kRIMET E KOMUNIZMIT NË SHQIPËRI

Zbardhja e krimeve të komunizmit në Shqipëri


Në Shqipëri ende nuk janë zbardhur krimet e regjimit komunist. Zbulimi kohët e fundit i një varri masiv me eshtrat e 19 të pushkatuarve, e ka sjellë këtë çështje në rend dite. Pse deri tani nuk është realizuar ky proces?


Në Kishën e vjetër Katolike të Tiranës, të ndërtuar më 1865 nga perandori austriak, Franz Josef, diku në hapësirën e projektuar për prehjen pas vdekjes të klerikëve të lartë, është edhe një varr bosh... Në pllakën prej mermeri lexohet: " Dom Shtjefën Kurti, 1900 - 1971, i pushkatuar nga regjimi komunist".

Pushkatimi i Dom Shtjefën Kurtit është tipik për krimet e atij regjimi që kanë mbetur pa u zbardhur edhe sot e kësaj dite, 20 vjet pas rënies së tij. I diplomuar në vitin 1918 për teologji në Insbruk të Austrisë, më pas në Vatikan, Dom Shtjefën Kurti filloi karrierën e tij në Arqipeshkvinë e Shkupit, ku u zgjodh nga Nënë Tereza, atëherë 12 vjeç dhe e njohur si Gonxhe Bojaxhiu, për t'u rrëfyer në gjuhën shqipe. Nga Shkupi, në Gjakovë, pastaj në Shkodër, në Tiranë ku u bë kryetar i komunitetit katolik të kryeqytetit. Por fati i tij si i shumë klerikëve të shkolluar në Perëndim, ishte i paracaktuar nga regjimi komunist. Ai regjim e arrestoi, e burgosi për 18 vjet, e detyroi pas ndalimit të fesë të prashiste misër në kooperativat bujqësore dhe në fund e pushkatoi me akuzën e dëmtimit të “pronës së popullit nga prashitja e keqe e misrit”. Këto i tregon në mikrofonin e DW i nipi, Nikolin Kurti, i cili prej 20 vitesh kërkon eshtrat e xhaxhait të tij, Dom Shtjefënit.

“Gjatë këtyre 20 viteve, shumë familjarë që kanë humbur njerëzit e tyre, të pushkatuar me gjyq, pa gjyq, të varrosur në vende të mistershme, kanë pritur që shteti të merrte përsipër zgjidhjen e këtij problemi. Por kjo deri tani nuk ka ndodhur, pasi mungon vullneti politik”, thotë Nikolin Kurti.
Në këto kushte, ai iu drejtua Arkivit Qendror të Shtetit, gjeti me qindra dokumente, zbuloi dhe hapi varre masive në Malin e Dajtit, por nuk gjeti dot eshtrat e xhaxhait të tij. Përpjekjet e tij individuale nuk sollën asnjë rezultat.

Ai nuk është vetëm në përpjekje dhe dështim. Në dyert e Arkivit Qendror të shtetit kanë trokitur dhe trokasin shumë familjarë të të pushkatuarve dhe të humburve gjatë regjimit komunist që kërkojnë të dhëna për të gjetur eshtrat dhe për të pasur një varr, ku të vendosin lule në përvjetor. A ka pasur kërkesa për të dhëna nga institucione shtetërore? “Ka pasur vetëm kërkesa individuale dhe nuk mbaj mend të ketë pasur qoftë edhe një kërkesë të vetme institucionale”, thotë studiuesi Shaban Sinani, ish-drejtor i këtij arkivi.

Nikolin Kurti ka gjetur arsyen e vet pse ka ndodhur kështu.
”Të dyja palët, si e majta, ashtu dhe e djathta, në strukturat drejtuese kanë të afërm që janë të implikuar me këto procese”, pohon ai.
Kurse Shaban Sinani mendon se ka një mungesë të vullnetit politik nga të dyja palët. "Është një çështje që hapet dhe rihapet sa herë që midis palëve në konflikt politik në Shqipëri ka çështje më të rëndësishme për të diskutuar dhe ashtu si hapet edhe mbyllet”, thekson ai.

Zbulimi kohët e fundit i eshtrave të 19 të pushkatuarve në një varr masiv, përsëri pranë Malit të Dajtit, e ka rihapur çështjen e zbardhjes së krimeve të komunizmit. Vonesa në këtë proces u kritikua javën e kaluar nga i dërguari i Kombeve të Bashkuara, në Shqipëri për të drejtat e njeriut, Philip Alston. “20 vjet pas rënies së komunizmit,” tha ai në Tiranë, “ ky nuk është një tregues pozitiv për Shqipërinë, që ka mbetur pas vendeve të tjera dhe nuk ka plotësuar standardet ndërkombëtare lidhur me detyrimin për të hetuar vrasjet masive”, tha Alston.

Por hetimi i tyre dhe zbardhja e krimeve të regjimit të kaluar mund të realizohet pa humbur kohë thotë studiuesi Shaban Sinani. Hapi i parë është ”krijimi i një regjistri kombëtar i të gjithë qytetarëve të këtij vendi që nga 1945-1990 që janë dënuar me gjyq. Dokumentacioni është i hapur, është Fondi i Presidiumit të Kuvendit Popullor që ndodhet edhe në Arkivin Qendror. Presidiumi ishte si një Gjykatë Supreme. 16 anëtarët e tij dhe Presidenti duhet të votonin për çdo pushkatim dhe dënim me vdekje. Kjo shoqërohej nga një dokumentacion i hollësishëm. Të gjitha janë në këtë fond. Pastaj janë edhe arkivat e Ministrisë së Brendshme. Nuk ka asgjë sekrete, qoftë për individë, qoftë për institucion, pasi ka kaluar afati i rezervimit të dokumentacionit.”

Kurse Nikolin Kurti beson se vetën një institucion ndërkombëtar i pavarur, si Komisioni Ndërkombëtar për gjetjen e të humburve, (International Commission for Missing People) me qendër në Sarajevë, i krijuar nga ish-presidenti amerikan, Bill Clinton, që po gjen të humburit në Kosovë, Bosnjë e Hercegovinë, Kroaci dhe vende të tjera, ka mjete financiare dhe ekspertizë për të gjetur eshtrat e të pushkatuarve dhe për të zbardhur krimet e regjimit të kaluar në Shqipëri. Ndërkohë, qeveria Berisha ka premtuar ngritjen për këtë qëllim të një "task force" në Ministrinë e Brendshme dhe të një instituti të posaçëm.


*****


Zbulohet një varr masiv në afërsi të Tiranës




Zona ku u gjetën eshtrat njihet si vend ku pushkatoheshin njerëzit që ishin kundër vijës e regjimit të egër komunist

Gjendet në malin e Dajtit një varrezë masive, viktimat e së cilës janë pushkatuar nga regjimi komunist. Vendi ku u gjetën eshtrat ndodhet në komunën e Linzës, rrëzë malit të Dajtit, 50 m larg arkivës së Bashkisë së Tiranës në malin e Dajtit, ndërsa gërmimi për nxjerrjen e tyre ka zgjatur disa ditë. Eshtrat u gjetën të futura në 11 thasë dhe dyshohet se kishin shumë vite që ishin të groposura në zonën e malit të Dajtit. Ekspertët mjeko-ligjorë kanë transportuar të gjitha eshtrat në Morgun e QSUT-së, ku pritet të nisë ekspertimi për të zbardhur se kujt i përkasin. Ka qenë një person që duke kërkuar ditë më parë eshtrat e babait të tij të vrarë nga regjimi diktatorial komunist ka gjetur skeletet e trupave njerëzorë. Pas kësaj u gërmua në zonë nga ekspertë të fushës, të cilët gjetën varrezat e vogla me trupa të varrosur çdo 5 metra larg nga njëra-tjetra. Eshtrat nuk ishin të lidhura as me pranga dhe as me ndonjë mjet tjetër lidhës, por thjesht kanë qenë të futura në qese të zeza. Në disa prej skeleteve janë gjetur edhe sende personale si orë, varëse etj. Sipas disa pjesëmarrësve në ekzekutime, zona ku u gjetën eshtrat njihet si zonë ku pushkatoheshin njerëz nga regjimi i egër komunist. Mësohet se ekzekutimet në këtë zonë kanë filluar nga viti 1975 e më pas. Drejtori i Institutit të Mjekësisë Ligjore, Besim Ymaj u shpreh për gazetën "RD" se, pranë Morgut të Tiranës kanë mbërritur 11 thasë me eshtra njerëzish. Ymaj pohoi se viktimat janë sjellur në morg nga Jovan Plaku, oficer policie dhe një mjek, të cilët po kryenin gërmime privatisht për të gjetur eshtrat e të afërmeve të tyre të pushkatuar nga regjimi komunist. Ymaj u shpreh se eshtrat janë administruar nga morgu më datë 6 shkurt në orën 15:20 minuta. Shefi i Mjekësisë Ligjore u shpreh se instituti që drejton nuk mund të kryejë asnjë veprim pa pasur një vendim nga Prokuroria. Ymaj u shpreh se në thasët që janë administruar nga morgu nuk mund të thuhet një shifër e saktë se sa viktima ka, pasi duhet bërë më parë verifikimi, i cili bëhet me vendim të Prokurorisë. Ai shpjegon më pas procedurën që ndjek Instituti i Mjekësisë Ligjore për rastin në fjalë. Sipas tij, prokurori duhet të sjellë një vendim ku i kërkohet Institutit të Mjekësisë Ligjore që të futet në procedurat e verifikimit të viktimave. Kërkimet pritet të jenë më të përqendruara në njerëz të zhdukur gjatë viteve të monizmit, pasi besohet se eshtrat i përkasin periudhës së viteve të diktaturës komuniste kur regjimi ekzekutonte shtetas që i shihte si kundër vijës së partisë dhe ndërmerrte vrasje masive. Ndërkohë që ish-të përndjekurit pohojnë se duhet të ketë më shumë varre masive të krijuara nga diktatura komuniste në malin e Dajtit dhe në vendin e quajtur Mali me Gropa. Zbulimi i varrit masiv në Linzë të Tiranës ka risjellë dhe njëherë në kujtesën e shqiptarëve krimet e komunizmit dhe detyrimin e shtetit për t'i kthyer të zhdukurit pranë familjeve të tyre. Drejtori i Institutit të ish-të Përndjekurve Politikë, Simon Mirakaj, shprehet se gjetja e varreve është një dëshmi e krimeve monstruoze të komunizmit. Mirakaj tha se shumë të burgosur apo të pushkatuar pa gjyq gjenden në çdo cep të Shqipërisë. Sipas tij, arkiva e shtetit në Ministrinë e Brendshme nuk ka të dhëna të sakta për ata të humbur, që janë pushkatuar në kohën e diktaturës, por theksoi se numri i tyre është i madh, duke pasur parasysh se shumë prej disidentëve vriteshin pa gjyq dhe në fshehtësi të plotë. Komisioneri i Avokatit të Popullit, Skënder Haluca, i cili është i prekur direkt nga diktatura, pasi regjimi komunist i burgosi e më pas i vrau babain, thotë se ky varr nuk është i vetmi dhe kjo bazohet në dëshmitë e familjarëve të viktimave të pushkatuar nga komunizmi, të cilët kërkojnë në vite të afërmit e tyre. "Një rast është në periferi të Shkodrës, pranë antenave të Radio-Shkodrës, ku janë varrosur Sokol Sokoli dhe Tom Ndoja, dy persona të ekzekutuar pas revoltës së Qafë Barit në vitin 1984. Familjarët e tyre i zbuluan pas shumë vitesh kërkimesh në gjithë vendin. Tjetër rast është një person në pyllin e Sodës në Vlorë, ku familjarët gjetën eshtrat e dikujt tjetër dhe i qajnë sikur të ishin të familjarit të tyre dhe ky nuk është rasti i vetëm", thotë komisioneri Haluca. Sipas tij, Avokati i Popullit ka nisur një hetim prej dy vitesh për gjetjen e të zhdukurve prej regjimit komunist.

Shqipëri: 26 shkurt 1951 regjimi komunist ekzekuton 22 intelektualë shqiptarë

Më 26 shkurt 1951, 22 intelektualë shqiptarë u ekzekutuan nga regjimi komunist me pretekstin se në 21 shkurt kishin shpërthyer një bombë në Ambasadën Sovjetike në Tiranë. Ata u ekzekutuan në mesnatë, në afërsi të urës së Beshirit, 15 km larg Tiranës, të lidhur dorë për dorë me zinxhir dhe u varrosën në një gropë të përbashkët.

Diktatura komuniste inskenoi në stilin e saj të ashtuquajturën bombë për justifikimin e një vale të re terrori që ndërmorri kundër figurave, të cilëve mund t'u njohim vetëm një faj, patriotizmin, antikomunizmin dhe formimin e tyre në vende të zhvilluara perëndimore.

Preteksti absurd për hedhjen e bombës në oborrin e ambasadës sovjetike, kur këta njerëz nuk kishin lidhje me këtë incident, erdhi si pasojë e kthesës politike të ish-ushëheqësit komunist Enver Hoxha drejt politikës së Moskës.
Në këtë ngjarje gjetën zbatim në mënyrë perfekte zbatimi i urdhrave dhe taktikave sovjetike në eliminimin e kundërshtarëve, duke ia kaluar madje edhe vetë udhëheqësit shpirtëror, Stalinit. Kjo masë e marrë nga sistemi jashtë ligjeve në fuqi solli pushkatimin e intelektualëve nga familje fisnike shqiptare dhe kjo do të vazhdonte edhe në të ardhmen me spastrimin, internimin e këtyre familjeve në breza dhe fis.

Intelektualët e vrarë nga diktatura komuniste 57 vjet më parë ishin; Sabaha Kasimati, Mehmet Shkupi, Ali Qoralliu, Anton Delhysa, Gafur Jegeni, Fadil Dizdari, Gjon Temali, Haki Kodra, Jonuz Kaceli, Lluka Rankoviç, Manush Peshkopia, Myftar Jegeni, Niko Lezo, Pjerin Guraziu, Reiz Selfo, Zyhdi Herri, Tefik Shehu, Thoma Katundi.

Në Varrezat e Dëshmorëve në Tiranë, në kujtim të 22 intelektualëve , "viktima të terrorit komunist", sot ndodhet një memorial, i ngritur në vitin 1993. ( nga ATSH-ja)

"CIA" NDIHMOI ENVER HOXHËN TË MERRTE PUSHTETIN

                    Peter Lukas

Gazetari i njohur i “Boston Herald” Peter Lukas, rrëfen në një intervistë kërkimet e tij mbi OSS, misionin e fshehtë amerikan që ka punuar gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Cili ishte qëllimi i OSS në vendin tonë? Lidhja e ngushtë e Enver Hoxhës me kreun e këtij shërbimi, Tom Stefan, dhe fati i tij pas mbarimit të luftës. Tashmë, kjo histori që ka nxjerrë në pah informacione sekrete si për palën amerikane ashtu dhe atë shqiptare pritet të konkretizohet në një film me regji të Sten Dragotit

Shkruan: ALDA BARDHYLI

Historia nuk e lë të qetë dhe kur vendos të bëjë shëtitje mbrëmjeve në bulevardin kryesor të Tiranës. Peter e di se në bulevardin ku përkrah tij kalojnë të qetë njerëzit dikur janë varrosur ushtarë gjermanë të vrarë gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Në udhëtimet e fundit që ka bërë në Shqipëri e ka pasur të pamundur të mos ndihet mes dy kohërave. Asaj që i shfaqet nëpërmjet përfytyrimit që i vjen nga arkivat e Nju Jorkut dhe asaj të sotmes. Duket se koha e parë kushtëzon ende veprimet e tij. Një gazetar nuk duhet t‘u besojë shumë përfytyrimeve, por Peter ndihet i pafuqishëm për të lënë pas gjithë atë histori të cilën e gjeti përmes një fotografie.

Ai është gazetari i dytë amerikan i "Boston Herald" që mbërriti në Shqipëri në vitin 1986. Që nga ajo kohë e deri sot teksa Peter pi ngadalë çaj në një nga baret e kryeqytetit shumë gjëra kanë ndryshuar në lidhjen e tij me Shqipërinë. Tashmë ai nuk është thjesht gazetari i parë që mundi t‘i raportonte Perëndimit mbi atë çfarë ndodhte me komunizmin në zemër të Ballkanit, por dhe gazetari i parë që ka hedhur dritë mbi OSS (organizata e shërbimeve strategjike më e fuqishmja në botë, ose ashtu siç njihet sot CIA). Nisur nga një foto e një amerikani përkrah Enver Hoxhës, të cilën e gjeti teksa rrëmonte për të bërë një libër për rininë e diktatorit shqiptar, Peter u njoh me historinë e Tom Stefan, kreut të OSS në Shqipëri, një njeri që kishte pasur një miqësi të ngushtë me Enver Hoxhën, për të zbuluar më pas gjithë jetën e këtij shërbimi në vendin tonë. Libri i tij "OSS në Luftën e Dytë Botërore në Shqipëri", i botuar vetëm pak kohë më parë, është kthyer në qendër të vëmendjes në SHBA. Kjo pasi shumë njerëz nuk e dinin se ky mision kishte operuar dhe në një vend si Shqipëria, aq më tepër të ndihmonte Enver Hoxhën ish-liderin komunist të merrte pushtetin. Më poshtë, Peter rrëfen në një intervistë punën e tij për këtë libër dhe cili ishte Tom Stefan ky njeri jeta e të cilit tashmë do të ekranizohet në një film nga regjisori Sten Dragoti.


Gazeta “SHQIP”: Z.Lukas, ju jeni gazetari i dytë amerikan pas Harrison që keni mbërritur në Shqipëri në vitin 1986. Mund të na tregoni diçka më tepër mbi këtë vizitë?

PETER LUKAS: Sigurisht që është një vizitë e cila më kujtohet mirë. Po udhëtoja drejt një vendi që ishte shkelur vetëm një vit para meje nga një tjetër gazetar amerikan, i cili ndenji këtu vetëm tri ditë. Ndërsa unë isha i dyti që më jepej një mundësi e tillë. Shqipëria e atëhershme ishte një shtet policor. Të dukej sikur po futeshe me këmbët e tua në një burg. Sapo zbrisje nga avioni që te kontrollet e imtësishme që te gazetat, librat çdo gjë sado e rëndomtë që ti mund të kishe me vete. Njerëzit që të shoqëronin, etj. Kur pashë aeroplanin që u ngrit nga Aeroporti i Rinasit sot, duke më lënë mua këtu, në një moment mendova "po unë çdo të bëj tani këtu?". Por dalëngadalë u mësova. Për një amerikan që shkelte në Shqipëri, vendi ishte në një ndryshim të madh. Ne ishim rritur ndryshe pavarësisht gjakut shqiptar. Askush nuk mund të afrohej të bisedonte me ty, studentët të largoheshin, kështu që duhet të ishe i aftë ta perceptoje vetë situatën dhe t‘i kuptoje dhe ato sjellje në pamje të parë të çuditshme të njerëzve. Ishte një eksperiencë e re. Por në të njëjtën kohë kishte gjëra që më pëlqenin, këtu. P.sh. kur shikoje që vendi ishte i pastër dhe familja ishte e fortë. Kuptohet se prostitucioni, droga nuk njiheshin, pasi atëherë nuk kishte liri. Ndërsa me ardhjen e lirisë tashmë këto gjëra janë të pranishme këtu si në çdo vend tjetër të botës. Sigurisht që e tashmja është më e mirë. Por është gjithnjë problem liria, nëse ti nuk di ta menaxhosh atë. Kjo është ajo që sjell kriza të ndryshme në vendet që sapo e marrin lirinë, pasi liri do të thotë më shumë përgjegjësi, që shumë gjëra të mos i anashkalosh, por t‘i marrësh në konsideratë.


Gazeta “SHQIP”: Keni botuar një libër mbi shërbimet e fshehta amerikane në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Si ranë në gjurmët e OSS?

PETER LUKAS: Gjithnjë më ka pëlqyer të bëja një libër për rininë e Enver Hoxhës. Por për shumë arsye, kjo ide e imja nuk u realizua. Por midis atyre kërkimeve që bëra në Shqipëri për atë periudhë ndesha me një fotografi të bërë gjatë një parade më 28-29 nëntor. Në fotografi ishte Myslim Peza, Baba Faja, Mehmet Shehu dhe në radhën e dytë të fotografisë shikoj një amerikan. Në fakt, kjo foto më habiti, pasi unë nuk e dija që kishin qenë amerikanët pranë Shtabit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar dhe mendova se ç‘bën një amerikan me uniformë shumë pranë Enver Hoxhës. Emri i tij ishte Tom Stefan. Kështu, nisa të hulumtoja se kush është ky Tom Stefan. Dija vetëm se ai kishte vdekur. Kështu nisa një kërkim për të gjetur veprimtarinë e tij në Shqipëri, për të shpjeguar të gjitha detajet që do të lidhnin prezencën e tij në atë foto. Ishte e çuditshme, pasi dhe të tjerë amerikanë që kishin qenë me atë me mision të fshehtë në Shqipëri nuk e dinin se ai kishte vdekur. Unë shkova i takova këta njerëz dhe ata filluan të më flasin për të, për punën që ai kishte bërë në Shqipëri dhe për marrëdhëniet e veçanta që ai kishte pasur me Enver Hoxhën. Atëherë u drejtova në Arkivin Qendror në Uashington për të bërë kërkime. Dhe sa më tepër bëja kërkime, aq më interesante më bëhej historia e këtij njeriu. Dhe subjekti u rrit më shumë sesa Tomi. Në këto kërkime kishte gjëra që dhe vetë amerikanët nuk i dinin, bile as shqiptarët, pasi ishin dokumente tepër sekrete të një periudhe raportuar nga një njeri që ishte në krye të misionit. Në këto dokumente del se amerikanët dhe anglezët e ndihmuan Enver Hoxhën që të vinte në pushtet. Askush nuk dinte gjë se si kishte ardhur kjo ndihmë dhe këto lidhje. Mbasi bëra një kërkim dhe pashë këto materiale arkivore takova katër njerëz që kishin qenë me shërbim në Shqipëri dhe ishin ende gjallë. Ata kishin bredhur të gjithë Shqipërinë si nga Karaburuni në veri kudo. Dhe kur flasim për Karaburunin në të dyja anët, nga ana e detit ku ishin shpellat dhe nga ana e Dukatit. Zbulova ku kishte vdekur Tom Stefan, ku ishte varrosur ai dhe u bë një histori shumë interesante që më nxiti ta shkruaja.


Gazeta “SHQIP”: Sipas jush, cili ishte interesi i këtij misioni amerikan në Shqipëri?

PETER LUKAS: Interesi ishte në mënyrë direkte, pasi amerikanët ishin vendosur në atë periudhë në jug të Italisë.Amerikanët ishin të interesuar që divizionet gjermane në Shqipëri të mbaheshin nën presion dhe të sulmoheshin herë pas here në mënyrë që këto forca të mos shkonin më tutje Shqipërisë.
Dhe për të realizuar këtë, këto misione zgjodhën forcat partizane dhe Enver Hoxhën për t‘u hapur telashe gjermanëve dhe këto divizione të mos dilnin jashtë kufijve të Shqipërisë, por të mbeteshin këtu. Puna e misionit amerikan këtu sigurisht që nuk ishte e lehtë. Ata duhet të nxisnin mendimin se mos amerikanët do të sulmojnë bregdetin shqiptar, në mënyrë që t‘i mbanin gjermanët nën presion. Një interes tjetër, sipas meje, që këto forca qëndronin në Shqipëri ishte për të krijuar një bazë në Shqipëri. Nëse pilotët amerikanë që niseshin me shërbime ushtarake në Rumani apo në ndonjë vend tjetër mund të kapeshin apo të diku në ndonjë cep të Shqipërisë, ky mision kishte për detyrë t‘i gjente këto vende ku mund të kishte ndodhur rrëzimi i avionit dhe të organizonin në mënyrë të fshehtë rikthimin e tyre në bazë. Shqipëria ishte një pikë nga ku amerikanëve u duhej të kalonin për në vende të tjera ku ata kishin interes, ndaj baza këtu ishte e domosdoshme...


Gazeta “SHQIP”: Le të flasim për Tom Stefan dhe miqësinë e tij me Enver Hoxhën. Si ishte kjo miqësi dhe ç‘ndodhi me dy miqtë pasi Hoxha erdhi në krye të shtetit shqiptar?

PETER LUKAS: Dihet që në këtë periudhë që ne po flasim Enver Hoxha ishte 35 vjeç, ndërsa Tom Stefan ishte 25 vjeç. Mendoj se në miqësinë mes tyre ishte Hoxha ai që dominonte. Kjo për faktin se Hoxha ishte udhëheqës, i arsimuar, kurse Tomi një djalë i ri tepër i thjeshtë. Tomit i duhet të punonte ditën dhe natën të arsimohej. Nuk merrte shumë vesh nga politika. Ai erdhi me mision në Shqipëri menjëherë pasi u fut në ushtri, pasi kjo kohë përkoi dhe me nisjen e luftës. Tomi ishte një djalë që dinte të fliste shqip për shkak të origjinës së tij të largët dhe kështu u vendos në krye të misionit. Ai ishte shefi i të gjithë zbuluesve të tjerë amerikanë që ndodheshin në Shqipëri. Teksa kam shfletuar kaq shumë materiale për të, pasi kam lexuar të gjitha raportet e tij sekrete mendoj se Tomi ishte tepër i vogël për detyrën që i kishin besuar. Por është disi e vështirë të flas për marrëdhëniet mes tyre, pasi ky është një intimitet privat, por nëpërmjet fotografive dhe materialeve të gjetura mund të argumentoj, se ç‘ka ekzistuar mes tyre. Fotografitë tregojnë shumë ndonjëherë.

P.sh kemi fotografi ku Tom Stefan ka dalë me Enver Hoxhën, Omer Nishanin. Në qoftë se ndjekim fotografitë e luftës do të shohim se Enver Hoxha nuk ka dalë asnjëherë me britanikët. Dhe ky fakt tregon një lidhje mes tij dhe Tom Stefan.

Enver Hoxha, Tom Stefan dhe Omer Nishani 

Po pyetja juaj është se ç‘ndodhi me këtë miqësi pas luftës? Natyrisht që kjo miqësi nuk mbeti pas luftës. Ashtu si çdo gjë tjetër Enver Hoxha e prishi këtë miqësi.

Lidhja e Tom Stefan me Shqipërinë do të vendosej edhe në sferën sentimentale. Pasi kur u kthye në Tiranë pas lufte, ai u njoh me një vajzë, Lulu Vrioni, me të cilën bie në dashuri. Kuptohet që familja Vrioni nuk ishte në shijet e Enver Hoxhës dhe kështu do të nisnin persekutimet ndaj kësaj familjeje. Shumë anëtarë të saj u ekzekutuan. Hoxhës nuk i pëlqente që Stefan të kishte një lidhje të tillë dhe pikërisht me një njeri të kësaj familjeje. Por fakt është që Tomi ka bërë martesë fshehurazi me Lulu Vrionin dhe ju e kuptoni se sa i shqetësuar ka qenë Enver Hoxha për këtë ngjarje. Pas këtyre kontradiktave, Tomi do ta marrë Lulunë me vete në Uashington për të jetuar bashkë.

Është një fakt shumë i trishtë nëse sheh dokumentet e asaj periudhe.

Të gjitha vajzat e arsimuara shqiptare që dinin të flisnin anglisht dhe që u shoqëruan me këta misionarë të fshehtë amerikanë në Shqipëri, pas mbarimit të luftës u arrestuan dhe u internuan nga Enver Hoxha. Por Lulu nuk e pati këtë fat, pasi Stefan e mori me vete në SHBA. Lulu ka punuar te "Zëri i Amerikës" dhe vdiq vetëm tre vjet më parë. Ndërsa Tom Stefan ka vdekur më 1959.


Gazeta “SHQIP”: Çfarë mund të na thoni për vdekjen e tij?

PETER LUKAS: Jeta e Tom Stefan nuk qe shumë e bukur, pasi ai u kthye nga shërbimi në Shqipëri në SHBA. Ka qenë një periudhë gati-gati tragjike për të. Ai u kthye nga lufta ndoshta me iluzionin që këtë eksperiencë që fitoi nga ky mision mund ta vinte në shërbim të Departamentit të Shtetit apo gjetkë. Por në atë periudhë kur Shqipëria u kthye në një sistem diktatorial askush nuk kishte më interes për të. Ishin vitet 1945-1947 dhe Tom ngeli jashtë interesit. Dihet kthesa e Shqipërisë. Enver Hoxha u kthye nga Stalini në 1948. Tom shkoi në Los Anxhelos. Aty ai takoi një mikun e tij të vjetër që kishte qenë me OSS në Shqipëri dhe ishte bërë një aktor shumë i famshëm. Në bazë të rrëfimeve të miqve, Tom Stefan, dhe miku i tij, OSS kërkonin të bënin një film mbi luftën. Por Tom pati një krizë zemre dhe vdiq në moshën 42 vjeçe. Ai nuk e shkroi dot asnjëherë historinë dhe nuk e bëri dot filmin...


Gazeta “SHQIP”: Sa e lehtë apo e vështirë ka qenë të bëjë një histori për OSS?

PETER LUKAS: Mendoj se të shkruash është gjëja më e lehtë. Por rënia në gjurmët e problemit, kërkimi në arkiva është gjëja më e vështirë. Sa herë nis të bësh një kërkim të duket jashtëzakonisht i vështirë. Unë nuk jam profesionist në këtë fushë ndaj dhe detyra ime bëhej akoma më e vështirë. Duke qenë në këtë pozicion, si gazetar jam munduar të jem i vërtetë në çdo detaj të vendosur në libër. Kur fillova kërkimet e mia, takova një njeri puna e së cilit ishte OSS. Ishte ky njeri që më orientoi se ku mund të gjeja shënime apo të dhëna për OSS. Aty kam gjetur raporte sekrete që Tom ia dërgonte bazës në Bari në Itali nga shtabi ku ndodhej me Enver Hoxhën. Ishte një material jashtëzakonisht i madh për OSS-të që kishin operuar në Shqipëri dhe unë duhet të zgjidhja. Mund të them se gjatë kërkimeve gjatë leximeve të këtyre raporteve ndonjëherë ndihesha i rrëmbyer nga to, aq sa më dukej vetja një prej tyre. Njeriu që më ndihmoi në arkivat amerikane bëri një punë të shkëlqyeshme. Ai i seleksiononte materialet që më duheshin në mënyrë që unë të mos merresha me kërkimin e tyre, por thjesht t‘i analizoja, t‘i kisha gati kur shkoja aty. Po të vish në shtëpinë time në Boston janë mijëra materiale të fotokopjuara që rrëfejnë atë kohë. Por faza më interesante dhe më ndihmuese për të realizuar këtë libër ishte gjetja e atyre njerëzve që ishin ende gjallë që kishin qenë me shërbim në Shqipëri. Ata ishin një dëshmi e gjallë që e bënte më të plotë këtë libër.

TABLO SINOPTIKE E ENVER HOXHËS PËR VETËVRASJEN E MEHMET SHEHUT

Nga hetimet pas vetëvrasjes së Mehmet Shehut, më 18 dhjetor 1981 dhe nga dokumentet që ka në dorë Partia, rezulton se Mehmet Shehu ka qenë rekrutuar agjent i amerikanëve që kur ndiqte Shkollën e Fulcit në Tiranë. Me urdhër të tij, Mehmet Shehu shkoi për studime në shkollën ushtarake në Itali, po me urdhër të agjenturës amerikane ai u dërgua dhe në Spanjë.
Pas thyerjes së Luftës Nacionalçlirimtare në Spanjë, Mehmet Shehu shkoi në një kamp refugjatësh në Francë, ku ndenji tre vjet, në një kohë kur shumë shokë të tij u arratisën. Në kamp ai u rekrutua dhe agjent i Inteligjent Servis-it anglez. Prej andej e tërhoqën një oficer i Gestapos gjermane dhe një i SIM-it italian kaloi në Itali ku u mbajt dy muaj, pastaj iu dorëzua në Durrës spiunit famëkeq Man Kukaleshit, i cili pas 20 ditësh e liroi dhe Mehmet Shehu shkoi në Mallakastër dhe u lidh me organizatën e Partisë sonë.

Gjatë luftës Nacionalçlirimtare, Mehmet Shehu dhe gruaja e tij, Fiqret Sanxhaktari u rekrutuan si agjentë të jugosllavëve nga Dushan Mugosha (viti 1943), ai me pseudonimin agjenturor MISH (Mehmet Ismail Shehu) ajo me pseudonimin FISARI (Fiqret Sanxhaktari).
Nga vetë dokumentet e shkruara nga Mehmet Shehu vërtetohet se ai ishte pjesëtar i komplotit të Beratit, bashkë me Koçi Xoxen e Nako Spiron…
…
Mehmet Shehu donte të harroheshin gabimet që kishte bërë dhe bënte duke shkelur vijën e Partisë e duke mos zbatuar urdhrat e Shtabit të Përgjithshëm, për të cilat ishte kritikuar disa herë, e tani kuptohet qartë se nuk i kishte bërë pa qëllim. Kështu ai përdori terrorin nëpër fshatrat ku kalonte Brigada e Parë, për të diskredituar Partinë e forcat partizane, ngriti në legjendë "inkursionin" e dy batalioneve të Brigadës së Parë për shpëtimin e Shtabit të Përgjithshëm nga rrethimi gjermano-ballist, të cilin jo vetëm s‘e shpëtoi ai, por Mehmet Shehu humbi me qëllim dy javë, në vend të dy ditëve, duke futur forcat e brigadës në disa shtigje të rrezikshme dhe duke shkaktuar kështu që shumë trima të kësaj brigade të binin heroikisht. Mehmet Shehu kundërshtoi urdhrin e Shtabit të Përgjithshëm për kalimin e Divizionit të Parë në veri të Shkumbinit, sepse ky urdhër ishte në kundërshtim me strategjinë e anglo-amerikanëve, që donin ta mbanin Shqipërinë e Veriut nën ndikimin e vet, me forcat e agjentëve të tyre, Abaz Kupit, Muharrem Bajraktarit e bajraktarëve të tjerë.

Mehmet Shehu erdhi në Shqipëri e luftoi jo si komunist e partizan, por si mercenar dhe i dërguar nga anglo-amerikanët, për t‘u shërbyer planeve të tyre për të ardhmen në Shqipëri. Pas vetëvrasjes, në kasafortën e tij u gjet një program i shkruar me dorën e tij, që në kohën kur erdhi në Shqipëri, që s‘ishte gjë tjetër përveçse një program demokratiko-borgjez, ku nuk flitet fare për parti komuniste e socializëm, por për shumë parti, ashtu siç u munduan të bënin misionet anglo-amerikane dhe grupet reaksionare, që i mbështetën këto menjëherë pas çlirimit të vendit tonë.

Menjëherë pas çlirimit, Mehmet Shehu, qoftë për të kënaqur ambiciet e tij karrieriste, qoftë me urdhër të Shërbimit Sekret Amerikan, u vu edhe në shërbim të shefit të Misionit Sovjetik në Shqipëri, agjentit të kundërzbulimit, Majorit Ivanov, duke i bërë raporte të fshehta me shkrim kundër udhëheqjes e vijës së Partisë sonë Komuniste, ku i kërkonte të ndërhyhej nga sovjetikët ose nga Tito, të cilin e cilëson figurë të madhe, që të ndryshohej gjendja në Shqipëri, se me Enver Hoxhën nuk ecet.

* * * *

Në Plenumin e 8-të, Nako Spiru u denoncua e u dënua nga jugosllavët e Koçi Xoxe si armik, kurse Mehmet Shehu u cilësua si "antijugosllav" dhe nga Shef i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, u bë ministër i Komunikacioneve.

* * * *

Pas vdekjes së Stalinit, ekipi që erdhi në fuqi dënoi Berian, shefin e KGB-së sovjetike, për shumë shkelje të ligjshmërisë. Ne i kërkuam Mehmet Shehut të shikonte se mos ishin bërë gabime edhe në organet e Ministrisë sonë të Punëve ët Brendshme që drejtonte ai. Mehmet Shehu u tremb se mos ishin zbuluar lidhjet e tij me KGB-në sovjetike dhe e pësonte si Beria. Shkoi tek ambasadori sovjetik, Leviçkin, të cilin e siguroi për besnikërinë e tij ndaj ekipit të ri hrushovian që erdhi në fuqi dhe kërkoi mbështetjen sovjetike, sepse, sipas thënieve të tij, "Enver Hoxha e shihte me dyshim" dhe për këtë ishte shumë i tronditur. Leviçkini e këshilloi Mehmetin të vinte tek unë dhe të sqaronte pozitën e tij, duke e siguruar se edhe ai do ta mbronte. "Vetë Leviçkini erdhi tek unë, më parashtroi shqetësimet e Mehmet Shehut dhe më tregoi se e kishte këshilluar të vinte tek unë. Mehmet Shehu nuk erdhi për dy-tre javë. Në një takim me Leviçkinin, ky më pyeti nëse kisha biseduar me Mehmet Shehun. Iu përgjigja se ai nuk kishte ardhur fare dhe se nuk mendoja ta thërrisja vetë, sepse duhej të paraqitej ai, të bënte një autokritikë të thellë, pasi e konsiderova gabim vajtjen tek Leviçkini, pa biseduar më parë me mua si Sekretar i Përgjithshëm, kundrejt të cilit kishte ankime.

Leviçini u shqetësua dhe e "urdhëroi" Mehmet Shehun të vinte tek unë. Ky dërgoi më parë Fiqret Shehun që të tatonte pulsin tim. Kjo erdhi të dinte se çfarë kishte Mehmeti që "ishte jashtëzakonisht i shqetësuar" (sikur ajo vetë nuk e dinte). Unë iu përgjigja se "ne nuk kishim gjë me të, le të pyeste të shoqin se mos kishte gjë ai me ne".

Mehmeti u sigurua kështu se ne nuk kishim bërë ndonjë zbulim dhe nuk kishim ndonjë dyshim kundër tij. I shtyrë nga Leviçkini, ai erdhi tek unë, bëri autokritikë, bëri gjithashtu autokritikë edhe në Byronë Politike dhe në Plenumin e Komitetit Qendror, duke thënë se kishte bërë një gabim të rëndë që kishte shkuar tek ambasadori sovjetik për t‘u ankuar për Sekretarin e Përgjithshëm të Komitetit Qendror, pa biseduar me të dhe pa e shtruar çështjen në udhëheqjen e Partisë.

Më vonë ngjau diçka që e trembi dhe e shqetësoi shumë Mehmet Shehun: Sokrat Bufi, kuadër partie që studionte atëherë në Moskë, i dërgoi një letër Komitetit Qendror ku thoshte se, "Mehmet Shehu është provokator". Mehmet Shehu u tërbua nga kjo dhe kërkoi me këmbëngulje në Sekretariat dhe në Byronë Politike të Komitetit Qendror, disa herë edhe tek unë, që Sokrat Bufi të arrestohej e të dënohej. Ne nuk e pranuam propozimin e tij, se ishte në kundërshtim me normat e Partisë, të dënohej vetëm për faktin se ai kishte bërë një kritikë ndaj një udhëheqësi Partie. Duke qenë se Sokrati u emërua nënkryetar i Komitetit Ekzekutiv të një rrethi, Mehmet Shehut iu ngjall më shumë krimbi i dyshimit se mos ne kishim zbuluar gjë për gjynahet e tij dhe vazhdoi të qëndronte si mbi prush, të jetonte e të punonte në ankth.

* * * *

Në kuadrin e veprimtarisë së ethshme të Hrushovit e të Titos pas Kongresit të 20-të, agjentët e tyre në Shqipëri, me Mehmet Shehun, Beqir Ballukun e Fiqret Shehun në krye, në lidhje të ngushtë me Ambasadën Jugosllave dhe Sovjetike në Tiranë, organizuan komplotin për devijimin e Konferencës së Partisë për Tiranën, me synimin e vjetër për të rrëzuar udhëheqjen e shëndoshë të Partisë, për të rehabilituar elementët antiparti dhe armiq të popullit, Koçi Xoxen me shokë, për të ndryshuar vijën e për të shkuar në Kongresin e Partisë, që kishim përpara, në binarët që na kishin shtruar Hrushovi me Titon, sipas Kongresit të 20-të të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik… Grupi komplotist i Konferencës së Tiranës u shpartallua. Disa u përjashtuan nga Partia, disa të tjerë iu dhanë gjyqit. Por kryesorët shpëtuan. Mehmet Shehu e Beqir Balluku fshehën këmbët, dënuan "komplotistët", kurse Fiqret Shehu që ishte Sekretare e Parë e Komitetit të Partisë për Tiranën, u "betua" se s‘kishte pasur asnjë sinjalizim, se ishte vepruar "prapa krahëve" të saj, se ajo ishte mbyllur në shtëpi për përgatitjen e raportit etj. Atëherë nuk dinim gjë as për Feçorr Shehun, i cili, siç del tani, ishte agjent i rekrutuar nga UDB-ja dhe ndërlidhës mes Ambasadës Jugosllave e Mehmet Shehut dhe Fiqret Shehut. Me Ambasadën Sovjetike lidhjet i mbante direkt Mehmet Shehu, duke shfrytëzuar me lehtësi marrëdhëniet e mira që kishim ne në atë kohë me Bashkimin Sovjetik.

Në situatat që u krijuan pas dështimit të komplotit hrushoviano-titist në Konferencën e Tiranës dhe demaskimit të vendosur e të hapur që Partia jonë u bëri ngjarjeve të Polonisë, e sidomos atyre të Hungarisë, UDB-ja e Tito-Rankoviçit u dha urdhër agjentëve të saj, Liri Gega, Dali Ndreu e Panajot Plaku të arratiseshin në Jugosllavi, që të krijonin një opozitë jashtë e të na luftonin me gojën e tyre. Dy të parët nuk e kaluan dot kufirin dhe u arrestuan, kurse Panajot Plaku, me ndihmën e Mehmet Shehut e të bashkëpunëtorëve të tij në Ushtri e Sigurim (Beqir Balluku, Kadri Hazbiu), e kaloi kufirin, punoi ca kohë në një radio klandestine që transmetonte nga territori i Jugosllavisë, vrerin e vjetër të titistëve kundër Partisë e vendit tonë.

* * * *

Kur revizionistët sovjetikë e panë se dështuan në Hungari e gjetkë dhe se po u ikte gjendja nga duart në lëvizjen komuniste e në kampin socialist, u tërhoqën disi nga lufta subversive... Kurse Tito, nga ana e tij u hodh në sulm më shumë se kurrë dhe drejtpërdrejt personalisht, në fjalimin famëkeq në Pula, dënoi "kultin" e Enver Hoxhës dhe bëri thirrje për përmbysjen e udhëheqjes së Partisë sonë.

Pikërisht në këto momente, Hrushovi dhe bashkëpunëtorët e tij në vendin tonë, në vend që të zhvillonin e forconin luftën kundër titizmit, u futën edhe më shumë në rrugën e bashkëpunimit me Titon, duke vërtetuar kështu falsitetin e "mbështetjes" që i bëri Partisë tonë. Bashkëpunimi i Hrushovit me revizionistët jugosllavë u duk qartë edhe në qëndrimin e tyre ndaj elementëve armiq: Dali Ndreu, Liri Gega dhe Panajot Plaku. Kur organet tona i kapën në flagrancë Dali Ndreun e Liri Gegën e i vunë në bankën e të akuzuarve, jugosllavët u hodhën përpjetë, por u hodh përpjetë edhe Hrushovi. Ky me urgjencë i dërgoi radiogram ambasadorit të tij në Tiranë, Krilovit, që të ndërhynte tek unë për të mos i dënuar armiqtë e tradhtarët.

* * * *

Në verën e vitit 1961 me një delegacion parlamentar u ndodh në Pekin, në një kohë që atje po zhvillohej edhe mbledhja e Federatës Sindikale Botërore, ku jashtë çdo rregulli e norme partie, dolën haptas kontradiktat mes kinezëve e sovjetikëve. Në kundërshtim me qëndrimin e udhëheqjes së Partisë tonë, që nuk donte të prononcohej para kohe për këto kontradikta, Liria shkoi në Ambasadën Sovjetike dhe raportoi gjithë ç‘i kishin thënë asaj kinezët. Si në Pekin, edhe gjatë rrugës, para se të arrinte në Moskë, i dërguam Lirisë dy letra, me të cilat i tërhiqnim vërejtjen për qëndrimin e saj në Pekin dhe i shpjegonim qëndrimin që duhet të mbante në Moskë. Por Liri Belishova, si agjente e sovjetikëve, jo vetëm nuk ndoqi këshillat e udhëheqjes së Partisë, por u takua me Kozllovin, bisedoi, e dëgjoi, bile u dorëzoi hrushovianëve edhe letrat tona, të cilat kur ia kërkuam, na tha se "i kishte djegur".

Kur u kthye në Shqipëri, Liri Belishova zuri mënjanë Hysni Kapon dhe i tha: "Ta mënjanojmë shokun Enver nga këto ndeshje", por Hysniu e denoncoi Lirinë. Kjo kishte shkuar edhe tek Mehmet Shehu e i kishte thënë: "Mos fol për Hrushovin, se çdo gjë që thua, i vete atij në vesh". Këtë, Mehmet Shehu e tha shumë vonë, kur ishte shtruar në spital në Moskë për kura. Mehmet Shehu ne na tregoi se Kosigini ishte përpjekur ta bindte që Kina duhej dënuar dhe ky "i inatosur" iku dhe erdhi në Shqipëri. Tani na del që Mehmet Shehu me Fiqretin janë thirrur në një mbledhje tek Mikojani, ku ishin të pranishëm dhe Andropovi, më duket, dhe shefi i Sigurimit, Shelepini dhe kanë biseduar për katër orë me ‘të.

Ndërkohë Mehmet Shehu e shikonte se udhëheqja e Partisë tonë nuk do të duronte në gjatë planet e Hrushovit kundër marksizëm-leninizmit dhe lëvizjes komuniste e punëtore ndërkombëtare... Mehmet Shehu në këtë kohë u vendos në udhëkryq: Kujt t‘ia prishte e kujt t‘ia ndreqte? Të vihej në kundërshtim me udhëheqjen e Partisë, nuk i leverdiste, se e pësonte si Liri Belishova dhe gjithë armiqtë e tjerë antiparti, prandaj s‘mund të ndiqte rrugën që i këshillonin padronët e tij sovjetikë.

Në këtë kohë Mehmet Sheu u nis për në Nju Jork, në krye të delegacionit qeveritar për në OKB. Ai udhëtonte me Trans-Atlantikun anglez luksoz "Kuin Elisabet". Ne e dinim se me këtë anije udhëtonte edhe Titoja, por as që na shkonte mendja se Mehmet Shehu mund të takohej me Titon. Tani marrim vesh se me këtë anije udhëtonte edhe Herri Fulc i CIA-s amerikane, edhe Randolf Çërçilli, që ishte personalitet i Inteligjent Servis-it e që në vapor u paraqit si gazetar. Duke parë ekipin që shoqëronte Mehmet Shehun, ata që janë tani në burg, si pjesëtarë të grupit të tij (Llambi Ziçishti, Lambi Peçini, Gani Kodra e s‘di kush tjetër), Mehmet Shehu, si agjent i tyre, fare lehtë e me siguri, gjatë një jave udhëtimi bëri takime e bisedime të fshehta me Titon, Fullcin e R.Çërçillin, u parashtroi gjendjen dhe qëndrimet e Partisë sonë, acarimet që po lindnin me Bashkimin Sovjetik, dhe qëndrimin që mendonte të mbante udhëheqja e Partisë tonë në Moskë.

Strategjitë e tri agjenturave të mëdha, jugosllave, amerikane dhe angleze, përputheshin dhe ata i sugjeruan super-agjentit të tyre që të "mbështeste" pa rezerva qëndrimet e udhëheqjes së Partisë, që do të sillnin përçarjen e prishjen me Bashkimin Sovjetik...

* * * *

Mehmet Shehu u kthye plot kurajë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe u bë më katolik se Papa, tregohej i papërmbajtur në "mbrojtjen" e vijës së Partisë sonë kundër planeve e qëndrimeve të Hrushovit e të udhëheqjes revizioniste sovjetike.
Bile, ai organizonte "skena" që të ngrinte veten dhe të çimentonte besimin tonë ndaj tij. Kur ishim në Mbledhjen e 81 Partive në Moskë, në nëntor të vitit 1960, ai propozoi të largoheshim nga shtëpia ku na kishin vendosur sovjetikët, se "ata janë kapabël të na helmojnë". Kur shkuam në selinë e
ambasadës sonë në Moskë, nëpërmjet mikrofonave të përgjimit që zbuluam dhe që kishin vendosur sovjetikët, ai u "transmetoi" këtyre një mesazh të flaktë, duke ngritur lart Partinë tonë dhe Sekretarin e saj të Parë, duke mos lënë pa përdorur sharjet më të rënda për turpin që po përgjonin miqtë e tyre të ngushtë, siç qenë Partia e Punës së Shqipërisë dhe udhëheqësit e saj. Mehmet Shehu kundërshtoi me këmbëngulje udhëtimin e kthimit tonë me vapor nga Deti i Zi dhe organizoi kthimin tonë me tren nëpërmjet Austrisë dhe Italisë. Me këto masa ishim edhe ne dakord, se ne nuk kishim më besim tek sovjetikët, por me zellin që tregonte ai, forconte besimin tonë ndaj tij, ruante edhe veten. Megjithatë, Mehmet Shehu nuk mund të mos ishte i shqetësuar se "tradhtinë" që po u bënte padronëve sovjetikë, si agjent i pabindur i tyre, mund ta paguante me kokë.
Disa të hedhura e gjilpëra nuk munguan. Unë kam shkruar në librin "Hrushovianët" atë që më tha Kosigini, se "në udhëheqjen tuaj keni armiq". Por kur thirra Mehmet Shehun të ma përkthente më mirë, Kosigini e mbylli gojën e më tha se, "Nuk e kisha kuptuar mirë".

* * * *

Partia jonë, ndërkaq, ndiqte rrugën Marksiste-Leniniste dhe Mehmet Shehu e "miratonte" vijën e saj, bile e afishonte shumë rolin e tij në këto situata dhe në sy të amerikanëve e jugosllavëve hiqej, sigurisht, sikur ishte ky që e frymëzonte këtë rrugë. Amerikanë e jugosllavët, nga planet që kishin bërë, dhe nga lidhjet e fshehta që mbanin, e dinin këtë, prandaj agjenturat perëndimore ishin dakord që "djali" i tyre të lëshonte rrufe e bubullima kundër tyre, si: "Hedhim valle në gojën e ujkut", etj., etj. Ata pranonin çdo të sharë, mjafton që agjenti i tyre të ngjitej lart e më lart dhe të mund të kthente timonin e Partisë e shtetit tonë drejt Perëndimit.
Sovjetikët e humbën durimin, e panë të humbur davanë e tyre. Ata në fillim vendosën ta paralajmëronin agjentin e tyre. Kështu, Hrushovi, në një fjalim publik tha: "Udhëheqja shqiptare është shitur për 30 aspra"... Komiteti Qendror i PK të BS i dërgoi një letër Partisë sonë, me të cilën e akuzonte Mehmet Shehun si agjent të imperializmit. Ne kjo letër na erdhi, pikërisht, në një kohë që ishim në thikë e në pikë me hrushovianët, kur Mehmet Shehu tregohej i flaktë kundër tyre dhe nuk na shkonte mendja të dyshonim kundër tij. E lexuam letrën në Byronë Politike, në prani edhe të Mehmetit dhe e hodhëm poshtë si një provokacion të ulët të Hrushovit me shokë për të na përçarë. Mehmet Shehu mori frymë, e hodhi lumin.
Pas vetëvrasjes së Mehmet Shehut, u gjetën dokumente që vërtetojnë se Mehmet Shehu ishte agjent edhe i Inteligjent Servis-it. Në to jepet emri i tij dhe disa pseudonime të kodifikuara, si BAB-008, etj. Nga ato del që Mehmet Shehu kishte marrë edhe para për shërbimet që kishte bërë dhe qendra porosiste të mos e ngitnin, ç‘ka do të thoshte se ai ishte një agjent potencial, nga ata që lihen, sikurse thuhet në gjuhën e agjenturës, "në gjumë", për t‘u përdorur kur u duhen.

Midis këtyre dokumenteve është dhe letra që i drejtohej majorit sovjetik, Ivanov, menjëherë pas çlirimit, në të cilën kishte shumë sharje për vijën e Partisë dhe urrejtje për kuadrin e shëndoshë që mbronte këtë vijë, sidomos kundër Sekretarin e Përgjithshëm, Enver Hoxhën, kundër Hysni Kapos e të tjerë. Kjo letër vërteton se Mehmet Shehu, veç lidhjeve agjenturore që kishte me jugosllavët, vendosi lidhje edhe me një fuqi më të madhe (Shërbimin e Fshehtë Sovjetik). Pas vetëvrasjes, në kasafortën e Mehmet Shehut u gjet edhe një shënim me dorën e tij, ku thotë se i kishte shkruar një letër Ivanovit.

Mehmet Shehu, për ta afishuar veten, vazhdonte me zell "luftën" kundër revizionistëve sovjetikë, por i nisur nga të tjera qëllime e synime, krejt të kundërta, me qëllimet e larta të Partisë, e cila punonte për mbrojtjen e Marksizëm-Leninizmit dhe interesave të larta të popullit e të Atdheut tonë socialist.

Erdhën ngjarjet e Çekosllovakisë, të gushtit të vitit 1968 dhe Partia vendosi të denoncojë Traktatin e Varshavës, ta shkëpusë vendin tonë edhe de jure nga ky traktat famëkeq, prej të cilit de facto ishim larguar që në fund të vitit 1960. Fjalimet e rastit i mbajti Mehmet Shehu, si Kryeministër dhe sigurisht, para padronëve të vet, këtë e shiste si një fitore të tij. Agjentura amerikane dhe ato të lidhura me të, në radhë të parë titistët, menduan se Shqipëria mbeti e izoluar dhe e pambrojtur, Kina ishte larg dhe ata gjykuan se kishte ardhur koha që vendi ynë ta kthente fytyrën nga Perëndimi.

Mehmet Shehu, më 1972, shkoi në Paris për një operacion, i shoqëruar po nga ai ekip që e shoqëronte në OKB dhe me të shoqen, Fiqret Shehun. Atje mori kontakt me një personalitet të CIA-s amerikane, i cili i tha: "Ç‘po bën, u plake, duhet të veprosh!".
Mehmet Shehu i raportoi atij për gjendjen dhe për komplotet që po përgatiteshin (Beqir Balluku e Abdyl Këllezi me shokë). CIA i rekomandoi të veprojë, por pa u kompromentuar vetë. I dha tre variante për eliminimin e Enver Hoxhës: 1) me aksident automobilistik; 2)-me atentat me pushkë nga larg; 3) me helmim me veprim të vonuar. Iu la në dorë Mehmet Shehut, të vinte në veprim atë variant që do të gjente më të mundshëm.

Nëpërmjet Feçorr Shehut, të njëjtat udhëzime i erdhën Mehmet Shehut edhe nga UDB-ja jugosllave, e cila ishte plotësisht në ujdi me CIA-n.

Në Paris, Mehmet Shehut iu dha një radio e sofistikuar për komunikim, marrja e dhënie, që ia instaloi në shtëpi dhe e vuri në përdorim djali i tij i madh, që ishte inxhinier elektronik.
Në fakt, Mehmet Shehu e kishte kthyer e do ta kthente gjithë familjen në një çerdhe agjentësh, në një familje gjarpërinjsh. Siç thamë, Fiqret Shehu ishte rekrutuar që gjatë luftës nga Dushan Mugosha dhe mbante pseudonimin agjenturial "FISARI" pa bërë supozime të tjera se ç‘mund të kishte bërë ajo më parë, kur kishte shkuar për një kurs një apo dyvjeçar në Itali, gjatë okupacionit; se ç‘mund të kishin bërë me të Liri Gega (e Smithi, agjent i Inteligjent Servis-it e mik i Lirisë), kur ajo punonte me të në Korpusin e Parë. Me kohë, djalin e dytë Mehmet Shehu e kishte bërë bashkëpunëtor dhe kur shkonte jashtë, sidomos kur shkoi për studime në Suedi, e vuri në lidhje me CIA-n dhe e përdori si ndërlidhës. Kurse djalin e vogël dhe të shoqen e tij, i aktivizoi në drejtim të një ambasade të huaj në Tiranë.

Mehmet Shehu u urdhërua pra nga CIA amerikane, të thurte plane konkrete për përmbysjen e gjendjes në Shqipëri në favor të Perëndimit, të hidhte në veprim e të nxiste në këtë drejtim agjentët e njohur ose të panjohur të tij, pavarësisht se të kujt ishin, jugosllave, grekë, anglezë, italianë e të tjerë, por duke mos u kompromentuar ai vetë.

Filloi kështu zbatimi i planit të planifikuar komplotist, i organizuar nën rrogoz nga Mehmet Shehu.

I-Veprimtaria armiqësore e Fadil Paçramit dhe e grupit të tij në fushën e kulturës, të arteve dhe të Radiotelevizionit për degjenerimin e vijës në këto fusha. Por Partia, siç dihet, e goditi shumë shpejt këtë grup dhe veprimtarinë e tij. Mehmet Shehu nxitoi e lau duart, bile bubullinte me zhurmë kundër njerëzve të artit dhe të rinisë për të realizuar qëllimin e tij antiparti, sikurse kishte bërë edhe gjatë luftës, të acaronte edhe marrëdhëniet e lidhjet e Partisë me këto shtresa.

II- Më 1973 u vu në veprim grupi i Beqir Ballukut, që përgatiste puçin ushtarak me tezat e zeza, me "teorinë e rrëshqitjes", për lënien e bregdetit e qyteteve agresorëve imperialistë, padronëve të Mehmet Shehut. Beqir Balluku u demaskua plotësisht. Atë e braktisën edhe Petrit Dume me Hito Çakon, që ishin në komplot. Mehmet Shehu që ishte në krye të komplotit dhe luante fijet në prapaskenë (tani del se të gjitha materialet e zeza ishin miratuar nga ai), u mundua të shpëtonte Petrit Dumen dhe Hito Çakon. Këta patën shumë shpresa tek Mehmet Shehu se "nuk do u pritej koka", sikurse u tha në Plenumin e Komitetit Qendror të 25-26 korrikut 1974, dhe nuk e dhanë Mehmetin; por dhe ky nuk i shpëtoi dot nga rreziku, se mos dëmtonte veten.

III- Mehmet Shehu, dhe këtu më drejtpërdrejt, ndërkohë vuri në lëvizje njerëzit e tij, Abdyl Këllezin, Koço Theodhosin e Kiço Ngjelën, për të sabotuar në fushën ekonomike, veçanërisht në naftë e në bujqësi, për të ç‘organizuar ekonominë e vendit, duke filluar organizimin e futjen e formave vetadministruese jugosllave në të.

Mehmet Shehu dështoi në të tria këto tablo.

Gjatë gjithë kësaj periudhe, Titoja, që po i ndiqte situatat me kujdes, mendoi se duke pasur në udhëheqje të partisë e të shtetit tonë agjentin e tij, pas rënies së Rankoviçit në Jugosllavie e pas demaskimit të barbarizmave që ai kishte bërë në Kosovë, si dhe pas situatave që u krijuan pas daljes tonë nga Traktati i Varshavës, mund të lëshonte ca brezin në Kosovë e në marrëdhëniet tona me të… Kur udhëheqësit e Kosovës i thoshin Titos se "shqiptarët po ndezin ndjenja nacionaliste dhe po flasin kundër jush", ai u qe përgjigjur: "Ç‘keni ju, mua më shajnë, le të shajnë...!". Titoja i thoshte këto se e dinte që në Shqipëri kishte Mehmet Shehun, i cili, pas tri dështimeve, po rigruponte komplotistët e tjerë, sidomos në Ministrinë e Punëve të Brendshme, me Feçorr Shehun e disa të tjerë. (Është fjala për Kadri Hazbiun, që ende nuk ishte goditur si bashkëpunëtori më i ngushtë i Mehmet Shehut). Sidoqoftë, Mehmet Shehut i duhej kohë për të thurur komplote të reja.

* * * *

Jugosllavëve, përveç shpifjeve që këto demonstrata (është fjala për demonstratat e mars-prillit 1981 në Kosovë) ishin të nxitura gjoja nga Shqipëria, iu desh të merrnin masa të menjëhershme "për të diskredituar" udhëheqjen "staliniane" shqiptare, për të turbulluar e për të përmbysur gjendjen e shëndoshë në Shqipëri, si dhe për të çorientuar forcat patriotiko-revolucionare në Kosovë.

I kërkuan agjentit të tyre Mehmet Shehu të vepronte. UDB-ja jugosllave ishte në bashkëpunim me CIA-n dhe i dinte direktivat e saj për likuidimin e Enver Hoxhës. Prandaj kërkuan nga Mehmet Shehu të dërgonte me urgjencë në Paris të shoqen. Demonstratat ndodhën në mars, kurse ajo në prill 1981 shkoi në Paris. Iu paraqit atje një i dërguar nga ÇALAMANI (Pseudonimi i Dushan Mugoshës, i cili kishte vdekur, por "jetonte" misioni i tij agjenturor) dhe i dha helmin që duhej të përdornin imediatisht për Enver Hoxhën.
Fiqret Shehu e Mehmet Shehu kishin rrahur së bashku mendimet se kur, ku dhe si do të vepronin me variantet që u kishte sugjeruar CIA dhe kishin gjetur si më të mundshmin, helmimin me veprim të zgjatur, që mund ta realizonin kur venim e vinim për vizita tek njeri-tjetri.

Varianti që i dhanë jugosllavët Mehmet Shehut, që të vepronte menjëherë e shpejt, e gjeti atë të papërgatitur. Mehmet Shehu pati frikë. Nuk i pëlqeu kjo vënie e të dy këmbëve në një këpucë. Prandaj iu drejtua padronit më të madh, CIA-s amerikane. Fiqret Shehu filloi të vizitojë kryeqytetet e Europës: Vjenën, Stokholmin, Kopenhagën. Ajo u takua edhe në Stokholm, edhe në Danimarkë, me përfaqësues të CIA-s, ku parashtroi mendimin e Mehmet Shehut që të mos vepronin siç kërkonin jugosllavët, me nxitim, se nuk ishin përgatitur mirë; helmimin ose likuidimin fizik të Enverit ta linin për në mars 1982, gjatë pushimeve dimërore, kurse deri atëherë mund të ndërmerrnin ndonjë veprim që mund të sillte ndonjë përçarje në Parti dhe nxitje të elementit liberal. Përfaqësuesi i CIA-s u mor vesh me qendrën e tij dhe, në takimin e dytë, tani në Danimarkë, u dha miratimi për variantin e Mehmet Shehut.
Në këtë kuadër Mehmet Shehu bëri fejesën e djalit me vajzën e një familje, në rrethin e të cilës kishte 6-7 kriminelë lufte të arratisur, ndër ta dhe agjentin e njohur të CIA-s Arshi Pipën. Një fejesë e tillë nuk mund të mos tërhiqte vëmendjen e opinionit, të bënte bujë, dhe po të pranohej nga Partia, do të vinte përçarja, liberalizimi dhe në të tjerë, në Parti, rini etj. Po të mos pranohej nga Partia, do të merreshin masa ndaj Mehmet Shehut, natyrisht, jo me burgosje, por me ulje në përgjegjësi, me mënjanim, ose edhe me përjashtim nga Partia. Kjo do të bënte bujë dhe jugosllavët mund ta përdornin, sikurse u duhej, për qëllimet e tyre propagandistike, për diskreditimin e udhëheqjes së Partisë së Punës të Shqipërisë, e sidomos, të Enver Hoxhës, i cili, siç kanë përsëritur vazhdimisht, ashtu si Stalini, "po eliminon" bashkëpunëtorët e vet.

Por planet nuk u realizuan ashtu siç kishte menduar Mehmet Shehu.

Ndërhyri Partia menjëherë, fejesa u prish, Mehmet Shehu u kritikua nga shokët për këtë gabim të madh politik, iu kërkua të bënte autokritikë të thellë për të gjetur burimet e një gabimi të tillë, dhe u la që kjo të bëhej pas Kongresit të 8-të të Partisë. Ai këtë s‘e priste.

* * * *

Mehmet Shehu kërkoi të bënte "autokritikë" në Kongres për fejesën e djalit (qëllimi i tij ishte të shkaktonte turbullirë në Kongres), por edhe kjo iu refuzua. Në Kongres ndenji kastile si "i vrarë e fajtor", gjë që ra në sy të delegatëve e të telespektatorëve, saqë filluan të pyesnin njëri-tjetrin.

* * * *

Jugosllavët panë se asgjë nuk ngjau, as para Kongresit, as më vonë. Mehmet Shehu e mbajti raportin në Kongres, ai u zgjodh edhe në Byronë Politike, asnjë masë nuk u mor kundër tij, siç shpresonin jugosllavët, për ta ulur ose për ta hequr nga funksionet që kishte në shtet. Pas mbarimit të Kongresit, ndoshta Mehmet Shehu njoftoi jugosllavët se, edhe pas dorëzimit të autokritikës, ai trajtohej njëlloj, se nga sa kishte kuptuar në bisedat tona me të, masa e dënimit do të ishte me karakter të brendshëm partie. Kjo nuk u leverdiste titistëve, serbomëdhenjve dhe UDB-së jugosllave, që prisnin e kërkonin të ngjante me çdo kusht rrëmuja në Shqipëri. Prandaj, Ambasada Jugosllave në Tiranë, në prag të mbledhjes së Byrosë Politike, ku do të diskutohej për gabimin e rëndë politik të Mehmet Shehut, sipas urdhrave që kishte marr nga Beogradi, ngarkoi agjentin e vet dhe ndërlidhësin Feçorr Shehu të shkonte tek Mehmet Shehu e t‘i transmetonte ultimatumin e UDB-së, që Enver Hoxha të vritej me çdo kusht, edhe në mbledhje, qoftë duke u vrarë edhe ai vetë. Kaq ngushtë kishte rënë UDB-ja, klika titiste serbomadhe, me gjendjen në Kosovë, kaq zi u dukej perspektiva, saqë vendosën të djegin kartën e madhe, super-agjentin e tyre, veç të ndodhte diçka spektakolare, që "të bënte t‘i tronditeshin themelet" Shqipërisë Socialiste dhe Partisë së Punës së Shqipërisë.

Më 16 dhjetor 1981, në orën 10.00 të natës, Feçorr Shehu i shkon Mehmet Shehut në shtëpi dhe i transmeton urdhrin e qendrës së tyre agjenturore.

Më 17 dhjetor, filluan diskutimet në mbledhjen e Byrosë Politike. Të gjithë shokët, të vjetër e të rinj, diskutuan dhe e dënuan me vendosmëri aktin e fejesës së djalit të Mehmet Shehut me një vajzë, në familjen e së cilës kishte 6-7 kriminelë.

* * * *

Kritika e anëtarëve të Byrosë Politike ishte e fortë, e hapët, bolshevike, por si dënim, u kërkua vetëm "vërejtje me shënim në Kartën e Regjistrimit". Në këtë frymë e kisha përgatitur edhe unë diskutimin tim... Por për shkak se qe bërë shumë vonë, diskutimi im nuk u mbajt atë ditë. U la kështu që mbledhja të vazhdonte të nesërmen, veçse iu tha Mehmetit të reflektonte thellë gjithë natën se "kjo alibia e tij (e fejesës), bie".

Ajo që thashë e alarmoi Mehmetin, ai kujtoi se mos ishte zbuluar krimi që përgatiste. "Trimi" Mehmet Shehu u mendua për tërë natën si të shpëtonte nga kjo darë dhe mendoi e zbatoi një plan të vetin. Ai, siç duket, gjykoi kështu: "I vdekur se i vdekur jam, më mirë të shpëtoj ç‘mund të shpëtoj" dhe vendosi të bëj si shoku i tij, Nako Spiru, të vriste veten, duke menduar se Partia këtë farë "burrë shteti", "udhëheqës legjendar", "partizan i luftës së Spanjës", do ta varroste me nderime, do ta ç‘njolloste duke thënë se "i shkrepi arma në duar" (sikurse na e sugjeronte në letrën që la) dhe kështu, të paktën, nuk humbiste e kaluara e tij dhe nuk i pësonte gjë familja.

Tok me të shoqen, hodhën helmin në VC dhe ngarkuan djalin e madh të zbërthente e të zhdukte pjesët kompromentuese të radios që kishte instaluar. (Disa nga këto i kishte ruajtur në shtëpinë e tij, pasi nuk u arrestua). Sipas të dhënave që ka pohuar armikja Fiqret Shehu për ekzistencën e radios, u thirr djali i madh nga organet e hetuesisë dhe ky e pohoi këtë, por, kur u la të shkonte në shtëpi për të dorëzuar pjesët e radios që kishte ruajtur, vrau veten që të mos jepte gjithë ato që dinte e kishte bërë (kurse këto i kishte dhënë mamaja e tij kriminele).
Fiqret Shehu si agjente që ishte (ajo që qante e trembej për hiçgjë), me gjakftohtësi e cinizëm pranoi vetëvrasjen e të shoqit, mjaft që të shpëtonte vetë me djemtë dhe e kaluara e tyre "historike".

Por i kishin bërë hesapet pa hanxhinë. Sapo më njoftuan për aktin e fundit të Mehmet Shehut, në moment propozova që të dënohej vetëvrasja e tij, se ai kishte vepruar si armik dhe Byroja Politike u shpreh njëzëri kundër këtij armiku…

* * * *

UDB-ja dhe CIA mbetën me gisht në gojë. KGB-ja fërkoi duart. Agjencitë e huaja e relatuan faktin ashtu sikurse e thamë ne, që Mehmet Shehu, "në një krizë nervore vrau veten"...

* * * *

Bashkë me Mehmet Shehun agjenturat e imperialistëve, të social-imperialistëve dhe agjenturat e tjera, siç është edhe UDB-ja jugosllave morën një grusht, që do ta ndjejnë për shumë kohë.

Enver Hoxha

(FUND)

Nga arkivat e ish-Komitetit Qendror të Partisë së Punës të Shqipërisë, (Dosjet 2, 20, 23/1, të Fondit Nr.14, viti 1982; Dosja Nr.112, Lidh.Nr.1, Fondi 14, të A.Q.SH.

Ajo çka thuhet në fjalën e Enver Hoxhës nuk përputhet me fotografitë e tyre bashk, puthjet përqafimet e gëzimet e përbashkëta !! Është e tmerrshme kur njerin nga bashkpuntorët pas këtyre fotografive buzqeshjeve dhe përqafimeve vëllazërore e shoqërore e gjen të pushkatuar ose të varur si armik !! duke ja përndjekur fëmijët familjen dhe farefisin !!

 
Enver Hoxha dhe Koçi Xoxe 

 
Koçi Xoxe, Enver Hoxha, Mehmet Shehu.... 

Click this bar to view the full image.

 
Koçi Xoxe, Enver Hoxha, Mehmet Shehu.... 

 
NGA E MAJTA NE TE DJATHTE: KOÇI XOXE, NAKO SPIRU, ENVER HOXHA, OMER NISHANI, (NE RRETH) NICK KUKICH, JOHN O’KEEFE, NEXHMIJE HOXHA, NE ODRIÇAN NE VITIN 1944[/b] 

 
Liri Belishova e Nako Spiru 

 
Koçi Xoxe, Enver Hoxha, Nako Spiru ... 

 
Enver Hoxha dhe Koçi Xoxe 

 
Kadri Hazbiu duke u dekoruar Hero i Popullit 

 
Fiqrete Shehu dhe Nexhmije Hoxha 

 
Enver Hoxha Mehmet Shehu duke u përqafuar 

 
Enver Hoxha duke u konsultuar për çdo gjë me Mehmet Shehun 

 
Të buzëqeshur para kamerave 

 
Mehmet Shehu, Hrushqovi dhe Enver Hoxha gjithkund bashk 

 
Ramiz Alija, Mehmet Shehu, Enver Hoxha gjithmonë në ballë të Partisë 

 
Enveri dhe Mehmeti të parët cakërronin gotat për gjithçka në Parti 

 
Enveri, Mehmeti në rend të parë dorshtërnguar 

 
Fiqreti, Enveri, Mehmeti dhe Nexhmija bashk deri në pleqëri 

 
Hrushqovi gjat pritjes në Gjirokastër – Enveri gjithkund me Mehmetin 

 
Enver Hoxha Beqir Balluku 

 
Mehmet Shehu Kadri Hazbiu

CIA: KUSH DREJTOI PARTINË KOMUNISTE NË SHQIPËRI NË VITET 1941-1961

Shërbimi Inteligjent i shtetit më të fuqishëm në botë, nga viti 1941 deri në vitin 1961, ka skanuar të gjithë aktivitetin dhe fundin e anëtarëve të Byrosë Politike.

Deklasifikimi i dosjes për Shqipërinë në arkivat e CIA-s, 45 vjet më vonë, pikërisht më 26 qershor të vitit 2007, na tregojnë ato çfarë ne, gjatë regjimit komunist, i dinim krejtësisht ndryshe apo që s‘i dinim fare.

ÇFARË NUK DINIM

Ndërsa gjatë regjimit komunist shumë pak veta e dinin arsyen e vërtetë të vrasjes së Mustafa Gjinishit, i cili ishte edhe një nga drejtuesit më të rëndësishëm të Partisë Komuniste, në dokumentet e CIA-s të vitit 1961 shfaqet një e vërtetë krejt tjetër. Sipas dosjes së CIA-s, Mustafa Gjinishi është vrarë nga Liri Gega me urdhër të jugosllavëve. Apo dënimin e Koçi Xoxes. Po, gjithashtu me një saktësi tepër të rrallë janë edhe detajet për çdo drejtues të Partisë Komuniste në periudhën në të cilën ata kanë qenë anëtarë të Komiteti Qendror apo Byrosë Politike, si dhe shkaqet se përse janë përjashtimit e disave prej tyre nga Partia.

LISTA

Në listën e tyre ata kanë futur të gjithë anëtarët e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste shqiptare për periudhën 1941-1948, si dhe listën e anëtarëve të Byrosë Politike të viteve 1941-1960. Sipas dokumentit sekret të CIA-s, Komiteti Qendror për periudhën 1941-1948 përbëhej nga 22 anëtarë. Në listën e anëtarëve janë emrat e Enver Hoxhës, Nako Spirut, Qemal Stafës, Ramadan Çitakut etj.

Kurse lista e anëtarëve të Byrosë Politike të viteve 1941-1961 përmban 26 emra. Nga kjo listë të bie në sy se, në 20 vjet, 12 prej anëtarëve të Byrosë Politike, të cilët ishin edhe figura të njohura të Luftës Nacionalçlirimtare, janë përjashtuar ose kanë pasur një fund tragjik, siç është rasti i Liri Gegës, Koçi Xoxes apo Bedri Spahiut.

Komiteti Qendror në vitet 1941-1942, pozita në Parti

Enver Hoxha Sekretar i Parëi i PKSH

Koçi Xoxe, anëtar e Byrosë Politike deri në shtator 1948, u ekzekutua në qershor 1949
Tuk Jakova është përjashtuar nga Byroja Politike në vitin 1951, në vitin 1955, në qershor, përjashtohet edhe nga Komiteti Qendror dhe nga të gjitha postet
Bedri Spahiu është larguar nga Byroja Politike në vitin 1946, por është riemëruar përsëri në vitin 1948, për t’u përjashtuar përfundimisht në vitin 1951. Në vitin 1955, në qershor, përjashtohet edhe nga Komiteti Qendror dhe nga të gjitha postet.
Nako Spiro, anëtar i Byrosë Politike, vetëvritet në nëntor të vitit 1947
Liri Gega, në nëntor të vitit 1944 përjashtohet nga Komiteti Qendror dhe në vitin 1956 ekzekutohet për komplot kundër shtetit
Kristo Themelko, në shtator të vitit 1948 kritikohet, dhe në nëntor 1948 përjashtohet nga Komiteti Qendror
Ramadan Çitaku përjashtohet nga Komiteti Qendror në nëntor të vitit 1948 dhe kritikohet rëndë në vitin 1949
Ymer Dishnica largohet nga Byroja Politike në vitet 1943-1944, përjashtohet nga partia në vitin 1947
Kadri Hoxha, arrestohet në mars të vitit 1947 dhe më vonë ekzekutohet
Qemal Stafa, vritet në një përpjekje me karabinierët në vitin 1942
Pandi Kristo largohet nga Byroja Politike në shtator–nëntor të viti 1948, dhe më vonë përjashtohet edhe nga partia.
Në maj-qershor të vitit 1949 arrestohet Sejfulla Malëshova largohet nga Byroja Politike, dhe nga Komiteti Qendror në shkurt të vitit 1946. Përjashtohet nga partia në vitin 1947
Hysni Kapo, anëtar i Byrosë Politike.
Mustafa Gjinishi në gusht të viti 1944 vritet me urdhër të jugosllavëve, ekzekutohet nga Liri Gega.
Liri Belishova është zgjedhur anëtare e Komitetit Qendror në nëntor të vitit 1948, dhe është përjashtuar nga partia në vitin 1960.
Gogo Nushi, anëtar i Byrosë Politike.
Mehmet Shehu largohet nga Komiteti Qendror në shkurt të vitit 1948 dhe rizgjidhet përsëri anëtar i Komitetit Qendror dhe anëtar i Byrosë Politike në shtator-nëntor të vitit 1948. Zgjidhet kryeministër në vitin 1954.
Nesti Kerenxhi përjashtohet nga Byroja Politike dhe partia në nëntor të vitit 1948, u akuzua si mbështetës i Xoxes.
Pëllumb Dishnica, kritikohet në shtator të vitit 1948 dhe përjashtohet nga Komiteti Qendror në nëntor 1948.
Xhoxhi Blushi, kritikohet në shtator të vitit 1948, përjashtohet nga Komiteti Qendror në nëntor të vitit 1948.
Koço Tashko, ministër i Bujqësisë, në shtator të vitit 1960 përjashtohet nga partia

Byroja Politike në vitet 1941-1961

1. Enver Hoxha 1941- ...
2. Koçi Xoxe, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1941 deri në 1948. Ekzekutohet në vitin 1949
3. Tuk Jakova, anëtar i Byrosë Politike nga 1941 deri në vitin 1951. Përjashtohet nga Byroja Politike në vitin 1951 dhe nga partia në vitin 1955
4. Nako Spiro, anëtar i Byrosë Politike nga 1941 deri në vitin 1947. Vetëvritet në vitin 1947
5. Bedri Spahiu, anëtar i Byrosë Politike në vitet 1941-1946 dhe 1948-1951. Përjashtohet nga partia në vitin 1955
6. Liri Gega, anëtare e Byrosë Politike në vitet 1941-1944. Përjashtohet në vitin 1944 dhe ekzekutohet në vitin 1956
7. Kristo Themelko, anëtar i Byrosë Politike nga 1946 deri në vitin 1948. Përjashtohet në vitin 1948
8. Ymer Dishnica, anëtar i Byrosë Politike në vitet 1941-1943. Përjashtohet nga Byroja Politike në vitin 1943 dhe nga partia në vitin 1947
9. Pandi Kristo, anëtar i Byrosë Politike deri në vitin 1948. Burgoset në vitin 1949
10. Sejfulla Malëshova, anëtar i Byrosë Politike në vitet 1944-1946. Përjashtohet nga Byroja Politike në vitin 1946 dhe nga partia në vitin 1947
11. Hysni Kapo, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1946
12. Mustafa Gjinishi, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1943 deri në vitin 1944. Ekzekutohet në vitin 1944
13. Gogo Nushi, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1947
14. Nesti Kerenxhi, anëtar i Byrosë Politike në vitet 1947-1948. Përjashtohet nga Byroja Politike në vitin 1948
15. Mehmet Shehu, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1948
16. Liri Belishova, anëtare e Byrosë Politike në vitet 1948-1960. Përjashtohet nga Byroja në vitin 1960
17. Spiro Koleka, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1948
18. Manush Myftiu, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1956
19. Rita Marko, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1956
20. Ramiz Alia, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1960
21. Haki Toska, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1961
22. Adil Çarçani, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1961
23. Kadri Hazbiu, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1961
24. Koço Theodhosi, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1956
25. Petrit Dume, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1961
26. Pilo Peristeri, anëtar i Byrosë Politike nga viti 1952

nga Flori Bruqi : Panajot Plaku, gjenerali që zbuloi sekretet e Enverit tek gazeta “Borba

http://floart-press.blogspot.com/2010/10/nga-flori-bruqi-panajot-plaku-gjenerali.html

Kush ishte Panajot Plaku? Biografi e shkurtër, e përmbledhur sipas shërbimit përkatës e përpiluar në datën 30.V.1957...
"Panajot Plaku i biri i Josifit dhe i Kostandimës i datëlindjes 1918...ka mbaruar normalen e Elbasanit, i organizuar Anëtar Partie, i martuar me Vjollcën, me tre fëmijë, me shtetësi dhe kombësi shqiptare, i lindur në katundin Hoçisht dhe banues në Tiranë, shtresë e pasur. Qëndrimi i tij dhe i familjes gjatë regjimit antipopullor të Zogut ka qenë i mirë. I ati i tij ka qenë avokat në Bilisht, ndërsa Panajoti vazhdonte shkollën fillore.

Gjatë okupacionit të vendit tonë nga Italia Fashiste, familja e tyre nuk e ka pritur mirë pushtimin dhe për çështje politike në vitin 1942-1943, e kanë internuar të atin e tij dhe të vëllanë Kalon në Porto Romano deri në kapitullimin e Italisë. Kurse Panajoti vazhdonte studimet në Normalen e Elbasanit.

Në vitin 1942, Panajot Plaku iku nga Normalja e Elbasanit dhe u hodh në çetën partizane të Moravës, ndërsa vëllai i tij Jorgo Plaku kishte dalë partizan qysh në virin 1941 dhe me formimin e Brigadës së Parë Sulmuese të Ushtrisë Nacional-Çlirimtare (Br1S), Panajoti shkoi në Br1S dhe me përgjegjësi si Zv/Komandant deri në çlirim. Mbas çlirimit, Komandant Divizioni më vonë, u bë ndihmës i Ministrit të Mbrojtjes Popullore dhe kohët e fundit Ministër pa portofol. Nga familja e tij, ka një vëlla dëshmor, Jorgo Plaku i cili është vrarë gjatë Luftës Nacional-Çlirimtare. Kohët e fundit i ka vdekur vëllai tjetër Kalo Plaku, i cili konsiderohet Dëshmor.

Farefisi i tij, kanë mbajtur qëndrim të mirë dhe të lidhur me luftën. Jashtë shtetit, nuk ka njeri. Kishte një xhaxha në Amerikë por i ka vdekur. Të arratisur nuk ka.

Nga gjyqet e popullit nuk është prekur. Ka një motrën e tij në Bashkimin Sovjetik për studime ".

Kjo karakteristikë, shoqërohet me emrat e 27 personave të rrethit të tij familjar, farefisnor dhe shoqëror me të cilët Panajot Plaku kishte marrëdhënie (shënim Flori Bruqi).



“Zëri i popullit” njofton dënimin me vdekje të Liri Gegës. Cilat ishin masat që merr Partia kundër spiunomanisë? Arratisja e gjeneralit Panajot Plaku para se ta bënte viktimë Enver Hoxha. Pse Brezhenjevi dhe Hrushovi nuk e pranuan strehimin e gjeneralit shqiptar? A ishte vërtetë Plaku, njeriu që i “nxori” bojën PPSH në artikujt anonim botuar në gazetën “Borba” të Jugosllavisë? Pse Hrushovi e vizitoi Shqipërinë, cilat ishin këshillat e tij? 

Historiania ruse, Nina Smirnova, në librin “Historia e Shqipërisë përgjatë shekullit XX”, botuar nga "Ideart", sjell dëshmi dhe fakte të reja përmes shfrytëzimit të arkivave të panjohura të Moskës, Beogradit, Parisit, Berlinit, Londrës, Romës, Athinës e Tiranës. Në këtë botim voluminoz prej gati 800 faqesh, përfshihen mbi 250 bibliografi të reja, të panjohura më parë. Smirnova ishte njohëse e shkëlqyer e gjuhës shqipe dhe njihte fare mirë frëngjishten, italishten dhe anglishten, lexonte gjermanisht dhe greqisht.

“Shqipëria, vendi më i vogël e më i dobët i Evropës, që e fitoi pavarësinë kombëtare në fillim të shekullit XX, në vitin 1912, në jubileun e vet të njëqind vjetorit si shtet, duhet të ndahet më në fund nga emri i vendit më të varfër të Evropës, i cili e ka ndjekur pas gjatë gjithë kësaj kohe”, kështu shprehet Nina D.Smirnova (1928-2001) doktore e shkencave historike, albanologe dhe përkthyese, që është një nga autoret më serioze që është marrë me studimin dhe interpretimin e historisë shqiptare. Ajo është e njohur jo vetëm në botën akademike ruse, por edhe në arenën ndërkombëtare për qëndrimet që ka mbajtur ndaj Shqipërisë dhe kontributin në pasurimin e historiografisë shqiptare me argumente, interpretime dhe dëshmi arkivash të panjohura dhe të paqëmtuara gjer sot.

Këndvështrimet nga e cila ajo e sheh historinë e Shqipërisë hedhin dritë mbi mjaft anë të errëta, të shtrembëruara e pak të njohura mbi figurat, personazhet, personalitetet dhe momentet historike më kulmore gjatë shekullit XX-të.

Doli përsëri në skenë teza e rrethimit kapitalisto-revizionist të Shqipërisë me të gjitha pasojat që vinin prej tij. Më 23 nëntor të vitit 1956, “Zëri i Popullit” njoftoi për gjyqin që po zhvillohej kundër Liri Gegës, burrit të saj, Dali Ndreut dhe kolonelit Petro Bullati, të cilët u dënuan me vdekje “për spiunazh në favor të një shteti të huaj”.

Brenda vendit, propoganda e partisë nuk e fshehu se ata qenë pushkatuar, pasi kishin punuar për jugosllavët. Karakteri demonstrativ i këtij akti ishte tepër i qartë. Dy të parët, heronj fatkeqë të Luftës Nacionalçlirimtare, jetonin prej kohësh diku në rrethina, nën mbikëqyrjen e policisë dhe nuk kishin asnjë lidhje me sekretet shtetërore. Ndërsa Bullati, sipas të thënave, e “pësoi për shkak të fushatës”: ai ishte me origjinë jugosllave (emri i tij i vërtetë qe Peter Bulatoviç) dhe duke shfrytëzuar zbutjen e krahasueshme të marrëdhënieve shqiptaro-jugosllave, kishte kërkuar të kthehej në atdhe.

Kishte filluar një periudhë e re e spiunomanisë dhe e luftës kundër “revizionizmit”. Shkak për këtë u bë një ngjarje e jashtëzakonshme: më 16 maj të vitit 1957, u arratis në Jugosllavi një nga heronjtë më popullorë të Luftës Nacionalçlirimtare, anëtar i KQ të PPSH-së dhe deputet në kuvendin Popullor, gjenerali Panajot Plaku, pasi kishte mësuar se do të ishte viktima e radhës. Nuk dihet sa të bazuara qenë dyshimet e Plakut, por që ai nuk mund të pajtohej me gjendjen e krijuar në PPSH, e dëshmonte letra e tij për KQ të PPSH-së, e dërguar një muaj pas arratisjes. P. Plaku shpresonte të gjendte strehim në BRSS, por diçka e pengoi Hrushovin dhe Brezhnjevin për ta pranuar. Gjatë kohës, që jetoi në Beograd, ai nuk dha as intervista, as deklarata politike. Vetëm më 27 maj të vitit 1961, i shprehu shkurt korespondencës të gazetës “Borba” mendimin e vet për procesin e admiralit Teme Sejko. Por, duke filluar nga viti 1960, në shtypin jugosllav zunë të dilnin artikuj anonimë për disa probleme të historisë së PPSH-së, të mbushur me hollësi të tilla, të cilat mund ti dinte vetëm një dëshmitar i ngjarjeve. Nuk përjashtohet mundësia që ky njeri të ketë qenë Panajot Plaku. Pas vdekjes së tij, në vitin 1969, nuk pati më publikime të tilla.

Që nga shkurti i vitit 1957, udhëheqja e PPSH-së filloi të përtërijë shkallë-shkallë vlerësimin pozitiv të rolit të Stalinit. Në fillim, ky proces shkoi në përputhje me prirjet, që u vunë re në BRSS, ndërsa më pas zu të zhvillohej me ritme tejkaluese. Fill pas kësaj, u ringjall me tërë forcën e vet, kulti i heronjve, që kishin shpëtuar partinë, i dënuar nga kongresi i III i saj. Sepse Enver Hoxha kishte përparësinë, që të ishte i vetmi personalitet politik aktiv i mbetur nga përbërja e KQ-së së parë të PKSH-së. Fama e tij si themelues i partisë dhe udhëheqës i pagabueshëm, u botua plotësisht. Shkëlqimi i tij ra dhe mbi Mehmet Shehun, çka pasqyrohej në agjitacionin figurativ. Në ditë festash, në vitrinat e dyqaneve dhe në rrugët kryesore të Tiranës e të disa qyteteve të tjerë, mund të shihje portrete të Leninit të bëra me porosi në Çekosllovaki. Ato përbëheshin nga lente trekëndëshe shumë të vogla, efekti optik i të cilave bënte të mundur, që nga pozicioni ballor të shikoje portretin e udhëheqësit sovjetik. Ndërsa, po të shmangeshe djathtas apo majtas, herë dalloje tiparet e Hoxhës, herë të Shehut.

Periudha pas kongresit nuk solli asgjë të re parimore në orientimin e jashtëm (politik dhe ekonomik) të Shqipërisë. Miqësia dhe bashkëpunimi me vendet socialiste vazhdoi të mbeteshin guri i themelit në politikën e PPSH-së. Furnizimet nga vendet socialiste mbi bazën e kredive shpesh tejkalonin mundësitë reale për përdorimin e tyre. Në fund të viteve ’50-të, në shtypin shqiptar zunë të shfaqen kërkesa drejtuar strukturave dhe ndërmarrjeve përkatëse ekonomike për të eksportuar pajisjet e makineritë e tepërta, që kishin mbushur portet detare të vendit.

Marrëdhëniet shqiptaro-sovjetike arritën pikun e vet me vizitën e N.S Hrushovit, në maj të vitit 1959. Kjo ishte vizita e parë e një personaliteti shtetëror sovjetik të një rangu kaq të lartë. I pritur me entuziazëm nga populli, Hrushovi vizitoi ndërmarrjet e ndërtuara nga specialistët sovjetikë dhe foli nëpër mitingje. I befasuar nga klima e favorshme e bujare e Shqipërisë dhe bimësia e begatë, ai tha se Shqipërisë nuk i duhej as industria e rëndë e as prodhimi i drithit. “Një litër benzinë nga nafta juaj do të kushtojë më shtrenjtë se një kilogram haviar,-i tha ai Hoxhës. Në do t’ju japim aq drithë, sa të kërkoni. Tek ne minjtë hanë më tepër nga ç’keni nevojë ju”. Sipas fjalëve të Hrushovit, Shqipëria duhej të bëhej një kopësht i lulëzuar, që të furnizonte vendet e bashkësisë socialiste me fruta subtropikale. Ky ishte një gabim serioz, që më pas u dha kritikëve shqiptarë të drejtën për ta akuzuar se donte ta shndërronte Shqipërinë në prodhues të lëndëve të para për vendet më të zhvilluara të kampit socialist...


Ditari i Panajot Plakut: Arrestimi i 27 delegatëve në Konferencën e Tiranës

Panajot Plaku

Përmes kujtimeve të tij, ish-ministri pa portofol në vitet ’50, Panajot Plaku, sjell pasojat e Konferencës së Tiranës, burgosja e komunistëve që guxuan të flasin. Cila ishte arsyeja, sipas tij, e shpërthimit të kësaj revolte. Pse u largua nga Shqipëria dhe pse u quajt “agjent”, ndërsa ishte ngritur në qiell nga Enver Hoxha. Pas largimit të tij, Plaku i çon një letër Sekretarit të parë të Partisë Komuniste të BRSS, Nikita Hrushovit, ku pasi i flet për veten, rendit disa gabime të partisë së tij. Të gjitha këto në librin me kujtime “Vite që rrëzohen-Dhuna ndaj revolucionit shqiptar”, botuar nga shtëpia botuese “55”, si një dëshmi e rrallë historike.

Arrestimi i 27 delegatëve!

Me rastin e përgatitjes së listës së kandidatëve, prapa dyerve të mbyllura, në regjistrin e delegatëve për Kongresin e Tretë të partisë nuk hyri asnjë nga ata pjesëmarrës në diskutim, të cilët gjatë tri ditëve të para të Konferencës i kritikun dobësitë e udhëheqjes së partisë. Menjëherë pas Konferencës u arrestuan 27 delegatë, të gjithë ata që kishin folur për gabimet e udhëheqjes së Partisë së Punës të Shqipërisë. Nuk mbetën një kohë të gjatë në burg. Kur u liruan, të gjithë u përjashtuan nga partia dhe u shkarkuan nga funksionet. Mirëpo, disa ditë më vonë, të gjithë u arrestuan përsëri. Por, me atë rast, bashkë me ta u burgosën edhe shumë delegatë të tjerë të Konferencës së Tiranës, si dhe një numër i madh komunistësh të tjerë, të cilët nuk kishin marrë pjesë aspak në punën e saj. Në radhët e të burgosurve ishin zëvendësministri i atëhershëm i Mbrojtjes popullore, gjeneralmajori Huklusi Spahiu, gjeneralmajori Nexhip Vinçani, kompozitorja Dhora Leka, pastaj Pëllumb Dishnica e shumë të tjerë. Të gjithë të arrestuarit ishin komunistë të njohur dhe luftëtarë aktivë të lëvizjes nacionalçlirimtare.
Shtypi në atë kohë heshti në lidhje me të gjitha ngjarjet në Konferencën e Partisë në Tiranë. Jo më parë se në Kongresin e Tretë të PPSH u fol për këtë. Kundërshtimin e organizatës më të fortë të partisë në Shqipëri u detyrua ta shpjegojë vetë sekretari i partisë, njeriu të cilit i ishte drejtuar pjesa më e madhe e akuzave të shprehura në Konferencën e Tiranës. Enver Hoxha deklaroi se në këtë konferencë ishte shprehur kundërshtimi i disa elementëve me origjinë nga shtresat borgjeze dhe të ashtuquajtura intelektuale jo të shëndosha. Duke mos e përfillur faktin se ata, që kishin diskutuar në Konferencën e Tiranës ishin komunistë të spikatur, me biografi të ndritshme revolucionare, Enver Hoxha i sulmoi si tradhtarë dhe aventuristë ordinerë. Ky fjalim i Enver Hoxhës ishte edhe kërcënim për të tjerët, meqenëse disponimi në Parti nuk i përgjigjej as përafërsisht udhëheqjes. Në stilin e tij tipik, Enver Hoxha shkoi aq larg sa që deklaroi se është në interes të miqësisë me Jugosllavinë likuidimi i dukurive të ngjashme në parti. Duke e paralajmëruar vazhdimin e terrorit dhe të presionit masiv, Enver Hoxha vuri në dukje se partia ka për t’i shkelur pa mëshirë të gjithë armiqtë, pa marrë parasysh se dikush do të mendojë se është cenuar demokracia, se është cunguar liria e të folurit, e të tjera, të gjitha këto masa do të jenë në interesin maksimal të PPSH-së dhe të popullit të Shqipërisë (!) në kuadër të reprezaljeve pas Konferencës së Tiranës. Kah gjysma e vitit 1956 u arrestuan dhe pas një procesi gjyqësor të shpejtë dhe të shkurtër, u dënuan me vdekje dhe u pushkatuan revolucionarët e vjetër Liri Gega (e para kryetare e frontit Antifashist të Grave të Shqipërisë), dhe Dali Ndreu, kryeshef i shërbimit të prapavijës në Shtatmadhori. Pas likuidimit të Liri Gegës dhe Dali Ndreut u kumtua zyrtarisht se u dënuan me vdekje si tradhtarë të partisë e të popullit dhe se gjoja ishin zënë diku në afërsi të Kukësit, kur gjoja kishin ndërmend të iknin përtej kufirit. Në të vërtetë ata u arrestuan, u torturuan, u dënuan dhe u pushkatuan në Tiranë.

Vepër e kujt ishte Konferenca e Tiranës?

Konferenca partiake e Tiranës krijoi përshtypje jashtëzakonisht të rëndë jo vetëm në komunistët e kryeqytetit, por edhe në mbarë partinë, përkundër faktit se anëtarët nuk ishin informuar objektivisht për të. Pikërisht për këtë arsye, udhëheqja e PPSH-së nuk mund të heshtte edhe më tutje për këtë ngjarje të rëndësishme. Kah fundi i vitit 1957, udhëheqja e PPSH-së shpalli se Konferenca e Tiranës është “vepër e revizionistëve jugosllavë dhe e agjentit të tyre Panajot Plakut”, e kjo do të thotë edhe vepër imja! Më duhet të them me këtë rast se kam shumë argumente se nuk kam marrë pjesë në organizimin e Konferencës së Partisë së Tiranës. E kam të qartë se duke ma veshur mua rolin e këtillë, në të vërtetë, ka qenë qëllimi që të largohet vëmendja prej motiveve të vërtetë të kësaj proteste masive kundër udhëheqjes së partisë, prej pakënaqësisë së anëtarëve dhe të kuadrove udhëheqëse me politikën e udhëheqjes më të lartë partiake dhe shtetërore. Para se të mbahej Konferenca e Tiranës, unë u nisa nga Shqipëria për në Korenë Veriore. U ndala disa ditë në Moskë. Një ditë më ftuan me ngut në ambasadën e Shqipërisë. Atje i gjeta tejet të shqetësuar anëtarët e Byrosë Politike të KQ, Spiro Kolekën dhe kandidaten për anëtare të KQ, Vito Kapon. Prej brengosjes së tyre fitova përshtypjen se në vendin tim kishte shpërthyer revolucioni. Më thanë se në Konferencën e Tiranës gati të gjithë delegatët e kishin kritikuar udhëheqjen, se ishin ngritur në mënyrë energjike kundër saj dhe kundër vijës së deriatëhershme të Partisë. Më thanë se brengos posaçërisht fakti që sulmet kundër udhëheqjes nuk pushuan as atëherë kur erdhën në Konferencë, Enver Hoxha e Mehmet Shehu dhe se situata ishte aq e acaruar, sa që Beqir Balluku u kishte urdhëruar Lir Shuriut dhe Adnan Qatipit që të largohen nga Konferenca dhe të mbajnë në gatishmëri një batalion të tankeve për të intervenuar sa më parë në qoftë se do të jetë e nevojshme. Me këtë rast unë dëgjova për herë të parë për ngjarjet në Konferencën e Tiranës. Pas kësaj bisede shkova me aeroplan nga Moska në Pjongjang, në Kongresin e Tretë të Partisë së Punës së Koresë, si shef i delegacionit të PPSH-së. Pas kryerjes së Kongresit, bashkë me të gjithë delegacionet e partive komuniste të Evropës, shkova në Pekin.
Sa ishte absurd pohimi se Konferenca e Tiranës ishte “vepër imja”, dëshmon edhe fakti se Kongresi i Tretë i PPSH-së është mbajtur pas hetimeve radikale dhe pas likuidimit të një numri të madh funksionarësh të lartë të partisë dhe shtetit. Kjo është dëshmi e qartë se ajo, në të vërtetë, ishte shprehje e rezistencës spontane të komunistëve të Shqipërisë kundër burokratizmit dhe terrorit, të cilin e aplikonte grupi udhëheqës më i ngushtë. Në Kongresin e Tretë të PPSH, Enver Hoxha, duke më propozuar anëtar të KQ, foli me superlativa për kualitetet e mia. Madje tha se unë jam i vetmi njeri në Shqipëri, i cili i ka lexuar të gjitha veprat e Leninit! Pohimin e përmendur e përgënjeshtron edhe fakti se në Kongres, në të cilin kanë votuar të gjithë udhëheqësit më të lartë, e kjo do të thotë edhe të gjithë ata, të cilët ishin të informuar mirë për Konferencën e Tiranës dhe për prapavijën e saj, unë kam fituar 100% të votave. Më në fund, e dhëna e fundit që e hedh poshtë pohimin e përmendur, është fakti se Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu nuk më kanë dëbuar nga Shqipëria, por vetë, me dëshirën time, kam vendosur të shkoj në Jugosllavi. Këtë ikje e publikuan në shtyp pas më shumë se dhjetë ditëve, e kjo pa dyshim është karakteristike, sepse kur u largova isha ministër i qeverisë së Shqipërisë. E konsiderova të domosdoshme që me këto argumente t’i përgënjeshtroj akuzat për “rolin tim si organizator” në Konferencën e Tiranës, pikërisht për shkak se po shoh se ato kanë për qëllim që, gjoja tradhtinë time, në të vërtetë të maskohet disponimi i vërtetë i bashkëluftëtarëve të mi, i komunistëve dhe i patriotëve të Shqipërisë. Të gjithë arrestimet dhe likuidimet pas Konferencën e Tiranës ishin, sipas mendimit tim, në të vërtetë masa preventive. Sa i përket situatës së brendshme, ato ishin reagim ndaj dukurisë së pakënaqësisë së hapët masive të kuadrove të vjetra të sprovuara dhe të të gjithë njerëzve, të cilët mendojnë me koka të veta. Sa u përket faktorëve të jashtëm, udhëheqjen e Shqipërisë e kishte kapluar që të mos shpërthejë edhe në Shqipëri aksioni i hapët kundër stalinizmit, sikurse kishte ndodhur në disa vende socialiste (në Republikën Demokratike të Gjermanisë, në Poloni dhe në Hungari). Pas vdekjes së Stalinit, në radhët e Partisë dominoi një atmosferë e re. Duke e duruar vite me radhë despotizmin e Enver Hoxhës, anëtarët e partisë konsideronin se kishte ardhur koha që t’i qërojnë hesapet me dukuritë e rënda të burokratizmit dhe që demokratizmi të aplikohet përsëri si metodë kryesore e jetës dhe e veprimit të PPSH. Mirëpo, një atmosferë e tillë nuk i shkonte për shtat Enver Hoxhës dhe Mehmet Shehut. Këta druanin me të drejtë se vala e qërimit të hesapeve me burokratizmin dhe me dhunën do t’i fshijë në mënyrë të paevitueshme edhe ata vetë. Pikërisht, për këtë arsye, megjithëse në një varg vendesh socialiste ishin bërë përpjekje për t’i eliminuar pasojat e rënda të stalinizmit, në praktikë ata i demaskonin me këmbëngulje deklaratat e veta dyfytyrëshe se edhe vetë qëndrojnë në vijën e demokratizimit të sërishëm të jetës në parti. Për këtë dëshmojnë një varg shembujsh. Pleniumi i KQ të PPSH, që u mbajt në prill 1955, ishte orvatje drastike që t’u bëhet me dije anëtarëve të partisë vazhdon kursi i vjetër, se Byroja Politike nuk do të tolerojë kurrfarë rezistence ndaj vijës së njohur të Enver Hoxhës dhe të Mehmet Shehut. Në Plenium të prillit u likuidua Tuk Jakova, e po këtë fat përjetoi edhe Bedri Spahiu, të vetmet “gabime” të tyre ishin se kishin bërë përpjekje për t’u larguar nga mënyra e stabilizuar dhe e dirigjuar e mendimit nga periudha e stalinizmit.
Sekretarit të parë të Partisë Komuniste të BRSS, shokut Hrushov, N.S
Unë i nënshkruari Panajot Plaku, ish-ministër pa portofol në qeverinë e Republikës Popullore të Shqipërisë dhe anëtar i KQ të PPSH, e kam kaluar kufirin shtetëror të Shqipërisë natën ndërmjet 15 dhe 16 majit të këtij viti dhe kam kërkuar azil në Republikën Federative të Jugosllavisë.
...Unë nuk kam kurrfarë ndjenjash antisovjetike. Unë kam vepruar vendosmërisht dhe kam folur kundër të gjitha shtrembërimeve për shkak se kam qenë i bindur se kurrkush, as kurrë nuk do të më akuzojë për veprimtari antisovjetike, meqenëse për përkushtimin tim ndaj Bashkimit Sovjetik ekzistojnë me qindra dëshmi në jetën time si para luftës, ashtu edhe gjatë luftës dhe pas çlirimit. Mua si komunist më kanë arrestuar shumë herë fashistët; si mik dhe “agjent” të BS fashistët më kanë persekutuar. Gjatë luftës unë kam luftuar duke qenë i bindur se armët e mia dhe aktiviteti im revolucionar i japin kontribut, jo vetëm mbrojtjes së popullit tim, por edhe i ndihmon BS-së... unë e kam dashur, e dua dhe do ta dua BS, përkundër faktit se Enveri më quan armik të BRSS.

Rreth disa problemeve të PPSH

Rreth demokracisë së brendshme partiake. Ky është problem shumë i rëndësishëm për të gjitha partitë komuniste në botë, por për PPSH ky është problem jetik, i ngutshëm, zgjidhja e të cilit është e vështirë, për shkaqe që do t’i parashtroj më poshtë:
a) Shqipëria di vetëm për një parti, për PKSH (tash PPSH). Dihet fare mirë se gjatë okupacionit turk në Shqipëri kurrë nuk kanë ekzistuar kurrfarë partish politike. Në vitin 1924, në kohën e Republikës Demokratike me Fan Nolin në krye, janë bërë përpjekje për formimin e disa partive politike, por as republika, as partitë që posa kishin lindur në atë kohë, nuk patën jetë të gjatë. Në kohën e regjimit të Zogut as nuk ka qenë e mundshme të flitet për partitë politike legale. Pas vitit 1933 u bënë përpjekje të shumta që të formohet PKSH dhe ishin formuar disa grupe komuniste, prej të cilave u formua në vitin 1941 PKSH. Kjo nuk do të thotë se në Shqipëri nuk kanë ekzistuar lëvizje, kryengritje e luftë për liri. Përkundrazi, populli shqiptar gjatë tërë historisë së vet ka luftuar për liri. Në Shqipëri ka bërë ndikim të madh Revolucioni i madh socialist i Tetorit dhe për këtë arsye Bajram Curri dhe heronjtë e tjerë të rilindjes shqiptare flitnin me respekt për Leninin. Kur vdiq Lenini, parlamenti i Shqipërisë i bëri nderim hijes së tij me 5 minuta heshtje. Fakti se në Shqipëri nuk ka patur parti politike ka rëndësi jashtëzakonisht të madhe, meqenëse jo vetëm populli, por as komunistët e Shqipërisë nuk kishin ndonjë jetë politike të organizuar (me përjashtim të luftës së armatosur) dhe, për këtë arsye, jo vetëm në parti, por as në Frontin Demokratik nuk lejohen kurrfarë mosmarrëveshjesh, madje as rreth çështjeve të dorës së dytë. Me këtë nuk dëshiroj të them se Shqipëria duhet të kthehet prapa dhe të krijojë tash parti të tjera politike. Jo. Por, kur është fjala për demokracinë në parti, nuk duhet të harrohet ky fakt historik, i cili vepron në drejtim të likuidimit të demokracisë së brendshme partiake dhe e pengon në një masë të madhe sendërtimin e parimeve leniniste në praktikë.
b) PKSH është formuar në kushte të ilegalitetit të thellë, në kohën kur fashistët i kishin shfrytëzuar të gjitha mjetet për likuidimin e saj. Ajo u formua prej tre grupeve komuniste të ndryshme, me pikëpamje heterogjene, madje edhe me pikëpamje që ishin armiqësore ndaj marksizëm-leninizmit. Para se të formohej partia, këto grupe zhvillonin luftë reciproke. Një pjesë e njerëzve udhëheqës të grupeve të përmendura nuk i eliminoi pikëpamjet antipartiake as pas formimit të partisë sonë. Në kushte të tilla, kur në ballë të partisë nuk ishte asnjë njeri me përvojë (me përjashtim të dy shokëve jugosllavë Miladin Popoviqit dhe Dushan Mugoshës, të cilët na ndihmuan rreth formimit të partisë), ishte e pamundshme të sendërtohen në praktikë normat leniniste të aktivitetit të partisë. Me qëllim që të ruhet uniteti i partisë dhe të vazhdojë lufta kundër okupatorit dhe tradhtarëve, ne aplikonim në parti masa të pamëshirshme, që përfshinin madje edhe pushkatimin. Të ashtuquajturat gjyqe të partisë merrnin vendime jo vetëm për përjashtimin nga partia të armiqve të saj, por edhe për pushkatim të armiqve të partisë, meqenëse ata kanë mundur t’i sjellin dëme serioze kauzës së partisë, po të mos kishin marrë vendim për aplikimin e masave të tilla.
c) PKSH e ka përcjellë me kujdes shumë të madh jetën e PK të BRSS (sidomos pas çlirimit meqenëse lidhja gjatë luftës ka qenë shumë e vështirë dhe e rrallë). Përvoja e PK të BRSS ka patur rëndësi shumë të madhe për PKSH. Kjo i ka dhënë mundësi që ta udhëheqë vendin në ndërtimin e socializmit. Por, për fat të keq, PKSH është krijuar në atë periudhë, në të cilën kulti i personit të Stalinit kishte arritur kulmin, kur ishin likuiduar në BRSS me qindra e mijëra komunistë më të mirë, kur depërtoheshin popuj të tërë, kur Stalini i kishte në dorë të gjitha punët dhe për këtë arsye edhe Enveri duhej të ishte i tillë. Kulti i personit të Stalinit nuk i ka dhënë mundësi Partisë sonë që ta shqyrtojë çështjen e demokracisë së brendshme partiake dhe për këtë arsye sot, prej atyre shokëve që kanë marrë pjesë në konferencë për formimin e partisë sonë, nga anëtarët e KQ të përkohshëm (i pari KQ i partisë sonë), i cili ka qenë zgjedhur me rastin e formimit të partisë, ka mbetur në udhëheqësi i vetëm Enver Hoxha, e prej anëtarëve të Byrosë Politike të parë ka mbetur në udhëheqësi prapë Enver Hoxha. Përveç kësaj, partia jonë ende nuk di kush ka marrë pjesë në konferencën e saj themeluese, kush kanë qenë anëtarë të KQ të përkohshëm dhe të byrosë politike të parë. A mund ta konsiderojmë normale gjendjen e tillë në një parti, e cila është formuar para 16 vjetëve, kur dihet se pjesëmarrësi më i vjetër i asaj konference themeluese nuk ka pasur më shumë se 45 vjet? A mund ta konsiderojnë si normal likuidimin e të gjithë punëtorëve, të cilët me të vërtetë kanë qenë iniciatorë të formimit të partisë sonë, e jo Enver Hoxha sikurse po gënjejnë tash rreth e përqark?

Deponimet në gjyqin e Hazbiut:

"Shehu, Hazbiu dhe Panajot Plaku donin të vrisnin Enverin!"

Datë 22 gusht 1983. Kadri Hazbiu, ish-ministër i Mbrojtjes, pas rreth një viti në qeli i akuzuar si armik, del para togave të zeza. Megjithëse është krye-agjenturisti më i mirë i vendit, e sheh se ndaj tij është kopsitur një dosje e plotë e veprimtarisë "armiqësore" që mes të tjerave përmbledh dhe bashkëpunimin me Panajot Plakun (përgatitjen e terrenit për rikthim në Shqipëri pas arratisjes), Dhora Lekën etj. Ja fragmente nga gjyqi i Hazbiut, shkëputur nga procesverbali origjinal që ruhet në AQSH dhe Arkivën e Ministrisë së Punëve të Brendshme: "ARANIT ÇELA: Sadik Radeci siç thua ti, e dyta, lidhur me atë rastin e diversantit që përmende lidhur me letrën e Hulsi Spahiut dhe, e treta, lidhur me trajtimin nga ana e Feçor Shehut të materialit që ka të bëjë me Dhora Lekën. Shkurt, na fol për këto tri çështje... QANI TARTALE: Në vitin '48 isha Shef i Sigurimit të Hekurudhës. Ato ditë të prishjes me Jugosllavinë, më vjen Sadik Radeci dhe denoncon se ishte rekrutuar agjent nga Savo Bozhidaroviçi. Savua e kishte takuar disa ditë pas prishjes së marrëdhënieve, se me atë punë merrej dhe i kishte dhënë nja pesë copë raporte të Kongresit të Pestë të Partisë së tyre revizioniste për t'i shpërndarë dhe i kishte dhënë si detyrë që nëse mund ta lidhte, të vinte të bënte një takim me kosovarët e Rrozhbullit. Mbasi na i tha neve këto dhe na tha situatën, se në cilat kushte ishte vënë në shërbim dhe si kosovar ishte gati që çdo detyrë që t'i jepnim neve ta realizonte, qoftë me likuidimin e Savos ose të vinte dorë, çfarëdo detyre që t'i jepnim, ishte gati. Kjo iu relatua ministrisë, ministria nuk na dha asnjë përgjigje. Në ministri ishin bërë ndryshime, kishin ikur ata dhe kishin ardhur këta të tjerët. Në fakt, Savua ditën e caktuar, me gjithë Qamilin, nuk morën porosira, masat i morën vetë, po Savua nuk erdhi. Mbas kësaj, Savua erdhi disa herë të tjera në Durrës, bëri takime të tjera dhe ne, me ato mundësi që kishim i zbuluam edhe disa baza. Po Sadikun nuk e takuam më. Kaloi kohë dhe ne Sadikun e mbajtëm afër. Kishin kaluar disa muaj, tani ministria ishte në dijeni të punës së Sadikut, por koha kishte kaluar. Një ditë të bukur na lajmërojnë ta marrim Sadikun e ta biem në Tiranë. Ai mendonte, meqenëse puna e tij ishte vlerësuar dhe dëshironte të takohej me Mehmet Shehun. Në një aksham e marr unë dhe e sjell në Tiranë. Në Drejtorinë e Tiranës, që ishte te rruga e "Dibrës", na priti Kleanthi Andoni. Sa e zbrita nga makina, Kleanthi i hodhi hekurat dhe e futi brenda. I them, si është kjo punë? Do ta bisedojmë më vonë, më tha. Ikëm në Durrës, pastaj na bëjnë një shkresë nga ministria e na thonë që Sadiku ishte përgjegjës i një rezidenture në Uzinën "Enver". Kjo na çuditi se Sadiku, as ishte i këtij niveli dhe as kishte punë me Tiranën, ai banonte në Durrës. Megjithatë, ministria mund të ketë të dhëna a nuk e di, e mbajtën. Kaluan pesë-gjashtë muaj, na thërrasin dhe na thonë, e çfarë keni, merrni Sadikun tashti, aneksojani grupit të sabotatorëve të hekurudhës, megjithëse nuk kishte lidhje me ta dhe të dalë në gjyq të demaskojë ato krimet jugosllave ku ai kishte jetuar, që ishin bërë ato masakrat në Jugosllavi pas Çlirimit.

Edhe kështu u bë, neve na vinte turp tani nga ky njeri?! Edhe e trajtuam mirë, megjithatë ai i shkreti nuk tha gjë. Mbas gjyqit, u vendos që ai të dalë nga salla e gjyqit pas përfundimit se u lirua në seancën e fundit, dhe ai pësoi një traumë psikike për disa vite. Tani kam vite që nuk e kam parë, por di që deri vonë ka jetuar në Kavajë, krijoi familje, se atëherë i prishëm edhe familjen, qe i fejuar. Shkurt, kaq është puna e Sadik Radecit. Për këtë çështjen tjetër duhet të ketë qenë viti '57, nuk e mbaj mend saktë, kemi marrë një detyrë nga Kadri Hazbiu, Nevzat Haznedari, Filat Muçua dhe unë. Mbasi ishte marrë një e dhënë se një i dënuar i cili kishte vepruar si diversant i kishte thënë një të dënuari tjetër në burg se, kur ka ardhur një herë me detyrat e UDB-së, ka prurë një letër për Hulsi Spahinë, që në atë kohë ishte komandant i Brigadës Bregdetare në Durrës. Ka shkuar në Durrës, sipas të dhënave, ka gjetur dhe shtëpinë, nuk e mbaj mend mirë se ka vajtur tashti, po më duket se qe edhe në shtëpi, piu edhe kafe dhe priti e priti dhe meqë u vonua ai, ky nuk ndenji, u tremb. Tani nuk ishte e qartë a e kishte dorëzuar letrën apo jo. Kadri Hazbiu na këshilloi që të bisedojmë edhe me këshilltarin sovjetik të Hetuesisë. Shkuam bëmë një plan sipas porosisë së tij dhe bashkë me planin kemi shkuar më duket unë dhe Nevzati, nuk mbaj mend ishte dhe Filati apo jo. Përkthyesi i tij ka qenë Nuredin Gërxhalli. Menjëherë rusi mbasi mori dijeni për këtë punë tha, pse nuk e dini ju që ka porosi se në drejtimin jugosllav nuk bëhen veprime, janë ndërprerë. Nevzati i tha, po ti nuk e di që Tito është agjent i imperializmit, bile më falni se i tha edhe këtë, ka zbardhur brekët. Ai nuk foli. Kush ka dhënë porosi për këtë tha, ministri. Mirë, më lini mua. Ia lamë atij, të nesërmen na thirri dhe na tha, nuk japim mendim për këtë, nuk na dha asnjë mendim. Nevzat Haznedari vuri në dijeni Kadri Hazbiun dhe ai i tha, mirë ju bëni punën, nuk ka gjë, le të thonë ata. Kam shkuar unë në Rinas, se u informova që ky duhet të jetë në Rinas, në atë kohë ndërtohej Aeroporti i Rinasit. E kërkuam, nuk ishte atje. Mund të ishte në qytetin Stalin, në atë kohë gjithashtu ndërtohej edhe atje aeroporti.

Mirëpo unë u vonova se bëmë këto veprime dhe kur u ktheva në shtëpi më thanë të ka kërkuar Filati, është alarmuar, të vini në ministri. Alarm i madh, qe gjë urgjente. Siç më thanë, ishte inatosur Kadri Hazbiu dhe nuk na ngarkoi më neve me këtë punë. Seç u bë më tej, unë nuk e di. Për atë punën e Dhora Lekës. Unë kam qenë që përpara Konferencës së Tiranës edhe shumë kohë në sektorin që merrej me elementin antiparti. Dhora Lekën si fytyrë e njihja, po nuk kisha punë direkt me të, me një fjalë, materialin e dija. Pasi lëviza, më ra që mbas disa viteve të vij prapë në këtë sektor, pasi erdha nga Shkodra. Pas ca kohe pas meje erdhi edhe Feçor Shehu si drejtor i Drejtorisë së Sigurimit. Me deponimet e Dhora Lekës kemi punuar shumë kohë, kishte gjëra që u konsumuan në gjyq, kishte gjëra që u konsumuan në rrugë operative, po mbetën shumë gjëra të tjera nëpër duar që kërkonin verifikim. Disa nga këto do t'i verifikonte, do t'i vërtetonte edhe koha, natyrisht, kur vjen drejtor Feçor Shehu filluam të merremi me këtë punë, shumë herë na ka thënë, ehuuu! Jeni marrë me Dhora Lekën, unë nuk i besoj, më falni për shprehjen, një p.... Një herë në Drejtorinë e Tiranës lindi ky problem, kemi qenë ai, Stavri Madhi dhe unë. Stavri Madhi në atë kohë ishte Kryetar i Degës së Parë. Meqë na u dha mundësia për të dhënë një mendim e thashë dhe unë një mendim. Atij nuk i erdhi mirë, atje nuk më tha gjë. Rrugës duke shkuar në ministri, ishte aksham, më tha mua që t'i bëre gabim. Pse bëra gabim, i thashë, deri sa na u dha mundësia dhe ky është mendimi im, kështu të paktën mendoj. Ti duhet të më mbështesje mua tha, ne vemi si ministri. Unë i thosha që Dhora Leka, disa nga deponimet e saj janë vërtetuar, por disa jo. Kishim fjalën për një person konkret. Ajo thoshte, që Skreçko Kovaçiçi më ka kërkuar t'i organizoj një takim. Unë ia organizova, po e takoi apo jo unë nuk di gjë, kaq thoshte. Pse t'i besojmë asaj. Edhe kishte një mani tjetër, mbetët me kontingjentet e Konferencës së Tiranës, seleksionojini. Ne i shikonim herë pas here kë të heqim, si ta heqim, si ta lëmë. Me një fjalë, ai nuk kishte bindje se këto deponimet e Dhora Lekës vlenin për organet e Sigurimit dhe për Partinë. Unë direkt me Dhora Lekën nuk jam takuar asnjëherë, vetëm një herë në ministri, kur erdhi si e internuar. Kërkonte takim me Rexhep Kollin dhe ai më ngarkoi mua. Unë historinë e saj e dija, por nuk i dola në atë. Pati një ankesë dhe kaq...

...ARANIT ÇELA: Në lidhje me atë që the, domethënë. Që kjo çështje e planit ka ekzistuar që në kohën e Koci Xoxes dhe ka qenë një plan që atëherë për eliminimin e Sekretarit të Parë të Komitetit Qendror… MIHALLAQ ZIÇISHTI: Po, Sekretarin e Parë të Komitetit Qendror…

ARANIT ÇELA: Nga e mësove këtë në atë kohë ti?… MIHALLAQ ZIÇISHTI: Në Plenumin e 8-të e mësova nga Koçi Xoxe, e kam mësuar nga Kadri Hazbiu, e kam mësuar nga Panajot Plaku, se tërë plani ishte ky…

Ngjarjet, shumë shpejt do të ecin në bazë të skenarit të parapërgatitur; Hazbiu do të shkojë para togës së pushkatimit…

Kujtim Boriçi

Ekskluzive/ Në këtë numër, studiuesi Elmas Leci sjell dokumente të tjera arkivore dhe dëshmi lidhur me gjyqin politik ndaj Kadri Hazbiut në mbledhjen e Byrosë Politike të 5 tetorit 1982, akuzat e Enverit e anëtarëve të tjerë të Byrosë, për Hazbiun si bashkëpunëtor i "poli-agjentit Mehmet Shehu"dhe personi që ka përgatitur e do të zbatonte ai për vrasjen e Enverit e rrëzimin e komunizmit.

Si përgatiti Kadri Hazbiu futjen në Shqipëri të tradhtarit Panajot Plaku

(Vijon nga numri i kaluar)

Drejt përfundimit të mbledhjes së Byrosë Politike të 5 tetorit 1982, mes Kadri Hazbiut, të akuzuarit si "armik" dhe akuzuesit Enver Hoxha e anëtarëve të tjerë të Byrosë, gjithçka është e qartë. Tashmë (sipas procesverbalit origjinal të kësaj mbledhjeje sekrete), Kadri Hazbiu është jo vetëm bashkëpunëtor i "poli-agjentit Mehmet Shehu", por njeriu kyç që prej vitesh kanë përgatitur eliminimin e Enver Hoxhës dhe ndërrimin e kursit të regjimit komunist. Ja pjesë të procesverbalit:

Adil Çarçani: Po, i dogji, po nuk duhej ta kishte lënë kujtesa, aq më tepër kur është çështja të vendoset kuadri në një vend me përgjegjësi të veçantë, siç është rasti në Drejtorinë Operative të Ministrisë së Mbrojtjes Popullore, që ka të bëjë me gjithë ato sekrete ushtarake shumë-shumë të rëndësishme. Mos është edhe kjo "harresë"apo "lajthitje e kujtesës"? Jo. Përkundrazi, kjo e rëndon edhe më shumë përgjegjësinë tënde, Kadri, përgjegjësi që në autokritikë ti nuk e nxjerr, nuk e analizon, por e kalon si një fakt të thjeshtë, të njohur...

Të paktën, nga ato dokumente që lexuam, sepse siç dëgjuam sot, mendoj që duhet të ketë edhe një seri dokumentesh të tjerë, del qartë se çfarë duhet t'u jetë dhënë organeve të Sigurimit Sovjetik. Në fakt, Ministria e Punëve të Brendshme është bërë në këtë mënyrë një degë e Sigurimit Sovjetik, duke iu dërguar nga vendi ynë gjithë ato dokumente tepër sekrete dhe të një rëndësie të veçantë, bile të tëra dhe me karakter informimi, duke u justifikuar se gjoja i janë dërguar Shkollës së Sigurimit të Bashkimit Sovjetik për të njohur përmbajtjen e tyre studentët tanë, që mësonin atje në atë kohë. Por, ky justifikim nuk është gjë tjetër veçse një mjegull për të mbuluar kanalin e informimit, për arsye, në fakt, se çfarë u duheshin studentëve tanë që mësonin atje gjithë ato të dhëna si ato që kishin të bënin me procesin e Liri Gegës e të Dali Ndreut dhe me deponimet e Dhora Lekës, e cila implikonte mbi 50 kuadro nga më të ndryshmit etj.?

Hekuran Isai: Më fal, shoku Adil, këta kanë qenë elementë që në atë kohë ishin kuadro që edhe sot janë të tillë. Ç'u duheshin studentëve tanë emrat e të gjithë atyre që implikonte Dhora Leka me jugosllavët? Çfarë konkluzioni do të nxirrte për mësimet që merrte studenti ynë në Bashkimin Sovjetik me këto emra?

Enver Hoxha: Se po të pres fjalën, po emrin e Arif Haskos pse nuk e keni thënë, po e lamë atë të lirë për një kohë kaq të gjatë?

Kadri Hazbiu: Unë e di, shoku Enver, që kjo çështje është trajtuar.

Enver Hoxha: Arif Haskon nuk e keni nxjerrë ju.

Kadri Hazbiu: Unë e di që është trajtuar çështja e tij.

Enver Hoxha: Po si është trajtuar kjo çështje?

Kadri Hazbiu: Po është lënë gjithmonë me dyshim atëherë.

Enver Hoxha: Ashtu ë? Po kur u zbulua grupi i Beqir Ballukut, pse nuk dole të thoshe, more këtë, Arif Haskon, pa kapeni një çikë, se na ka dalë kjo gjë për të?

Kadri Hazbiu: Unë di një gjë, shoku Enver, që atëherë kjo çështje kish mbetur me pikëpyetje nëse kishte vajtur Panajot Plaku te sovjetiku apo te Arif Haskoja. Ne u përpoqëm të bënim verifikimin e kësaj çështjeje dhe arritëm në konkluzionin që ky kishte qenë te këshilltari sovjetik.

Hekuran Isai: Pse nuk i vure në dukje këto të dhëna apo këtë konkluzion?

Kadri Hazbiu: Iku ai kur u pastrua Baza e Vlorës.

Enver Hoxha: Si iku?

Ramiz Alia: Jo, kjo çështje ka ndodhur më përpara.

Kadri Hazbiu: Si, më përpara?

Ramiz Alia: Po kjo ka ndodhur më përpara zbulimit të Teme Sejkos.

Kadri Hazbiu: Po sovjetiku kishte ikur dhe Arifi në atë kohë ishte atje në bazë. Tashti, me sa më kujtohet mua, duke biseduar pas verifikimit, kemi konkluduar siç thashë.

Hekuran Isai: Në qoftë se pas "verifikimit" konkluduat se Panajot Plaku erdhi u fut te sovjetiku meqenëse ai ishte diversant, pse nuk kërkuat të përzihej menjëherë sovjetiku nga vendi ynë? Pse nuk iu ngrit Partisë kështu kjo çështje?

Enver Hoxha: Ky, një gjeneral i arratisur, kishte ardhur te ne si diversant.

Rita Marko: Gjeneral i arratisur, ish-drejtor i Kufirit më parë, gjithashtu edhe ish-drejtori i Gjeologjisë sonë.

Hekuran Isai: Po pse nuk i kishe thënë në atë kohë Partisë, që Panajot Plaku kishte hyrë te sovjetiku?

Kadri Hazbiu: Unë mendoj se Partisë i është thënë se si kam thënë shokut Enver, kjo është tjetër punë, po...

Simon Stefani: U, po si mos t'i thuash shokut Enver për një çështje me kaq rëndësi?

Adil Çarçani: Kish hyrë si diversant Panajot Plaku dhe të mos i thuash shokut Enver?

Rita Marko: Po ti e ke informuar edhe për gjërat më të vogla shokun Enver, jo më për këtë!

Kadri Hazbiu: Po është thënë, ore.

Simon Stefani: Po kujt i është thënë, shokut Enver?

Kadri Hazbiu: Unë nuk e di tashti se kujt i është thënë.

Të gjithë: Ua, po e mbake mend që i është thënë Komitetit Qendror, po se kujt personalisht, këtë nuk e mbake mend.

Ramiz Alia: Shiko, Kadri, në atë kohë ti e mban mend që sovjetikët na akuzonin nëse kalamajtë tanë sulmonin me gurë "Ana Pavllovën". Të kujtohet kjo ngjarje tashti? Të kuptohemi, ishte viti 1961.

Kadri Hazbiu: Kush?

Ramiz Alia: Po, po, kjo çështje doli gjatë procesit të Teme Sejkos.

Kadri Hazbiu: Po, në atë kohë Panajot Plaku kishte qenë këtu.

Ramiz Alia: E marr vesh, po nga Teme Sejkoja doli emri i këtij sovjetiku. Po ta dinim ne emrin e sovjetikut, do t'i thoshim ç'flisni për "Ana Pavllovën" ju prisni diversantët këtu pra, këtë fakt ne do ta përdornim kundër sovjetikëve, po kjo çështje nuk na është thënë hiç, atëherë askujt nuk i është thënë.

Simon Stefani: Nuk dihej, kjo, se po të dihej, do ta kishte si argument Partia që ta përdorte kundër sovjetikëve.

Kadri Hazbiu: Problemi po vihet këtu sikur unë kam vepruar me qëllim.

Enver Hoxha: Po mirë atëherë, ne po e vëmë këtë problem kështu si po të themi, ti vure ashtu si thua vetë. Ne do të votojmë për atë që mendojmë në bazë të fakteve, se nuk jemi aspak dakord me ty.

Kadri Hazbiu: Unë jam ashtu si do të jetë Byroja Politike, si të vendosë Partia.

Enver Hoxha: A, si të vendosë Partia thua me fjalë, po duhet të jesh i bindur për atë që vendos Partia, se Partia kurdoherë vendos drejt.

Kadri Hazbiu: Si do të vendosë Partia, unë e di. Po një lutje kam këtu, që të mos cilësohem tradhtar.

Enver Hoxha: Si? Si?

Kadri Hazbiu: Të mos cilësohem tradhtar. Përgjegjësia ime le të jetë e plotë.

Enver Hoxha: Jo, në këtë mënyrë unë nuk e pranoj atë që thua, nuk jam i bindur për këtë që shprehe "përgjegjësia ime le të jetë e plotë".

Kadri Hazbiu: Jo, përgjegjësi unë mbaj.

Enver Hoxha: Në qoftë se përgjegjësia jote është e plotë, atëherë pse të jenë ata tradhtarë kurse ti jo?

Kadri Hazbiu: Më fal, shoku Enver, ata janë tradhtarë se kanë bërë me ndërgjegje gjithë këtë veprimtari.

Enver Hoxha: Po ne nuk të vumë gjë përsipër ty, ti vetë po ia vë epitetet vetes.

Kadri Hazbiu: Unë po e ve, se kështu po më drejtohen pyetjet, shoku Enver.

Enver Hoxha: Si të vihen pyetjet, që je tradhtar?

Adil Çarçani: Nuk të tha gjë njeri për këtë.

Enver Hoxha: Ti, Kadri Hazbiu kërkon llogari këtu, po sulmon.

Manush Myftiu: Viti 1959 ishte ca si vonë për të pasur besim absolut te sovjetikët, aq më pak te Zbulimi i tyre, prandaj si mund t'u jepej atyre gjithë ai material që i komprometonte dhe i rrezikonte kaq shumë njerëzit tanë që studionin në Bashkimin Sovjetik? Ata në Shqipëri do të vinin, prandaj nuk kish arsye që të merrnin dijeni në hollësi studentët tanë për hetimin e Liri Gegës e të Dhora Lekës. Bile këto materiale s'janë të lejueshme t'i njohë kushdo, të gjithë kuadrot që janë këtu. Edhe gjykimi global që shoku Kadri thotë se, meqë ia kemi dhënë ne në lidhje kuadrot tona Zbulimit Sovjetik dhe zbulimeve të vendeve të tjera revizioniste, prandaj ata s'kanë faj dhe duhet të rrinin të qetë, është një gjykim që edhe për atë kohë ka qenë tepër i lehtë, jo i dhënë nga një kuadër me rëndësi, si duhet të jetë ministri i Punëve të Brendshme.

Normale do të ishte që çështja e këtyre kuadrove të shqyrtohej menjëherë me sy kritik, porsa u prishën marrëdhëniet tona me revizionistët, pastaj të gjykohet për secilin veç e veç. Si mund të merret si një çështje pa asnjë preokupacion?

Nën drejtimin e Kadri Hazbiut, ministria e Punëve të Brendshme është bërë në këtë mënyrë një degë e Sigurimit Sovjetik, duke iu dërguar nga vendi ynë gjithë ato dokumente tepër sekrete dhe të një rëndësie të veçantë, bile të tëra dhe me karakter informimi, duke u justifikuar se gjoja i janë dërguar Shkollës së Sigurimit të Bashkimit Sovjetik për të njohur përmbajtjen e tyre studentët tanë, që mësonin atje në atë kohë.

Edhe gjykimi global që shoku Kadri thotë se, meqë ia kemi dhënë ne në lidhje kuadrot tona Zbulimit Sovjetik dhe zbulimeve të vendeve të tjera revizioniste, prandaj ata s'kanë faj dhe duhet të rrinin të qetë, është një gjykim që edhe për atë kohë ka qenë tepër i lehtë, jo i dhënë nga një kuadër me rëndësi, si duhet të jetë ministri i Punëve të Brendshme.

Hekuran Isai akuzon Kadri Hazbiun: "Në qoftë se pasverifikimit konkluduat se Panajot Plaku erdhi u fut te sovjetiku meqenëse ai ishte diversant, pse nuk kërkuat të përzihej menjëherë sovjetiku nga vendi ynë? Pse nuk iu ngrit Partisë kështu kjo çështje?"

"Panajot Plaku injoron këshilltarin sovjetik"

Procesverbali i arkivit të PPSH-së, kritikat e Enver Hoxhës për gjeneralin që do arratisej në 1957


Për Panajot Plakun mund të kishte patur të njëjtin fund dhe ai mund të ishte njëra prej viktimave të shumta në radhët e ushtrisë. Gjenerali, anëtar i KQ të PPSH-së, disa herë ishte vënë para presionit të udhëheqjes komuniste për të mos dalë nga vija staliniste, që sa vinte e forcohej. Deri në 16 maj 1957, kur vendosi të arratisej në Jugosllavi ku dhe do të vdiste në vitin 1969.


Arratisja e bujshme e tij nuk mund të mos kishte lidhje me luftën brenda llojit, ku stalinizmi po bëhej dogma e lidershipit komunist.


Gjeneral Plaku ishte thirrur personalisht nga Enver Hoxha rreth katër vite para arratisjes ku i ishte bërë e qartë rruga që nuk duhet të ndiqte.


Sipas procesverbalit të Byrosë Politike të KQ të PPSH-së të vitit 1953, Hoxha thirri ne zyrat e aparatit te KQ PPSH Panajot Plakun, "për disa dobësi e të meta serioze që vëreheshin në karakterin dhe në punën e tij", siç duket nga dokumenti që botohet sot në "Shekulli"


Procesverbali i Arkivit Qendror të PPSH-së
Mbi disa të meta dhe gabime serioze të Panajot Plakut


12 shtator 1953


Të kam thirrur që të të bëj disa vërejtje. Ti je anëtar i Komitetit Qendror të Partisë dhe nuk na vjen
mirë të jesh i çrregullt. Por dua të dëgjoj pse nuk ecën puna në sektorin ku ti drejton, që të mund
të spastrohesh nga të metat dhe nga gabimet, gjë që është në interesin e Partisë dhe të ushtrisë.
Pasi dëgjoi shokët Petrit Dume (atëherë ishte zëvendesshef i Shtatmadhorisë së Ushtrisë


Popullore) e Sadik Bekteshi (në atë kohë drejtor i Drejtorisë politike dhe përgjegjës për punën e Partisë në Ministrinë e Mbrojtjes Popullore) që ishin të pranishëm në këtë bisedë dhe pasi dëgjoi Panajot Plakun e i bëri atij disa ndërhyrje per ta ndihmuar, në fund shoku Enver Hoxha tha: «Shumë thjesht i shpjegon gështjet ti, Panajot. Sipas mendimit tënd, e ke kryer mirë detyrën në ushtri. Kurse në fakt nuk është kështu. Të metat që vihen re në punën tënde, ti duhet t'i luftosh tërë jetën.


Por, në radhë të parë, duhet të tregosh kujdes të madh e të kuptosh se cilat janë këto të meta e dobësi si dhe shkaqet që i kanë lindur ato, pse kështu do te mund të luftosh çdo ditë dhe çdo minutë kundër tyre, ndryshe nuk ecën dot përpara.


Mua më duket se shoku Petrit Dume ka të drejtë të jetë ekzigjent në kërkesat që bën për zbatimin e rregullit e të disiplinës ushtarake, të cilat ti Panajot, jo vetëm nuk duhet t'i shkelësh, por të jesh shembull e të ndihmosh edhe të tjerët.


Ti duhet që të mos jesh i çrregullt dhe anarkist, dobësi këto që i ke pasur edhe me përpara dhe për te cilat je kritikuar, por te zhvillosh kurdoherë nje luftë te madhe dhe te rreptë deri ne zhdukjen e mbeturinave të tyre. Ti duhet të kesh të qartë se në ushtri urdhrat nuk diskutohen.


Para se të jepet një urdhër, bisedo me shokët, jep mendimin tënd, vendosni bashkërisht sa të
jetë e mundur me mendime unanime, po kur ka edhe kundërshtime, atëherë vendos eprori, ky jep urdhër për zbatimin e te cilit s'ka asnjë diskutim. Eprori është epror dhe urdhrat e tij janë ligj.


Ti vërtet je drejtor, por në Ministri ka shokë me përgjegjësi më të lartë, të cilët i ka vendosur Partia, prandaj urdhrat e tyre duhen zbatuar. Ke mbaruar shkollë, por kjo nuk do te thotë që të mos bësh si të thotë ai që është në një detyrë me lartë se ti.


Të mos të të rritet mendja se ke kryer një shkollë dhe tani di gjithçka. Sa më shumë të mësosh, aq më tepër duhet të kërkosh për të mësuar përsëri. Shkolla që ke mbaruar duhet të të shtyjë që të zhvillohesh më tej dhe jo te jesh mendjemadh duke menduar se «unë i di të gjitha». Pikëpamje të tilla, që nuk i lufton me forcë, të bëjnë t'i harrosh këto mësime të Partisë.


Çrregullimet në punë, mungesa e ndjenjës së rregullit ushtarak duket qartë në qëndrimet e tua të herëpashershme. Ti arrin deri atje sa të shkosh në mbledhje te oficerëve pa qenë i veshur me uniformë ushtarake sipas rregullores e, megjithëse të bëhet vërejtje dhe të jepet urdhër, kjo s'të bën aspak përshtypje. Ike gjoja për t'u veshur dhe nuk u ktheve përsëri në mbledhje.


Në rast se t'u tërhoq vërejtje, ti nuk duhet të ikje i inatosur, po të shkoje menjëherë për t'u veshur si një ushtarak i rregullt e te paraqiteshe në mbledhje si gjithë të tjerët. Po ti nuk veprove kështu, përkundrazi, ike e u mbylle në zyrë dhe në këtë gjendje bluaje gjithshka ne mendjen tënde. Këto nuk janë qëndrime të mira dhe, nga ana ushtarake janë të dënueshme.


Në vështjet ushtarake urdhërat e eprorëve zbatohen dhe po te ketë ndonjë që s'është i drejtë, secili mund ta kërkojë këtë duke ardhur edhe te unë si Komandanti Suprem dhe unë do të them pikëpamjen time se në ushtri urdhërat duhen zbatuar me rigorozitet.


Në rast se kërkon të bisedojmë në rrugë partie, atëhere unë si Sekretar i Përgjithshëm do te jap mendimin tim, për të cilin po të mos jesh dakord, mund ta diskutojmë edhe në Komitetin Qendror ku nuk ka grada dhe tituj. Por te gjithë jemi barabar. Prandaj këto gjëra duhet të jenë qartë mirë te ti dhe te të gjithë shokët e ushtrisë.


Në rast se nuk kishe kostum të rregullt ushtarak mund t'i kërkoje komandës të të ndihmonte duke të dhënë uniformën e duhur që ti të ishe i veshur si shokët. Ku është parë që në radhët e një grupi ushtarakësh, bile oficerë e kuadro me përgjegjësi, të ketë edhe një që të vishet si të dojë?


Po këto gjëra ndodhin te ti, pse je një tip i çrregullt dhe as mendon ndonjëherë për rregullin, sidomos ne ushtri, ku njeriu duhet të jetë kudo dhe kurdoherë i përpiktë. Ndoshta ti ke menduar "punë e madhe, vete në mbledhje edhe i veshur ndryshe nga të tjerët", po ai tjetri ka të drejtë dhe detyrë të të kërkojë llogari, pse është eprori yt dhe do që të vendoset rregulli ushtarak, ndryshe po të bëhen lëshime, atëhere


ku vete ushtria jonë? Këtë ti duhet ta kuptosh mirë, kritikën ta konsiderosh ndihmë dhe jo të prekesh prej
saj. S'ke të drejtë kur ankohesh se je kritikuar përpara një shoku, që s'është anëtar i Komitetit Qendror të
Partisë, pse edhe ai është kuadër i lartë i ushtrisë dhe do të nxjerrë mësime e do të mendojë se sa i fortë
duhet të jetë rregulli ushtarak; ai do të mendojë gjithashtu se këtu nuk të pyesin se je gjeneral ose anëtar


i KQ, por kur s'je në rregull, të kritikojnë. Ty mund të të bëhen vërejtje pavarësisht se je anëtar i Komitetit
Qendror të Partisë, pse këtu ka rang ushtarak. Prandaj me duket se nuk është vepruar keq që të është bërë


kritikë edhe në sy të shokëve, por kritikën ti nuk e ke pranuar, pse ke akoma mbeturina të theksuara, që nuk të lejojnë të zbatosh si duhet rregullin dhe disiplinën ushtarake, bile këto mbeturina të shtyjne të biesh nga gabimi ne gabim.


Ti e di se zbatimi i disiplinës ushtarake ka të bëjë me vijën e Partisë, ti je anëtar i Komitetit Qendror dhe e di mirë se në ushtri duhet të ketë një të hekurt, prandaj duhet të mendosh në radhë të parë si njeri partie duke zbatuar me së miri rregullat dhe disiplinën ushtarake.


Qëndrimet e tua të çrregullta, duhet me i analizue mirë, të nxjerrësh mësime dhe të ndreqesh, pse je një kuadër i luftës dhe Partia kuadrot e luftës nuk i hedh poshtë, por i ndihmon deri në fund që të korrigjohen prandaj edhe ti vetë, duhet të bësh luftë dhe përpjekje që t'i zhdukësh medoemos të metat dhe dobësitë e tua. Dua të vë ne dukje edhe një çështje tjetër, e cila ka rëndësi të vecantë. Qëndrimi yt me shokët sovjetikë nuk është aspak i mirë.


Fakti është se këshilltari yt ka ankesa për ty. Me sa duket ti nuk shfrytëzon në maksimum kapacitetet dhe eksperiencën e pasur të këshilltarëve sovjetikë, gjë që duhet ta bësh me thjeshtësi e me dashuri prej komunisti, me respektin e plotë që ne kemi ndaj shokëve sovjetikë, të cilët na janë dërguar me kohë që të na ndihmojnë. Shokët sovjetikë ne i respektojmë edhe ne punë, edhe jashtë punës, kurse ti nuk e mban si duhet parasysh këtë.


Ndaj sovjetikëve ti bën kërkesa të rrepta disipline, kurse ndaj vetes tënde je i rregullt, anarkist. Si shpjegohet ndryshe qëndrimi yt, kur shokët sovjetikë, pas një stërvitjeje të lodhshme, të kërkojnë njëzet minuta pushim sa të pastrohen e të rregullohen, ndërsa ti jo vetëm që s'interesohesh t'u sigurosh një dhomë që të çlodhen pak, por edhe u cakton si kohë vetëm dhjetë minuta pushim?


Është e qartë se në marrëdhënie me ta, ti nuk mban parasysh se janë të huaj dhe si te tillë u duhen krijuar disa mundësi që të lehtësohen për të punuar e për t'u çlodhur.


Qëndrimet e tua me këshilltarin sovjetik janë vetëm zyrtare, ti nuk sillesh me të edhe në mënyrë shoqërore. Këshilltari sovjetik me të cilin ti bashkëpunon, ka të drejtë të mendojë se «ky gjeneral dhe anëtar i KQ nuk ka konsideracion të drejtë për ne».


Unë mendoj se qëndrime të tilla e kanë burimin te çrregullimet e tua, te konfuzioni yt në punë, te një farë mbivleftësimi që i bën vetes, gjë që është karakteristike për mendjemëdhenjtë. Mua më duket se kritikat që drejtojnë ata në adresën tënde i bëjnë haptazi dhe mendoj se ti duhet t'i kuptosh drejt, pse janë kritika konstruktive, prandaj duhet t'i analizosh mirë, te reflektosh e të mos biesh në gabime te tilla.


Ata kanë të drejtë të thonë pikëpamjet e tyre dhe ne do t'i gjykojmë ato, po sidoqoftë sjelljet e tua ndaj tyre nuk janë të drejta. Këtej e tutje nuk duhet të shkasësh më në këto gabime, përkundrazi kritikat që të janë bërë e të bëhen edhe sot, duhet të të shërbejnë që të përmirësohesh. Ti duhet të japësh prova që të tregojnë se po korrigjohesh.


E them këtë pse deri sot ke ecur në mënyrë të çrregullt, tani duhet të ndryshosh patjetër. Ne do të të ndihmojmë, por edhe nga ti kërkohet që të thellohesh në kritikat që të bëhen e të mos i marrësh përciptazi ato.


Nga të gjitha këto del se puna jote në detyrën që të është ngarkuar, nuk është e kënaqshme, këtë bosh duhet ta plotësosh duke i kërkuar më shumë vetes, të marrësh mirë në duart e tua drejtimin e Drejtorisë operative dhe të japësh më shumë rezultate në punë.


Tani po them pak fjalë edhe për kuadrin. Në këtë çështje ti prapë ke gabuar. Në rast se për një kuadër, s'kishe pikëpamje të njëjta me shokët e Drejtorisë politike në Ministrinë e Mbrojtjes, duhet të vije në Byronë Politike ose në Sekretariat, sipas nomenklaturës, edhe me mendimin tuaj apo të shefit të Shtatmadhorisë, po edhe me mendimin e drejtorit të Drejtorisë politike, që është përgjegjësi i Partisë në ushtri. Kjo ka një rëndësi të madhe, pse politikën e kuadrit e bën Partia.


Nuk duhet të ndodhemi ne. Sekretariat përpara faktit që të shqyrtojmë një propozim kuadri e të mos dimë mendimin e Partisë nga vjen ky propozim.


Duke përfunduar, dua të theksoj edhe një herë që ti, Panajot, të korrigjosh të metat dhe kjo te jetë hera e fundit që vjen këtu për këto çështje. Mendoj se kritikat që t'u bënë do të të ndihmojnë të përmirësohesh. Në rast se nuk je i bindur, atëherë ta shtrojmë çështjen në Komitetin Qendror ose në Byronë Politike.


Sidoqofte, unë mendoj që Byronë Politike duhet ta vë në dijeni dhe ajo po ta shohë të nevojshme, do të të thërresë. Në rast se ti je i sqaruar mund të mos jetë nevoja ta shtrojmë çështjen në Komitetin Qendror....
Sipas Procesverbalit të AQP

Arratisja e bujshme e Panajot Plakut, reagimi i Enver Hoxhës dhe i mediave botërore

E premte 17 maj 1957



Duhet të jemi vigjilentë dhe

të mos e nënvleftësojmë

armikun, që as ka hequr

dorë e as do të heqë dorë nga lufta kundër nesh. Shumë armiq kanë dalë nga radhët tona pas Çlirimit, por që të gjithë Partia i ka shpartalluar, sepse përballë vigjilencës dhe forcës së saj, përpjekjet e armikut janë të destinuara të dështojnë. Tradhtia e Panajot Plakut provon se ndërtimi i socializmit dhe mbrojtja e atdheut nuk mund të sigurohen në mënyrë të qetë, pa luftë. Arratisja ditët e fundit në Jugosllavi e Panajot Plakut, u thashë shokëve të Presidiumit të Kuvendit

Popullor, që u mblodh sot në orën 14. oo dhe i hoqi funksionet, gradat, titujt e medaljet këtij tradhtari, ka edhe të mirën e vet, sepse i spastroi radhët tona nga një armik i rrezikshëm, gjë që e forcon më tepër Partinë dhe pushtetin popullor ".



E shtunë 18 Maj 1957

Njoftova me radiogram gjithë ambasadorët dhe ministrat tanë që ndodhen jashtë shtetit për arratisjen në Jugosllavi të tradhtarit Panajot Plaku, agjent i vjetër i Jugosllavëve.

Theksova që ky rast duhet të vlejë për të forcuar akoma më shumë vigjilencën revolucionare kundër armiqve të Partisë, për të forcuar edhe më shumë konspiracionin. Porosita që përmbajtja e radiogramit t'u komunikohet organizatave-bazë të Partisë në mbledhjen e tyre të zakonshme .



E hënë 20 Maj 1957

Sot në mbrëmje agjencia jugosllave TANJUG komunikoi arratisjen e Panajot Plakut, (agjentit të tyre të vjetër) dhe pohoi se Jugosllavia i dha strehim politik.

Mendoj t'i bëjmë qeverisë jugosllave një notë të shkurtër me gjakftohtësi, duke ruajtur edhe të gjitha format diplomatike, ku t'i kërkojmë kthimin e këtij tradhtari. Për këtë do të bisedoj edhe me shokët. Notën duhet ta bëjmë, sepse s'kam asnjë dyshim që tradhtarin Panajot Plaku jugosllavët do ta përdorin për qëllimet e propagandës së tyre kundër vendit tonë.

Lajme dhe komente të Mediave Evropiane dhe Amerikane "Mbi arratisjen e tradhtarit Panajot Plaku në Jugosllavi", sipas "Buletineve Informative të Brendshme viti i IV-të, Nr. 42 (204) dhe Nr. 43 (205) të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Republikës Popullore të Shqipërisë prej 21 maj - 13 qershor 1957 "

Gazeta Greke "Nea" datë 21 maj 1957, nën titullin "Kishte pozitë të lartë në Partinë Komuniste ministri Shqiptar i arratisur" shkruan:

"Beograd". Si një provë të re të luftës të brendshme që ekziston në gjirin e qeverisë Shqiptare konsiderohet nga zyrtarë Jugosllavë arratisja e ministrit Shqiptar Panajot Plaku në Jugosllav, ku ky kërkoi strehim politik. Plaku i cili kaloi kufirin Shqiptaro-Jugosllav natën e 17 majit, ishte kryetar i Institutit Gjeologjik, anëtar i Komitetit Qendror të Partisë së Punës (Komuniste) të Shqipërisë dhe Gjeneral i Ushtrisë Shqiptare. Gjatë periudhës së pushtimit ishte komandant i forcave partizane shqiptare.

Gazeta greke "Vima" datë 21 maj 1957, nën titullin: "Ministri Shqiptar Panajot Plaku u arratis në Jugosllavi", bën në fillim një përshkrim të pozitave të Plakut dhe të ikjes së tij, ashtu siç bën këtë edhe gazeta "Nea". Në fund thotë se: "Shkaku i ikjes së Plakut është lufta e madhe në gjirin e Qeverisë Shqiptare, nëpërmjet Stalinistit Hoxha dhe pasonjësve të tij nga njëra anë dhe Antistalinistëve nga ana tjetër.

Gazeta grek "Kathimerini" datë 22 maj 1957 nën titullin:

"Ngjarje serioze priten në Shqipëri" dhe nëntitull: " Kuptimi i arratisjes të Ministrit Plaku, shkruan:

"Lajmi i njoftuar mbi arratisjen e bujshme të ministrit shqiptar Panajot Plaku në Jugosllavi, shkaktoi ndjenja të gjalla dhe një interes të madh në të gjitha qarqet diplomatike të Botës Perëndimore. Është - thonë, një provë karakteristike se blloku strategjik rus nuk mundi të rifitojë qetësinë e tij, të prishur nga ngjarjet e Hungarisë dhe të Polonisë dhe për më tepër kriza e zbërthimeve zgjerohet edhe në vende ku nuk shërohej një gjë e tillë gjer tani".

Korrespondenti i "Botës" (Mond) në Beograd njofton se ikja e zotit Plaku, tregon shfaqjen dhe zhvillimin e ngjarjeve serioze (reaksionit - kundërshtimit ) në gjirin e grupit tiranik-qeveritar të Shqipërisë, e cila sot po kalon një krizë shumë serioze politike dhe ekonomike. Qarqet diplomatike të mirinformuara presin shfaqjen e ngjarjeve serioze në Shqipëri, proporcioni i të cilave do të tronditë edhe vetë ekzistencën e regjimit të sotëm shqiptar, gjë që do të ketë një jehonë të madhe edhe në Ballkan. Plaku ishte gjithashtu edhe anëtar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste dhe Gjeneral.

Gazeta "Kathimerini" datë 22 maj 1957 nën titullin "Plaçku" shkruan:

Një ministër shqiptar thotë një telegram nga Beogradi dhe kuadër i shquar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Shqiptare iku në Jugosllavi, ku kërkoi strehim politik, t'i japin strehë miqtë jugosllavë. Por le të kenë pak vëmendje. Plaku quhet "I nderuari Ministër".



Gazeta Franceze "Le Monde" datë 22 maj 1957.

Gazeta, nën titullin "Një anëtar i qeverisë shqiptare arratiset në Jugosllavi shkruan:

Lajmi nga Beogradi thotë se: "Një anëtar i Qeverisë dhe anëtar i KQ të Partisë Komuniste Shqiptare z. Panajot Plaku kaloi natën e 16-17 majit kufirin jugosllav, dhe i kërkoi të drejtën e strehimit autoriteteve të Beogradit. Kjo arratisje ka ngjallur në opinionin politik dhe në qarqet diplomatike jugosllave një interesim të gjallë. Midis mijëra njerëzve të cilët që prej prishjes midis Kominformit (Informbyrosë-Kominternit-shën.im) dhe partisë jugosllave, janë larguar nga vendet e demokracisë popullore për t'u strehuar në Jugosllavi, Zoti Plaku është personaliteti më i rëndësishëm.

Komunikata nënvizon, se gjenerali i ushtrisë shqiptare qe gjatë luftës njeri nga organizatorët e rezistencës shqiptare, por nuk përmenden arsyet e arratisjes së tij.

Megjithëse qarqet zyrtare nuk bëjnë komente, vëzhguesit vënë në dukje se z. Plaku vendosi të largohet nga vendi i tij të nesërmen e sulmeve të ashpra të Tiranës kundra qeverisë Jugosllave. Atë e krahasojnë (e afrojnë) këtë me informatat e fundit sipas të cilave politika antijugosllave e Z. Hoxha dhe Z. Shehu, po has në një rezistencë të fortë në gjirin e partisë Shqiptare. Kjo ngjarje lidhet gjithashtu me vështirësitë ekonomike që nuk po pushojnë së shtuari në Shqipëri, si dhe me ashpërsinë gjithnjë më të madhe që manifeston regjimi kundrejt kritikave.

Duke qenë shprehur dëshira e vazhdueshme e qeverisë jugosllave, për të evituar keqësimin e marrëdhënieve me vendet e kampit socialist dhe si rrjedhim me Shqipërinë, nga ana e Beogradit nuk duhet të pritet një shfrytëzim politik i kësaj ngjarjeje. Megjithatë, po priten me interes argumentet mundësisht akuzat që mund të paraqesë Tirana për të shpjeguar arsyet që kanë diktuar vendimin e z. Plaku.

Gazeta "L'Aurora" datë 22 maj 1957 në një artikull të Henry B. me titull "Tensioni Shqiptaro-Jugosllav" shkruan:

"Pse Gjeneral Panajot Plaku anëtar i qeverisë komuniste shqiptare u arratis në Beograd? "Pa asnjë dyshim për t'i shpëtuar vdekjes nëntorin e kaluar. Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu, të dy të fuqishmit që nën patronazhin e Moskës sundojnë në Tiranë, a nuk ekzekutuan tre personalitete të rëndësishëm të dyshuar se lidheshin me jugosllavët? Ishin pikërisht dy Gjeneralë: Dali Ndreu, Petro Bullati si dhe një grua Liri Gega, themelues të Partisë Komuniste në vendin e shqiptarëve. Por në qoftë se duhet të kuptosh më mirë përçarjen në ekziston midis Tiranës dhe Beogradit, duhet të kthehesh në vitin 1948, epokë kur Stalini e akuzoi Titon për krimin e largimit nga Marksizmi. Në atë kohë, Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu morën pjesë me ashpërsi, më shumë se përgjegjësit e tjerë të shteteve satelite kundër Marksizmës Jugosllave.

Ata përfituan për të dërguar "ad patras" (tek gjyshërit) një kundërshtar të rrezikshëm Koçi Xoxen mik i ngushtë i Titos, dhe ky i fundit nuk ia ka falur kurrë këtë gjë. Megjithëse kemi rehabilitime në kryeqytetet e kuqe, për shembull ajo e Kozllovit në Sofje. Tirana nuk ka njohur në asnjë mënyrë pafajësinë e viktimës. Pushkatimi i Xoxes ishte "me vend", pohon gjithmonë Hoxha, të cilin Tito nga ana e tij e quan botërisht "Zotëri i trishtuar".

Duke ditur këtë, ju mund të gjeni se Plaku i zëmëruar nga kolegët e tij si kryetar i mundshëm i një grupi shkëmbimi pro jugosllav, preferoi të ikte në një vend të sigurt.

Në të vërtetë mosmarrëveshjet në pikëpamjet politike, nuk do të mjaftonin për të shpjeguar tensionin midis Tiranës dhe Beogradit. Problemi tokësor lot një rrol gjithashtu të rëndë. Hoxha dhe Shehu të nxitur nga Moska, pretendojnë të marrin nja 700.000 shqiptarë që jetojnë në krahinën e Kosovës ose të Maqedonisë. Përkundrazi në Beograd kjo bërthamë gjykohet si baza e një republike autonome vendi i të cilës do të gjendej në shtetin Federal Jugosllav, që do të bënte pjesë në shtetin Federal Jugosllav. Cila është e drejtë? Nuk është puna jonë të vendosim. Por e gjithë kjo rrezikon praktikisht të mbarojë shumë keq për Tiranën, absolutisht e izoluar shumë keq, e rrethuar Shqipëria nuk mund, në rast konflikti, të të marrin asnjë ndihmë të dobishme nga Kremlini. Trupat jugosllave të ardhura nga Prishtina do të vinin dorë shpejt mbi krahinat veriore ndërsa të tjerë segmente, Grekët, prejardhjes të Epirit do të bashkonin gjithashtu Sektorin e Jugut.

Në këto kondita, në vend që të shajnë Titon të cilin e akuzojnë se ka mashtruar Plaku, Hoxha dhe Shehu do të ishin të urtë (të ditur, të mençur) të mendonin gjatë.

Komente të shtypit Grek mbi shkrimet e gazetarit dhe deputetit të majtë grek Ilia Bredhimas, pas vizitës së tij në Shqipëri në vitin 1957

Gazeta "Katija" datë 16 maj 1957

Nën titullin "Zakon i tij" shkruan: Në përshkrimin e shëtitjes së tij nëpër Epir, deputeti i majtë tregon mbi takimin e tij me mitropolitin...të Gjirokastrës :

"Me sy të përlotur, Dhespoti më uron mirëseardhjen. Për herë të parë vini këtu? - më pyet peshkopi, ndërsa dhjaku dhe të dy priftërinjtë e tjerë sjellin tabakatë e argjenda me kafetë dhe ëmbëlsirat e lugës".

Por një tabaka mund të jetë e argjende ose ksimanji (përsëri e argjende por në greqisht). Tabaka të argjenda ekzistojnë veçse në dialektin e atyre që mund të jenë në të njëjtën kohë deputetë grekë dhe miq të Moskës....domethënë ...(fjalë që nuk mund të përkthehen shqip por që kanë kuptimin se janë nën influencën e Partisë Komuniste Greke që është nën urdhrat e Moskës - shën. i përkthyesit në atë kohë).

Gazeta "Kathimerini" datë 18 maj 1957

Nën titullin "Shqetësime" shkruan:

"Vargje bisedash të deputetit që vizitoi Vorio-Epirin me personelin e një gazete të kuqe vendase: Duam të dimë-thotë "shoku"...që do marrim qysh tani masat tona.

- Çfarë masash?

- Të lajmërojmë djemtë në fshatra, të përgatisin ndonjë fole...

Fjala "fole", e shqipëruar pa pritur nga buzët e "shokut", më shkaktoi tmerr.

- Po sigurisht...duhet të presim me ndonjë të therur...

- Domethënë "kemi dhe nga këto"?

- Po, sigurisht.

E vërteta është se zoti deputet nuk kishte arsye të trembej për veten e tij.

- Po kush e di?

Kur është fjala për të "therur" a për të falur, bëhen ndonjëherë edhe gabime....të Enver Hoxhës.

Gazeta "Katija" datë 21 maj 1957 nën titullin "Metër shqiptare " shkruan:

"Nga përshkrimi i takimit të deputetit të majtë që vizitoi Shqipërinë me Enver Hoxhën në Tiranë".

Drejtori i zyrës së shtypit të futi menjëherë në sallën luksoze të pritjes me ambasadorët. Për dy minuta - më thotë dhe largohet. U morëm me tablotë e pikturave shqiptare që janë varur në muret, dhe një çast dëgjoj portën që hapet. Nuk i njohim ne malet shqiptare... "Qafa të prera me kuti konserve".

Gazeta "Kathimerini " datë 21 maj 1957, në lidhje me bisedimet e tij me Enver Hoxhën e Shqipërisë nën titullin "Shqetësime" deputeti i njohur i majtë shkruan:

"Në përfundim të monologut të tij, Enver Hoxha më dorëzoi te të dy ministrat e tij që ishin atje prezent, të cilët sipas zakoneve të tyre ka shumë të ngjarë ta kenë drejtuar mikun e tyre në ndonjë pëllumb shqiptar dhe më tej dihen... Megjithatë deputeti i majtë na premton sot vazhdimin dhe kjo do të thotë se ruan racionin e tij, ndërsa shërbimet e të dy ministrave kufizohen me therjen e ndonjë kafshe tjetër të pafajshme.

Mbi Vorio - Epirin dhe Vorio-Epirotët

Gazeta "Ipirotikon Mollon "datë 14 maj 1957, nën titullin" Vuajtjet e Vorio - Epirotëve vazhdojnë, "shkruan: "Edhe Vorio-Epirotët kanë ikur para pak kohe në Greqi pa marrë parasysh rreziqet dhe mundimet. Të gjithë e përshkruajnë me ngjyrat më të errëta gjendjen e vështirë të popullsisë greke të Vorio-Epirit. Gjendja u keqësua kur u zbatua kolektivizimi i detyrueshëm...Priftërinj nuk ka mjaft në fshatin Karroq të Delvinës. Për mungesë të priftit, fëmijët që lindin nuk pagëzohen, ndërsa të vdekurit i varrosin vetë banorët pa ceremoni fetare. Po kjo, ndodh edhe në shumë fshatra të tjera. Kuadrot e partisë propagandojnë kundër fesë dhe qarkullojnë shumë botime ateiste.

- Gjatë vizitës së zotit deputet dhe gazetar Ilija Bredhima në vende të ndryshme të Vorio-Epirit, e shoqëronin gjithnjë përveç shoferit edhe tre kuadro të sigurimit. Dhe kudo që kishte ndërmend të shkonte, lajmëroheshin më parë kuadrot e partisë për të organizuar pritjen e nevojshme etj.

Informacion:

Giornale Radio (Radio Roma), në emisionin e saj të orës 13.00, transmetoi përsëri lajmin mbi ikjen e tradhtarit Panajot Plaku duke thënë:

"Ikja e Gjeneralit Shqiptar, ka ngjallur një impresion të madh në qarqet Jugosllave. Gazetarë të ndryshëm kanë shkuar në legatën shqiptare në Beligrad për të kërkuar shpjegime rreth ikjes së tij porse funksionarë t shqiptarë kanë refuzuar rigorozisht të japin shpjegime.

Flitet se në Tiranë po zhvillohet një proces kundra disa elementëve në të cilët implikohet edhe Ministri i Mbrojtjes. Ky i fundit thuhet se ka ikur.

Kapiten A. Sheti

Agjencia Telegrafike Shqiptare

Mbi arratisjen e Panajot Plakut

21 maj 1957

Beograd 21 maj ( Asso.Press)

Agjencia "Tanjug", njoftoi arratisjen e Panajot Plakut në Jugosllavi. Panajot Plaku ishte President i Komisionit Shtetëror të Gjeologjisë Shqiptare, anëtar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Shqiptare dhe Gjeneral i Ushtrisë Shqiptare. Gjatë Luftë së Dytë Botërore ai ka qenë i dalluar si udhëheqës dhe organizator i forcave partizane kundër okupatorëve nazi-fashistë. Agjencia "Tanjug", nuk jep ndonjë hollësi në lidhje me shkaqet e hedhjes së tij në Jugosllavi, e cila është në mosmarrëveshje me qeverinë Staliniste të Moskës që nga viti i kaluar.

Tiranë: "Radio Roma", në emisionin e saj të sotëm të drekës dha këtë informacion:

"Arratisja e Gjeneral Panajot Plakut, ka shkaktuar një përshtypje të madhe në qarqet gazetareske në Beograd. Ato iu drejtuan legatës Shqiptare në këtë qytet për të marrë informata, por ajo është mbyllur në një heshtje të plotë. Sipas informatave të marra në Beograd, thuhet se arratisja e Gjeneralit Shqiptar ka të bëjë me një proces kundër një numri komunistësh, që janë kundra regjimit dhe që do të hapet së shpejti në Tiranë. Thuhet se burri i shtetit shqiptar (Panajot Plaku-shën.im), ka qenë i implikuar në këtë komplot, prandaj edhe u arratis. (ATSH)

Komente të radiove të huaja në gjuhën shqipe mbi arratisjen e tradhtarit Panajot Plaku. (Tiranë 21.5.1957)

Radio "Beogradi" tha:

Natën e 16-17 majit iku nga Shqipëria Panajot Plaku i cili kërkoi strehim në Jugosllavi. Ai është kryetar i Komitetit Shtetëror të Gjeologjisë, anëtar i Komitetit Qendror të Partisë dhe njëri nga organizatorët ma të parë të ushtrisë Nacional-Çlirimtare Shqiptare.

Radio "Shkupi" - 21.5.1957

Radio "Shkupi" bënte të ditur mbërritjen në Jugosllavi të Panajot Plakut, për të cilin thuhet, se ishte ministër, anëtar i Komitetit Qendror, kryetar i Komisionit të Gjeologjisë, Gjeneral Major dhe njëri nga organizatorët më të vjetër e kryesorë të ushtrisë Shqiptare.

Radio "Roma" - 21.5.1957

Radio "Roma" tha:

Ministri i Qeverisë Komuniste të Shqipërisë i quajturi Panajot Plaku është arratisur në Jugosllavi dhe ka kërkuar strehim. Lajmi i agjencisë "Tanjug", thotë se është arratisur natën e 16-17 majit, por nuk jep hollësi mbi arratisjen e tij.

Radio "Londra" - 21.5.1957

Në lajmin e saj të shoqëruar me një koment të shkurtër tha:

Agjencia e lajmeve "Tanjug" thotë se zoti Panajot Plaku, ministër pa portofol dhe kryetar i Komisionit të Gjeologjisë u arratis nga Shqipëria në Jugosllavi, ku kërkoi strehim si emigrant politik. Vrojtuesit e ndryshëm këtu në Londër, arratisjen e tij e lidhin me tensionin e krijuar kohët e fundit dhe se klikën Hoxha - Shehu nuk mund ta besojnë dot njerëzit e saj më besnikë. Kjo arratisje ka të bëjë me faktin se nga bisedimet e Moskës u vendos që në Shqipëri të vijë një grup ekspertësh sovjetikë të gjeologjisë. Kështu që Panajotit s'i ngelej veç se të mbetej vetëm si figurë, sepse në fakt çështjet e gjeologjisë do ngeleshin në dorën e specialistëve sovjetikë.

Radio "Zëri i Amerikës" - 22.5.1957

Në lajmin që dha radio "Zëri i Amerikës" thuhet :

"Agjencia e lajmeve Jugosllave "Tanjug" informoi se Panajot Plaku, funksionar dhe oficer i lartë shqiptar, u arratis në Jugosllavi dhe kërkoi strehim politik. Ai ishte ministër dhe kryetar i Komisionit të Gjeologjisë.

Radio "Zëri i Amerikës" - 25.5.1957

Radio "Zëri i Amerikës" tha se "Ministria e Punëve të Jashtme Jugosllave njoftoi se iu dha strehim politik Panajot Plakut, ish Gjeneral dhe ministër i Shqipërisë. Panajoti ka shërbyer si komisar politik Brigade gjatë luftës. Më 1944 u dërgua në Moskë për stërvitje ushtarake. Më 1946 deri në 1953 ka shërbyer në Ministrinë e Mbrojtjes si anëtar i Shtatmadhorisë së ushtrisë. Më 1956, u emërua ministër pa portofol i Shqipërisë ".