Fahredin Shehu: Synojmë të arrijmë festivalet prestigjioze botërore të poezisë

Fahredin Shehu dhe William Spencer 

Zoti Shehu, para pak ditësh ju organizuat në Rahovec Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë, e para ngjarje e këtyre përmasave në hapësirën shqiptare. Si lindi kjo ide dhe a mendoni se e arritët qëllimin tuaj?

Ideja ishte e para dy viteve, mirëpo është dashur kohë që kjo te realizohet. Vërtet është ngjarje që i tejkalon të gjitha festivalet në hapësirën shqiptare duke pas parasysh se është bërë nga një grup tejet i vogël njerëzish dhe pa përkrahje të mirëfilltë institucionale, kurse numri i pjesëmarrësve ka qenë jashtëzakonisht i madh.

Ne si ekip e kemi arritur qëllimin sepse kemi bërë që vendet të cilat nuk e kanë njohur Kosovën, kanë deleguar poetët më të njohur të tyre që të marrin pjesë në këtë eveniment. Dhe kjo mbase ishte edhe ideja që më për së afërmi të njihemi ne me ata dhe ata me kulturën, traditën, artin dhe në veçanti artin e të shkruarit bukur.

Cila ishte hapësira gjeografike dhe niveli i pjesëmarrësve në këtë festival?

Patëm poetë nga, pothuaj, të gjitha kontinentet, rreth 40 poetë të shquar botëror. Nga SHBA, deri në Mongoli. Nga Belgjika deri në Qipro. Pastaj nga Izraeli, Sllovakia, Turqia, Malta, Rumania, dhe vendet e ish-Jugosllavisë, Sllovenia, Kroacia, Serbia, Mali i Zi, Maqedonia, dhe gjithsesi nga trojet shqiptare.

Për kureshtjen e lexuesve dhe të publikut, kush është fituesi i festivali tuaj?

Fituesi ishte poeti amerikan William Spencer Peters, i cili për befasinë tonë është hera e parë sado në moshën 64-vjeçare, të vijë në Europë, dhe përvoja e parë e tij në Evropë është Rahoveci, ku ai solli librin “The Vinekeeper” ose “Vreshtari”, pa e ditur fare se në Rahovec kultivohet rrushi dhe prodhohet vera tejet cilësore me traditën rreth dymijë vjeçare. Kjo ishte edhe një shtysë më tej që ai të jetë fitues, pavarësisht se kishim poezi, poetë dhe emra të shquar të letërsisë bashkëkohore botërore.

A do të njihet publiku i gjerë me krijimet dhe pjesëmarrësit e këtij festivali?

E mira e këtij festivali është se nuk përfundon në Rahovec, por ka jetë dhe vazhdimësi në SHBA. Poezitë të cilat janë prezantuar në festival do të botohen simultanisht në Kosovë në versionin shqip dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës nga “Inner Child Press”, në gjuhën angleze. Ndërsa botuesi ka dhënë betimin se të gjitha të ardhurat e shitjes së antologjisë në versionin anglisht, do të derdhen për mbarëvajtjen e edicionit të dytë të Festivalit në vitin 2016.

Qëllimi i komunikimit letrar është njëra anë e festivaleve. Me se i gostitët tjetër festivalistët?

Krahas komunikimit letrar, mysafirët i kemi gostitur me mikpritjen tradicionale, natyrisht me bukë e kripë, verë dhe ushqime tradicionale, pastaj edhe me vizitë në një trevë të Kosovës e cila shquhet për mikpritje, pastaj me bukuritë natyrore të Rahovecit, Pejës dhe Prizrenit, varësisht kush sa gjatë ka qëndruar.

Kemi bërë një lexim në Bodrumin e verës të StonCastle, pastaj vizitë në burimin e Drinit në Radavc të Pejës dhe në Kullën e Gecajve në Deçan e cila është një mrekulli e traditës dhe mjeshtërisë së ruajtjes së saj.

Mos të flas për vizitën e Teqesë së Madhe  në Rahovec e cila ka traditë 400-vjeçare, artefakte arkeologjike dhe dorëshkrime të cilat janë nën mbrojtjen e shtetit dhe në hapësirat tjera të cilat janë lënë në trashëgiminë tonë.

Flitet shumë për politika kulturore dhe mbështetjen e tyre. Sa e ndjetë mbështetjen e duhur të institucioneve përgjegjëse dhe donatorëve për këtë aktivitet me peshë të madhe?

Eventi është mundësuar falë Ministrisë së Kulturës dhe donatorëve lokal si Devolli Corporation, StoneCastle, Xërxa Company, Esra Palace, Park Plaza dhe Rama Print, por jo edhe nga Kuvendi komunal i Rahovecit, respektivisht drejtoratit për kulturë, i cili ka qenë dashur ta mbaj barrën kryesore të fondit të festivalit. Kjo fatkeqësisht nuk ka ndodhur, pavarësisht se kemi bërë në sërë kërkesash drejtuar Drejtoratit për kulturë dhe Kryetarit të komunës (bashkisë), të cilit i kemi rezervuar edhe ta bëj hapjen edhe si nikoqir, pavarësisht se nuk ka përkrahur asnjë eurocent. Madje asnjë përfaqësues i pushtetit lokal nuk i është përgjigjur ftesës, që së paku një ditë të festivalit të jetë mes mysafirëve të nderuar.

Po xhelozi a ndjetë përreth?

Shumë…dhe kjo u reflektua në bojkot të hapur, me mosprezencë dhe me pengesa nga më të ndryshmet, por ne ishim dhe mbesim të përkushtuar që ky festival të jetë tradicional dhe do të ketë jetë dhe cilësi edhe më të madhe, sepse kemi mësuar nga gabimet.

Ky festival shënoi edicionin e parë të tij. Çfarë do të bëni më mirë në edicionin e ardhshëm dhe ku synon të shkojë Festivali që ju drejtoni?

Në edicioni e ardhshëm domosdo duhet të përmirësohet regjia e festivalit, logjistika dhe angazhimi i një grupi pakëz më të madh njerëzish sepse ishim të rraskapitur të gjithë për shkak të stresit dhe tensioneve të shumta. Presioni ishte i hatashëm. Ky festival synon të arrijë festivalet prestigjioze botërore të poezisë siç janë, Struga, Madelin, Sette, Nisan, San Francisco, Emirates Airline Festival etj.

Petrit Palushi: Si e parashikova fituesen e Nobelit në letërsi

Shkrimtari dhe gazetari i njohur Petrit Palushi është ndoshta ndër të paktët njerëz në botë që ka parashikuar saktë fituesen e çmimit Nobel në letërsi.

Në datë 5 tetor, tre ditë para ndarjes së çmimit, Palushi shkruante në Facebook: “Parashikoj që Nobeli i sivjetëm në letërsi shkon te shkrimtarja dhe gazetarja Svetlana Alexievitch nga Bjellorusia. Gjithashtu, jam në mëdyshje për japonezin Haruki Murakami, autorin e “Pyllit norvegjez”.

Parashikimi i Petrit Palushit me 5 tetor ne Facebook

Dhe parashikimi doli i saktë, pasi sot fituese u shpall pikërisht Svjetlana Aleksijeviç.

I pyetur nga “Tirana Observer” se si arriti ta parashikonte fituesen e çmimit Nobel, Palushi tha se “kjo erdhi mbas disa kalkulimeve të mia në kësi rastesh, sidomos në ndeshje sporti, ku në 80% a më tepër kanë dalë parashikimet e mija”. Më tej ai shpjegon se pati shënuar në copa letrash emrat e 10 autorëve që ai mendonte se qenë përfshirë në garë. “Letrat ia dhashë djalit tim, Milosaos, se kështu veproj sa herë. Qe emri i Svetlana Alexievitch. Ia përzjeva fletët dhe i thashë se do vepronte edhe 14 herë të tjera, natyrisht pas çdo këqyrje të fletës, ia përzieja prapë. Përfundimisht 13 herë doli emri i saj dhe dy herë emri i shkrimtarit japonez Haruki Murakami. Prandaj në parashikim shënova se qesh në mëdyshje për shkrimtarin japonez”, thotë Palushi.

Shkrimtari kuksian thotë më te se “gjithashtu, në dhomën e punës kam vendosë një tabelë ku i mësoj Milosaos anglisht dhe aty, po atë ditë pata shënuar: ‘Letërsia s’është garë vrapimi ku fiton ai që vrapon më shpejt. Letërsia funksionon sipas kodeve të veta’. Natyrisht, me të marrë vesh lajmin e shpalljes së fitueses shkova në shtëpi dhe shënova në tabelë: Svetlana Alexievich. Historia nuk mbaroi këtu. Milosao më kërkoi 100 euro, se ai e kishte gjetur, bile më tha: ‘Unë jam shenjtor se unë i preka copat e letrave!’ Kështu, më doli parashikimi, por dola me humbje 100 euro”.

***

Akademia suedeze vendosi të nderonte shkrimtaren dhe gazetaren bjelloruse, Svetlana Alexievitch, me këtë argument: Shkrimet e saj përbëjnë rrëfenjën e një momenti vuajtjeje dhe guximi në kohën tonë.

Bashkë me çmimin, Alexievitch merr edhe 690 mijë paund, që e shoqërojnë atë. Kjo kritike e njohur e qeverisë së vendit të saj është një shkrimtare politike, veprat më të famshme të së cilës, të përkthyera në anglisht janë “Zëra nga Çernobili”, një histori mbi katastrofën bërthamore; dhe “Djemtë prej zinku”, një koleksion tregimesh e dëshmish nga lufta sovjeto-afgane.

Autorja me baba bjellorus dhe nënë nga Ukraina ka lindur në 1948-n në qytetin ukrainas Ivano-Frankivsk. Në Bjellorusi, familja e saj do të shpërngulej pasi i ati përfundoi shërbimin e tij ushtarak.

Romani për kthimin e urrejtjes në dashuri

Kosovare Krasniqi

(Petro Marko – Qyteti i Fundit)

Qysh nga kohërat e lashta, kur njeriu filloi të kapë kuptueshmërinë e jetës së vet, është bërë një luftë e pareshtur në mes dy forcave të mëdha, në mes të luftës dhe paqes, të cilat sipas Borhesit janë “dy histori që nuk ndërpriten kurrë, por që në njëfarë mënyre plotësojnë njëra-tjetrën”.

Lufta dhe paqja janë tema bazë apo themele mbi të cilat janë krijuar shumë vepra letrare, duke filluar që nga epet e Homerit, të Virgjilit etj., po edhe sot krijohen vepra ashtu sikur do të krijohen edhe në të ardhmen, andaj diskutimi mbi këto tema është jashtëzakonisht i rëndësishëm, sepse një temë e tillë është shumë me rëndësi si për letërsinë botërore, ashtu edhe për atë shqipe.

Tragjeditë e ndodhura në luftëra jo rrallë janë temat më të preferuara për shkrimtarët; lufta bëhet mesazh nga ku ata frymëzohen dhe marrin forcë e motiv për të shkruar. Një shtysë të tillë pati edhe Petro Marko kur shkroi romanin “Qyteti i fundit” (1960), për të cilin do të flasim në vijim.

Dashuria në përfundim të luftës

Romani i shkrimtarit të njohur shqiptar Petro Marko, “Qyteti i fundit”, është njëri nga librat i cili në vete ngërthen këto “dy histori”, atë të luftës dhe atë të paqes.

Romane të Petro Markos me temën e luftës janë edhe romani “Ultimatumi”, pastaj romani i pabotuar “Rrugëve të luftës”, “Hasta la vista”, “Nata e Ustikës” etj., ndaj nuk kemi si të mos e themi për Petro Markon se është edhe njëri nga autorët shqiptarë, në krijimtarinë e të cilit mbizotëron tema e luftës, sepse vetë jeta e tij ishte një luftë e pafund për të ngelur njeri.

Nga biografia e Petro Markos mësojmë se, që në moshë mjaftë të re, 23-vjeçare, ishte vullnetar në Luftën e Spanjës, si luftëtar në brigadat internacionale, nga ku edhe e mori subjektin për romanin e njohur të tij “Hasta la vista”, mirëpo ai nuk u ndal me kaq, po vazhdoi të jetë njëri nga luftëtarët e pakompromis kundër së keqes, derisa përfundon edhe si i burgosur në Shqipëri nga italianet, ndërsa më pas ishte edhe luftëtar i partizanëve italianë. Po ashtu, Petro Marko u burgos edhe pas Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri nga pushteti diktatorial, që po i vinte themelet në këtë kohë.

Nga çfarë u frymëzua Petro Marko kur shkroi romanin “Qyteti i fundit?

Nga lufta shkatërrimtare e vitit 1939 që përjetuan shqiptarët, e cila i solli një kaos total vendit, duke e kthyer në një gjendje kaotike shoqërinë shqiptare.

“Qyteti i fundit” është njëri nga romanet më të rëndësishme të autorit, por edhe në gjithë letërsinë e sotme shqipe, i cili tematikisht përqendrohet tek lufta në mes italianeve, gjermanëve e shqiptarëve vendës, gjatë Luftës së Dytë Botërore. Historinë e luftës e mësojmë përmes personazheve të cilët i tregojnë ngjarjet e ndodhura, vuajtjet e heroizmat e tyre, ku copëzat e treguara nga ta bëhen pjesë e rrëfenjës, ndërsa një pjesë e romanit përbëhet nga një romancë e mrekullueshme dashurie në mes toger Lekës dhe Ana Maria Montit.

Gjatë gjithë rrjedhës së rrëfimit në roman na paraqitet një periudhë e shkurtër kohore; shkrimtarit i duhen vetëm shtatë ditë për të paraqitur një paqe të brishtë pas një lufte të gjatë. Rrëfimi rrjedh natyrshëm, me ngjarje pak a shumë dramatike në një kohë paqeje të brishtë, në mes së cilës fillon një dashuri jashtë atij realiteti në të cilën ishin, ku dy të rinjtë përveç një kufiri shtetëror që i ndante, kishin edhe një mal pengesash të tjera. Anës i kishin vrarë vëllanë, ndërsa toger Lekës, italianet i kishin vrarë të fejuarën derisa u sillte bukën partizanëve.

Çfarë do ta shtyjë autorin të zgjedhë një rrugë të tretë, të thyejë kufirin në mes realitetit dhe imagjinatës, për të arritur që dy të rinjtë t’i harrojnë ato çfarë u kishin ndodhur gjatë luftës?

Koha në të cilën magjepsen Ana Maria dhe Leka, sjell pak ngrohtësi pas gjithë asaj katastrofe që kishin përjetuar palët në luftë, po prapëseprapë ata nuk mund të ishin bashkë, sepse kishte diçka që i ndalonte – ndjenja e fajit se po ta dashuronin njëri-tjetrin, do të mund të humbin dashurin e të tjerëve, ose dhembja për ata që i kishte marrë me vete lufta. Të dy humbën dashurinë e parë, por jo me fajin e tyre, prandaj njohja mes tyre tek ata sjell qetësinë dhe dashurinë, por a mjaftonin vetëm këto për të shëruar plagën dhe për t’u qetësuar shpirtrat e tyre? Jo, ata e deshën njeri-tjetrin, mirëpo nuk arrijnë të kalojnë mbi dhembjen dhe tmerrin që u kishte sjellë lufta, mbi rrethanat që ishin mbi ta.

Subjekti i romanit

Pas kapitullimit të Italisë fashiste, italianë të shumtë ishin grumbulluar në portin e qytetit të Durrësit dhe prisnin riatdhesimin për në vendin e tyre. Këtu fillon edhe subjekti i romanit. Kryeprotagonisti i romanit, toger Leka, oficer shqiptar, e kishte për detyrë të kujdesej për grumbullimin e italianëve dhe riatdhesimin e tyre në Itali. Gjendja e tyre është jashtëzakonisht e rëndë.

Përveç ushtarëve që kishin ardhur si pushtues, kishte edhe civilë të cilët iluzioni për t’u pasuruar i kishte sjellë me familjet e tyre në Shqipëri. Njëra nga këto familjet italiane ishte edhe ajo e Ana Marisë, ngase edhe familja e saj si shumë të tjera, ishte gënjyer se me vajtjen në Shqipëri do të krijonte një pasuri përrallore. Mirëpo vëllai i saj kriminel vritet, ndërsa burri i saj, e lë në mëshirën e fatit dhe, duke mos gjetur zgjidhje tjetër, ajo ishte bërë njëra nga shumë prostitutat që kërkoheshin në atë kohë shumë, pasi ishte edhe e bukur.

Subjekti i romanit zhvillohet në paqe, mirëpo reflekton në historitë e luftës, të cilat i mësojmë përmes bisedave që bëjnë personazhet në mes vete, si dhe nga biseda që bën Ana Maria me Lekën mësojmë për historinë e dhembshme dhe të trishtuar të jetës së saj, sa ajo tani shpëtimin e shihte vetëm te Leka, vetëm dashuria për të i jep kuptim jetës dhe jeta e saj në këtë kohë sikur filloi të marrë rrjedhë tjetër nga ajo që kishte marrë gjatë kohës së luftës.

Ajo çfarë e bën të dashur për lexuesin toger Lekën është se ai, edhe pse e dashuron me shpirt Ana Marinë, vazhdon t’i mbetet besnik kujtimit të dashurisë së tij të parë, të cilën ia vranë italianët. Ndërkaq, tek Ana, toka shqiptare, ajri shqiptar, kishin bërë që ajo të reflektojë dhe të mendojë ndryshe edhe për vetë jetën e saj, për katandisjen e saj në këtë mënyrë. E mjerë dhe e turpëruar, tani më ajo nuk donte të kthehej në Itali, vendi i cili u bë “djepi dhe varri i saj”, sepse tani e neveriste atdheu i saj. Por edhe dashuria e re ishte e pamundur në ato rrethana. Leka,nga ana e tij, mundohet që Ana Marisë t’i gjejë një mënyrë të duhur për të jetuar, gjë të cilën ajo nuk e pranon dhe, e dëshpëruar dhe pashpresë, ajo zgjedh vdekjen para se kthimin në atdheun e saj, duke u mbytur në ujërat e Adriatikut.

Romani ka shumë personazhe, shumica prej të cilëve italianë, që sprovohen në situatat më dramatike të mundshme gjatë luftës në Shqipëri; autori shpërfaq me sens anën e tyre psikologjike dhe, përmes tyre, e paraqet bujarinë shqiptare; edhe pse italianet në Shqipëri kishin ardhur si pushtues, kur gjenin ndonjë italian të mbijetuar nga lufta, shqiptarët e strehonin nëpër shtëpitë e veta. Bota shqiptare paraqitet e butë dhe e dashur për miqtë, ndërsa e egër dhe e ashpër për pushtuesit.

Gjatë leximit të këtij libri kemi mundësi të njihemi me karaktere të ndryshme të personazheve, sidomos nga ata të palës kundërshtare, njëri prej të cilëve në roman është edhe Karlo Peroni. Autori prapa këtij personazhi fsheh njërin nga kriminelet e shumtë të maskuar nën emrin e rremë Karlo Peroni, i cili, vetëm për t’u pasuruar me arin e vjedhur në trojet shqiptare, kishte vrarë bashkatdhetarë të tij. Orvatjet e tij për t’u fshehur nën një identitet tjetër janë të kota, sepse drejtësia shqiptare nuk lejon një mashtrim të tillë, ai zbulohet falë Anës, e cila kishte vuajtur shkaku i gënjeshtrave dhe poshtërsive të tij.

Struktura e romanit

Rrëfimi në romanin “Qyteti i fundit” zhvillohet në vetën e tretë, rrjedhën e ngjarjeve e ndërpresin retrospektivat, ku personazhet gjatë pritjes në port tregojnë ngjarje të ndryshme, peripecitë e tyre gjatë qëndrimit në Shqipëri i shfaqin në copëza rrëfimi dhe të gjitha këto lidhen përmes një boshti të rrëfimit, kurse syzheu i romanit është dramatik dhe i mbushur me ngjarje që ndjekin njëra-tjetrën.

E tërë ngjarja e romanit ndodh brenda shtatë ditësh. Përgjatë kësaj kohe, sa do të qëndrojnë italianet e mbledhur në portin e Durrësit, autori kujton sjelljet megalomane të italianëve gjatë kohës së pushtimit, të cilët tani janë në gjendje mjeruar, sepse kishin lakmuar florinjtë e Shqipërisë, por nga ajo kthehen vetëm kockat e të vdekurve, dhe të gjallët e mjeruar.

Koha e ndodhisë është e shkurtër, por me ngjarje të ngjeshura, duke na dhënë një rrëfenjë shumë interesante tërë dashuri, ankth, dhembje, një roman ku shfaqen me rezerva grimca lumturie, në mes Anës dhe Lekes, që janë momentet më të dashura për lexuesin.

Përfundim

Romani “Qyteti i fundit” i Petro Markos, me rrëfimin për dashurinë e dy të rinjve të nacionaliteteve të ndryshme, të cilat deri në këtë kohë kanë qenë në hasmëri deri në vdekje, kthehet në një rrëfenjë të këndshme, sepse sjell një atmosferë sa të ngrohtë, aq edhe të veçantë.

Si ngjau që e tërë ajo urrejtje që kishin italianet për shqiptarët dhe anasjelltas të kthehet në dashuri, këtë mund ta bëjë vetëm mjeshtëria e shkrimtarit të veçantë të letrave shqipe, Petro Markos, i cili me dashurinë e futur në rrëfenjën e tij mundohet të zbusë egërsinë e luftës, për të kthyer në fund këtë dashuri në model jo vetëm për të dy popujt, italianë dhe shqiptarë, po edhe për gjithë njerëzimin.

Pra, në këtë roman ngadhënjen humania ndaj johumanes, e mira ndaj së keqes, drita ndaj errësirës, dashuria ndaj urrejtjes, paqja ndaj luftës. Një luftë që bëhet përmes artit.

Luftë që e bëri gjatë gjithë jetës Petro Marko.

Zhuliana Jorganxhi, “mbretëresha” e teksteve të këngës shqiptare

Nga Hyqmet Hasko

Zhuliana Jorganxhi është një nga emrat më përfaqësues të muzikës shqiptare, qoftë popullore, të përpunuar apo asaj të lehtë, ku me anë të teksteve të shumta, të shtrira në kohë prej dyzet e ca vitesh në të gjitha Festivalet e RTSH dhe në audicionet e tjera muzikore për të rritur e fëmijë, ka krijuar një profil krejt të veçantë poetik e artistik.

Fjalët e teksteve të saj kanë një komunikim të gjerë me shikuesit e shumtë, në të katër anët e Shqipërisë dhe të botës shqiptare, kudo ku flitet shqip, ku emri i saj është një emër i mirënjohur e i nderuar, që iu thotë aq shumë adhuruesve të këngës, në të gjitha moshat dhe nivelet e shoqërisë shqiptare.

Tekstet e saj të kompozuara nga kompozitorë të shquar dhe të kënduara nga këngëtarë e këngëtare sharmante janë bërë hite, sidomos disa këngë të mirënjohura festivalesh dhe ciklet e këngëve për fëmijë.

Zhuliana Jorganxhi është një ikonë e poezisë shqipe për të rritur e fëmijë, autore e shquar tekstesh që kanë konkurruar denjësisht në festivalet kombëtare e ndërkombëtare duke fituar çmime dhe duke u bërë hite të muzikës sonë kombëtare.

***

Aktivitetin e saj letrar e ka filluar në moshë të njomë dhe që prej moshës 17-vjeçare, poezitë e saj shohin dritën e botimit në gazeta dhe revista si “Drita”, “Zëri i Rinise”, “Nëntori” dhe “Les lettres albanaise” etj. Ka botuar libra me poezi si “Net provimesh”(1969), “Rritje”(1971), “Lule në pemën e lirisë” (1982) dhe vëllimin me tregime për fëmijë “Fëmijët e teto Nastes”(1975). Ka marrë pjesë në konkurse letrare kombëtare dhe ka fituar dy herë çmimin e dytë dhe të trete për poemat e saj.

Por, aktivitetin e saj më të madh, krahas poezisë dhe tregimit, e ka zhvilluar pas vitit 1974 në gjininë e tekstit poetik të këngës.

Është autore e qindra teksteve poetike nëpër festivalet e këngës në RTSH dhe rrethet e Shqipërisë, në anketat dhe koncertet e RTSH si ai “Kur vjen pranvera”, “Këngët e stinës”, dekadat e Majit dhe në festivalet e fëmijëve në Tiranë dhe rrethe të ndryshme të Shqiperise. Është fituese e gjashtë çmimeve të para dhe shumë të tjera. Poezitë e saj janë botuar në Greqi, Rumani, Hollandë, Kosovë, Slloveni dhe Japoni.

Ne vitin 1996 iu dha Disku i Artë i Festivalit, kurse për 40 vjetorin e Festivalit të këngës në RTVSH me 2001, ju dha çmimi i Karrierës. Ndër tekstet poetike të këngës mund të përmendim: “Jon”, “Se kënduam Let it be”, “Jeto dhe jetën time”,”Bashkëmoshatarët”, “Në duart e nënës”, “Jemi emri i vetë jetës”, “Kthehu për vete, për mua!” , “Ne, bijtë e lirisë” (me këtë të fundit, në dhjetor të ‘90-ës, hapeshin dhe mbylleshin manifestimet e studentëve në sheshin, sot të quajtur “Demokracia”).

Sot Zhuliana Jorganxhi jeton jashtë atdheut, por asnjë çast nuk ka ndërprerë lidhjet artistike me vendin e saj. Ajo ka marrë pjesë me tekstet e saj poetike ne Festivalin e këngës triestine, si dhe bashkëpunon me kompozitorët dhe këngëtarët e vendit të saj nëpër festivale dhe për albumet e tyre muzikore.

“Në duart e nënës”, kënduar nga Bashkim Alibali, fituese e Koncertit të Pranverës 1985, u bë një hit i kohës, një këngë që aso kohe këndohej në ara, auditore, reparte ushtarake, e në sofrën shqiptare, në dasma e gëzime. Ende kumbojnë të dashura e të freskëta, një himn për krijesën më të dashur në botë nënë këto vargje lapidare:

Në duart e tua u rrita o nënë,

Në netët pagjumë pikoi drit’ e hënës.

Dhe veten qortova të zënë në gabime

Zemrën kur t’a theva, o e shtrenjta ime.

Vij nga rrugë e gjatë

Ti më pret e para,

T’i puth ato duar

Mbushur plot me mall.

Në çdo rrudhën tënde, në çdo flok’ të bardh’

Unë shoh fëmijërin’, hapin tim të par’.

Dhe nga unë fëmija kërkove në jetë

Të rritem i mbarë për k’të tokë të shtrenjtë.

Gjithashtu mund të përmendim këngët me tekstet e saj brilante “Djalli i bardhë”, kënduar nga Alida Hisku dhe djali i saj Albini etj.

Brezi i rinisë i viteve ‘70-80-të i kujton edhe sot emrin e poetes Zhuliana Jorganxhi, këngët e bukura që ajo na dhuroi për vite e vite me radhë; edhe pse kanë kaluar shumë vite, përsëri ato këngë e ruajnë thjeshtësinë, madhështinë, bukurinë, freskinë, ashtu siç është edhe vetë shpirti i poetes sonë të madhe.

Me një karrierë të pasur krijuese mbi dyzetë vjeçare poetja Jorganxhi e suksesshme, e vlerësuar, e nderuar me çmime të ndryshme, ku numri i teksteve të këngëve është afërsisht 2000 (dymijë) e meriton të quhet “Mbretëresha e Teksteve të Muzikës Shqiptare”.

***

Zhuliana Jorganxhi lindi në qytetin e Korçës më 1946, në një familje me tradita muzikore. Është një nga katër fëmijët e këngëtarit veteran, “Artistit të Merituar” Gaqo Jorganxhi, që për 65 vjet këndoi pa rreshtur si solist dhe ne grupin e mirënjohur të këngëve karakteristike korçare “LIRA”.

Mësimet e para dhe ato të mesme i mbaroi në qytetin e lindjes më 1964. Më vonë ndoqi studimet e larta në Universitetin e Tiranës, në fakultetin Histori-Filologji dhe krahas tij ndoqi pranë Fakultetit të Shkencave Juridike, kursin dyvjeçar të gazetarisë, duke u diplomuar njëkohësisht si mësuese e gjuhës dhe letërsisë shqipe për shkollën e mesme dhe si gazetare.

Menjëherë mbas mbarimit të studimeve ka punuar për gjashtë vjet si gazetare në revistën “Shqiptarja e Re” dhe nga viti 1975 si redaktore letrare dhe poete e këngës ne redaksinë e krijimtarisë dhe incizimeve muzikore pranë Radiotelevizionit shqiptar.

Aktivitetin e saj letrar e ka filluar në moshë të re dhe që prej moshës 17-vjeçare, poezitë e saj shohin dritën e botimit në gazeta dhe revista si “Drita”, “Zëri i Rinise”, “Nëntori” dhe “Les lettres albanaise” etj.

Pas viteve ’90 ajo ka botuar dhe katër libra të tjerë: “Dhimbje e ndaluar” (poezi), “Dhimbje e bukur” (lirika dashurie), një monografi letrare “GAQO JORGANXHI DHE GRUPI LIRA”, një vëllim me tregime “…EDHE ATA PININ ÇAJ”. Ndërkohë ka bashkëpunuar për festivalet e funddhjetorit me Shpëtim Saraçin, Luan Zhegun, Gjergj Lekën, Lambert Jorganxhi, Voltan Prodanin etj. Së fundi me Gjergj Leken mori pjesë në një festival ndërballkanik në Itali, ku këndoi vajza e tij pjesën “Rrjedhin lumenjtë në Balllan”.

Tekstet e këngës janë maja e talentit poetik të Jorgaqit, fushë ku ka një bashkëpunim të gjerë e të thellë, përgjatë një karriere të suksesshme për më shumë se pesëdhjetëvjeçare. Tekstet e shkruara mjeshtërisht prej saj komunikojnë ndjeshmëri të thellë, një botë të trazuar lirike e dramatike, kumte që vijnë si filozofi e dashurisë për jetën, për të bukurën, për vlerat morale e humane të shoqërisë shqiptare, të cilës ajo i ka përkushtuar talentin e saj të pazakontë.

Ajo përcjell rininë e iluzionit dhe ëndrrave të brezave shqiptare, mjaft prej të cilëve të sakrifikuar në epokën e absurdit, por që ia dolën të mbijetojnë edhe falë fuqisë së imazhit dhe kreativitetit të idealit të autorëve si Zhuliana e të tjerë, që ia arritën të ndezin një llampë të vogël në errësirën e dendur të një kohe të pa kohë!.

Zhuliana Jorganxhi është një zë kumbues që vazhdon të jehojë në qiellin e trazuar të poezisë shqipe, një zë ëndërrues dhe antikonformist, që me imazhet, emocionet, ndjesitë, fjalët dhe kumtet e saj poetike na solli e vazhdon të na sjellë një vektor të bukur të ëndrrës sonë mbarëkombëtare, të brezave të saj që synojnë një epokë të re, atë të rritjes dhe integrimit global, për të cilën ka ndihmuar dhe pena e fuqishme dhe e vërtetë e poetes Zhuljana Jorganxhi.

Proza poetike, një zë i veçantë në krijimtarinë e Nasho Jorgaqit

Jovan Bizhyti

Këto ditë ka dalë në qarkullim një libër, si libër xhepi, me lirika në prozë poetike të shkrimtarit Nasho Jorgaqi, e titulluar “Dashuria nën qerpikë”. Një libër që nga formati duket i vogël, nën një kopertinë “peisazh vjeshte”, ku rrëket e shiut marrin përpara gjethet e pemëve që era e vjeshtës i davaritë rrugëve e lëndinave të natyrës veshur me vellon e verdhme në të kafenjtë. Por në brendi ky libër në dukje i thjesht, shpalos vlera lirike e filozofike të një proze poetike që i kalon përmasat dhe vlerat e vjershave vargëzuese dhe që vetëm pena e Nasho Jorgaqit mund ti shpreh aq bukur, aq mençurisht dhe me një gjuhë letrare kaq të pasur.

Është stili i veçantë i tij që i shpreh kujtimet e ndjenjat aq bukur e ndjeshmërisht, me një tematikë të gjerë e të larmishme, me vargëzime në prozë që tingëllojnë si vargje kënge. Vendin kryesor në këto lirika poetike e zë dashuria që nuk njeh moshë, nuk njeh largësi, nuk njeh ndarje fizike, ajo dhe pas shumë vitesh mbijeton, vjenë e freskët, e vrullshme dhe me patosin e saj rinorë. Autori e sheh dashurinë si një lule që çel nën qerpikë, që sintetizohet dhe në titullin e librit. Ja si e përkufizon ai:

-“Tatëpjetë qerpikëve zbret nuri yt i purpurt. Ndizen dritat e syve të tu. Anash tyre feksin krahë dallandyshesh. Tek buzët kuqëlojnë trëndafilat. Nën ta shtrihen lëndinat e fshehura të gushës. Përtej gjarpëron shtegu i bardhë i kodrave. Sipër supeve varet shelgu i zi i flokëve. Nën ata qerpikë bukuria e jote hesht. Atë zë vetëm unë e dëgjojë”!

Në një vargëzim tjetër të prozës së tij poetike, autori pyet këngëtarin popullor për vargjet që i këndon dashurisë:

-“O këngëtar !…dua të pyes, si të dolën ato fjalë kur këndove “Psherëtiva e doli flakë”? Çfarë zjarri digjej brenda teje? Çfarë dashurie ishte ajo që të digjte dhe të bënte të nxirje flakë nga -goja”?

Disa vargje më poshtë flitet për një dashuri të ndarë prej shumë vitesh dhe që ishte shndërruar në një statujë. Ja si e përshkruan autori:

-“E ngurtë, dhe prapë e bukur! E ftohtë dhe prapë e përmallshme. Ata s’dinin tani se ç’do bënin me të! Ku vallë ta çonin?…Ajo tani e gjeti vet shtegun për në zemrat e tyre. Ata veç ndjenë përbrenda vetes peshën e saj, pengun e dashurisë së humbur”!

Romantika në lirikat e Nasho Jorgaqit shkon më tej në premtimet e dashurisë: -“Nesër të premtojë se do të vijë. Nuk e di do të zbres nga qielli në tokë, a do të dal nga dheu në dritë, po do të vijë. Do të vijë vetëm për një çast, sa të të shoh ty, të shkarkojë mallin e mbledhur dhe të iki nga kam ardhur. Ta dish se do vijë për ta bërë ëndrrën tënde të gëzuar”!

Autori në prozën e tij poetike përcakton dhe fatet e dashurisë: -“Dashuria kthehet në lodër kur ne luajmë me njeri-tjetrin. Dashuria kthehet në jetime kur ne e braktisim njeri-tjetrin. Dashu- ria kthehet në perëndi kur ne besnik i qëndrojmë njeri-tjetrit”. Në tematikat e këtyre lirikave autori i këndon dhe mbështetjes në traditat e në tabanin tonë kombëtar. Në se një krijues mbështetet fortë në këtë taban, vepra e tij do ti mbijetojë kohëve dhe rrebesheve. Ja si e përdor ai metaforën e kësaj mbështetje, duke vënë qëndresën e një peme përballë një stuhie të egër e të furishme. Sado e fort kalon stuhia, pema përkulet e përkulet deri afër tokës dhe prapë mbijeton. Kur stuhia qetësohet, ajo e drejton përsëri trupin e lakuar. Në fund autori shkruan: -“…kuptova se forca dhe qëndresa e saj vinte jo aq nga trungu i lakueshëm, se sa nga rrënjët e fshehura nën tokë”.

Në kujtimet e tij ai thërret dhe kohën e shkuar të mbushur me ndjenja e kujtime, duke e personifikuar atë me “Shtëpinë e kujtimeve”. – “O kohë e shkuar, o jeta e ime! Ti e ngarkuara dhe e mbushura plot e për ploë me njerëz, me ngjarje, me gaze e derte. Ti që qetësisht vjen drejt meje sa herë unë ndjej mall e kam nevojë për ty. Ti që më sjell aq pengje e pendesa, aq zhgënjime e më- sime. Dhe të gjitha këto brenda meje, në “shtëpinë e kujtimeve”, që nuk di e bartë unë, apo më bartë ajo me vete”!

Tematika e kësaj lirike poetike në këtë libër është e gjerë dhe e lar-mishme. Do vlerësoja në krijimet e Nasho Jorgaqit dhe gjuhën e pasur shqipe që përdorë ai. Cilido lexues që qëmton në veprat e këtij shkrimtari, pasuron shumë fjalorin e gjuhës së tij të bukur shqipe, së cilës veçanërisht brezi i ri po i arnon shumë fjalë të huaja nga gjuhët e përvetësuara të Europës. Sa bukur ky profesor i letërsisë shqipe, mbanë në prozën e tij një margaritar të tërë të fjalorit me fjalët e bukura e tashmë të rralla që po vijnë drejtë shuarjes në gjuhën tonë. Ja disa fjalë të bukura e të rralla nga shqipja e jonë që Nasho Jorgaqi i përdor në prozën e tij: -“Të kapluar nga mendimet. Ngërdheshi buzët. Nga kurmi yt u shastisa. Si dhe shumë fjalë të tjera, ndajnate, mugët, frushullima, margaritarta, rrëmeti, fanepse, pikëzuar, kaltëruar, barkuar, malluar, dregëzuar, ciflosur, hiret, degëshumë, kundron, mpakur, farfuritëse, zhbëu, tendëargjendë, degëlulëzuar, e shumë e shumë fjalë të tjera.

Profesor Nashon e sheh ende aktiv si në krijimtari dhe në jetën e tij të përditshme. Pedalet e biçikletës janë hapat e tij të përditshme që shpejton të ndjek pas kohën. Kurmi i tij ende hijeshon me shikimin e thellë e buzëqeshjen e hijshme, që tregon thjeshtësi e dashuri. Ja si e vlerësojnë prozën dhe lirikat e Nasho Jorgaqit disa nga kolegët në zë të letrave shqipe:

Dritero Agolli: -“Proza e Nasho Jorgaqit një prozë e brishtë, e tejdukshme si xham. Ai është një mjeshtër i shquar i bukurisë së fjalës shqipe”.

Nasi Lera: –“Prozën e Nasho Jorgaqit e lexon me një frymë. Të tërheq fortë lirizmi i thellë. Një dhembje lirike që të prek”.

Vath Korreshi: -“Nasho Jorgaqi është një vrojtues i thellë i shpirtit njerëzorë”.

Ilir Yzeiri: -“Vepra e Nasho Jorgaqit është një pasuri e madhe e kulturës shqiptare dhe e rrallë gjithashtu. Ai është nga personalitetet më erudit i letërsisë shqiptare”.

Ymer Çiraku: -“Proza e profesor Jorgaqit ka një harlisje ndjenjash e metafora që të mrekullojnë me aromën e një lirishteje”. Sa më shumë vite kalojnë, vepra e Nasho Jorgaqit po zë vend gjithnjë e më shumë në bibliotekat e në duart e lexuesit shqiptarë. Si një ndjekës i rregullt i krijimtarisë së tij, i urojë jetë të gjatë dhe punë të pareshtur në krijimtarinë e tij letrare e studimore.

Burgu i Spaçit në Listën e Fondit Botëror të Monumenteve për Vitin 2016

Çdo dy vite, Fondi Botëror i Monumenteve (World Monument Fund – WMF), një organizatë e përkushtuar për ruajtjen e vendeve unike kulturore, tërheq vëmendjen për vendet e trashëgimisë kulturore përqark globit që janë në rrezik. Këtë vit, WMF-ja ka përfshirë në listë Burgun e Spaçit, duke cilësuar se pavarësisht se “është në një gjendje të avancuar përkeqësimi dhe meriton të transformohet në një vend modern kujtese”. Të qenit në listën e Fondit Botëror të Monumenteve përfaqëson, përpos vështirësive aktuale të Burgut të Spaçit, një mundësi unike për promovimin dhe ruajtjen e tij, veçanërisht duke e ekspozuar kampin dhe çështjet e ndërlidhua me të në vëmendjen kombëtare dhe ndërkombëtare të specialistëve, mbështetësve dhe donatorëve.Lista e vitit 2016 të Fondit Botëror të Monumenteve vlerëson një përpjekje të re që përfshin institucionet, shoqërinë civile, dhe qytetarët për të krijuar nga rrënojat e Burgut të Spaçit një institucion modern të kujtesës. Meqenëse në Shqipëri nuk ka asnjë vend tjetër kujtese për ish-të përndjekurit politikë, ka një nevojë urgjente për të avancuar dijen, rritur ndërgjegjësimin publik, dhe kërkuar transformimin e Spaçit në një pikë takimi të gjallë, nga ku shqiptarët mund të fillojnë një dialog të shëndetshëm e produktiv për të kaluarën e tyre të vështirë. Kreu i Fondacionit Trashëgimia Kulturore pa Kufij – Shqipëri, Lejla Hadzic, e kënaqur nga përfshirja e Spaçit në listë u shpreh: “Ne shpresojmë që ky të jetë  një lajm i mirë për ish-të përndjekurit politikë që e kaluan jetën e tyre në Spaç dhe kampet e tjera të përqëndrimit. E kaluara e tyre traumatike duhet të ketë vendin e saj në historinë bashkëkohore shqiptare. Kjo listë është një mundësi për të gjithë ne për të shtuar përpjekjet dhe veprimtarinë për kthimin e Spaçit në një vend kujtese, paqtimi me të kaluarën traumatike, po ashtu edhe një qendër edukimi për të gjithë ne që kemi përgjegjësinë të mësojmë ç’ka ka ngjarë”. Duke përfshirë imagjinata individuale, testamente të besimit, dëshmi të tragjedive, dhe kryevepra të inxhinierisë së ndërtimit, vendet e përfshira në listën e vitit 2016 janë monumente të pazëvendësueshme të përvojës njerëzore.

Tipa hajnash në rrafshet letërsi, art, botime

Nga Mexhit Prençi

VËSHTRIM KRITIK SATIRIK

I PARI:

Sipas meje bijtë e njerëzve të shquar, shumica janë të zakonshëm, pakica mediokër, ndërsa trashëgimtarët e denjë, janë të rrallë. Tipi dhe ngjarja që do të janë reale, ashtu si dhe dy tipat e tjerë me bëmat e tyre që do të rrëfej në vazhdim. Tani për tani nuk do t’i personalizoj tipat e hajnave.. Mendoj se gjithkush prej hajnave dhe lexuesve e marrin mesazhin që unë dua të përcjell.

E që ta ngas fjalën, siç thotë Urtaku, djali i një shqiptari të shquar me famë botërore, në shërbim të CIA-as, e prezantoi veten si debil-hajn për të marrë lavdi nga lavdia e të atit.

Një ditë prej ditësh vjen më takon në Bibliotekën Kombëtare, me një dosje të madhe mbushur plot e përplot me dokumente, fotografi, shkrime e gjithçka kish të bënte me të atin. I rekomanduar nga një miku im më fton të shkruaja një monografi për të. Kisha lexuar shumë për bëmat dhe jetën e tij. Ishte Njeri i Jashtëzakonshëm. I premtova se me kënaqësi do ta kryej këtë punë, por tani për tani nuk mundem, jam në përfundim të monografisë “Drama dhe spektakli i ndaluar”. Do të dëshiroja të më prisje dy muaj. Dakord, më thotë. Pa problem.

Librin e bëra gati për botim në harkun kohor të dy muajve. Shtëpia Botuese GVG e përgatiti dhe nxori në qarkullim për njëzet ditë. Po prisja të birin e Njeriut të Shquar, po nuk po dukej. Pas gjashtë muajsh befas vjen në BK ku po shkruaja një ese për hajninë e disa studentëve të magjistraturës dhe doktoraturës, të cilët vidhnin ide. mendime dhe fragmente nga teksti i librit të autorëve të tjerë e nuk shënonin as referencat. Kjo lloj hajnie ishte më e përhapur dhe agresive në rrafshin e muzikës që vidhnin autorësinë e këngës njeri-tjetrit.

Më fton në kafe “Artisti”. Porosit kafe streso, (të shkurtër thuhet rëndom) dhe fërnet branka, sipas dëshirës sime, të cilën e kisha ndër pijet e preferuara. Sapo trokitëm gotat më nxjerr një libër me fotografinë e tij që kishte pushtuar tërë kopertinën e faqes së parë, të cilin e kishte përgatitur një nga gazetarët më mediokër që vraponte e zhvaste debilët të cilët i sillnin dokumente për njerëzit e tyre ose për veten dhe ai i qepte materialet siç i donin ata, me gjilpërë të madhe që qepet samari i gomarit.

Urime, i thashë, ndonëse isha krejt i habitur e pak nervoz. Si mund të shkruhet libër për vete kur nuk je askushi!…

Duke parë fotografinë e tij, i them pse nuk botove më parë monografinë për babain?! Me zë të hollë metalik, çjerrës, më thotë: “Për babain është ky libër”. “Po fotografia jote çdo këtu, o debil”, i them dhe ia hedh librin në tavolinë ku ciflat e gotës dhe lëngu i fërnetit i bien mbi fytyrën e tij të pafytyrë, që si një hajn-debil-ordiner do të marrë lavdinë e të atit e të vishet me të.

Duke lexuar më pastaj librin ku flitej më shumë për këtë hajn-ordinero-debil, se sa për të famshmin të atin e tij, bluaja me veten:

Ç’i shtynë këto njerëz, të paraqesin veten, jo si janë, por si nuk janë dhe vjedhin lavdinë e të tjerëve, në mënyra të ndryshme e të larmishme e pas këtij mashtrimi dhe gënjeshtre, besojnë të pavërtetën si të vërtetë?!…

Sokrati do të thoshte: ”Njeri, njih vetveten!”.

I DYTI:

Një tip tjetër prej hajni ordiner është Korrozi Torrovelli, i cili në fillimviti 2000 braktisi profesionin riparues radiosh dhe televizorësh (teknik i mesëm) dhe hap një shtëpi botuese, mbasi posedonte një vilë dhe kopsht me një sipërfaqe të madhe trashëguar nga prindërit që nuk jetonin më. Është i biri i një artisteje të madhe. E meqë është i biri i saj, në mendjen e tij, ishte ngulitur ideja se dhe ai është i talentuar!…

Ndoshta në profesionin e tij edhe mund të ishte, por fakti që ai zgjodhi një qasje tjetër, e kundërshton këtë. Madje sipas meje ishte qasje e gabuar sepse zgjodhi atë që nuk mund të bënte: në hartime kishte marrë gjithnjë notë minimale, gjuhën shqipe nuk e zotëronte, madje as sot, në një fjali bën pesë gabime drejtshkrimore. Korrozi Torrovelli.

Dikujt ky emër e mbiemër u duket estradesk, në fakt është i tillë, po është emër e mbiemër i vërtetë i botuesit, por një nofkë, sajuar nga një shoqe e klasës që në vitin e dytë të shkollës së mesme, të cilin ai e përdori si pseudonim që kur hapi shtëpinë botuese “Artisti”. Arsyen askush s’e di… Po le të kalojmë tek ajo që është substanciale.

Në shtëpinë botuese mori administratore dhe kompjuteriste pikërisht atë shoqen e klasës që i vuri nofkën. Të dy bashkë si Loli e Coli kryenin punët në shtëpinë botuese “Artisti”.

Pasi kishin botuar disa libra shokësh e miqsh, Torrovellit i shkoi në mendje të botojë libër për mamanë e tij, i nxitur edhe nga një studim i shkëlqyer i kritikut Krist Korabi për këtë artiste të famshme.

Brodhi nga arkiva në arkivë duke fotokopjuar materiale edhe haptas edhe fshehtas; nëpër biblioteka duke grisur herë-herë edhe faqe nga koleksionet e gazetave dhe revistave. Kishte krijuar dy dosje të mëdha, njëra mbushur me artikuj e materiale të tjera shkrimore, ndërsa dosja tjetër me fotografi, nga arkiva e filmit, media elektronike dhe nga jeta private e artistes.

I duhej vetëm autori që të formësonte dhe redaktonte librin. Duke u konsultuar me kompjuteristen, që edhe ajo e kishte lexuar studimin e kritikut Krist Korabi, u dakortësuan menjëherë dhe e ftuan të shkruante monografinë, sepse ishte njeriu i duhur, ndër specialistët më të mirë në rrafshin e teatrit.

Kritiku dhe studiuesi Krist Korabi gjatë leximit të materialeve, seleksionimit dhe përzgjedhjes së tyre, vriste mendjen si ta shestonte, formësonte, strukturonte, madje dhe ta redaktonte vetë librin. Ishte i pakënaqur, nga monografitë e shkruara nga të tjerët, të cilat ishin të rëndomta, uniforme dhe steriotipe.

Pas një monologu të gjatë vendosi të formësonte një tip monografie ndryshe nga të tjerët. Vizioni i tij ishte që nëpërmjet kujtimeve dhe vlerësimeve të aktorëve, regjisorëve e dramaturgëve, si dhe të kritikëve e studiuesve, jepen gjykime profesioniste, ku objektiviteti i vlerësimit është më i madh, figura e artistes, del më e plotë, në gjithanshmërinë e saj, më e skalitur, më e vërtetë, nga shumatura e gjykimeve profesionale, çka sfidohet subjektiviteti, kur autori i monografisë përsërit vetveten dhe mendimet e të tjerëve në forma të ndryshme.

Sprova e doli e suksesshme. Libri u promovua mes vitit 2000, ku u duartrokit Krist Korabi për qasjen e tij dhe Korrozi Torrovelli si botues.

Pas dy vitesh Shtëpia botuese “Artisti” u mbyll. Korroziu u largua nga Shqipëria, shiti shtëpi e katandi. Rikthehet pas pesëmbëdhjetë vitesh dhe do të ribotojë librin e formësuar, strukturuar dhe redaktuar nga Krist Korabi.

Në një drekë të dy vetëm për vetëm Torrovelli i kishte thënë Krist Korabit se mendonte ta ribotojë librin për mamanë, mbasi kanë kaluar 15 vjet që nga botimi i parë. Mund ta ribotosh, i kishte thënë Kristi, por ashtu siç është botuar në vitin 2000. Po të kesh nevojë për mua të ndihmoj. Torrovelli kishte tundur kokën në shenjë miratimi.

Pothuajse dy muaj bashkë në bibliotekë, në kafe e dreka e darka, Kristi e pyeste se ç’po bën me librin, Korroziu i përgjigjej, po punoj. Para se ta nisësh për ribotim, Kristi i kishte thënë më njofto të vij në shtëpinë tënde ta lexoj. Jo, i thotë Torrovelli, mos u mundo, po ta dërgoj me a-mail. Kështu ranë në ujdi.

Të nesërmen kur Krist Korabi, lexoi librin, që në faqet e para kishte vënë duart në kokë…. Ja ç’kishte katranosur Korrozi Torrovelli:

Kishte hequr emrin e autorit dhe shkruar fjalët: Përgatitur nga Korrozi Torrovelli; i kishte fshirë edhe emrin si redaktor dhe e kishte zëvendësuar me togfjalëshin “Ripunuar nga Korrozi Torrovelli”. Pa asnjë kriter, sipas qejfit të tij mediokër kishte zhvendosur nga një kapitull në tjetrin emrat e autorëve bashkë me titujt e shkrimeve disa prej te cilëve ndryshuar, shkruar me gabime skandaloze drejtshkrimore; dy artikuj të tij publicistikë i kishte nxjerrë në faqen ku fillon teksti i librit; kish ndërhyrë tek parathënia e Krist Korabit duke vulgarizuar tekstin e tij, dhe kishte përgatitur një bibliografi, që nuk kishte të bënte me librin e parë.

Sipas mendjes së tij mediokre, në debat me Krist Korabin, ish rropatur ta paraqiste këtë ribotim skandaloz si libër tjetër. Kristi i argumentoi të kundërtën, po Torrovelli nuk kuptonte. Atëherë Krist Korabi i kishte thënë: ”Të fal që nuk e kupton se kjo paçavure që ke bërë nuk është libër tjetër. Ti je bërë njeri tjetër. Për këtë nuk të fal. Je tjetërsuar në hajn ordiner. Hajnia jote është struciane, fsheh kokën e lë prapanicën zbuluar! Nuk ia vlen të merresh me ty! Njeri pa moral, pa vlera… Në djall vafsh!

Në djall vaftë dhe Institucioni i Mbrojtjes të Drejtës së Autorit”.

I TRETI:

Hajnia si dukuri në rrafshin e letrave është sa e re aq dhe e vjetër. Bëmat e tipit të tretë që po ju rrëfej kanë ndodhur në vitet 1980. Shkrimtari X nga qyteti B, merr guximin idiotesk dhe çon një roman për botim në Shtepinë Botuese “Naim Frashëri”. Shefi i redaksisë dhe redaktori gjatë leximit u befasuan dhe mrekulluan. Menjëherë filluan përgatitjen për botim e tij, e në të njëjtën kohë e shpërndanë te recensentët, të cilët ishin nga shkrimtarët dhe kritikët më në zë të kohës. Pas ca ditësh,dy recensentët njëri poet e tjetri prozator, të entuziazmuar kishin sjellë recensionet ku romani vlerësohej maksimalisht dhe autori si prozatori më i shquar i letërsisë sonë.

Shefi i redaksisë në konfidencë i kishte thënë redaktorit, përshtypja jonë e parë, paska qene e saktë, nuk po e presim recensuesin e tretë, nesër po e nisim për botim. Edhe drejtori e kishte pëlqyer dhe më tha niseni urgjent për shtyp, me këtë roman do marrim lëvdata nga lart,.

Të nesërmen shefi sapo e firmos te drejtori shkresën përcjellëse për shtypshkronjë dhe kthehet në redaksi, gjen kritikun që po nxirrte nga çanta recensionin. Sa mirë që erdhe, i thotë, roman i mrekullueshëm apo jo… Po, i mrekullueshëm, artikulon kritiku, do të thosha magjepsës, por…. nuk duhet ta botoni. Shefi i rrahu shpatullat, shaka e bukur kjo…Ndërsa redaktori ngriu… duke parë seriozitetin e kritikut.

Ky roman siç do ta lexoni në recensën time është vjedhur nga një hajn ordiner. Shefi akoma nuk po besonte as kritikun as veten.

U hutua, humbi…

E dini ç’ka bërë, flet me zë metalik, përbuzës, duke i parë drejtë në sy shefin dhe redaktorin, ka përkthyer në shqip romanin e një shkrimtari të madh botëror dhe në vend të emrit të autorit ka vënë emrin e tij!…(Bën një pauzë). Kështu ka bërë me emrat e qyteteve, të vendeve ku zhvillohej veprimi, emrat e lumenjve, të mjedisit e gjithçka tjetër duke i zëvendësuar me emra shqiptarësh dhe emërtime shqiptare…

Shefit iu bë fytyra lulëkuqe, ziente përbrenda. Kur ishte në pikën ku do të shpërthente, kritiku e kupton gjendjen e tij dhe menjëherë nxjerr romanin dhe ua tregon. Ja ky është romani i hajnit debil… Për fat të mirë tuajin dhe timin, e kisha lexuar para dy vitesh…

Shefi s’e përmban vete, shpërthen: “Ta denoncojmë, burgun meriton…”.

Mos u nxito,i thotë kritiku, nuk thua shyqyr që e kisha lexuar dhe nuk po e botojmë, ndryshe do të ishim turpëruar dhe rrezikuar. Shpëtuam të tre nga pasojat…Ta mbyllim këtu e të mos e marrë vesh askush…

Seç bënë me pastaj me pseudoautorin hajn, unë nuk e di, por fjala u përhap në rrethet letrare si një erë e keqe….