shkruan: Ymer GASHI

Mbi tokën dardane shekujt në kalesë zbrazën rrebeshe e stuhi të papara. Këto stuhi me vetëtima që çanin qiellin trup e tërthor, goditnin pareshtur edhe kullat e Dukagjinit, ato kulla ku jetonin burrat me nam, që tërë jetën mbuluan me trupin e tyre këtë copë të atdheut, që të parët ua kishin lënë amanet breznive. Në këtë kulla të gurta që ngjasonin me karakollë kufijsh, u brumosen dhe u rritën bijtë më të devotshëm të atdheut që ngjasonin me vargmalet alpine të papërkulura para vërshimeve çmendurake as tërmeteve rrënuese. Pse mund të thuhet kështu? Sepse krenaria e racës së fisme shqiptare, bëmat heroike të të parëve të tyre qenë mësonjëtoret e para. Tahir Ramë Geci është një pinjoll i këtyre burrave të historisë së lavdishme, pse jo, ata ishin vetë historia.
“Feja e shqiptarit është shqiptaria”
Tahiri është fëmija i parë i babë Ramës dhe i nënë Soses së Malësisë së Gjakovës. Atyre u linden shtatë fëmijë: tre djem e katër vajza. Ramë Tahir Selimi mori pjesë në të gjitha betejat për mbrojtjen e Shqipërisë Etnike nga hordhitë serbo-malazeze. Në këto beteja të rrepta që u zhvilluan dhëmbë për dhëmbë u dallua për trimëri e burrëri të pazakonshme. Po ashtu, Rama mori pjesë në të gjitha kuvendet e Rrafshit të Dukagjinit ku lidhej besa dhe shtrohej urtia, prandaj edhe fjala e tij kishte peshë të madhe ndër burra. Përpjekjet e tij për edukimin e fëmijëve të tij, sipas devizës së njohur të Pashko Vasës së “feja e shqiptarit është shqiptaria”, i doli mban si rrallëkush në tokën arbërore. Krah i fortë në edukimin e fëmijëve të tij ishte edhe nënën Sosja, një grua malësore me virtyte të larta njerëzore që i mëkoi qe në djep me gjirin e saj të ëmbël e idhnak, duke u kënduar ninulla, që të bëheshin të besës dhe të burrërisë, të penës e të pushkës, kudo që të kërkojë atdheu. Ishte krejt afërmendsh se porosinë e prindërve e mbajtën me nder e për nder bijtë e tyre, të cilët u kaliten për betejat e ardhshme që po i pritnin te dera e Kullës. Që të tre rrokën armët në luftën e fundit që zhvilloi UÇK-ja e lavdishme, në katakombet e atdheut, madje, njëri prej tyre, Elezi, ra dëshmor në altarin e atdheut, ndërsa Aliu u plagos rëndë në beteja të ashpra të luftës në Dukagjin. Lindja e djalit të madh Tahirit ndodh në një kohë trazirash në Ballkan. Jehona e aeroplanëve dhe gjëmimi i topave të nazifashizmit po e dridhnin kullën e Gecajve të Llukës. Por, familja e Gecajve ishte mësuar me këto rreptica shekullore, andaj qëndronin përballë sfidave me gisht në çark dhe sy në shënjestër të grykëhollave. Gjatë këtyre viteve të vështira, Tahiri po burrërohej e rritej me virtyte të sojme të ndershmërisë, që do të shpërfaqën në të ardhmen, atëherë kur do të burrërohej për të dalë në log burrash si të parët e tij.
Suksesi i shkëlqyeshëm në shkollë
Babai i tij ishte koshient për shkathtësitë e birit të tij, me të cilat e kishte pajisur zoti i bekuar, prandaj vendosi të regjistronte në shkollën e fshatit Lumbardhë. Ishte vetëm 6-vjeçar, ku mori rrugën e dijes dhe të dritës. Shkollën fillore e kreu me sukses të shkëlqyeshëm, por ëndrra e tij, shkollimi i mëtejmë i qe bërë pikë në zemër. Kushtet e rënda ekonomike dhe stuhitë politike të kohës i silleshin si hije trishtuese. Mirëpo, më në fund babë Rama e regjistroi në shkollë të mesme në Pejë. Edhe këtu hienat serbo-malazeze, pse jo edhe ndonjë çojle e tyre shqipfolëse e ndiqnin këmba–këmbës, sepse Tahiri i takonte një familje nacionaliste që ishte lëçitur nga fshati nga komunistët kundërmues të kohës. Është për t’u cekur se, me një rast gati e përjashtuan nga shkolla me pretekst “se po indoktrinonte nxënësit shqiptarë me nacionalizëm kundër serbeve në shkollë”, të cilët ishin të pakët. Por, sipas dëshmitarëve të kohës, Tahiri ishte i përkushtuar me mish e me shpirt për kauzën tonë kombëtare, por punonte në heshtje. Pas kryerjes së shkollës së mesme, nuk deshi t’i vejë pikë aty. Shkollimi i lartë i tërhiqte misionarin e tij. Por, ç’e do kur kushtet për shkollim nuk mjaftonin. Ishte kohë e pakohë, kur shqiptarët e vuanin edhe bukën e gojës. Më në fund, ëndrra iu realizua: arriti të regjistrohej në Fakultetin Filozofik, dega Gjuhë dhe Letërsi shqipe. Meqë dega e gjuhës kishte një bibliotekë bukur të pasur, me libra që kishin “shtegtuar’ nga Shqipëria, por mjerisht shumë prej tyre ishin të ndaluara për studentët, falë guximit të Tahirit, i cili zuri një vend si bibliotekar, shumë prej tyre i shfrytëzonim fshehurazi këtë literaturë. Vlen për t’u cekur se asokohe ishim një grup studentësh deçanas, që shpeshherë rrinin bashkërisht dhe bisedonin gjatë e gjerë për politikën aktuale shtypëse që ushtronte sistemi komunist serbo-sllav mbi shqiptarët. Ishte Tahiri ai që elaboronte thuktë politiken aktuale, sepse ishte njohës i mirë i saj. Bile, në një rast, gazeta antishqiptare serbe “Duga” në Beograd, Tahirin e cilësonte si “personin që di të ndërtojë shtetin, qoftë edhe i vetmuar” (1983). Prandaj, ishte shndërruar në figurë karizmatike që e admironim të gjithë. Gjatë periudhës së studimeve, ai me një grup shokësh kishte rënë në konflikt të hapur me kreun e LKK-së, Veli Devën. Ky i fundit erdhi në mesin tonë, na ftoi ne edhe profesorët dhe mbajti një ‘ligjëratë politike”, duke shfryer mllefin më brutal ndaj profesorëve tanë, e sidomos kundër dekanit, prof. dr. Idriz Ajetit.



Njeriu që sfidoi kohën dhe politikën


Ballafaqimi me pushtetin komunist të kohës
Paraqitja në skenë para publikut kosovar me dramën “Trimi i mirë me shokë shumë” të S. Pitarkës, ku në skenë u shpalos edhe flamuri kombëtar, ngjalli krenari dhe respekt, por edhe mallëngjim për spektatorët. Shfaqja u prit mirë edhe në qytetet të tjera të Kosovës, por jo më pak edhe në Hvar të Kroacisë
Shkruan: Ymer GASHI
Pas polemikave të ashpra që u zhvilluan mes profesorit dhe Veliut, Tahir Geci ngriti dy gishtërinjtë e tij si purtekë të florinjtë dhe me një nervozizëm të papërmbajtur i tha Veliut:
“-Z. Veli, fyerjet tuaja dhe mllefi që zbraze kundër profesorëve tanë, janë fyerje edhe ndaj studentëve të këtij fakulteti, prandaj ne nuk e meritojmë një gjë të tillë!” Pas këtyre fjalëve të Tahir Gecit, u bë një duartrokitjet madhe në sallën e mbushur përplot studentë. Veliu, duke u ndier i fyer thellë në sedër, iu kthye Tahirit: “-Ti djalosh nesër të paraqitësh në zyrën time në Komitet!” Ky ishte një urdhër i prerë si rrufe prej qiellit. “-Jam i gatshëm shoku Veli, kur dhe ku të duash” , ia priti Tahiri me atë krenarinë prej burri.
Me këto replika të ashpra përfundoi takimi i asaj dite. Të nesërmen Tahiri nuk mbeti i vetmuar. Me të shkuam nja pesë a gjashtë studentë, nëse nuk gaboj, ata ishin: Avdi Kelmendi (tani i ndjerë), Ymer Gashi, Ali Berisha dhe të tjerë që mjerisht nuk më kujtohen. Në zyrën e Veli Devës përjetuam fyerjet më të rënda dhe kërcënimet më të ashpra. Por, Tahiri, si gjithmonë, parimor dhe i prerë në bisedë, vijoi: “ -Ne shoku Veli, nuk do t’i lejojmë kurrë ofendimet denigruese kundër profesorëve tanë! Edhe ju jeni shqiptar, shoku Veli! Prandaj, meqë me keni ftuar këtu, ja ku me keni përballë mua dhe këta shokë të mi. Sot të kemi ardhur gjashtë, nesër nëse është nevoja gjashtëqind do t’i kesh përballë!”
Në jetën time, mund të them se, kurrë nuk kam parë fytyrë më të xhindosur se atë të atij njeriu në atë moment. Ishte tejet i zverdhur dhe, thuajse i dilte vrer nga goja e tij e përveshur. Duke mos pasur durim të na ketë përballë, na lejoi që të shkojmë në mësim, me një porosi: “-Shkoni, mos bëni shamatë me porosi të profesorëve tuaj që këmbët i kanë në Kosovë dhe kokat përtej qafe”. Ky ishte ballafaqimi i parë i Tahir Gecit me pushtetin komunist të kohës. Kjo ngjarje ishte në prag të demonstratave të vitit 1968 në Kosovë. Kur u kthyem në fakultet, studentët na pritën si heronj të vërtetë, ndërsa profesorët ishin merakosur shume për fatin tonë. Në mesin e tyre ndodhej edhe profesori i nderuar Idriz Ajeti, i cili në mes të tjerash foli: “-Kështu e ka politika e sotme, kur një këshill i fshatit gjysmanalfabet, përpiqet ta përdhosë një shkencëtar. Juve djema ju lumtë!”, dhe na përqafoi me radhë si babai fëmijët e vet. Ky ishte Tahir Geci që kurrë nuk u gjunjëzua para tyre që s’e deshën atdheun e tyre!
Aktiviteti kulturor dhe edukativ i Tahir Gecit
Studentët e Prishtinës, në kuadër të grupit dramatik të shoqërisë kulturore “Ramiz Sadiku” ishin dallëndyshet e para që shënuan vitin jubilar të pesëqindvjetorit të vdekjes së heroit kombëtar, Gjergj Kastriotit- Skënderbeut. Ishte kjo kohë e trazirave politike, jo vetëm në Kosovë, por edhe në gjithë Shqipërinë Etnike, prandaj paraqitja në skenë para publikut kosovar me dramën “Trimi i mirë me shokë shumë” e S. Pitarkës, ishte me tepër se një guxim që paralajmëronte një pranverë të nxehtë studentore. Në mesin e këtyre studentëve vërehej një entuziazëm i madh për t’i shpërfaqur gjithë ato dëshira të ndrydhura me dekada të popullit shqiptar. Dramën në fjalë e zgjodhi vetë Tahir Geci, përderisa regjisor i kësaj drame ishte Kristë Berisha, një ndër figurat më të njohura të kohës, jo vetëm si regjisor, po edhe si aktor i disa roleve në skenën shqiptare. Mbi të gjitha, Berisha kishte guximin si rrallëkush për të paraqitur në skenë “tema të nxehta”, prandaj edhe drama u pëlqye së tepërmi. “Drama fliste me një gjuhë të zgjedhur e dinamike, me një psikologji e temperament të matur, me një trimëri e zjarr të brendshëm për betejën e shqiptarëve, për t’u çliruar dhe mbrojtur atdheun nga pushtuesit turk” (A. Berisha dhe Sylë Osmanaj).
Më 1968, studentët ia bënë me dije pushtuesit se nuk e durojnë zgjedhën e huaj
Roli kryesor iu besua Hasan Salajt, që kishte një zë burrëror dhe pamje fizike për t’u lakmuar, ndërsa rolet të tjera iu ndan studentëve të tjerë- sipas prirjes së tyre. E gjithë trupa ishte e entuziazmuar dhe mezi priste çastin që të dilte para publikut kosovar. Kontakti me publikun artdashës kishte karakter jo vetëm artistik, por edhe një shprushje patriotike në këto orë të liga të historisë sonë. Kur u shfaq premiera, Salla e Teatrit nuk i zinte shikuesit, të cilët me kureshtje të madhe e përcollën deri në fund. Madje, pas çdo akti, duartrokitjet e tyre ishin tejet të gjalla, ku në mesin e tyre kishte edhe të tillë që qanin me lot.
Për të mos e zgjatur më shumë, do të ndalemi te roli i Tahir Gecit- Lekë Dukagjini, i cili i shkonte për shtat, e të cilin e interpretoi më mjaft mjeshtëri. Ato ditë jo një herë është folur nga kritikë të teatrit se regjisori kishte bërë përzgjedhjen e duhur për këtë rol. Ai i plotësonte të gjitha kushtet që kërkonte regjisori i dramës, por edhe protagonisti në dramë. Ai ishte i pashëm, i zhdërvjellët, me një timbër të zërit për t’ia pasur lakmi, ndërsa aftësitë kreative skenike i shkonin për shtatë palë qejfe.
Në atë skenë u shpalos edhe flamuri kombëtar, çfarë ngjalli krenari dhe respekt, por edhe mallëngjim për spektatorët. Shfaqja u prit mirë edhe në qytetet të tjera të Kosovës, por jo më pak edhe në Hvar (Kroaci) ku shkëlqeu ky grup studentësh entuziastë.
A nuk ishte kjo një parashenjë për tronditjet e mëdha shqiptare?! Gjithsesi, po! Vjen vrullshëm viti ’68, kur studentët i bënë me dije pushtuesit se nuk e durojnë zgjedhën e huaj.
Me fillimin e punës në gjimnazin “Vëllezërit Frashëri” në Deçan, ai u lëshua në hullinë e dritës dhe të diturisë që e kishte ëndërr jetësore. Ai e kishte për moto devizën e rilindësit të madh- Naimit, “se vetëm dritë e diturisë përpara do na shpie”! Prandaj, edhe si arsimtar i ri, ishte kalitur për t’u bërë sfidë dallgëve që do t’i binin mbi kokë, të cilat do t’i sfidojë me burrëri si rrallëkush.
Tahir Geci, veprimtarinë e tij intelektuale e shtriu në shumë sfera të shoqërisë së kohës, u mor edhe me publicistikë ku shpërfaqi brengat e popullit të tij përmes artikujve të shumtë në gazeta dhe revista. Duhet cekur se atë vit, kur ai punoi në këtë gjimnaz, bashkë me shumë shokë të idealit të tij shkollor lulëzoi në çdo aspekt. Kështu që ishte afërmendsh se shkolla në fjalë, respektivisht nxënësit e kësaj shkolle, zinin vendin e parë në Kosovë për dituri duke marrë çmime të shumta. Pas pak vitesh të punës në arsim, politikani i shquar i asaj kohe, Mahmut Bakalli, i kishte vënë syrin që ta ketë pranë vetes, meqë kishte të gjitha virtytet njerëzore dhe intelektuale. Dhe, më në fund, vendosi ta ketë pranë tij. Tahir Geci së shpejti arrin në hierarkinë e lartë politike dhe intelektuale, kryeshef i Informatave të Kosovës, kuptohet me propozimin e M. Bakallit. Ishte kjo periudhë kohore ngarkuar me plot sfida dhe rrepica të paimagjinueshme. Por, Tahiri dinte t’i kalonte me mençuri të pashembullt: në njërën anë punonte në heshtje për çështje kombëtare, ndërsa shumë më pak linte për pushtetin e asaj kohe.

Nga po rrëshqet skena politike në Kosovë?

Për qytetarin e lënduar

Shkruan: Elon PIREVA

Aty ku thonë se ka dredhëza shumë, merre shportën e vogël!
Janë disa cikle të zhvillimeve politike në Kosovën e pasluftës sa i përket skenës politike, krijimit të partive të reja, rolit të tyre në realizimin e programeve – vizioneve, të cilat mund të thuhet se nuk i kanë ndryshuar sa duhet as vetë partitë – promovuese të vlerave, që kanë pretenduar t’ia afrojnë “konsumatorit” në tregun politik. Shikuar nga retrospektiva kohore, ka një zvogëlim të përmasës së ofertës politike që partitë politike në ciklin e parë të veprimit të pasluftës ua kanë afruar qytetarëve, apo para atyre që i konsiderojnë anëtarë të grupit politik përkatës. Si duket kishte fillimisht një periudhë të “adoleshencës” në rritën e tyre, ndërsa në kërkesa ishte tepër e theksuar distanca mes mundësive dhe ambicieve.
Skena politike
Nuk është çudi, se edhe qytetari nuk ishte i përgatitur apo i pjekur sa duhet politikisht, që të mos i hidhet në përqafim që me shikim të parë atij apo këtij subjekti politik. Paslufta i nxori dy kampe më të fuqishme në skenën politike, shembull që e kërkon analiza: LDK dhe PDK, të cilat në garën mes tyre, qoftë nga e kaluara apo aktualiteti, kishin filluar ta identifikonin veten në saje të krijimit të vlerave që derivonin nga disa procese pak a shumë të ndryshme politike, ku njëra ose tjetra në një masë përjashtimi po ngriheshin duke hyrë në fazën e identifikimit, jo edhe të një profilizimi të mirëfilltë duke ia gjetur njëra-tjetrës “shkarjen” esenciale gjatë veprimit politik për një periudhë kohore, që me gjuhën politike kuptoheshin si “dështime” të njërit apo vetëm si “suksese” për tjetrin.
Ky cikël i zhvillimeve kishte të bënte më tepër me fazat e çlirimit dhe të shtetndërtimit, që nganjëherë shiheshin nga njëri apo tjetri subjekt si vënia e qerres para kalit. Sidoqoftë, të dy subjektet politike, e konsiderojnë veten parti politike shtetformuese në Kosovë, pa mohuar rolin edhe ndonjërit dhe pa gjykuar këtu për ecurinë e këtij procesi, me gjithë arritjet, dështimet dhe lëshimet e papërmirësueshme që janë bërë në fazat vendimtare. Cikli i dytë i zhvillimeve politike, mund të ketë zënë fill pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, që konsiderohet se do të jetë periudha më sfiduese, jo vetëm për këto dy parti politike, por edhe parti dhe lëvizje të tjera, të cilat pretendojnë të jenë pjesë e institucioneve dhe ndërtimit të shtetësisë së Kosovës, që jo pa të drejtë mund të vlerësohet se kemi një ambient politik, ku është dobësuar kohezioni i brendshëm i shtetit, për hir të “përmirësimit” të statusit të komuniteteve pakicë, si rezultat edhe i mungesës për ta ndërtuar një vizion të kapshëm politik nga brenda dhe presioneve të faktorit ndërkombëtar, që shikuar nga zhvillimet aktuale e synon paqenë nganjëherë edhe në “dëm të drejtësisë”, e cila nuk garanton stabilitet afatgjatë.
Në flakën e problemeve
Aktualisht mund të shtrohen disa pyetja se nga po rrëshqet skena politike në Kosovë? Cili është objekti vendimtar i shqyrtimit politik nga partitë politike? A po merren partitë seriozisht me detyrat që ia kanë vënë vetes për t’i realizuar në dobi të qytetarëve të Kosovës? A janë grumbulluar aq shumë probleme në shtetin e ri, sa të gjithë po digjemi para flakës së tyre? A janë të paqëndrueshme dhe jopragmatike vizionet dhe programet e subjekteve politike? A po komunikohet tani më shumë me gjuhën e demagogjisë? Sa jemi vonuar shumë në raport me elementin kohë brenda kësaj hapësire, në krijimin e një qasjeje realiste politike në raport me shtetin dhe qytetarët? A do të thotë se fati i politikës në Kosovës dhe i atyre që bëjnë politikë, është në mohimin e vazhdueshëm të njërit- tjetrit pafundësisht, dhe a e kemi kuptuar realisht se sa e kemi lënduar qytetarin e Kosovës moralisht, materialisht, drejtësisht, sa nuk mund t’i zihet besë më akujt? Cili qenka ai qytetar, që sipas partive politike është në qendër të programeve të tyre? Nëse ky që është lënduar rëndë dhe përbën komunitetin shumicë jo, atëherë për të cilin po flasim?

Në Panairin e librit në Frankfurt përfitojnë botuesit privatë shqiptarë

Pjesëmarrja në panair
Është e çuditshme se si botuesit kërkojnë para nga Ministria e Kulturës, jo vetëm për panaire ndërkombëtare, por edhe për panairin që mbahet në Prishtinë




Shkruan: Reshat SAHITAJ


Shkrimi i I. Vatovcit, gazetarit të “Kosova Sot” të datës 9 shtator 2013, me titull “Vonohen mjetet, rrezikohet pjesëmarrja në Frankfurt”, u bë shkas i shumë medieve tona e ndër ato edhe i lajmeve qendrore të RTV 21 të datës 16 shtator 2013. Botuesit ankohen me vonesën e alokimit të mjeteve materiale për shkuarjen në Panairin Internacional në Frankfurt, duke e quajtur pjesëmarrjen si ngjarje me rëndësi të veçantë në zhvillimin e kulturës. Në anën tjetër disa krijues, pjesëmarrjen në këtë Panair Internacional, e quajnë biznes privat të shtëpive botuese.

Tradita e Kosovës në pjesëmarrjen e panaireve ndërkombëtare të librit
Gjatë sistemit të kaluar totalitar, ishte bërë praktikë që ish-Jugosllavia, të merrte pjesë në të gjitha panairet e librit që mbaheshin kudo në botë. Në mesin e shtëpive botuese jugosllave ishte edhe NGB “Rilindja” që iu bashkohej simotrave të asaj federate. Në Panairin Internacional të Brukselit, librat e ardhur nga Kosova ekspozoheshin në të njëjtin stand të librave jugosllave, por kishte një hapësirë ku bashkatdhetarët tanë të etur për të arritura letrare mund t’i blinin librat nga “Rilindja”. Në këto panaire merrnin pjesë edhe shkrimtarë të njohur siç ishte Nazmi Rrahmani, Sabri Hamiti etj. Veprimtarët që ndiqeshin politikisht nga regjimi i asaj kohe, e vizitonin “Rilindjen” bashkërisht dhe zhvillonim biseda me autorët e ardhur nga Kosova. Unë shkoja me Qamil Zekollin, Ahmet Bekaj, pastaj me Enver Hadrin dhe Gani Azemin. Më kujtohet kur gjatë një Panairi Internacional në Bruksel, Enver Hadri në jakën e setrës e kishte ngjitur bexhin e Parlamentit Evropian. Unë dhe Gani Azemi e këshilluam Enverin ta hiqte bexhin e Parlamentit Evropian, sepse nuk ishte vendi që mund t’i shërbente për hyrje falas. Enver Hadri u përgjigj: “Nuk dua ta heq, se dua t’ua plasi zemrën serbëve që janë aty afër dhe shqiptarëve që na kanë inati”. Jam i bindur se vizita jonë do t’i kujtohet edhe Nazmi Rrahmanit më të cilin biseduam gjatë, si dhe Sabri Hamitit, të cilin Gani Azemi e kishte mik të vjetër.
Pjesëmarrjen e NGB “Rilindja” në panaire të tilla, sistemi i asaj kohe e ka përdorur për interesa të tyre, mirëpo ana tjetër e medaljes është se edhe shqiptarët kanë përfituar për interesa kombëtare. Më këto pjesëmarrje, Serbia është përpjekur t’i kontrollojë shqiptarët e diasporës aty ku ka pasur mundësi. Në mënyrë graduale pjesëmarrja në panaire është bërë tradicionale. Shqiptarët e diasporës kanë përfituar, sepse që nga ajo kohë Nazmi Rrahmani ka ndikuar që gazeta “Rilindja” të fillojë të shitet edhe në Bruksel, e ndoshta në shumë vende të tjera të Evropës.
A duhet të ndërpritet kjo traditë?
Me çlirimin e Kosovës, mërgata shqiptare nuk ka asnjë pengesë për të ardhur në Kosovë dhe fatlumësisht ata vijnë jo vetëm gjatë dy muajve të verës, por për çdo festë që ata kanë pushim. Me zhvillimin teknologjik si interneti dhe radio-televizionet shqiptare, sot mërgata jonë njoftohet me ngjarjet në Kosovë në të njëjtën kohë me ne banorët e përhershëm në Kosovë. Pra, nëse pjesëmarrja në panaire ndërkombëtare ka për qëllim shitjen e librave shqip mërgimtarëve tanë, siç deklaroi një përfaqësues i një shtëpie botuese vendore, nuk mund ta quajmë pjesëmarrje ndërkombëtare. Nëse është ashtu atëherë nuk duhet kërkuar përkrahje materiale nga Ministria e Kulturës sonë. Sikur shtëpitë tona botuese të shkojnë në këto panaire ndërkombëtare me vepra tona të përkthyera në gjuhët: gjermane, angleze, frënge etj., do të ishte mëkat të mos shkohej. Mirëpo, në bazë të deklaratës së një përfaqësuesi të një shtëpie botuese në RTV 21, ora 18.30 të datës 16 shtator 2013 ku thotë:” Ne e kemi të përkthyer anglisht librin e Jusuf Buxhovit, dhe se në Gjermani është një numër i madh bashkatdhetarësh”. Nëse shtëpitë botuese shkojnë vetëm me dy apo me katër libra të përkthyer dhe për këtë marrin 9000 euro nga Ministria e Kulturës, kjo është keqpërdorim i parasë publike të taksapaguesve dhe abuzim. Nëse do të nisemi nga kjo logjikë, atëherë Ministria e Kulturës qenka e detyrueshme të paguante edhe këngëtarëve të mbajnë koncerte në diasporë, sepse atje ka shumë shqiptarë. Do të ishte shumë interesant që kësaj nisme t’i bashkohet edhe ndonjë këngëtar yni të kërkonte ndihma ministrisë sonë që të organizonte ndonjë koncert në Frankfurt me shqiptarë dhe në mesin e repertorit të këngëve të tij ta këndonte një këngë gjermanisht.
Pjesëmarrja në Frankfurt është thjesht për të shitur librat shtëpitë botuese, e nuk është qëllimi i zhvillimit të kulturës sonë. Sikur shtëpitë botuese të marrin pjesë me vepra shqiptare të përkthyera në gjuhë të tjera, do të ishte e arsyetueshme pjesëmarrja, sepse në këtë mënyrë botuesit kontaktojnë me shtëpitë e huaja botuese dhe atyre u ofrojnë autorë tanë. Kështu zhvillohet një kontakt dhe mund të arrihet deri në ndonjë marrëveshje reciproke për botime të reja. Që trembëdhjetë vjet me radhë që Ministria e Kulturës i përkrah botuesit tanë, e asnjëri prej tyre ende nuk ka arritur të bëjë kontratë për ta përkthyer ndonjë autor nga Kosova.
Ministria e Kulturës, viktimë e shtëpive botuese
Ministria e Kulturës së Republikës së Kosovës është duke i përkrahur ato pjesëmarrje, sepse ata janë të bindur se shtëpitë botuese e ndihmojnë zhvillimin e kulturës. Mirëpo ata nuk e kanë analizuar asnjëherë, se a është nënshkruar ndonjë kontratë për përkthime të autorëve kosovarë, a dërgojnë në këto panaire libra të përkthyer në gjuhë përkatëse, a shoqërohen shtëpitë botuese me ndonjë autor të veprave, pse shkojnë vetëm shitësit e librave e jo të shoqëruar nga ndonjë krijues etj., etj. Mendoj se vitin e ardhshëm zyrtarët e Ministrisë së Kulturës duhet ta ndërpresin këtë traditë profitabile në dobi të disa botuesve. Nëse shtëpitë botuese, të cilave u paguhen shpenzimet e aeroplanit, hotelit, vendit ku ekspozojnë dhe ushqimi, u japin libra gratis shqiptarëve do të ishte mëkat të ndërpritet kjo traditë. Mendoj se pjesëmarrja në panaire ndërkombëtare është vetëm edhe një treg i ri për t’i shitur librat, por jo me rëndësi për letërsinë siç pretendojnë botuesit. Është e çuditshme se si botuesit kërkojnë para nga Ministria e Kulturës, jo vetëm për panaire ndërkombëtare, por edhe për panairin që mbahet në Prishtinë. Në Panairin e Prishtinës, botuesit u shesin hapësirat të gjitha shtëpive botuese në bazë të metrave katrore që ata dëshirojnë t’i ekspozojnë librat. Vetëm nga shitja e hapësirave botuesit tanë i nxjerrin të gjitha shpenzimet, e madje për ekspozimin e librave të veta hapësirën e marrin falas. Përderisa këta marrin shuma astronomike për Panairin e Prishtinës nga Ministria e Kulturës, së paku do të ishte mirë që mos t’i shesin hapësirat dhe të gjithë botuesit të trajtohen njëjtë. Panaire të librave organizohen në tërë botën, e nëse shkohet nga kjo praktikë, Ministria e Kulturës duhet të shpërndajë tërë buxhetin vjetor vetëm në pjesëmarrje të tilla, dhe atë vetëm me dy vepra të përkthyera anglisht. Kudo në botë, panairet e tilla financohen nga shtëpitë botuese dhe nga sponsorët e ndryshëm, e kurrë nga ministritë e kulturës. Do të ishte mirë që në të ardhmen, zyrtarët e Ministrisë së Kulturës, t’i shqyrtojnë dhe t’i analizojnë kërkesat e të gjithë atyre të cilët kërkojnë përkrahje të projekteve të tyre - janë, apo nuk janë për qëllime përfituese.

Perëndimi formon një mini-Jugosllavi?

Ballkani kërcënohet nga një luftë e ftohtë?

Plan për një aleancë të re ballkanike

Me anë të formimit të G6-ës në Ballkan, Perëndimi dëshiron t’i neutralizojë tendencat e Rusisë që ta marrë tërësisht nën kontroll tregun e energjisë në këtë pjesë të Evropës
Iniciativa për formimin e Gjashtëshes së Ballkanit Perëndimor (G6), e cila nënkupton bashkëpunimin e institucionalizuar të Bosnjës, Serbisë, Malit të Zi, Maqedonisë, Kosovës dhe Shqipërisë në kontekstin e integrimeve evropiane, tani për tani, ka tërhequr vëmendjen edhe të Sllovenisë dhe të Kroacisë, edhe pse këto dy ish-republika jugosllave tani janë anëtare të BE-së. Aleanca e ardhshme ballkanike, e cila tanimë ka marrë mbështetjen e Brukselit dhe Uashingtonit, nënkupton një parlament dhe polici të përbashkët (BALPOL), një treg të përbashkët të punës, arsimimit dhe mbrojtjes shëndetësore. Bisedimet rreth aleancës së re ballkanike zyrtarisht kanë filluar kah mesi i qershorit, kur Ministria malazeze e Punëve të Jashtme dhe Integrimeve Evropiane ia dërgoi Ministrisë së Punëve të Jashtme të Bosnjës propozimin e konceptit të ri të bashkëpunimit regjional të vendeve të Ballkanit Perëndimor, që ishte quajtur Gjashtëshja e Ballkanit Perëndimor (G6). Në aleancën e ardhshme regjionale janë ftuar Shqipëria, Bosnja, Mali i Zi, Kosova, Maqedonia dhe Serbia.
Iniciativa rrjedh nga Mali i Zi
Kjo iniciativë është rezultat i marrëveshjes të ministrave të Punëve të Jashtme të shteteve të regjionit me komisarin e lartë të BE-së për zgjerim, Shtefan Fyle dhe me sekretarin e përgjithshëm të Këshillit për bashkëpunim rajonal, Goran Svilanoviq. Qëllimi i iniciativës, sipas nismëtarit të saj, ministrit të Punëve të Jashtme të Malit të Zi, Igor Llukshiq, është që shtetet e Ballkanit Perëndimor, me anë të një bashkëpunimi të ndërsjellë, në tërësi të integrohen në BE. Është arritur marrëveshja që Mali i Zi, si shteti i vetëm i regjionit, që aktualisht është duke bërë bisedime rreth anëtarësimit në BE, të përgatisë idetë themelore të promovimit të mëtejmë të bashkëpunimit regjional, me qëllim të forcimit të perspektivës evropiane. Në dokumentin e Ministrisë së Jashtme të Bosnjës, të 20 qershorit të këtij viti, i cili interpreton iniciativën malaziase, thuhet se pjesëmarrja e propozuar e Kosovës është në përputhje me Marrëveshjen midis Beogradit dhe Prishtinës të vitit 2012. Pa një vëmendje të madhe mediatike, në Përzhno afër Budvës, kah mesi i korrikut është mbajtur një mbledhje konsultuese e drejtorëve politikë të Shqipërisë, Bosnjës, Malit të Zi, Kosovës, Maqedonisë dhe Serbisë rreth konceptit të ri të bashkëpunimit regjional, me emrin punues Gjashtëshja e Ballkanit Perëndimor + 1, me pjesëmarrjen e shefit të delegacionit të BE-së në Malin e Zi, ambasadorit Mitja Drobniç dhe sekretarit të përgjithshëm për bashkëpunim regjional, Goran Svilanoviq. Edhe pse tanimë anëtare e BE-së, Kroacia i është bashkuar kësaj iniciative, por në mbledhje, në cilësinë e vëzhguesit, ka marrë pjesë edhe përfaqësuesi i Sllovenisë. Pjesëmarrësit kanë konfirmuar gatishmërinë për bashkëpunim në formatin e ofruar, krahas respektimit të parimit të vlerësimit të përparimit të çdo shteti veç e veç në procesin e integrimeve evropiane, të ashtuquajturës qasje “regata”.

Duke pasur parasysh se iniciativa e re nuk parasheh formimin e strukturave të reja regjionale, Svilanoviq ka ofruar që Sekretariati të bëhet dora ekzekutive e Iniciativës, duke ofruar në këtë mënyrë kapacitetet e nevojshme institucionale për funksionalizimin e mëtejmë të kësaj ideje.

Plan për neutralizimin e dominimit rus në tregun e energjisë

Është interesante se në publik është folur pak rreth kësaj iniciative. Në takimin e shefave të diplomacisë së Bosnjës dhe Malit të Zi, të mbajtur në Sarajevë kah fundi i gushtit, Zllatko Llagumxhija dhe Igor Llukshiq kanë biseduar rreth intensifikimit të përpjekjeve në kuadër të konceptit të ri të bashkëpunimit regjional, me emrin WB6+2. Është arritur marrëveshja që, deri te takimi i ardhshëm ministror, që është planifikuar të mbahet në margjinat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së në Nju Jork, në bashkëpunim me anëtaret e tjera të Iniciativës, të formulohen projektet konkrete të interesit të përbashkët. Me formimin e G6-ës në Ballkan, Perëndimi dëshiron t’i neutralizojë përpjekjet e Rusisë që, në tërësi, ta marrë tregun e energjisë në këtë pjesë të Evropës. Në fakt, në ndarjen globale të ndikimit, tani është trasuar linja Baltik-Adriatik si sferë e ndikimit ekonomik rus, e me këtë edhe të ndikimit politik të saj. Pas marrjes së dy rafinerive (Pançevo dhe Brod), Rusia është bërë lider në tregtinë me naftë dhe derivate të naftës, e me arritjen e gazsjellësit jugor vetëm sa do ta konfirmojë këtë rol. Duke qenë se kjo bie ndesh me planet rreth rrjetit energjetik të BE-së në Evropën Juglindore, nuk habit fakti që, me formimin e G6-ës nën kontrollin e Perëndimit, dëshirohet që të pengohen rusët në depërtimin e mëtejmë në këtë treg. Është interesante se kjo iniciativë amerikano-britanike përputhet edhe me planet e Turqisë në regjion, të cilat kanë për qëllim formimin e lidhjeve të forta ekonomike dhe politike midis shteteve ballkanike me shumicë myslimane. Vija tërthore e Gjelbër dhe forcimi i ndikimit turk në Ballkan janë pjesë e kompromisit midis BE-së dhe SHBA-së në aspektin e zgjidhjes së marrëdhënieve në gadishullin ballkanik, në kontekst të integrimeve euro-atlantike.

Një promovim mbresëlënës

Nga Përparim Hysi


Dje në një nga sallat e Muzeut Kombëtar u bë promovimi i librit të shkrimtares Meri Lalaj kushtuar nxënseve të Institutit "Nana Mbretëreshë", libër që pa dritën e botimit afër një muaj më parë.
Salla qe e mbushur plot dhe qe emocional jo vetëm pjesëmarrja si asnjë herë tjetër, por fakti shumë domethënës: emocionet qenë të një shkalle të epërme,se veç tjerash, në sallë dhe në tribunë (në mund të quhet kështu?) nderuan me pjesëmarrjen e tyre edhe nxënëse që janë diplomuar dhe, më pas, kanë kontribuar me dijet e tyre ( programet dhe trupa pedagogjike e këtij instituti ka qenë me orientim perëndimor siç qe dhe arsimimi i gjithë trupës pedagogjike).

Nuk kishe si mos emocionoheshe, kur krahas autores, Meri Lalaj, zunë vend dy Zonja shumë të nderuara, si Viktori Gjikondi dhe Didi Biçaku. Pesha e viteve që mbanin mbi supe këto zonja të nderuara fliste shumë. Krahas këtyre zonjave të nderuara në tirbunë qëndronte dhe shkrimtari Enver Kushi.
Enver Kushi në referencën e tij për librin, sikur bëri sintezën e gjithë punës hulumtuese të autores Meri Lalaj. Ai vuri në dukje se monografia për këtë institutcion me aq vlera, ia rrit she më shumë vlerat autores, e cila, ka bërë bërë një punë skrupuloze duke vrapuar sa në një adresë në tjetrën, vetëm e vetëm që të japë para lexuesëve një fakt historik shumë domethënës: Instituti "Nana Mbretëreshë" u hap me nismën e një figure të madhe në fushën e arsimit e të kulturës shqiptare: u hap më 2 tetor 1933 me nismën e Profesor-Doktor MIrash Ivanaj që, Mbreti Zog, sado e kishte kundërshtar politik,ia besoi atij këtë ministri.
Profesor Ivanaj solli që nga Korça një diturak tjetrë të madh siç ka qenë Porfesor Sotir Papahristo dhe, veç të lexosh emrat e profesorëve që kanë dhënë mësim në këtë djep diturie, jo vetëm emcionohesh, por ke dëshirë që për çdo emër dhe të përkulesh me nderim. Lista e këtij Personeli ( kjo fjalë kur lakohen ata, meriton të shkruhet me gërmë të madhe) është paksa e gjatë, por secili emër ka një peshë të madhe. Një peshë dijeje të thellë dhe të një pune ngulmuese dhe pasionante. Kjo trupë pedagogjike, en bloc, qenë pasqyra ku secila nga nxënëset shikonte fytyrën e vet. Secila prej tyre, donte t'u ngjante atyre: Profesorëve. Pse ndodhte kështu, pa mbetën në historinë e arsim-kulturës shqiptare, nxënëse,si: Musine Kokolari,Margarita Tutulani, Motrat Biçaku, Vitori Gjikondi, Drita Pelingu, Drita Kosturi, Liri e Fatbardha Gega. E paharrueshmja dhe bukura si një Miss, Nermin Vlora. Padyshim, që kjo monografi ka arritur që të lakojë shumë nga këto figura që me kontributin që dhanë gjatë gjithë jetës së tyre, janë si të thuash modele që duhen ndjekur nga brezat. Në monografi ka dhe personazhe të tjera që ranë "prehë" e idealeve komuniste dhe disa prejt tyre, sa qenë në hiearkinë drejtuese, aq edhe u bënë viktimë të këtyre idealeve. Për të qenë më i drejtpërdrejtë: Liri Gega u pushkatua. Ramize Gjebrea po kështu. Liri Belishova u denigrua.Fiqrete Shehu vdiq në burg.Dihet kalvari rrëngjethës që ndoqi Musine Kokolarin. Tek shkruaj kalimthi për këto "kalvare" të diktaturës komuniste, s'kam si mos citoj se çfarë tha në sallë, e urta deri në madhështi, Zonja Didi Biçaku:
- Jo. Nuk flas për persekutimin tim. Qe pjellë e sistemit.
Këto fjalë të kësaj zonje kanë një domethënie me vlerë. I dituri di të falë.

* * *
Meri Lalaj e ka ndjerë peshën e kalvarit komunist. Kolegu i saj i vuajtjeve në minierën e Manzës, ish i burgosuri, Gëzim Çela sikur hodhi me masë kripën mbi gjellë. Nëna ime,- tregoi shkurtazi ai,- shkoi në ministrinë e mbrëndshme të kohës së Enverit.
-Pse ke ardhur?
-Për djalin tim, Gëzim Çela.
-Çfarë kërkon?
- T'ma nxirnni nga burgu!
-Ne vetëm fusim në burg dhe nuk nxjerim...,por shko në ndonjë organ tjetër.
Dhe nëna ime mendoi t'i drejtohej Nexhmie Hoxhës. Nënë për nënë,- mendoi nëna ime. Por kur mendonte se do takonte Nexhmien, i thanë:
- Çfarë e ke Vasil Lupon?!!! Dhe do të takosh shoqen Nexhmie...
Dhe a e dini kush është Gëzim Çela? I biri i nënë Rozës, mamisë së vetme që kishte Lushnja në vitet e pasclirimit. I asaj Rozës që është "Nderi I Lushnjes" dhe, veç këtij fakti, Gëzim Çela ka në studion e tij me "tapi" kitaren e Mretëreshës së Këngës" të madhe Vaçe Zela.
Siç e shihni, qëndrova në këtë pasazh, jo pa arsye. Edhe Nexhmie Hoxha ka qenë nxënëse e atij instituti. Bindjet dhe bëmat e Nexhmie Hoxhës dihen botërisht, po ky pasazh tregon se sa "alergji" ka patur kjo për profesorin e nderuar, LLupo, i arsimuar në universitetin e Vjenës.

* * *
Në promovim u dëgjua si me të mbajtur fryme ligjërata aq prekëse e të nderuarës Vitori Gjikondi që,duke tjekaluar moshën *afro të nëntëdhjetave* me atë shkrimin
( bukurshkrim:hollë-trash), lexoj fjalën e saj aq elokuente. Në sallë kishte figura potente,si Artistet e Mëdha, Tinka Kurti e Roza Anagnosti; Mjeshtri i Madh i muzikës, Zhani Ciko ( e ndjera nëna e tij,që ka pak që u nda nga jeta,ka qenë si nënë për gjithë konviktoret e këtij insituti). Në sallë qe shkrimtari Petraq Zoto, poetët Koçi Petriti e Musa Vyshka, Agim Bajrami,Shpend Topallaj, Pëllumb Gorica dhe ndonjë tjetër,që nuk arrita ta fiksoj.
Emocione të veçanta në promovim ngjalli fjala e bukur e poetit Shpend Topallaj që tha:
-Të më falni se librin ende nuk e kam lexuar, por po e përshënde autoren Meri Lalaj me poezinë e bukur të Bërnsit, për Merin e tij mitik. Recitimi përmëndësh i kësaj poezia brilante qe, si të thuash, ëmbëlsira që hahet në fund. Me shijen e këtij recitimi kaq profesional u mbyll ky promovim kaq mbresëlënës.

Tiranë, 19 shtator 2013

Turp dhe faqja e zezë për Bashkimin Evropian!

Eshref Ymeri

       Sot, më 19 shtator 2013, njëra nga faqet e internetit të zotit Feliks Taho, hapet me titullin e mëposhtëm:

“Bandë vrasëse e Agimit të Artë, e cila është duke vepruar e pashqetësuar dhe me bekimin e Qeverisë”, -thotë një qytetar grek.

Është fjala për vrasjen e këngëtarit antifashist Pavlos Fissas, i cili u bë viktimë e një bande kriminelësh të partisë nazifashiste me emrin paradoksal “Agimi i Artë”.

Vrasja e këtij këngëtari të pafajshëm, të shtyn të mendosh se nazifashizmi është në ngjitje në Greqi. Unë nuk e njoh kushtetutën greke, por kam përshtypjen se përderisa kohët e fundit në këtë vend u krijua një parti nazifashiste, kjo do të thotë se krijimin e partive nazifashiste na e lejuaka kushtetuta e vendit. Aq më tepër që kjo parti arriti të sigurojë edhe 21 vende në parlamentin grek.

Nazifashizmi nuk përfaqëson ndonjë dukuri të panjohur në Greqi. Në vitet e Luftës së Dytë Botërore, Athina zyrtare u radhit përkrah nazifashizmit dhe, në marrëveshje të plotë me të, madje edhe me bekimin e tij, organizoi gjenocidin e tmerrshëm kundër popullsisë çame që popullonte trevën shqiptare të Çamërisë. Por pas përfundimit të luftës, shteti nazifashist grek, në vend që të ndëshkohej siç e meritonte për krimet e egra që kreu në Çamëri, përkundrazi, atë Evropa e trajtoi me të tëra përkëdhelitë e paimagjinueshme dhe as që u kujtua ndonjëherë për masakrimin e pleqve, e grave dhe të fëmijëve shqiptarë prej këtij shteti kriminal.

Në vitin 1967, Greqia iu kthye traditës nazifashiste të viteve të luftës dhe në vend u vendos diktatura fashiste e kolonelëve të zinj që sundoi deri në vitin 1974. Tani, pas gati dyzet vjetësh, nazifashizmi përsëri ngre kokën pikërisht në Greqi. Dhe në vend që të ndalohet menjëherë partia nazifashiste “Agimi i Artë”, të nxirret jashtë ligjit në mënyrë urgjente dhe krerët e saj të përfundojnë prapa hekurave, në Greqi ndodh e kundërta: radhët e kësaj parties sa vijnë e shtohen dita ditës dhe aktet e saj të dhunës po marrin përmasa të frikshme. Në këto kushte, çdokush me mendje të kthjellët, vjen në një përfundim të thjeshtë:

Prirjet nazifashiste janë pjesë e pandarë e botëkuptimit të klasës politike greke që qeveris vendin, janë dëshmi e formimit psikologjik të kapove që këmbejnë pushtetet në Athinë.

Por ajo që të lë një përshtypje të pashlyeshme dhe vërtet të befason, është heshtja e Bashkimit Evropian për rilindjen e nazifashizmit në Greqi. Si është e mundur që brenda një shteti-anëtar të Bashkimit Evropian dhe një vendi-anëtar të NATO-s, të lejohet krijimi dhe zgjerimi i një partie nazifashiste? Si është puna? Cila është arsyeja që Bashkimi Evropian vazhdon të heshtë para krijimit dhe shtimit të radhëve të një partie nazifashiste greke? A është në vete ky Bashkimi Evropian, apo është shushatur brenda vetvetes dhe s’di ku ka kokën? Nuk e kuptuaka ai vallë që nazifashizmi grek do të fillojë të eksportohet edhe në vendet fqinje të Evropës Juglindore?

Ai qytetari grek ka plotësisht të drejtë kur deklaron se “Agimi i Artë” vepron i pashqetësuar dhe me bekimin e qeverisë. S’do mend. Dikur, në një analizë për Greqinë, të botuar në faqet e internetit, kam pas deklaruar se prapa “Agimit të Artë” fshihet “Demokracia e Re” e Antonis Samarasit dhe se “Agimi i Artë” përfaqëson krahun e armatosur të “Demokracisë së Re” dhe të vetë Antonis Samarasit.

Vallë nuk e kuptuaka Bashkimi Evropian që nazifashizmi grek është pjellë e vetë klasës politike në pushtet në Greqi, është pjellë e Athinës zyrtare? Vallë të mos e kuptojë Bashkimi Evropian hilenë greke, se me pjellën e vet nazifashiste, Athina zyrtare ka për qëllim që t’i tërheq vëmendjen atij dhe t’i bëjë presion se po nuk iu falën borxhet kolosale apo malet me para që Greqia ua ka zhvatur huadhënësve evropianë me llojlloj gënjeshtrash, hipokrizish, mashtrimesh dhe pabesish odiseane, atëherë nazifashizmi grek do të vijë duke u shndërruar në një kërcënim serioz për mbarë Evropën?

Heshtja e Bashkimit Evropian para nazifashizmit grek në rritje në Greqi dhe para faktit që Partia nazifashiste “Agimi i Artë” është e përfaqësuar me deputetët e vet në parlament, është me të vërtetë e turpshme.

Eshref Ymeri

Santa Barbara, Kaliforni

19 shtator 2013