Nga Përparim Hysi : Qeni i Degës...(Tregim)

Fehrat Grëmallari qe çuar heret. Më heret se zakonisht. Ka vendosur që të vejë në qytet për të parë babanë e tij, shtruar në spital. Qyteti është larg që këtu, se, edhe po të ecësh "likthi" ( në Myzeqe, likthi përdoret si me vrap), të duhen të paktën nja dy orë të mira. Por Fehrati ia ka gjetur ilaçin kësaj pune. Nuk shkon xhades, por shinave të hekurudhës. Se këto, or byrazer,- thotë Fehrati,- ta bëjnë si tetë me dy. Do e hedhësh vallen sipas muzikës së trenit: s'ka këtu të ecësh navash- navash, sikur m'i ke punët në terezi, por "likthi", sikur nga mrapa, të ndjek dikush me shkop. Nëse nuk e nget këtë "muzikë", mos shkel mbi shina se xërrohesh e thyen hundët copë. Kështu thotë Fehrati dhe kështu do bëj, por, para se të niset për në qytet, ka një punë pakëz me "axhale". Epo me "axhale", pa "axhale",e ka vendosur dhe t'i dalë tymi mu tek "Plepi i Naqes"! "Plepi i Naqes", pak larg që këtu, por bëhet si afër për "habere".
E di që po vrisni mendjen se ç'është kjo "puna me axhale" e Fehratit? Por me radhë dhe, pa u ngutur, se qoftë unë që po e shkruaj, qoftë dhe ju si lexues, nuk kini pse ikni "likthi" si Fehrati.
E, megjithatë, ju mjafton të ndiqni seç bën ai.
* * *
Hodhi sytë andej nga ara e Resulit dhe pa që brigada foragjere kish korrur jonxhën dhe një postat i tërë kish mbetur pa transpotuar. Mori një thes dhe tinzisht hyri tek jonxha, e mbushi dingas thesin dhe, sakaq, hyri në kasolle. E përzjeu jonxhën me kashtë dhe ia mbushi grazhdin lopës. Tani po,- i bëri qejfin vetes,- tani do ia mbushi tenxheren plot "asajta". "Asajta" është e shoqja, por Fehrati, është burrë zakoni dhe nuk e thërret gruan me emër. Do të thoni ju, po mirë, por kur është burrë zakoni, si vete dhe vë dorë mbi jonxhën e kooperativës? "Komprativën",- thoshte,- kurrë s'e kam dashur. Por kur bie kolera (se kolerë e shkuar kolerës), nuk të njehë kush për Sulo-be. Të zë me kuç e me maç. Nuk e do ti, aq m'i bën atij lart, në hyqymet, apo ca më shumë në parti. Por të keqen pepja tyja, kur bën gjyq me kadinë, nuk ka kush ta bënë davanë. Dhe ngeci, karkaleci! Por me komprativën na ka gjetur si me atë që tregojnë: me inat më foli, me inat iu përgjigjësh. Kështu, or tunjatjeta, u bëmë si pakëz hajdut. U bëmë nga e keqja. Unë, që thuaj ti, jam besimtar dhe për çdo të xhuma( të premte) drejt e në xhami. Falesha, or tynjatjeta, dhe hoxha na thosh të parën: mos vidh! E pastaj... të tjera... e të tjera. Por ke parë ti se kujt i polli mendja dhe tak kazmën. Kemi partinë,- i dhanë karar dhe nuk ka ç'na duhet xhamia po dhe kisha. Mirë, o të keqen pepja tyja, ti paske partinë, po unë nuk e dua "atëna" ( këtë po ta them tyja, se Çeçua ka biçak,de), unë dua xhaminë. Le që i prishën, po na thanë:- Prishini ju! Ta lënë dobiçin në derë, badjava. E prishën, e prishën, por ata që vunë dorë, kanë për ta paguar. Më kujtohet që hoxha i paska thënë timati:- Kur të bën lazëm në shtëpi, është harram në xhami!!! Qe i zgjuar hoxha ynë. I binte pragut të dëgjonte dera. Llaf për llaf: në të duhet në shtëpi, merre në komprativë. Ja për atë Zot! Dhe nuk ka shtëpi fshati pa vënë dorë gjakund. Se ndryshe nuk rrohet. Mos shiko qytetin ti. Ata, të qytetit, kanë lindur me këmishë. Ne mbjellim grurë dhe e hanë ata. Na mbiu ibridi në stomaq. Dhe, bereqaves, që kemi lopën se, aha, keq e më keq do qe hesapi.
* * *
E mbaroi atë "punën me axhale", veshi ato shallvaret që mban në sepete si për mik dhe,sa la xhadenë, hipi në trasenë e hekurudhës. Aty ia"shkeli likthi" dhe, o burra, për në spital. Në spital arriti pa ardhur mjekët dhe, pasi la tek komodina e të atit ato që kish përgatitur "ajo" ( e shoqja), priti të vinte mjeku i pavijonit. Edhe për mjekun, e kishte "harxhin" si pakëz më të rëndë: një pulë shqirake që"ajo" e kish rrjepur me kujdes. Erdhi mjeku dhe si "llafosi" mbarë e prapë me të, e ndau fjalën që në fund të javës tjetër, babanë do ta nxirte të shëruar. Lajmi i mirë e bëri si me shend dhe, ca më shumë, që doktori nuk bëri naze për darovinë ( epo darovinë e pëlqen dhe mbreti që ka një mbretëri të tërë,- thotë Fehrati) dhe, sa u përcoll me të atin, u nis për në fshat. U nis për fshat dhe përsëri nga hekurudha. Se ajo"puna me axhale" sikur i është vënë pas si hije dhe, tek hamendëson se ç'do ketë ndodhur kur kanë parë "hatanë" me postatin e jonxhës, sikur merr të trembur dhe jo vetëm nuk i duket se po ikën "likthi", por sikur po ecën sëprapi. Si gaforre! Se këta të qeverisë, po u preke gjëkafshë, mezalla se të falin. Megjithatë, tek u jep këmbëve, sa më shumë afrohet,aq më shumë "largohet". As që e di se ç'ka ndodhur.
* * *
Brigadieri me qerrexhinë erdhën tek ara e Resulit. - Bobo,- vuri kujen. E paskan vjedhur postatin e korrur dhe lopët ta mbajnë kokën tek trarët. La qerrexhinë aty dhe frymën në sektor.- Alarm! Na kanë vjedhur! O burra, të lajmërojmë degën. Rrahën telefonin dhe njoftuan. Kur Fehrati qe në qytet, operativi me policin që kishte qenin e Degës, mbrriti mu tek postati i jonxhës. Qeni u vu në kërkim dhe arriti tek kasollja e Fehratit. Lopa ia kishte "zbardhur" faqen se e kish kollofitur duke mos lënë asnjë fije, por qeni hungëronte. U informuan se pritej që të kthehej dhe zunë, si të thuash, pusinë.
- Ja,- bërtiti brigadieri. Qy që vjen hekurudhës është hajduti, Qy është Fehrati. E lanë sa u afrua dhe i lëshuan qenin. Qeni mend iu hodh sipër. - Hë,- tha operativi,- vëri hekurat se është hajdut.
- Ore, ça hajduti,- thoni ju. Unë qeshë në spital.
- Qe në spital, por qe pas"dasmës",- foli tërë inat operativi. Ke vjedhur jonxhën e kooperativës , se kot nuk t'u hodh qeni në kokë.
Por Fehrati i kish shkuar kësaj pune me "axhale" jo pa rriskuar, se kollaj nuk ia hante qeni shkopin dhe, sikur kjo punë nuk kish të bënte me të, ia zbrazi:
-Pse qenit i besoni ju? Por qeni, po nuk të njohu, të hidhet në kokë,se ndaj është qen. Ja hajde pakëz tek oborri im dhe ta lëshoj atë Balikun tim, po të shohësh ti, pastaj, e kam vjedhur unë apo ti jonxhën. Ky sherr hidh e prit sikur po zgjaste shumë dhe, dalngadalë, u grumbullaun njerëz si shumë. Fehrati kur pa se një anë e ballancës sikur po anonte nga ai, vazhdoi:- Ore shoku operativ, e di ti që qeni, ndonjëherë, ha dhe të zotin, se nuk e njeh?
Ja,- tha,- e sheh Hekuranin ( ky njihej si kalibalash se qe infermieri më i vjetër jo në fshat, por dhe në qytet). Pyete, pyete Hekuranin. Këtë desh e hëngri qeni i tij, se qy natën del nga shtëpia dhe natën kthehet. Kaq u desh dhe njerëzia ia dhanë të qeshurit,se e dinin të gjithë që kështu i kish ndodhur Hekuranit. Kish hipur në fik që të hante fiq dhe i biri, tak dhe i lidhi qenin tek fiku. Kur bëri të zbriste,qeni mend këputi zinxhirin. Ai që lart nga fiku, britmën që të hiqni qenin se mos e hante. Shpotia qëlloi në shenjë dhe operativi me policin e qenit u larguan. Fehrati u mbush me frymë, por "shakanë" me zarar, nuk e harroi.
-Desh ika për dhjamë qeni nga qeni i Degës,- më tha. Por bereqaves nga Hekurani.
* * *
Epilog...
Unë këtë tregim nuk do ta kisha sjell fare, sikur mos përkonte me diçka të përafërt me këtë "qenin e Degës" që desh mori më qafë Fehratin. Por, në e përcolla për lexuesit, e bëra nga një njoftim që, për mua, është paksa jo vetëm tronditës, por dhe jo plotësisht i besueshëm. U njoftua se për persona që shërbejnë në politikë a në organe të specilaizuara, veç tjerash, do bëjnë "provën" e "makinës të së vërtetës". Jo vetëm jam anti asaj "makine", por, kam frikë, se një"makinë" e tillë zor se i afrohet dhe "qenit të Degës", se atij të Hekuranit që hante dhe të zotin, jo që jo.
Por, në fund të fundit, pse do t'i hajë "qeni i Hekuranit" këta politikanë tanë që janë "qelibarë" në të gjitha drejtimet?!!!

Tiranë, 22 prill 2016

Në 100-vjetorin e lindjes, Vlora nderon Qemal Haxhihasanin, personalitetin e shquar të arsimit dhe folklorit shqiptar

Prof. Dr. Gaçe: “Akademia e Shkencave, duhet të kontribuoi në botimin e materialeve më vlerë kombëtare e shkencore të prof. Qemal Haxhihasanit, të cilat janë një material i gjallë i shpirtit artistik popullor, që i duhen brezave të sotëm dhe të ardhshëm”

Vjollca TYTYNI BIRAKU

Prof.dr. Bardhosh Gaçe, kishte kohë që po punonte me përkushtim për organizimin e një evenimenti shkencor, për jo vetëm për bashkëshoqëruesin e tij shkencor por edhe për mikun e tij, Qemal Haxhihasani. Në sallën e konferencave “Rilindja” të Universitetit “Ismail Qemali” në qytetin e Vlorës, gjithçka ishte përgatitur me kujdes për të prezentuar sa më denjësisht figurën e folkloristit të shquar z. Q. Haxhihasani, e cila u shpalos nga albanolog dhe njohës të mirë të punës dhe gjithë aktivitetit të tij studiues në fushën e kërkimit shkencor.

Ndjehem e detyruar të përkufizoj më këtë rast, impenjimin e dr. Bardhosh Gaçes, i cili si një studiues i mirëfilltë i fushës së albanologjisë, në mënyrë kronologjike servoi për të pranishmit dhe njohësit e kësaj figure të shquar, jetën dhe gjithë krijimtarinë e këtij udhëtari të fushës së shkencës dhe të dijes. Edhe pse, përkundër gjithë angazhimit dhe falë modestisë që mbizotëron në personalitetin e tij, prof. Gaçe e dinte se, një organizim i tillë, nuk do mund të përjetësonte brenda një dite punën e palodhshme të Qemal Haxhihasanit, këtij intelektuali të shquar. Sidoqoftë, ajo që është me rëndësi, ka të bëjë me mirënjohjen qytetare e intelektuale te njerëzve dhe vlerave tona të çmuara kombëtare.

Takimin shkencori me rastin e 100-vjetorit të lindjes së dijetarit Q. Haxhihasani e hapi dr. Ermir Xhindi, shef i Departamentit të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë në Fakultetin e Shkencave Humane të Universitetit të Vlorës, ku ishin të pranishëm studiues nga Shqipëria, Tetova e Prishtina. Në seancën e punimeve shkencore të Konferencës me kumtesat e tyre u paraqitën: prof.dr. Agron Xhagolli, folklorist nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë (QSA), i cili u përqëndrua në temën: “Personaliteti i prof. Qemal Haxhihasanit, dje dhe sot”, më pas referuan edhe prof.dr. Nexhip Mërkuri, në temën: “Qemal Haxhihasani për të folmet e fshehta të Përmetit dhe prirja e tyre si pasuri gjuhësore”, studiueset dr.Vilma Bello e dr. Migena Balla, të cilat referuan në materialin me temë “E folmja e Çamërisë, si një hulumtim i thellë e krahasues i dialektologut Qemal Haxhihasani, ndërsa, prof.dr. Hamit Xhaferi (pedagog i Universitetit të Evropës Juglindore, Tetovë) trajtoi ndihmesën e Q. Haxhihasanit për arsimin shqiptar në Tetovë, ndërsa, Albert Habazaj, referoi në temën “Qemal Haxhihasani, një Gjolekë i Folkloristikës shqiptare”

Dr. Leka Skëndaj, gjuhëtar dhe pedagog i Departamentit të Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë, në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë, shtjelloi kumtesën në temën: “Sfida të kristalizimit të metodologjisë në kërkimet dialektore dhe ndihmesa e prof. Qemal Haxhihasanit”. Ndërlidhur me këtë, dr. Leka Skendaj, ndër të tjera theksoi se: “Prof. Q. Haxhihasani, me pasoinin e lindur u bë i dallueshëm si në  tipologji ashtu edhe në përmbajtje. Dialektologjia, edhe pse nuk mbeti fusha kryesore e studimeve të mëtejshme të tij, që në vitet e para të veprimtarisë shkencore, është bërë objekt i trajtesave dinjitoze për vetë shkallën e profesionalizmit dhe të racionalitetit të problematikave që parashtron, duke u paraqitur kësisoj si model i formatit metodik për studiuersit e tjerë”. 

Prof. L.Skendaj, duke u ndalur në punimet kërkimore në fushën e dialektologjisë të prof. Q. Haxhihasanit, tha se: “Punimet dialektore të profesor Qemal Haxhihasanit, mbeten opus më vete në shtrirjen e gjerë të interesave shkencore të tij. Studimi në nivel monografik i të folmes së Sulovës dhe më pas përqasja me atë të Polisit, si pjesë e grupit kalimtar, mbetet pa dyshim ndër të parët e këtij lloji, duke u bërë kësisoj si modelues i metodologjisë së gjurmimit, regjistrimit, përqasjes dhe krahasimit të dukurive dhe fakteve gjuhësore”.

“Kështu, dr. Leka Skendaj, u ndal edhe në studimin e fonemës së labializimit të a-së, nga ana e studiuesit Q. Haxhihasani, pët të cilën ai tha se: “Atë e gjejmë me graduacione të ndryshme edhe në të folme të tjera të vendit tonë, si në gegërishten lindore (në Kosovë, në rrethinat e Shkupit, në Tetovë e Gostivar dhe pjesërisht në malësinë e Gjakovës). Këtu, jo vetëm a-të e nazalizuara kthehen në o (hona, gjon, thon, ngron) por edhe ato a që nuk janë në pozicion afër bashkëtingëlloreve hundore, paraqesin në disa raste nuance labializimi, si qof (qaf), fore (fare), firor (firar)”.

Gjatë kësaj analize të thuktë dhe interpretimeve të çështjeve fonetike, dr. L.Skendaj në fund të kumtesës së tij përqëndrohet në hundorësinë, që, sipas tij, nuk duhet të kenë qenë si rezultat i veprimit të drejtpërdrejt të trajtave jugore mbi ato veriore, por një aspekt zhvillimi i atij ligji të përgjithshëm që ka përftuar rotacizmi në dialektin e jugut”.

Gjatë kësaj seance folën edhe studiues të tjerë, ndërsa senca e dytë e kësaj Konference Shkencore vazhdoi me kumtesat e studiueseve Arjana Seiti (QSA) dhe dr. Gladiola Elezi, ndërsa, dr. Edlira Çerkezi, paraqiti kumtesën “Veçori të përmbledhjes ‘Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun’ të Qemal Haxhihasanit”.

Duke u mbështetur në trashëgiminë e pasur fokloristike të Qemal Haxhihasanit, dr. Edlira Çerkezi, theksoi se: “Jam ndalur vetëm në një aspekt, atë të studimit dhe botimit të tregimeve dhe këngëve popullore për figurën legjendare të Gjergj Kastriot Skënderbeut. Figura e Skënderbeut dhe Moti i  Madh i tij, na vijnë në dy përmbledhje kryesore: ” Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun“, (1967 ) dhe “Epika Historike I” ( 1983 ), por edhe mjaft artikuj dhe botime të kohës. I tërë ky mjedis dhe figura e kryeheroit tonë sillen prej Qemal Haxhihasanit si një dëshmi e gjallë dhe mjaft  e rëndësishme e cila na flet për ekzistencën e një  epike historike të shqiptarëve të shekullit të XV. Është pikërisht ky syth këngësh që na vjen si jehonë nga poezia popullore arbëreshe, por edhe vise të tjera të Shqipërisë”.

“Në punën gjurmuese të profesor Qemal Haxhihasani, -potencon më tej dr. Edlira Çerkezi, -përfshihen edhe mjaft këngë të tjera nga vatra e kryetrimit, Kruja, por edhe prijësa të tjerë si: Gjergj Arianiti,Vrana Konti,Tanush Topia. Andaj, është meritë e Qemal Haxhihasanit që ai mbodhi mjaft tregime popullore ku zbulohet Sënderbeu si një udhëheqes popullor, kryeprijës në betejat e Gurit të Bardhe dhe Fushë Kuqe, Shën Gjergj, Sfetigrad, Kastriot, Grazhdë, Oranik etj”.

Me të drejtë profesor Qemal Haxhihasani në parathënien e botimit të “Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun” si dhe disa artikuj të tjerë që trajton, e paraqet figurën e Skënderbeut të mençur e trim dhe herë herë hiperbolike….Ai argumenton edhe legjendaritetin që merr epoka e Skënderbeut dhe trimëria e tij e cila përcillet me një botë të pasur poetike dhe gjurmë të thella të elementëve baladikë”, ka përmbyllur fjalën në kumtesën e saj, dr. Edlira Çerkezi.

Ndërsa,në këtë Konferencë shkencore organizuar në 100-vjetorin e lindjes së personalitetit të shquar Qemal Haxhihasani, referuan me kumtesat e tyre edhe dr. Artan Xhaferaj, dr. Enkelejda Billa, Orjona Shegaj (QSA), Ermela Broci (QSA), Agron Xhaho, kurse në emër të familjes, përshëndeti e bija e Qemal Haxhihasanit, Jeta Haxhihasani, e cila në monitor komentoi një seri fotografishë të disa prej aktiviteteve më të rëndësishme nga jeta dhe veprimtaria e Qemal Haxhihasanit.

Referatin përmbyllës “Profesor Qemal Haxhihasani, albanologu ynë i shquar” e mbajti prof.dr. Bardhosh Gaçe, “Mjeshtër i Madh”. I ngarkuar me gjithë organizmin e këtij evenimenti, prof.dr. Bardhosh Gaçe, theksoi se: “Qemal Haxhihasani, një jetë të tërë la gjurmët e veta në kulturën dhe shkencën shqiptare.  Siç u vu në dukje edhe nga kumtesat dhe diskutimet e stuiduesve të tjerë, atëherë themi se, Qemal Haxhihasani është një shembull i rrallë i shkencës shqiptare. Një jetë të tërë në heshtje e pa bujë, ai punoi më një përkushtim të rrallë si mësues në disa treva shqiptare, si pedagog e specialist. Ai u afirmua si pedagog e specialist, si folklorist, etnolog, dialektolog e leksikograf. Ata që e kanë njohur dhe punuar me të, ata që kanë bashkëpunuar dhe mësuar prej tij, përherë sjellin ndërmend portretin dhe personalitetin e tij të rrallë për kulturën dhe shkencën, me kërkesa të rrepta ndaj vetes me dëshira të mëdha për të ndihmuar studiuesit e tjerë”, është shprehur ne referencën e tij, prof. Bardhosh Gaçe. Më tej duke u futur në gjithë krijimtarinë historike e shkencore të prof. Q. Haxhihasanit, prof. Gaçe tha se: “Ky dijetar i rrallë i kulturës shqiptare, ka një varg botimesh folklorike, etnologjike, dialektologjike dhe kërkimore, të cilat tashmë shërbejnë edhe si burime për studiues të tjerë. Në veprimtarinë e tij të gjerë e të larmishme ai arriti të afirmohet si një ndër folkloristët më të shquar të folkloristikës shqiptare. Kujtojmë këtu, botimin prej tij të “Bletës shqiptare”, të Thimi Mitkos, një punë voluminoze e me kompetencë, transkriptuar në pëlhurë alfabetin e sotëm, të pajisur edhe në jetën dhe veprimtarinë e këtij rilindasi”.

Ndryshe, prof. Gaçe, figurën e prof. Haxhihasanit e kundroi jo vetëm në sferën intelektuale por edhe në atë të njohjes dhe miqësisë me shumë personalitete dhe dijetarë të shquar. “Qemal Haxhihasani ishte edhe një mik i mirë i mjaft studiuesve të shquar”, -tha në kumtesën e tij, dr. Gaçe, -siç ishin: E. Çabej, Shaban Demiraj, Anton Çeta, Mahir Domi, A. Xhuvani, Sadri Fetiu, Mark Krasniqi, dhe i atdhetarëvee e dijetarëve të tjerë evropian, si: Lluka Perrone (Luca  Perrone) e Antonio Belluci.

I gjithë qëllimi për organizimin e këtij evenimenti, i cili përkonte me 100-vjetorin e lindjes së intelektualit të shquar Qemal Haxhihasani, për prof. Gaçen kishte edhe një destinacion tjetër, lidhur me mundësinë e angazhimit insititucional për botimin e shumë veprave të këtij personaliteti me vlera kombëtare.

“U fol këtu për botimet e Qemal Haxhihasanit, por, unë mendoj se vepra e tij dialektologjike, folkloristike, etnografike e letrare ende është në arkiva. Por, ç’mund të bëhet në të ardhmen?”, shton pyetjen e tij dr. Gaçe.  “Andaj, -potencon më tej dr. Gaçe, -duke e ndjerë të nevojshme angazhimin dhe kontributin për pasurimin, botimin dhe arkivimin e pasurisë sonë kombëtare, të cilin jo vetëm njerëzit arsimdashës, por atë me patjetër duhet ta kenë në konsideratë edhe institucionet tona shtetërore”. Pëmes këtij ‘selami’, prof. Gaçe, në këtë konferencë shkencore kërkon që: “Institucionet shkencore si Akademia e Shkencave, të kontribuoi në botimin e materialeve më vlerë kombëtare e shkencore të prof. Qemal Haxhihasanit, të cilat, duke marrë në konsideratë pikërisht veprat e këtyre dijetarëve si: Qemal Haxhihasani, Rrok Zojzi, Rebi Alikaj janë një material i gjallë i shpirtit artistik popullor, që i duhen brezave të sotëm dhe të ardhshëm”, e përmbyll, kumtesën e tij, dr. Bardhosh Gaçe, duke theksuar në fund se, ky takim që përkon me 100-vjetorin e lindjes së intelektualit dhe folkloristit të shquar Qemal Haxhihasani, nuk përmbyllet këtu por do të vazhdoi me sesione të tjera të cilat do të zhvillohen edhe në Kosovë e Maqedoni, ku prof. Haxhihasani kishte vepruar dhe krijuar gjatë gjithë jetës së tij.

Konferenca Shkencore me temë: “Qemal Haxhihasani, personalitet i shquar i arsimit dhe i folklorit shqiptar”, u organizua nga Universiteti “Ismail Qemali”, Vlore, Departamenti i Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë në bashkëpunim me Qendrën e Studimeve Albanologjike (QSA).

Qemal Haxhihasani u lind në qytetin e Elbasanit më 16 shkurt 1916 dhe u nda nga jeta më 1 shkurt 2002. Ai dha një ndihmesë të çmuar në fushën e historisë së folkloristikës shqiptare dhe konsiderohet si një ekspert i letërsisë popullore shqiptare, si eksplorues, gjurmues e hulumtues, i cili njëkohësisht ishte i lidhur ngushtë me poezinë popullore, ku punoi dhe u anagazhua në realizimin e shumë teksteve të këtij zhanri krijues të letërsisë sonë.

 vjollca_tytyni@hotmail.com

 Lexoni edhe:

http://floripress.blogspot.com/2013/02/marinaj-nje-pasurues-i-lingusitikes-se.html

LETËR E HAPUR NGA UNIONI I SHKRIMTARËVE DHE KRITIKËVE SHQIPTARË L’UNION DES ECRIVAINS ET DES CRITIQUES ALBANAIS

UNIONI I SHKRIMTARËVE DHE KRITIKËVE SHQIPTARË

L’UNION DES ECRIVAINS ET DES CRITIQUES ALBANAIS

Rr PRISHTINA E RE –KULLA POETIKE E mail:reshats@hotmail.frTel:044 111 430

Prishtinë, më 22 prill 2016

LETËR E HAPUR DREJTUAR:

QEVERISË SË KOSOVËS

SHEFI TË ZYRES SË BE-së SAMUEL ZHBOGAR

SHEFES SE  POLTIKES SE JASHTME TË BE-së  FEDERICA MOGHERINI

MINISTRIA E INTEGRIMIT APO E DEZ-INTEGRIMIT E BEKIM COLLAKUT ? !

Ministria e Entegrimit Europian , është një ministri e sajuar për vendet e mbrapambetura dhe monitorohen nga tjerët , në mënyrë që t'ua mësojnë hapat e parë drejt civilizimit botëror. Vendet e pazhvilluara po të mos e kenë një mbikëqyrje ndërkombëtare do të krijonin kaos politik që vendin do ta çonin drejt një lufte qytetare, sepse klasa poltike e këtyre vendeve (në të cilin bënë pjesë edhe Kosova), dirigjohet nga instikti shtazarak.

Duke u nisur nga fakti se Ministria e Integrimeve së Republikës së Kosovës, është kompetente për integrimin e Kosovës dhe qytetarëve të saj sa më mirë e më shpejt qytetarët e Bashkësisë Europiane, asociacionet e ndryshme kulturore dhe jo kulturore i drejtohen kësaj ministrie për përkrahje dhe mbështetje të projekteve të tyre që ndikojnë në integrimin e qytetarëve tanë me popujt tjerë europian.

Një përpjekje të tillë vite më radhë e bëri edhe kryesia e Unionit të Shkrimtarëve dhe Kritikëve Shqiptarë, duke ia prezantuar dhe konkuruar në këtë ministri me disa projekte kulturore që dukshëm ndikojnë në integrime europiane.

NË VEND TË PËRRGJIGJES- KËRCËNIM FIZIK

Këto ditë,  RESHAT SAHITAJ përgjegjës i Unionit të Shkrimtarëve dhe Kritikëve Shqiptarë, nuk iu lejua as ta protokolonte projektin kulturor për subvencion lidhur më një projekt kulturor, madje një zyrtar i lartë i kësaj ministrie iu kërcënua fizikisht duke e thirrur në përforcim një punëtor të sigurimit, thuase një nuk ishte i mjaftueshëm.

Zyrtari i kësaj ministrie siç dukej kishte kompetenca të plotfuqishme të rrahte fizikisht kë do dhe kur të do të gjithë ata që guxojnë t'ia kundërshtojnë mendimin e tij shkalla e inteligjencës e të cilit nuk mund të ishte më e lartë se e një qeni.

SQARIM

Unioni i Shkrimtarëve dhe i Kritikëve Shqiptarë, gjermë tani ka realizuar takime letrare, tribuna shkencore më krijuesit më eminent botërorë si : Franca, Belgjika,Spanja,Greqia,Rusia,Anglia, Italia, Argjentina…

Në këto aktivitete kulturore moren pjesë krijuesit më në zë shqiptarë si:Ali Podrimja,Gani Xhafolli, Rexhep Qosja, Sadri Fetiu,Begzat Baliu …..

Në vitin 2014 iu kemi drejtuar kësaj ministrie , por kurrë nuk janë përgjigjur.

Në vitin 2015, poashtu iu kemi drejtuar kësaj ministrie duke i protokoluar projektet si psh dokumenti :6/05/2015 PRANUAR & dokumenti 24/06/2015 PRANUAR.

Pavarësisht se projektet tona, ndihmojnë dhe kontribuojnë nê integrimet europiane, Ministria Integrimit Europian, harruan të përgjigjen vitin e kaluar , ndërsa tani u kërcënuan fizikisht. 

Përfundim

Zyrtaret e lartë apo sigurimi qeveritar, nuk ka të drejt të sillet brutalisht më asnjë qytetar të Kosovës !

Zyrtarët qeveritarë, të shqyrtojnë kerkesat dhe projektët e qytetarëve tanë objektivisht!

Zyrtarët e qeverisë sonë, t'i velrësojnë projektet në baza të vlerave e jo të klaneve poltike dhe familjare !

Drejtësia të marra masa ndëshkuese ndaj zyrtarëve të qeverisë që sillen brutalisht ndaj intelektualëve dhe ndaj çdo qytetari të Kosovës !

Kjo nuk është Kosova për të cilën është derdhur gjaku i dëshmorëve !

Kjo nuk është Kosova për të cilën kemi vepruar dhe sakrifikuar tërë jetën !

Kosova nuk është pronë private e disa zyrtarëve matrapaz, mafiozë !

NË KOSOVË TË MBIJETOJË E TË ZHVILLOHËT  FJALA E LIRË DHE MENDIMI KRITIK ! 

RESHAT SAHITAJ, kryetar i Unionit të Shkrimtarëve dhe të Kritikëve Shqiptarë

Tel 044 111 430 

PS. Kjo letër do u dergohet të gjithë eurodeputetëve nê Bruksel

Të gjitha abmasadave te huaja në Kosovë dhe institucioenve tjera nderkombetare në Bruksel

Histori shokuese: Në një skutë të fshehur u konsumua marrëdhënia jonë e parë

Poetja Misterjoze


Histori shokuese: Në një skutë të fshehur u konsumua marrëdhënia jonë e parë

E di që kur të lexoni letrën time do të shokoheni, ndoshta edhe do të më urreni, por mua do të më vinte shumë mirë sikur qoftë edhe një lexues ta kuptonte gjendjen time dhe të mos mendonte keq për mua. Kam një sekret të madh brenda vetes, të cilin vendosa ta ndaj me shumë njerëz, duke ruajtur anonimatin. Kam mëkatuar, por në emër të dashurisë.

Po shkoj drejt të dyzetave dhe jam rritur në frymën e historive të dashurisë të romaneve që lexoja kur isha e re. I përpija ato histori me shpejtësi skëterre dhe më pas ëndërroja se si do të ishte jeta ime, si do të ishte njeriu që do të kisha në krah, si do të ishte marrëdhënia jonë. Kisha krijuar shumë ide, shumica e të cilave qenë të gabuara, gjë që e kuptova kur hapa sytë dhe pashë që jeta e vërtetë ishte ndryshe.

U martova me një njeri të mrekullueshëm, por me të cilin çdo gjë shkonte qetësisht. Mbështeteshim dhe e respektonim njëri-tjetrin, por asnjëherë nuk i përjetova ato skenat e fuqishme të dashurisë si nëpër faqet e librave. Unë ëndërroja që dikush të më merrte me forcë, të më rrëmbente, të bënte dashuri me mua për netë të tëra.

Nisa të jetoja monotoninë e ditës, duke e pranuar si një pjesë normale të jetës së gjithsecilit. Gjithçka që tashmë doja ishte një fëmijë. Isha e dëshiruar për të pasur dashuri dhe, duke qenë se nuk e merrja dot nga bashkëshorti im, doja të paktën të provoja dashurinë e nënës.

Por me burrin, pavarësisht se kishim marrëdhënie, unë nuk po mbetesha dot shtatëzënë. Unë ia vija fajin natyrës së marrëdhënies sonë. Ne bënim dashuri si me buton, sikur na detyronte njeri dhe jo sikur e donim me të vërtetë këtë gjë.

Pavarësisht nga gjendja që po kaloja, asnjëherë nuk e kam menduar që do ta tradhtoja tim shoq. Pavarësisht se mbetesha një femër shumë pasionante, e dija që tashmë jeta ime kishte marrë një drejtim të caktuar dhe nuk mund të bëja gabime të tilla, por Zoti gjeti pikërisht atë kohë për të më bërë dhuratë dashurinë e jetës sime. Arbeni ishte shoku i burrit tim. E di çfarë po mendoni, që është diçka e pështirë ajo që do t’ju tregoj, por në fakt e di që ju kurrë nuk do ta kuptoni dot atë që ndieja unë në ato momente. Unë doja të ndihesha femër, e dashuruar, ndaj dhe vendosa t’i pranoja përkujdesjet e Arbenit, të cilat në fillim ishin miqësore dhe më pas nisën të kishin natyrë sentimentale.



Me rastin e një feste të organizuar, në një skutë të fshehur midis një morie njerëzish u konsumua marrëdhënia jonë e parë. Ishte e fuqishme, e plotë, shpërthyese. Asnjëherë nuk isha ndjerë ashtu. U ndjeva femër, u ndjeva e re, u ndjeva sërish plot jetë dhe besim.

Kur ishim në festa apo raste të tjera shiheshim e prekeshim vjedhurazi sa herë mundeshim. Ishte një situatë absurde, por shumë joshëse. Të gjithë festonin, bisedonin, bërtisnin dhe në mes të asaj rrokopuje dy njerëz po i shprehnin ndjenjat njëri-tjetrit vetëm me sy. E ndjeja që mezi merrnim frymë.

Sigurisht që pasuan shumë takime të tjera. Sigurisht që e dija se ishte një gjendje që nuk do të mund të shkonte asgjëkundi, por nga ana tjetër ndihesha mirë, e dëshiruar, nuk doja që kjo lidhje të mbaronte.

Ndërkohë, marrëdhëniet e mia me tim shoq vazhdonin, por ishin më te rralla. Më dukej si një njeri i panjohur në krevat, ndërkohë që në jetën tonë të përditshme ai vazhdonte të ishte bashkëshorti im i dashur. Ishte shumë e çuditshme ajo që ndieja.

Por e gjithë situata u përmbys kur mora vesh se kisha mbetur shtatzënë. U lumturova, isha në qiellin e shtatë sa për një moment harrova të mendoja se kush mund të ishte babai i foshnjës.

Aty e kuptova që kishte ardhur momenti për ta zgjidhur të gjithë situatën në të cilën ndodhesha. Arbenin e doja, por edhe tim shoq nuk mund ta lija. Vendosa të flisja me Benin. Kur i thashë që isha shtatzënë, ai u gëzua gjithashtu.
“Unë e dua shumë këtë fëmijë!”, i thashë, “më shumë se çdo gjë tjetër! Nuk dua të bëj asgjë që mund ta dëmtojë atë, dua që të ketë një të ardhme të sigurtë!”.

“Dhe ne do t’ia sigurojmë!”, më tha ai.

“Jo ne, unë! Unë dhe ai që duhet të jetë babai i tij!”, iu përgjigja.

Arbeni nuk më foli. Më tha që nuk do të lejonte asnjëherë që fëmija i tij të rritej pa babain e vërtetë. U zumë gjatë. Unë nuk doja që ai të ndërhynte. I thashë që unë vazhdoja të kisha marrëdhënie me burrin tim. Kjo gjë e nxehu jashtë mase.

Në atë kohë nuk e dija se ku isha. Çdo zile telefoni, çdo e rënë dere më dukej si shkatërrimi im, sikur ishte Arbeni që kishte ardhur për të treguar gjithçka, por Arbeni nuk u duk më. Asnjëherë. Pas një muaji frike im shoq më tha se ai ishte larguar jashtë vendit përgjithnjë dhe që më bënte të fala pasi nuk kishte pasur mundësi të gjente kohën për të më takuar.

U lehtësova. Pikërisht në atë moment i thashë bashkëshortit tim se isha shtatzënë. Tani djali im është shtatë vjeç. Arbeni nuk është bërë më i gjallë. Unë vendosa që të mos ia bëja analizat e AND-së djalit tim. Nuk e di i kujt është ai fëmijë natyralisht, por realisht, ai është fëmija im dhe i bashkëshortit tim, është fëmija që na ka zbukuruar jetën. Ne jemi prindërit që e duam dhe e rrisim. Kjo ka më shumë rëndësi nga të gjitha.

Ne, njerëzit që ikëm (për fëmijën refugjat të mbytur në det)

Nga Veton Surroi

Është i veshur me rrobat e veta më të mira sepse ne, njerëzit që ikim, i veshim fëmijët tonë me rrobat më të mira. Duam që ata që na presin, kur ne ikim, të na shohin më së miri. Nuk duam që të na shohin si ikanakë. Duam që të na shohin ashtu si jemi, ndoshta edhe më të mirë se jemi. Nuk duam të koritemi. Nuk duam të koritemi edhe kur e dimë se nuk do të hamë, nuk do të pimë, nuk do të dimë ku do të flemë. Duam të dinë se kur kemi ikur, kemi pasur një copë vete dhe se nuk e lamë pas. Kemi lënë shumëçka tjetër. Ndonjëherë shpresën, ndonjëherë gëzimin, ndonjëherë forcën që të na shpjerë te e mira.



Kur e veshim me rrobat më të mira duam të dinë se ne kujdesemi për tonët, edhe kështu, edhe kur ikim. Duam të dinë se kur kemi lënë ndonjëherë shpresën, ndonjëherë gëzimin, ndonjëherë forcën që do të na shpjerë te e mira nuk e kemi lënë prapa veten. Atë që e kemi rigjetur në mëngjes, kur e kemi veshur të birin me rrobat më të mira.
Sepse ato, rrobat më të mira, do ta mbrojnë prej qiellit që errësohet, valës së detit , shpirtrave të këqij . Do ta mbrojnë prej fatit.
Do t’ia ndjellin të mirën. Atë që na humbi ne, njerëzve që ikim.
Ato, rrobat më të mira, do ta çojnë në bregun tjetër, atë breg që është krejt tjetër prej këtij në të cilin jetojmë; në bregun tjetër ku nuk të zgjojnë pushkët, as barku i zbrazët e as ëndrra frikësuese e prindërve se e nesërmja nuk do të gdhijë.
Ne, njerëzit që ikëm, njerëzit që ikim, ne shqiptarët dhe të gjithë të tjerët si ne, humbëm një tonin sot. E kishim veshur me rrobat e veta më të bukura. Dinim se do të sfidonte qiellin e errësuar ,edhe valët, edhe shpirtrat e këqij.
Kaq dinim.

“Heroi i Popullit” Dedë Gjo’Luli, në letërsinë gojore, të kultivuar dhe atë dokumentare

Besoj bashkarisht, gjithë sa jemi të pranishëm,i bashkohemi mendimit që dekada me radhë, sidomos në rininë tonë dhe shumë më vonë, njëra prej shëmbëlltyrave që ndikoi fuqishëm në formimin tonë patriotik , atdhedashës, qe padyshim shëmbëlltyra emblematike e “Heroit të Popullit”Dedë Gjo’ Luli, në personalitetin civil dhe ushtarak të të cilit do të manifestohej impenjimi total deri në pikën e fundit të gjakut në emër të mbrojtjes së trojeve tona dhe të një ardhmërie në liri, në pjesën tonë të diellit, përballë barbarisë sa klasike, sa moderne të pushtuesit osman dhe po aq ndaj sjelljes sa grabitqare, sa asimiluese të kontinentit plak me mbështetje gjithherë nga oreksi aneksues i shovinizmit fqinj . Synimin fisnik të kësaj veprimtarie, organizuar nga shoqata patriotike -atdhetare “Malësia e Madhe”Nderi i Kombit”” me president z.Sytki Ndrecaj, e lexoj si një apel për një reflektim serioz ndaj obligimit që ne kemi për një analizë kritike, bashkëkohore, të personaliteteve, dëshmi dhe aq më shumë faktorë në historinë tonë kombëtare, ndryshe si njëlloj emergjence sui-generis në posthistori, në kontekstin e kontestimeve deri edhe denigrimeve të pamotivuara profesionalisht si njëra nga plagët e tranzicionit tonë të tejzgjatur në mjedisin tonë nga ai i zakonshmi deri tek ai akademik. Ky akt reflektimi vjen si sfidë serioze ndaj asaj filozofie mjerane, që, ndonëse vetëdija jonë e shëndetshme popullore, etike, letrare dhe historike nuk i nxjerr dot nga vetvetja vlerat dinjitoze historike, tek shqiptari i ditëve që po jetojmë, mjerisht ,vërehen deri prirje të dukshme për të injoruar apo denigruar,këtë vetvete, historinë e kombit të tij, sa klasike, sa moderne.Absurditeti i këtij qëndrimi sa tragjik, sa komik manifestohet me denigrimin drejtpërdrejt apo në mënyrë të tërthortë të figurave serioze, faktorë prehistorikë dhe historikë, që nga epoka iliro-shqiptare, ku shkëlqyen figura të tilla si Agroni, Genti apo Teuta, vijon me epokën e lavdishme antiosmane të “Heroit tonë Kombëtar “ Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, pasurohet me cinizmin injorues ndaj figurave të tilla, si: “Heronjtë e Popullit”: Ismail Qemali, lideri historik i Pavarësisë së Shqipërisë,Luigj Gurakuqi, sekretari dhe njëri nga bashkëluftëtarët më dinjitozë të Ismail Qemalit, Hasan Prishtinës, Bajram Currit, vazhdon me trajtimin abuziv,të politizuar, aspak shkencor dhe mirënjohës, ndaj Fan Nolit, njërit nga kryeministrat shqiptarë dhe evropianë më të kulturuar të kohës, sikurse nuk harrohet në këtë mes hija e heshtjes injoruese dhe denigruese publike ndaj tribunit popullor, Dedë Gjo’Luli dhe mbyllet kjo lloj duhme, nën peshën e kultpragnmatizmit, apo kultpartitizmit karikaturë, sui-generis shqiptar, me denigrimin e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, aneks fatndritur i Luftës II Botërore, pjesë e Luftës së Koalicionit Antifashist Botëror , fitorja e të cilit është mamia që shoqëroi Lindjen e Epokës së Demokracisë liberale, gjithëpërfshirëse të ditëve tona. Ditën për diell lartësohen politikanë ordinierë me profile të kthjellët diktatorësh. Provoni të vini në lëvizje memorian tuaj dhe do të mësoni se si prirja e baltosjes së vetvetes sonë po kompromenton keqas aspiratën tonë evropiane si komb, aq sa edhe sot në këtë ditë jubile të vrasjes së pabesë të Tribunit popullor të Malësisë, ne na mungon një shtatore e kësaj legjende të qëndresës kundër Perandorisë Osmane, ndryshe e Flamurtarit të parë të Pavarësisë në tërë Shqipërinë Natyrore,Dedë Gjo’Lulit! Do të thoni pse kjo situatë turpi sa lokale, sa kombëtare?!? Më falni,nëse detyrohem të përsëris vetveten:”Dedë Gjo’ Luli dhe familja e tij nuk votojnë në fushatat tona elektorale, sikurse edhe atje ku prehen apo gjallojnë farë e fisi i tij, politikanët shqiptarë kanë frikë ta artikulojnë këtë emër të madh, publikisht, edhe në Ditën e Flamurit, sepse do të mirrnin mbi vete urrejtjen e politikës zyrtare të Podgoricës, ndryshe do të cënonin flamurin e kultpragmatizmit dhe të kultpartitizmit të skajshëm në paturpësinë e tij! Në analogji me këtë, pa patur frikë se po dalë nga tema , do të më lejoni t’u sjell në vemendje se, nëqoftëse në qendër të Shkodrës sonë të vlerave sa historike ,sa kulturore, qeveria turke financoi ngritjen e një monumenti vigan dhe të merituar të Hasan Riza Pashës, vrarë pabesisht nga antishqiptari më i urryer, Esat Pashë Toptani, fare pranë tij, ndryshe as 20 m. larg ngrihet monumenti memec ,që mund të jetë i kujtdo, por jo i atij Fishtës së Madh, i cili me përmasat e vokacionit politik, letrar dhe historik deri në diplomacinë evropiane përmes “ Lahutës së Malcis” i këndoi dhe përjetësoi karaktere të tilla, sa letrare, sa historike, si: Oso Kuka, Dedë Gjo’ Luli, etj. etj.si modelet identitare më autentike, sa shpirtërore, sa filozofike, të vetë Poetit tonë Kombëtar, avokatit të pashoq të mbrojtjes së Çështjes sonë Kombëtare në arenën ndërkombëtare, në Konferencën e Paqes në Paris etj. Jo rastësisht, Prof.Eqerem Çabej eposin e Fishtës “Lahuta e Malcis”, për nga funksioni misionar kombëtar i saj , në kontekstin e emergjencës historike të kombit shqiptar, përballë etjes grabitqare antishqiptare, sa evropiane, sa asaj fqinje ndaj vendit tonë, eposin e Fishtës”Lahuta e Malcis” do ta vlerësonte më të arrirë nga eposi “Histori e Skënderbeut” i Naimit, Poetit tonë Kombëtar. Konkluzioni shkencor i Prof.Çabejt do të rridhte nga fakti se, kur shkroi Naimi , interesi për poemën , apo poezia popullore tek ne, ndryshe nga poezia kroate, serbe apo ajo malazeze me Njegoshin(1813-1851), në shekullun XIX nuk kishte lindur ende, pra nuk pati ndonjë efekt në zgjimin kombëtar. Ajo, më thelbësorja , në këtë konkluzion Çabejin do ta diktonte argumenti shkencor, më kokëfortë: autoriteti maksimal, që kishte fituar në krijimtarinë popullore bëma historike, ndryshe gjithë investimi total , sa personal, sa familjar, i Dedë GJo’ Lulit, këtu kam parasysh kontributin e shkëlqyer veçanarisht të dy djemve:Gjergjit dhe Kolës si dhe Norës, gruas së Kolës, “djalit më të mirë”, sipas Dedës. Qëndresa e tij legjendare u bë simboli më brilant i identitetit tonë, po ashtu i krenarisë të të qenit shqiptar .Vepra e “Heroit të Popullit” Dedë Gjo’ Lulit zuri vend nderi në letërsinë gojore dhe atë të kultivuar, sikurse edhe në atë dokumentare evropiane të kohës, sepse Dedë Gjo’ Luli qe malësori që diti të orientohet drejt dhe të kryejë më së miri detyrën në zonën e vet, në emër të M.Madhe”, -nënvizon studiuesi, akademiku i asociuar Dr.Maringlen Verli(Simpoziumi ”Hoti në rrjedhat e shekujve”, nëntor 2o13).Pas Fishtës me “Lahutën e Malcis”dhe Mjedës me poemin”Liria”, poemat si “Lufta e maleve” e sekretarit dhe bashkëluftëtarit të Dedë Gjo’ Lulit, mësuesit, poetit dhe publicistit Pal Traboini, poezitë e Risto Siliqit si pjesëmarrës dhe dëshmitarë okularë të ngjarjeve historike, si kryengritjet e Malësisë së Madhe në vitet 1911-1912, janë të një rëndësie të veçantë historike, letrare dhe dokumentare. Më 1913, kur planet ogurzeza të Evropës plakë nuk ngopeshin dot me grabitjen e tokave shqiptare, Risto Siliqi, poeti dhe bashkëluftëtari i Dedë Gjo’ Lulit do të shkruante:”

”Ah, prapë duan t’na ndajnë copa,

Prapë mendimi i parë asht’ ngjallë,

Por ta marrë vesh gjithë Evropa,

Dedë Gjo’ Luli prapë është gjallë”.

Ndërsa Pal Traboini, njëri nga flamurtarët e parë në Epopenë e Deçiçit, më 6 prill 1911, përmes vargjeve të goditura në poemën”Lufta e maleve” mishëron apelin e pavarësimit të plotë , pra të çlirimit nga pushtuesi osman, si shprehja më kuptimplote e dinjitetit kombëtar :

“Tue krisë pushka shpat m’shpat,

Një djalë Hoti vjen prej larg,

Pa pikë frymë prej Dalmacisë,

Dedë Gjo’ Luli e ka nisë,

Me pru flamurin e Shqipnisë “.

Media e kohës, gazeta ‘’Ora e maleve “,nr.20 e vitit 1923, do të shprehej:”Emri i Dedë Gjo’ Lulit nuk triumfoi me kombinacione, por me vepra të gjalla, që e dëshmojnë edhe kepat e thepishme të maleve tona , prandaj emri i tij do të vuloset i gdhendur në historinë tonë kombëtare”.Populli do ta qëndiste në vargje sfidën dinjitoze morale të Dedë Gjo’ Lulit , së bashku me 7 mirditorët të cilët do ta shoqëronin në bazë të traditës kanunore: Mark Llesh Doda, Ndue Kolë Pjetri, Zef Ndue Gjoka, Prend Cub Deda, Prend Gjokë Skanaj, Bibë Mark Lula dhe Llesh Deda ,përballë pritës së pabesë dhe makabre, më 24 shtator 1915, në Sheshëz të Oroshit të Mirditës , realizuar nga krimineli serb, kapedan Gjura” (Sipas historianit, Mr.Ndue Oroshi , libri ”Dëshmi kohërash”, fq.37-43. ). Një analizë e thjeshtë rrethanash politike të çon në konkluzioni n se kjo vrasje-kurth vinte nga një kombinim i fshehtë i serbëve me antishqiptarin më të tërbuar të kohës, Esat Pashë Toptanin, kur kujtojmë se,në qershor të këtij viti, 1915-tës, nënshkruhej në Tiranë marrëveshja mes këtij të fundit dhe ministrit serb të luftës, Luba Jovanoviç, në kontekstin e këmbënguljes së vazhdueshme serbe për të siguruar me çdo mjet daljen në detin Adriatik duke marrë Shkodrën, po aq sa njihej edhe vendosmëria e palëkundshme e Dedë Gjo’Lulit, ”pushkë e ngrehur për mbrojtjen e trojeve shqiptare” për ta dështuar me çdo kusht një objektiv të tillë të serbëve. . Në bjeshkë të Oroshit na u derdh zani,

Se ç’ban me ne serbjani,

Si ata trimat kanë rrethue,

Me vargonj na i kanë shtrëngue,

Zana e malit t’jam ankue,

Curril gjaku tue u shkue

Mu në Sheshëz burrit të botës,

Pa iu tremb qerpiku i lotës,

Serbi thikën i ngul në krahnuer

Dedë Gjo’ Luli burrë malcuer,

Po i thotë këto fjalë açik:

“Gjaku em të shkojë fli ,

Për me pshtue të shkretën Shqipni.

Po ashtu gjenerali i poezisë shqipe,Lazgush Poradeci, në poemën”Mbi ta” do të lartësonte madhërishëm virtytet e luftëtarëve të shquar shqiptarë, solidaritetin e tyre të mrekullueshëm në përballjet, aspak të barabarta, numerikisht, me barabarët osmanë dhe lakmitë kobëzeza sllave, mes të cilëve, luftëtarë të këtij kalibri, artikulohet edhe emri i “Heroit të Popullit” Dedë Gjo’ Luli.Nuk mund të mos evidentohet fakti që Dedë Gjo’Luli qe nga të paktët breza luftëtarësh që do të shuheshin, me fare e fis, në emër të lirisë.As bashkëmalësorët e Dedë Gjo’ Lulit nuk rreshtën së nderuari veprën legjendare të tribunit të tyre, këtij personifikimi të maleve shqiptare, vatra të pashuara zjarri kundër hordhive osmane, në kuptimin sa organizativ-vetëmbrojtës, sa ushtarak dhe tokësor të kësaj fjale.Në këtë vështrim në këngët tona, si trevë dhe si Shkodër, shoqëruar nga instrumentë të muzikës popullore apo të kultivuar, ka gjetur veten edhe jehona kushtuar “Heroit të Popullit” Dedë Gjo’ Luli.Kështu, bie fjala, kënga popullore:

“Dedë Gjo’ Luli çoi një letër,

Valiut të Shkodrës ia ka çue,

Se Shqiptari s’do gjë tjeter,

Don veç veten me sundue,

nën interpretimin brilant, veçanarisht të “Artistit të merituar” Bik Ndoja, u përjetue gjithherë si një manifest atdhetarie, ndryshe si himn i dinjitetit tonë historik si shqiptarë, po aq si krenari e ligjshme e të të ndjerit të vetvetes sonë, si pasardhës të bijëve të tillë si Dedë Gjo’ Luli.Në këtë sens vlen të kujtohen edhe kontributet, sado të vona, të krijuesve apo hulumtuesve shkodranë apo malësorë si: Prof.dr.Mahir Hoti, anëtar i Seminarit shkencor ndërkombëtar”Shkodra në shekuj” dhe Prof.as.dr Romeo Gurakuqi me studimet dhe kumtesat e mbajtura herëpashere në simpoziumet shkencore kushtuar kësaj figure të ndritur historike, Nikolla Spathari, shkrimtar, me poemën” Flamurtarët e Deçiçit”, revisata periodike”Fjala” me pronar dhe drejtor poetin Gëzim Vuçaj, publicistika historike e zotërinjëve Ndue Bacaj, Nikë Bujaj dhe Gjokë Luli, krijimtaria folklorike e poetit popullor Palokë Luni, kontributi folklorik i rapsodëve të talentuar Jonuz Delaj dhe Rrok Gjelaj, kryetar I shoqatës kulturore”Si e muar emrin Malësia?”, tekstet dhe interpretimet e këtij profili të këngëtarëve të talentuar Lindon Camaj, Nikollë Nikëprelaj, investimi publicistik dhe eseistik i intelektualit Kadri Ujkaj, anëtar I Seminarit shkencor ndërkombëtar ”Shkodra në shekuj”, librat “ Malësia e Madhe dhe fiset e saj” me autor Prof.Lulash N.Palushaj, si dhe libri i dytë, “Malësia e Madhe” , i shoqëruar me Albumin-foto-montazh, ” Amaneti i tokës dhe shpirti i të parëve” me autor studiuesin Sokol P.Lulgjuraj, shkrimet e Gjergj Nikëprelaj, revistat “Kuvendi” dhe, veçmas, “Ëndrrat shqiptare”në Michigam, SHBA-ës, me pronar dhe drejtor të saj publicistin dhe intelektualin kelmendas z.Rush Dragu. Shumë interesant vjen në këtë drejtim vëmendja e studiuesve të huaj ndaj vlerave identitare të Malësisë së Madhe duke marrë spunto nga vepra historiko-legjendare e tribunit të Malësisë, Dedë Gjo’ Luli: Kështu Prof.gjerman, Dr.Ferdinand Huepe, do të theksonte:”Vetëm në malet shqiptare u zmbraps furia sllave”, kurse francezi Ciprion Robert do të nënvizonte:”Malësitë janë nervi kryesor i Shqipërisë”, ndërsa admiruesja e mirënjohur botërisht e shqiptarëve, Dora D’Istra do të pohonte:”Në Malësitë e Veriut ka gjetur strehë shpirti i Pavarësisë së Shqipërisë”.Njëherish historianët e shquar perëndimorë, Hamilton Greb dhe Heny Bowen e kanë vlerësuar Hotin si mal qëndrese, i cili do të njihej botërisht si mal i parë, në atë trevë, nisur nga fakti ,se aty lindi, u rrit dhe u burrërue Dedë Gjo’ Luli”, beja më e madhe e të cilit ishte”Mundi dhe gjaku i Skënderbeut”. “Sipas albanologëve të huaj Dedë Gjo’ Luli , referuar sukseseve të tij usharake, krahasohej me gjeneralë të shkolluar evropianë, po aq sa i sfidonte, në këtë aspekt, gjeneralët turq. Jo rastësisht , Kryesia e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit( 1878-1881) do ta zgjidhte Dedën komandant i forcave ushtarake të Malësisë dhe zëvëndëskomanadant i përgjithshëm për Shkodrën. Matematika e përballjes legjendare të Dedë Gjo’ Lulit me forcat ushtarake turke, në rapot 1:8, të komanduara nga gjenerali Turgut Pasha, është algjebrika më misterioze e suksesit të Dedë Gjo’Lulit si strateg ushtarak popullor përballë një gjenerali, me autoritet dhe shkollim të kompletuar akademik, si Turgut Pasha. Për kuriozitet të dëgjuesit dhe të lexuesit le të kujtojmë se “përballë 3280 forcave ushtarake, që numëronte Dedë Gjo’ Luli, prej të cilëve 380 ishin grudas, 900 hotianë, 100 nga diaspora, 500 kastratas dhe shkrelas, 500 shaljanë në jug dhe 900 kelmendas në veri përballë ushtrisë së Turgut Pashës me 11000 këmbësorë, 8 mitrolozë të rëndë, 8 topa malorë, me detyrë të bllokojnë daljen e malësorëve në Mal të Zi, të pushtojnë Deçiçin dhe të marrshojnë drejt Rapshës.Në Koplik, po ashtu, numëronte 11000 këmbësorë, 4 mitrolozë të rëndë, 8 topa malorë, me detyrë të mos lejojnë ndihmën nga Dukagjini, kurse në të djathtë të pushtojnë Kastratin dhe Shkrelin dhe të dalin në Rapshë.Sikurse nga veriu pozicionohet, fillimisht, kundër malësorëve me 500 këmbësorë, 8 mitrolozë të rëndë, 12 topa malorë. Pra, në total, përballë 3280 trupave ushtarake, modeste nga sasia dhe aq më shumë cilësia e armatimit, të Dedë Gjo’ Lulit, me shkollën ushtarake të maleve, ishin vendosur 27000 trupat ushtarake , 20 mitrolozë të rëndë dhe 27 topa malorë të Turgut Pashës me dy akademi ushtarake, të kryera njërën në Stamboll, tjetrën në Gjermani.Megjithatë pushtuesi turk , nuk arriti t’i sigurojë tjetër avantazh vetes, veç disfatës së turpshme të Turgut Pashës përballë qëndresës legjendare të forcave luftarake të Dedë Gjo’Lulit, aq sa Porta e Lartë detyrohet ta shkarkojë si gjeneral dhe ta largojë nga Shqipëria Turgut Pashën, e shnderuar botërisht përballë gjeneralit legjendar të maleve tona, “Heroit të Popullit” Dedë Gjo’ Luli”(Pal Doçi”Simpoziumi shkencor kushtuar 85-vjetorit të kryengritjes së Malësisë së Madhe, më 13.04.1966). Le të jetë, të nderuar pjesëmarrës, edhe ky simpozium shkencor, organizuar në “100-vjetorin e ndarjes nga jeta të tribunit popullor, Dedë Gjo’ Luli, një tjetër investim serioz, në funksion të nderimit, evokimit dhe të prehjes, larg çdo folkorizmi, krenare dhe të pakontenstueshme, në Panteonin e Kombit, të “Heroit të Popullit” Dedë Gjo’Luli, ndryshe një obligim nga më fisnikët përballë zbehjes aktuale, mjerane, të vlerësimit të historisë sonë sa lokale, sa kombëtare, në të cilën “Heroi i Popullit” Dedë Gjo’Luli, do të rrezatojë në shekuj lavdinë dhe përjetësinë e dinjitetit tonë, sa kombëtar, sa civil, si njëri nga popujt më të lashtë të Evropës.

Kadri Ujkaj, kritik letrar

Libri më i ri nga Agron Gjekmarkaj” Reaksionari”

Gjekë Gjonaj Ulqin

Libri më i ri “ Reaksionari” i Agron Gjokmarkajt botuar para pak ditësh nga Enti Botues “ Gjergj Fishta “ në Lezhë është një përmbledhje kritikash letrare mbi libra dhe autorë bashkëkohorë shqiptarë. Meqë autori vetë është përcaktuar si “ reaksionar” ndaj edhe këtij libri ka vendosur t’i vë këtë titull.



” Reaksionarët” , pohon autori, po zinin gjithë kohën e tij. “ I lexoja me ëndje dhe ndieja admirim. Ata ishin vërtetë pa shtiratje, me cenet dhe virtytet e tyre, me sukseset dhe kufizimet, me meritat dhe gabimet. Mbi ta kishte kishte rënë gjykimi dhe përjashtimi ideologjik. Sa më shumë njihja traditën e mohuar të kulturës sonë po aq ndihesha “ reaksionar”. Një braktisje e natyrshme ndaj “ përparimtarëve” plazmohej në shijet e mia për arsye estetike dhe etike”, shkruan Gjekmarkaj.

Ky libër i studieusit të letrave shqipe Agron Gjekmarkaj për nga tematika është i rrallë në letërsinë shqipe, sepse kohëve të fundit ndjehet një mungesë e shkrimeve me synim kritik. Autori u ofron lexuesve shqiptarë një analizë kritke letrare të veprave të autorëve bashkëkohorë shqiptarë, si At Zef Pllumbi, At Daniel Gjeçaj, At Gjergj Fishta, Sami Repishti, Ismail Kadare, Ernest Koliqi, Agron Tufa, Parid Teferiçi, Gential Çoçoli,Aurel Plasari, Uran Butka, Mustafë Kruja, Lazër Stani, Ben Blushi, Besnik Mustafaj e të tjerë. Në vazhdim flet për heroizmin, rebelizmin dhe paralelet në veprën e Bardhyl Londos, Spartak Ngjelës dhe Ryszard Kapuscinskit.

Pjesë e këtij libri janë edhe shkrimet kushtuar Lukë Kaçaj,këngëtar, Lin Delisë, piktor, Alush Shimës, piktor, Luçia Nadin, albanologe dhe studiuese italiane, por edhe Qytetare Nderi e Shkodrës pastaj familjes kryesore të Shqipërisë – Gjonmarkaj, sikurse edhe edhe fenomene kulturore dhe jo vetëm, shpjegimi i nocionit “ malok” në ligjërimin e përditshëm, në atë politik, mediatik, artistik e popullor shtjellon fenomene kulturore dhe jo vetëm çështja e Kanunit të maleve, i njohur edhe si Kanuni i Lekë Dukagjinit dhe shkrimet e përfshira në kapitullin e fundit me titull “Antropologji shqiptare”.

Antropologjinë kulturore të kësaj epoke shqiptare të cilën Gjekmarkaj e trajton në këtë përmbledhje kriitikash letrare e pasurojnë edhe disa libra me karakter historik e sociologjik, që kanë qenë objekt i leximit të tij, të cilët autori ka preferuar t’i vë krahas tyre me karakter letrar dhe t’i lë së bashku nën një çati, sepse leximet ngjajnë rastësore por nuk janë të tilla. Leximi nxit leximin si nevojë mendore dhe Gjekmarkaj e ndjen që duhet të rrinë bashkë, pa kërkuar shumë arsye shpjegimi.

Duke lexuar librin e Agron Gjekmarkajt “ Rekasionari” njohim veprat madhore të disa nga autorët bashkëkohorë shqiptarë dhe pikëpamjet e tyre për ngjarje, fenomene e dukuri të ndryshme të kohës që shfaqin në botimet e tyre.

Studiuesi dhe kritiku Agron Gjekmarkaj, njëheri edhe profesor në Universitetin e Tiranës, përmes këtij libri e plotëson në një farë mënyre mungesën e ktirkës letrare në Shqipëri dhe në vendet tjera shqiptare, duke qenë ndër të paktët autorë shqiptarë që i qaset botimit të librave studimorë e kritikë. Nëpërmjet një këndvështrimi interesant mbi letërsinë, mbi tekstin, mbi sistemet letrare, duke argumentuar me interpretimin e tij krijues, lëvruar në perspektivë historike, Gjekmarkaj, ka materializuar disa nga parimet e kritikës në këtë libër.