Reshat Sahitaj(1952-)

Reshat Sahitaj ka lindur më 1952 në fshatin Sopijë të Therandës. Ka një veprimtari letrare, kulturore dhe atdhetare. Për shkaqe politike, autori qe i detyruar të largohej më 1979 nga Kosova dhe të vendosej në Belgjikë. Në Bruksel ndjek studimet e gjuhës frënge dhe diplomon në Ecole Supérieure de l’Etat. Atje ishte ndër organizatorët e shumë demonstratave kundër terrorit serb në Kosovë. Me 1983 emërohet sekretar për marrëdhënie me jashtë në Komitetin e Mbrojtjes së të Drejtave dhe Lirive të Njeriut, me kryetar Enver Hadrin. Pas vrasjes së Enver Hadrit, vazhdon veprimtarinë politike në Byronë Informative të Republikës së Kosovës deri në përfundim të luftës në Kosovë. Ka dhënë një kontribut të çmuar në miratimin e të gjitha rezolutave për Kosovën në Parlamentin Evropian që nga viti 1989 deri më 1998.

Reshat Sahitaj ishte ndërmjetësues i kontakteve të para diplomatike në mes të të gjithë personaliteteve kosovare në Parlamentin Evropian, Senatin Belg dhe NATO.

Ne verën e 1998, në lokalet e OKB-së në Gjenevë, Reshat Sahitaj në bashkëpinim me zonjën Anne Marie–Lizin, arriti të organizon konferencë për shtyp të UÇK-së, ku mori pjesë edhe Bardhyl Mahmuti.

Veprat letrare:

Reshat Sahitaj ka interpretuar në teatër dhe film: në dramën “Sfinga e gjallë”, në regji të Sefo Beta Krasniqit, 1977;

 “Vdekja e Gjergjezit”-radiodramë për RTP,1978; 

“Rropullari”- film televiziv i RTP-së, 1978; 

“Procesi” – autor Jusuf Gërvalla, film televiziv 1984;

 “Prilli i thyer”- film franko-amerikan, Francë 1986; “AD” –film ne regji të Isa Qosjes, ku luajnë Iliri Shaqiri e Reshat Arbana, 1997; “Zemër e vetmuar”- seri televizive TV21,2004;

 “Krim pa krisma” –film nga Halil Budakova.

“Nëntoka e Kosovës II” , film nga Halil Budakova , maj 2008.

 Deri më tash ka botuar këto libra:

“Rojtari i Shqipërisë së harruar” –tregime, 1982;

“Rruga pa kthim”-roman ,1983; 

“Mali i ndaluar”- roman , 2003;

“Ëndrra e nuses”- tregime, 2004; 

“Jeta e dyfishtë”- roman, 2005;

“7 Minutat e fundit”- roman, 2007;

 Përktheu nga frëngjishtja “Munuali i luftëtarit te dritës”, nga Paulo Coelho etj.

Autor i emisionit letrar “ Labirintet e fjalës” RTK 2006 

Autor i filmave dokumentar:“Atdheu mbi të gjitha”

“Kosova është gjaku ynë që nuk falet”

“Miftar Hasani-legjendë apo realitet...? “ RTK 2007

“Musli Dumoshi” RTK 2008 etj

Në Paris më 1 mars 2016, doli nga shtypi romani « Gracka"
(L'EMBUSCADE ) nga autoriReshat Sahitaj, në përkujdesjen e Shtëpisë botuese L'Harmattan.

Qe nga pas lufta e këtej Reshat Sahitaj është prozatori i parë kosovar i cili ka arritur ta botojë romanin e tij në një shtëpi botuese serioze në Francë.

Romani « Gracka » nga krijuesit Reshat Sahitaj temë qendrore e ka fatin e një femre shqiptare nga Prizreni burrin e së cilës paramilitarët serbë e marrin nga shtrati në një mengjes të hershem të vitit 1999.

Pas luftës, Donika kryeprotagonistja e këtij romani, është në kërkim të identifikimit të eshtrave të trupit të burrit të saj duke shkuar në organizata të ndryshme ndërkombëtare, në varreza masive, për të gjetur një shenjë identifikuese të burrit.

 Donika përballet me avokatë matrapazë të cilët dëshirojnë ta mashtrojnë se gjoja burri i saj gjendet diku në burgje private serbe.

 Donika ka qenë marrëzisht e dashuruar në burrin e saj, dhe nuk mund të pajtohet më fatin e saj se pse pikërisht kësaj i ka ndodhur rasti tragjik duke ia shembur të gjitha ëndrrat e jetës. “Reshat Sahitaj me sukses ka arritur që nga ngjarja e dhëmbshme e Donikës, pjesërisht si dëshmi,të na paraqesi fatin e popullit të tij dhe të një femre e cila më kotë është në kërkim të burrit të saj të zhdukur gjatë luftës.

Ajo viziton varret masive, për të gjetur gjurmë të burrit të vdekur a të gjallë,dhe mundohet të gjejë strehim në fundin e botës së shpirtit të saj duke jetuar më kujtimet e sëkaluarës.

Gjatë tërë romanit, autori e elaburon reflektimin mbi kufizimin në mes të realitetit dhekufinit të frikshem mbinatyror.

Rreth kryefjalës “magjike” të cilës i jepë përparësi, me një mjeshtritë rrallë e më shpejtësit krijon lidhshmëri në mes jo stabilitetit dhe dobësisë sonë për ta kuptuarjetën në botë. Paraqitejt, halucinacionet, dhe vizionet që i shfaqen Donikës, a nuk janë e kundërta erealitetit?

Herë pas here heroina Donika mendon se këto a thua janë shenja nga djalli, apo siç i thotëfalltorja Hana , një segment tjetër i botës misterioze, dhe asgjë nuk ka të bëjë me çmenduri? ( profdr. Héléne Stafford e diplomuar në Universitetin e Oxfordit).

Etj.

Reshat Sahitaj ka  shkruar disa skenarë te filmit dokumentar dhe artistik“Krim pa krisma” film artistik nga Halil Budakova
“Mësuesi i malit”- artistik “Kosova është gjaku ynë që nuk falet”- dokumentar për jetën dhe vrasjen e Enver Hadrit Atdheu mbi të gjitha” – dokumentar për jetën dhe vrasjen e Vehbi Ibrahimit RTK“Miftar Hasani-legjendë apo realitet” dokumentar për jetën dhe pushkatimine M.Hasanit- RTK“Musli Dumoshi” RTK etj.

Flori Bruqi

Zymer Ujkan Neziri(1946-)

Prof.Dr. Zymer Ujkan  Neziri lindi më 6 nëntor 1946 në Siparant (Zahaq) të Pejës, është mbledhës e studiues i letërsisë popullore dhe pro­fe­­­sor universitar, epikolog.

 Në vendlindje, në Siparant (Zahaq), e në Pejë kreu sh­koll­­ën fillore (1960).Gjimnazin e kreu në Pejë (1964) dhe Shkollën No­r­­­male e kreu në Prishtinë (1966).

Kreu studimet e larta në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe në Shkollën e Lartë Pe­da­go­gjike në Prizren (1969) dhe studimet e shkallës së dytë në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe në Fakultetin Filozofik të Prishtinës (1971).

Në Fakultetin Filozofik të Prishtinës, gjatë vi­te­ve 1972-1974, vijoi edhe mësimet e stu­di­meve të shkallës së tretë në Degën e Le­të­r­sisë dhe mbrojti ma­gj­i­s­traturën me temën «Fi­gura e kra­ha­simit në këngët to­na lirike të dashurisë» (1979), me mentor aka­de­mikun prof. dr. Rexhep Qosja.

Pas shumë vite pengesash politike, në Fakultetin Filozofik të Prishtinës mb­ro­jti disertacionin e doktoratës me temën «Poezia le­gjendare e Rugovës» (1995), me mentor aka­de­mikun Re­xhep Qosja.

Puna gjatë studimeve

Gjatë studimeve, 1967-1971, punoi përkohësisht në dy shkolla fillore (Zllakuqan dhe Klinë) dhe në katër shkolla të mesme (Lipjan, Pejë, Prizren dhe Prishtinë). Për shkak të veprimtarisë në Lëvizjen Studentore të vitit 1968 në Kosovë, e larguan nga puna në Klinë, Lipjan dhe Pejë.

Më 1971, pas mbarimit të studimeve themelore, u pranua asistent në Degën e Folklorit dhe të Etnologjisë të Institutit Albanologjik të Prishtinës, nga e cila e përjashtuan më 1973, me vendim të organeve politike të Kosovës, po ashtu për shkak të veprimtarisë së tij atdhetare në Lëvizjen Studentore të vitit 1968 në Kosovë.

Largime nga puna, arrestime

Për shkak të veprimtarisë së tij atdhetare, ka qenë tri herë i arrestuar (1967, 1968, 1981) dhe pesë herë i përjashtuar nga puna (1968, 1969, 1970, 1973, 1990). Për rreth tridhjetë vjet nuk ka pasur pasaportë udhëtimi jashtë shtetit (1968-1978 dhe 1981-1999).

Shumë vite punoi jashtë profesionit, pa dëshirën e tij, përkthyes dhe lektor në Bankën e Kosovës (1977-1990). Puna e tij është censuruar, prandaj në revistën shkencore të Institutit Albanologjik të Prishtinës ka filluar të botojë tek në fund të viteve 80.

Puna në Institut pas vitit 1992

Pas zhbërjes së Federatës së Jugosllavisë, organet drejtuese të Institutit e lejuan që të kthehet sërish në Institut, pas 19 vjetësh, në qershor 1992, në vendin e përparshëm të punës asistent (1971-1973). Ka qenë udhëheqës i Degës së Folklorit dhe anëtar i Këshillit Drejtues të IAP-it (1996-2003). Ka qenë anëtar redaksie në rev. «Gjurmime albanologjike, Folklor dhe etnologji», 2006-2013, ku ishte sekretar shkencor më 1972-1973, në fillim të daljes së saj.

Ka marrë titutujt: bashkëpunëtor shkencor/profesor asistent, më 1996; bashkëpunëtor i lartë /profesor i asociuar, më 2000; këshilltar shkencor/profesor i rregullt, nga viti 2003.

Puna në fakultete, profesor i jashtëm

1998-1999: SHLP, Prizren. 2002-2004: Universiteti i Tetovës, FF, Tetovë. 2003-2006: Universiteti i Prishtinës, FF, Prishtinë. 2010-2012: Universiteti i Prishtinës, FE, Prizren. 2011-2014: Universiteti i Prishtinës, AKM, Prishtinë. 2012-2014: Universiteti i Shkupit, FF, Shkup.

Vepra të botuara

Ndër veprat e tij të botuara janë: vëllimi «Epika legjendare e Rugovës», V (1997); antologjia «Këngë të kreshnikëve», (1999, 2001, 2003, 2009, 2011, 2013); monografia «Poetika e krahasimit. Figura e krahasimit në këngët tona lirike të dashurisë» (2004); përmbledhja «Studime për folklorin, I: Eposi i Kreshnikëve dhe epika historike» (2006); përmbledhja «Studime për folklorin, II: Epika gojore dhe etnokultura» (2008); vëllimi «Epika legjendare e Rugovës», I (2009); vëllimi «Epika legjendare e Rugovës», II (2011); përmbledhja «Studime për folklorin, III: Eposi i Kreshnikëve» (2018);
Është bashkëpërgatitës për shtyp i veprave të Institutit Albanologjik të Prishtinës:libri 30 vjet të Institutit Albanologjik: 1967-1997» (1997), bashkëredaktor; përmbledhja e kumtesave «Rëndësia e veprës së Gustav Majerit për studimet albanologjike» (1998), «Pajtimi i gjaqeve 1990-1991» (1999, 2001).«Rëndësia e veprës së prof. Eqrem Çabejt për studimet albanologjike» (2003), «Anton Çetta, figurë poliedrike e kulturës shqiptare» (2011) etj.
«Opoja - Aspekti folklorik» (2017), redaktor; përmbledhja e kumtesave «Demonstratat e vitit 1968, I,» (2018); re¬dak¬tor dhe bashkëpërgatitës për shtyp; përmb¬le¬dhja e kumtesave «Demonstratat e vitit 1968, II,» (2018), redaktor dhe bashkëpërgatitës për shtyp; libri për 40-jetorin e SHKA Rapsha (2018), kryeredaktor dhe përgatitës për shtyp; përmbledhja e kumtesave «Folklori në krahinën e Llapushës» (2019), redaktor dhe përgatitës për shtyp.

Nga publicistika historike, për brezin 1968, ka botuar veprat «Isa Demaj-jeta dhe veprimtaria atdhetare» (2000); «Avdi Kelmendi-jeta dhe veprimtaria atdhetare» (bashkautor, 2002, 2016), bashkëpërgatitës për shtyp; libri i Xhevat Hasanit, «Me Selman Lajçin nëpër Sa-nxhak» (2015), redaktor; përmbledhja e kumtesave «De¬¬mar¬ka¬cioni Kosovë-Mali i Zi»,(2015, tri bo¬ti¬me), libri i Bedri Tahirit, «Drenica, djep i trimërisë», (2015), redaktor; libri i Meriman Brahës «'Goli Otoku»' (2018)

Etj.

Flori Bruqi

Ymer Elshani(1948-1999)

Ymer Elshani lindi më 1948 në Korroticë të Poshtme të Drenasit. 

Kreu fakultetin për gjuhë dhe letërsi shqipe dhe një kohë të gjatë punoi në arsim.

 Botoi dhjetëra libra për fëmijë me poezi, tregime dhe romane.

 U vra dhe u masakrua më 17 prill 1999 nga forcat serbe në fshatin Poklek të vjetër të Drenasit bashkë me gruan, të katër djemtë, nënën, kunatën dhe me afro gjashtëdhjetë bashkëfshatarë të tij.

Veprat e Ymer Elshanit:

1.Anija e miqësisë (vjersha)– RILINDJA, Prishtinë.1972.

2.Çka ëndërrojne lulet (vjersha) – RILINDJA, Prishtinë. 1971

3.Ndodhitë e Hundëkarrotës (roman) – RILINDJA, Prishtinë.1971, 1979, 2000, NAIM FRASHERI, Tiranë. 1987

4.Loti udhëtar (tregime) – RILINDJA, Prishtinë. 1977

5.Ishulli i lumturisë (tregime)- RILINDJA, Prishtinë.1973

6.Aventurat mbi trotinetin e vjetër (roman) – RILINDJA, Prishtinë.1975
7.Guri i çmueshëm (tregime) – RILINDJA, P.1977, OSCE, Sh. 1999
8.Unaza magjike (vjersha) – RILINDJA, Prishtinë. 1980
9.Plaku me violinë (tregime) – RILINDJA, Prishtinë.1984 1
10.Kaloresi i bardhë (poemë) – RILINDJA, Prishtinë. 1987
11.Perjjetimet e bardhoshit (tregime) – RILINDJA, Prishtinë.1989

12. Ylli ëndërrimtar (vjersha) – RILINDJA, Prishtinë. 2000
13. Vajza e diellit (tregime) – RILINDJA, Prishtinë. 2000
14. Njohja e trimave (tregime e përralla), ROZAFA, P.2000
15. Perralla per ylberin (poemë) – ROZAFA, Prishtinë. 2000
16. Gjeli i kuq (tregime të zgjedhura) – ASDRENI, Sh. 2000
17. Zogu i lirise (vjersha) – ZEF SEREMBE, P. 2001
18. Le të vijë në Sharr pranvera (poema) – ROZAFA, P. 2002
19. Gjelastreni mendjelehtë (vjersha) – GUTENBERG, [. 2001
20. Flokargjendta (tregime të zgjedhura) – ROZAFA, Prishtinë. 2004
21. Udhetimet e Xhuxhimaxhuxhit (roman) – Prishtinë. 2008.

Etj.

Flori Bruqi

Eqrem Çabej(1908-1980)

Eqrem Çabej ,lindi në Eskishehir më 6 gusht 1908,djali i dytë i Hysenit dhe Aishes, pas Selaudinit. I ati ishte gjykatës i diplomuar në "Dar-ul-Hukuk" të Stambollit.

Mësimet e para i mori në Gjirokastër prej 1915 e deri më 1920, më pas për të vazhduar studimet u dërgua në Austri. Para se të hynte në ndonjë shkollë, iu desh të qëndronte një vit pranë familjes Reinmyler, në St. Pölten afër Vjenës, për të mësuar gjermanishten.

Kreu gjimnazin në Klagenfurt (1923-1926), për shkollimin e lartë pati një fërkim me synimin që i ati i kishte vënë që të bëhej mjek. 

U regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Romës. Por pas këmbënguljes për gjuhësinë, regjistrohet në Grac për vitin akademik 1927-1928 dhe mbasandej kaloi në Vjenë (1930-1933), ku ndoqi mësimet e Paul Kretschmer, Karl Patsch, Nikolai Trubetzkoy dhe Norbert Jokl. 

Nën drejtimin e Joklit, Çabeji filloi të kishte interes të madh në zhvillimin historik të Gjuhës Shqipe. Në 1933, ai dorëzoi disertacionin e doktoraturës mbi Italoalbanische Studien (Studime Italo-Shqiptare).

Çabej u kthye në Shqipëri ku edhe punoi si mësues gjimnazi dhe nëndrejtor i konviktit "Malet Tona" në Shkodër (1933/34) ku dha letërsi shqipe. Në vitin shkollor 1935-'36 Çabej u transferua në shkollën Normale të Elbasanit, ku edhe atje ndenjti një vit.

 Që andej u transferua në Ministrinë e Arsimit për t´u marrë me drejtimin e arsimit të mesëm. 
Me sa kuptohet nga qëndrimi i tij, ai nuk e kishte mirëpritur një emërim të tillë. 

Me një lutje më datë 17. 12. 1936, drejtuar Ministrisë së Arsimit, për arsye shëndetësore kërkoi të transferohej duke u riemëruar profesor i letërsisë në liceun e Tiranës. 

Kërkesa nuk i plotësohet, duke e emëruar në Shkollën e Plotësimit Ushtarak. Me "çështjen Çabej“ u mor më në fund edhe Këshilli i Ministrave të asaj kohe, i cili vendosi që Çabej, pas mbarimit të Shkollës së Plotësimit Ushtarak, të transferohej si profesor në Gjirokastër. Më 1938-'39 vijon si arsimtar në Gjirokastër, ku vazhdoi të jepte mësimin e letërsisë të bashkërenduar me elemente të gjuhës shqipe.

Në vitin shkollor 1939-1940 Çabej u transferua në gjimnazin e Tiranës ku u ngarkua me drejtimin e shkollës.

 Anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare,  më 1940 dërgohet në Romë nga min. i Arsimit Ernest Koliqi për të punuar mbi Atlasin Gjuhësor Shqiptar, i cili nuk u krye për arsye të ndryshimeve politike përgjatë Luftës së Dytë Botërore.

 Në shtator të 1943 u emëruar min. i Arsimit në qeverinë Mitrovica, post të cilin nuk e pranoi. Më 25 janar 1944 i pushkatohet vëllai, Selaudini, nënprefekt i Malësisë së Gjakovës. Në Shqipëri u kthye vetëm pas korrikut 1944.

Në 1947, ai u caktua anëtar i Institutit të Shkencave, instituti paraardhës i Universitetit të Tiranës. Nga 1952 deri më 1957, ai shërbeu si profesor i historisë së Shqipërisë dhe fonetikës historike. 

Në 1972, ai u bë anëtar themelues i Akademisë së Shkencave.

Veprimtaria shkencore

Çabej u specializua në gjuhësinë krahasuese indo-evropiane. Veprimtarinë shkencore e shtjelloi në gjuhësi, por edhe jashtë saj, në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Vend zenë studimet etimologjike dhe leksikologjike historike, dialektologjia e onomastikës si edhe kodifikimi i gjuhës letrare.

Çabej ka dhënë një ndihmë të çmuar me një varg sqarimesh etimologjike gjatë hartimit të Fjalorit të gjuhës shqipe të botuar në Tiranë më 1980.

Vdiç më 13 gusht 1980 në Romë të Italisë.

Tituj të veprave

Fonetikë historike e gjuhës shqipe : hyrje në historinë e gjuhës shqipe II - 2012

Diana dhe Zana - 2011

Elemente të gjuhësisë dhe literaturës shqipe - 2009

Hyrje në Indoeuropianistikë - 2008

Sonete - 2008

Shqipja në Kapërcyell 2006

Studime gjuhësore I-VIII. Rilindja, Prishtinë 1986

Studime etimologjike në fushë të shqipes. Akademia e shkencave e RPS të Shqipërisë, Tiranë 1976-2006
I - 1976; II: A-B - 1982; III: C-D - 1987; IV: Dh-J - 1996; VI: N-Rr - 2002; VII: S-Zh - 2006; V: K-M - 2014. - ISBN 978-99956-35-20-6

Hyrja në historinë e gjuhës shqipe. Fonetika historike e shqipes. Rilindja, Prishtinë 1970

Meshari i Gjon Buzukut (1555). Botim kritik. Pjesa e parë. 

Universiteti Shtetëror i Tiranës, Tiranë 1968

Hyrja në historinë e gjuhës shqipe. Pjesa e parë. Tiranë 1958

Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes

Fjalor i gjuhës shqipe i vitit 1954, (Bashkautorësi)

Odiseu dhe Konstandini

Etj.

Flori Bruqi

Aleks Buda(1911- 1993)

Aleks Buda, lindi në Elbasan më 7 shtator 1911, i biri i Dhimitër Taq Budës. I ati ishte farmacist, delegat i Elbasanit në Kongresin e Manastirit, n'atë të Elbasanit dhe deputet në dy legjistlatura në Kuvendin Kombëtar. Një ndër financuesit e Shkollës Normale të Elbasanit.

Mësimet e para Aleks Buda i nisi kur ishte 7 vjeç në shkollën fillore të qytetit të lindjes. Pa kryer klasën e dytë i vijoi studimet në Lecce të Italisë. Më 1920 bashkë me dy vëllezërit e tij shkon me studime në Austri. Atje plotësoi filloren dhe kreu më 1929 gjimnazin në Salzburg. Më tej ndoqi studimet në Universitetin e Vienës, në Institutin Ballkanistik (1930 - 1935) ku mori mësime nga profesorë të njohur, si Karl Patsch, Reiniger dhe Norbert Jokl. Gjatë kësaj periudhe u aktivizua në Shoqëninë e studentëve shqiptarë Albania të Vjenës, së bashku me Lasgush Poradecin, Skënder Luarasin, Eqrem Çabejn, Krist Malokin, Qemal Butkën etj., duke qenë edhe bashkëpunëtor i revistës “Dialëria” të kësaj shoqërie.

Në vitin 1938 u kthye në Shqipëri. Punoi së pari, si arsimtar në Gjimnazin e Tiranës (që nga shtatori 1939), ndërsa më 1940 transferohet në Liceun e Korçës. 

Në fund të viti 1941 shkoi në Itali në Universitetin e Padovës pranë profesorit të njohur Karlo Taljavini për t’u kualifikuar në fushën e gjuhësisë së përgjithshme ballkanike dhe të shqipes, por pas një viti kthehet në atdhe, për shkak të luftës.

U lidh me lëvizjen Nacional-Çlirimtare dhe më 1944 zgjidhet nënkryetar i Këshillit ANÇl të qarkut të Elbasanit. Menjëherë pas Çlirimit të vendit punoi si drejtor i Bibliotekës Kombëtare (1945-1946), por shpejt (1946) u bë një nga organizatorët e Institutit të Shkencave, ku punoi si përgjegjës i seksionit të historisë, sociologjisë dhe ekonomisë. 

Aty ndihmoi në krijimin e sektorëve të arkeologjisë dhe të historisë së lashtë, të historisë së Mesjetës dhe të artit mesjetar, të historisë së kohës së re, të etnografisë etj. Së bashku me kolegët e sektorit të tij, bënë të mundur publikimin e studimeve e arritjeve në fushën e arkeologjisë e të etnografisë, që u ekspozuan në Muzeun arkeologjik-etnografik të përuruar më 1947.

 Fitoi përvojë si pedagog i historisë që në fillimet e Institutit pedagogjik dyvjeçar (1946); më 1955 u bë një nga organizatorët dhe studiuesit më me përvojë të Institutit të Historisë dhe të Gjuhësisë, i sapokrijuar. 

Me krijimin e Universitetit të Tiranës më 1957, A. Buda do të ishte një nga themeluesit e katedrës së historisë dhe të kursit të historisë së Shqipërisë në këtë universitet. Viti 1972 qe një vit i veçantë për jetën shkencore në Shqipëri, njëherazi edhe për A. Budën: U themelua Akademia e Shkencave e Shqipërisë. Në mbledhjen e parë të asamblesë (1973), të çelur nga akademiku Eqrem Çabej, Aleks Buda zgjidhet kryetar i Akademisë, detyrë që e mbajti deri në fund të jetës, pasi u rizgjodh dy herë.

Aleks Buda vdiq pas një sëmundjeje të rëndë, në Tiranë më 7 korrik 1993.

Vepra

Veprimtaria kryesore e tij ishte studimi i historisë, veçanërisht në fushën e historisë mesjetare shqiptare dhe të Rilindjes Kombëtare. Ai është bashkautor dhe redaktor përgjegjës i tekstit të “Historisë së Shqipërisë vëllimi I” dhe autor i disa studimeve për periudha të ndryshme të Historisë së Shqipërisë, sidomos për atë të “Skënderbeut” për etnogjenezën e popullit shqiptar si dhe autor i shumë shkrimeve publicistike. 

Aleks Buda ka shkruar edhe hyrjen 18-faqesh të botimit të veprës së Marin Barletit, "Rrethimi i Shkodrës", e cila u përthye nga Henrik Lacaj dhe u botua në Tiranë në vitin 1962.

Aleks Buda është bashkautorë i Vëllimit të dytë të "Historia e Shqipërisë", botuar në vitin 1965.

 Në hartimin e Fjalorit enciklopedik shqiptar (1985), e para vepër enciklopedike shqiptare, ai dha ndihmesë të çmuar në konceptimin e udhëheqjen shkencore, ashtu edhe si kryeredaktor.


Flori Bruqi

Kristo Frashëri(1920-2016)

Kristo Frashëri , lindi më 4 dhjetor 1920, Stamboll, Turqi  dhe vdiç më  31 janar 2016, në Tiranë.


Kristo Frashëri ishtë djali i parë i patriotit dhe rilindasit Anastas Frashëri dhe i Evdhoksi Tole-Ogrenit dhe rrjedh kështu prej njërës nga dinastitë e familjeve të Frashërit. 

I pagëzuar në kishën e Shën Triadhës së Fanarit në Stamboll, pati si kumbar Dhimitër Nolin, vëllain e peshkopit Fan Noli.

Më 1940 ka qenë pjesë në Grupin Komunist të të Rinjve, gjë për të cilën figuronte edhe në një "studim të grupeve antiparti" të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit më 1964.

 Më 19 prill 1943 figuron si ilegal në listën e të akuzuarve të gjyqtarit hetues major Sartorio Gresertenti.

Frashëri ka një prodhimtari shkencore që mbulon një periudhë 70-vjeçare.

 Që nga viti 1938, kur ka botuar shkrimin e tij modest mbi Jeronim de Radën, ka botuar me dhjetëra artikuj studimorë, referate historike, vëllime dokumentare dhe monografi shkencore, që trajtojnë pa përjashtim ngjarje, personalitete dhe procese të historisë së Shqipërisë. 

Ka trajtuar temat nga historia politike, zhvillimi ekonomik, probleme shoqërore, mendimi filozofik dhe lëvizja kulturore shqiptare. 

Ndër to janë sprovat për të ndriçuar mjegullnajën shqiptare gjatë Mesjetës së hershme, rendin feudal mesjetar në viset shqiptare, formacionet shtetërore mesjetare, shqiptarët në Betejën e Kosovës (1389), figurën e errët të Musa Arvanitasit, tiparet e regjimit feudal turk në Shqipëri, jetën kulturore shqiptare gjatë shekujve të sundimit osman, Rilindjen Kombëtare Shqiptare, luftën çlirimtare të Vlorës, zhvillimin e ekonomisë së tregut gjatë shekujve XIX-XX, jetën dhe veprimtarinë e Pjetër Bogdanit, Sami Frashërit. Spikatin punimet shkencore të botuara pas vitit 1990, si:

 “Lidhja e Prizrenit 1878-1881” (Tiranë, 1997);

 “Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Jeta dhe vepra” (Tiranë, 2002.Janë të pa botuar edhe 9 vëllime për historiografinë e Heroit Kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeut ); 

“Historia e Tiranës” (Tiranë, 2004);

 “Historia e lëvizjes së majtë në Shqipëri” (Tiranë, 2006); 

“Skënderbeu në burimet dokumentare shqiptare në shek. XV” (Tiranë, 2005); 

“Identiteti kombëtar i shqiptarëve” (Tiranë, 2006); 

“Historiografia shqiptare në tranzicion” (Tiranë, 2006);

 “Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë, 28 nëntor 1912” (Tiranë, 2008);

 “Historia e qytetërimit shqiptar” (Tiranë, 2008).

Lidhja e Prizrendit : (1878-1881) - (1956)

Rilindja kombëtare shqiptare : me rastin e 50-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë Kombëtare - (1962)

Tre vëllezër pishtarë : Abdyl Frashëri, Naim Frashëri, Sami Frashëri : botuar me rastin e 100-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit : (album) - (1978)

Lidhja shqiptare e Prizrenit : 1878-1881 : botohet me rastin e 100-vjetorit të lidhjes shqiptare të Prizrenit - (1979)

Abdyl Frashëri : 1839-1892 - (1984)

Skënderbeu - jeta dhe vepra - (2002)

Historia e Tiranës - (2004)

Himara dhe përkatësia etnike e himarjotëve - (2005)

Skënderbeu dhe lufta shqiptare-turke në shek. XV - (2005)

Hasan Reçi : 1904-1948 - 2005

Identiteti kombëtar shqiptar dhe çështje të tjera - (2006)

Historia e lëvizjes së majtë në Shqipëri dhe e themelimit të PKSH-së (1878 - 1941) - (2006)

Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë : (28 nëntor 1912) - (2008)
Historia e qytetërimit shqiptar (Nga kohët e lashta deri në fund të Luftës së Dytë Botërore) - (2008)

Bajroni në Shqipëri dhe takimet me Ali Pashë Tepelenën (Vjeshtë 1809) - (2009)

Skënderbeu i shpërfytyruar - (2009)

Historia e Kosovës. Dardania (Kosova Antike) - (2009)

E vërteta mbi Shqiptarët e Maqedonisë dhe shtrembërimet e Enciklopedisë së Shkupit - (2010)

Frashëri : shkëlqimi dhe rrënimi i tij : (vështrim i shkurtër) - (2010)

Monedha, krediti dhe banka në Shqipëri gjatë shekujve : (vështrim i shkurtër) - (2011)

Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878-1881 - (2012)

Historia e Dibrës - (2012)

Etnogjeneza e shqiptarëve - Vështrim historik - (2013)

Abdyl Frashëri : jeta, veprimtaria dhe shkrimet : (1839-1892) - (2013)

Ahmet Zogu : vështrim historik - (2014)

Jeta e një historiani - (2014)

Principata e Arbërisë : 1190-1215 - (2014)

Historia e Çamërisë : (vështrim historik) - (2015)

Mehmet Gjevori(1910-2007)

Mehmet Gjevori lindi me 1910 në Elbasan, aty ku mbaroi shkollën 6-klasëshe. I riu entuziast do të vazhdonte shkollën normale në Tiranë me 1933. 

Në kujtimet e tij, Mehmeti do ta kujtonte nënën e tij si të përparuar dhe të përkushtuar për t’i dërguar fëmijët e saj në shkollë. Ai do të angazhohej si mësues në internatin e Burrelit e më pas edhe në foshnjoren në Peqin.

Thirrjes së ministrit të Arsimit, Ernest Koliqi për të shkuar në Kosovë, Gjevori do t’i përgjigjej ndër të parët nga qindra mësuesit të tjerë që pranuan vullnetarisht të shkonin në Kosovë, ku i priste detyra e vështirë e fillimit të gjithçkaje nga e para në kushtet ku mbi 90% e njerëzve ishin analfabetë.



Veprimtaria e tij e gjatë në Kosovë do të fillojë si mësues në Prizren, ku do të shërbente edhe si sekretar i Inspektoriatit të Arsimit dhe në të njëjtën kohë edhe drejtor i shkollës fillore “Abdyl Frashëri”. 

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, Mehmet Gjevori caktohet anëtar i Këshillit Nacionalçlirimtar për Arsim e Kulturë në qarkun e Sharrit.

Nga 1945, ai emërohet inspektor i arsimit për shkollat në gjuhën shqipe në Kosovë, pranë Drejtorisë së Arsimit të Këshillit Popullor me seli në Prizren. 

Gjatë kësaj kohe, Mehmet Gjevori ishte gjallërisht i përfshirë në organizmin e kurseve të para pedagogjike në gjuhën shqipe në Prizren, Pejë dhe Prishtinë.

Më vonë merret me veprimtari botuese si dhe angazhohet në gazetën “Rilindja” në detyrat e redaktorit dhe kryeredaktorit deri në pension. 

Në vitin 1972, Gjevori me rastin e Kongresit të Drejtshkrimit në Tiranë, viziton familjen e tij në Elbasan. 

“Kur u ktheva në Shqipëri pas 30 vjetësh, më 1972, kur mbahej kongresi i Drejtshkrimit në Tiranë, vajta në Elbasan dhe u takova me nënën, vëllezërit, të afërmit…

Ishte kjo një ngjarje shumë tronditëse. E shihja nënën pas tridhjetë vjetësh…”, do të evokonte shumë kohë më pas mbresat nga ky takim i veçantë.

Fryt i veprimtarisë së tij prej pedagogu janë edhe një sërë tekstesh shkollore dhe librash për të vegjëlit. 

Ai është autor dhe bashkëautor i abetareve të para shqipe për shkollat fillore në Kosovë.

Mehmet Gjevori është autor i “Frazeologjizma të gjuhës shqipe: me shpjegime”, një përmbledhje sistematike e idiomave të dialekteve të shqipes. 

Mehmet Gjevorit  ka lënë  gjurmë të pashlyeshme në fushën e kulturës e të gjuhës shqipe. Mehmet Gjevori, nuk është marrë më politikë por ka krijuar politikanë, nuk është marrë me politikën as s'është marrë drejtë përdrejt me armën por ka krijuar luftëtarë lirie.  

Abetarja e parë e gjuhës shqipe, ajo e vitit 1844, me titull “Fort i shkurtër e i përdorshëm Evetar shqip”, u përgatit nga personaliteti i shquar e Rilindjes Kombëtare, Naum Veqilharxhi. 

Nga ajo kohë kanë kaluar mbi 175vjet. Që atëherë e deri më sot janë shtypur mëse 150 abetare në trevat shqiptare dhe jashtë tyre, si në Bukuresht, Stamboll, Bruksel, Sofje, Vjenë, Napoli, Selanik, Athinë, Paris, Milano, Bari, Vorçester, Lajpcig, Konstancë, Aleksandri të Egjiptit etj.

 Hartimi dhe realizimi i abetares së saj e vuri Shqipërinë në radhën e vendeve të qytetëruara, duke treguar se ky vend i vogël ka një popull me karakteristikat e tij, me gjuhën dhe zakonet e veta dhe me një thesar të trashëguar nga brezat. Punën e Veqilharxhit e vijoi Kostandin Kristoforidhi, një figurë tjetër e shquar e Rilindjes Kombëtare, i cili në vitin 1867 botoi një abetare në gegërisht dhe një në toskërisht dhe u mësoi me to shqipen shumë bashkatdhetarëve gjatë udhëtimeve nëpër Shqipëri. 

Epokën e re për librat shkollore dhe përgatitjen e truallit për shkollën kombëtare e përgatitën figurat e njohura, si Jani Vreto, Sami Frashëri, Pashko Vasa dhe Koto Hoxhi, të cilët, gjatë periudhës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në vitin 1879, botuan “Alfabetarja e gjuhës shqipe”. 

Më pas, rruga e hartimit të Abetares Shqipe kalon ndër emra të njohur, të cilët punuan me përkushtim brenda dhe jashtë vendit, si Luigj Gurakuqi (1905), Parashqevi Qiriazi (1906), Nikolla Lako (1906), Simon Shuteriqi (1911) etj, dhe në vitet e mëvonshme, A. Xhuvani, Th. Papapano, M. Logoreci, J. Minga, duke krijuar kështu një traditë të mirë. Punimi i mirëfilltë shkencor i Abetares Shqipe u bë pas vitit 1944, përgatitja e të cilit u vu mbi baza shkencore pedagogjike e gjuhësore.

Ana funksionale e këtij teksti popullor nuk është më e madhe se ajo shkencore-didaktike. Shumica e autorëve të tyre janë të njohur në analet e historisë së arsimit dhe të mendimit pedagogjik shqiptar si pedagogë të shquar, si didaktë të aftë dhe si metodistë të përsosur e origjinalë në mjeshtërinë e mësimdhënies. Të tillë kanë mbetur Naum Veqilharxhi, Konstandin Kristoforidhi, Jani Vreto, Sami Frashëri, Gaspër Benusi, Jan Risto Terova, Parashqevi Qiriazi, Luigj Gurakuqi, Jani Minga, Simon Shuteriqi, Jashar Erebara, Nikolla Lako, Mati Logoreci, Gaspër Beltoja, Ndue Paluca, Aleksandër Xhuvani, Pertef Pogoni, Qamil Guranjaku, Kolë Xhumari, Mehmet Gjevori etj. 

Janë këta autorë, që kanë njohur metodat sintetike dhe ato analitike, që kanë ndjekur me kujdes evolucionin (zhvillimin) e tyre gjatë shekujve dhe që kanë zbuluar përshtatjet me veçoritë e gjuhës sonë.

Mehmet Gjevori është autori i Abetares së parë shqipe në Kosovë, një prej mësuesve të parë që edukuan popullaten shqiptare në Kosovë pas Luftës së Dytë Botrore, atëhere kur ne ishim mëse 90 përqind analfabet, shkruesi i librit voluminoz “Frazologjizmat e Gjuhës Shqipe dhe spjegime”, autor i i librit “Prindërit dhe fëmijët”, i librit “Kujtime e shënime”, Shoku im(liber leximi per klasen e pare te shkolles fillore : botim i peste :  Mehmet Gjevori, Shevqet Veliu dhe  Beqir Kastrati, Rilindja, Prishtinë, 1982) Etj.

Gjithashtu, ka botuar një numër të konsiderueshëm studimesh në revistat të ndryshme pedagogjike nga fusha e metodikës dhe e didaktikës, nga edukata e fëmijëve, nga gjuha praktike etj.

Mësuesi i nderuar, Mehmet Gjevori, personifikon një nga emrat e rrallë të arsimit shqip në Kosovë, i cili gati një shekull të plotë jetë ia kushtoi edukimit dhe arsimimit të brezave në Kosovë. Erdhi në Kosovë atëherë kur na u desh më së shumti dhe qëndroi në Kosovë për gjithë kohët e vështira që kaluam si popull për të qenë këmbëngulës në misionin e tij të shenjtë. Si autor i abetares së parë shqipe në Kosovë, Mehmet Gjevori me përkushtim të rrallë shpërndau shkronjën shqipe gjithandej nëpër Kosovë.

E gjithë krijimtaria edukativo-arsimore dhe botuese e Mehmet Gjevorit ishte një mision njerzor dhe patriotik, ku si qëllim kishte përhapjen e dijes dhe të kulturës shqiptare!

Se fusha e edukimit paraqet palcen dhe boshtin e qytetrimit këtë me se miri e tregon ish kryeministri i Anglise , Tony Blair, i cili per çeshtjen e arsimit shprehet keshtu; “Si është arsimi sot, është kombi nesër!”

Pra, duke e parë përgjegjësin që kemi për gjeneratat e ardhshme, neve duhet të jemi të kujdesshëm dhe koshient në ate se cfarë po u lëm atyre!

Mehmet Gjevori vdiq në  Prishtinë në vitin 2007. 

“Falenderoj përzemërsisht Presidentin e Kosovës, Dr.Ibrahim Rugovën, për Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit, që ma dha me rastin e kësaj ngjarjeje të rëndësishme të historisë sonë kombëtare, për kontributin e dhënë në fushën e arsimit të Kosovës, gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe pas saj në mbarëvajtjen e shkollës në Kosovë, në fushën e hartimit të teksteve shkollore, si dhe të mirëkuptimit e të përkrahjes së Lëvizjes Demokratike të Kosovës për liri e pavarësi në vitet ’90-ta” tha në qershor të vitit 2003 Gjevori, kur e morri dekoratën.

“Nga të gjitha dekoratat që kam marrë deri më tani, unë veçoj këtë të Presidentit të Kosovës, Dr.Ibrahim Rugovës, dhënë më 10 qershor 2003, si dhe medaljen e artë “Naim Frashëri t klasit I” të Kryetarit të Republikës së Shqipërisë, Dr.Sali Berishës, dhënë në Tiranë, më 11 prill 1994, për shërbimin në shkollat shqipe në Shqipërinë Veriore e Lindore, jashtë kufijve politikë të vitit 1913 të shtetit shqiptar” vazhdoi asokohe tutje Gjevori.

“Ndonëse jam i lindur në Elbasan, vendlindje të dytë kam Kosovën, ku po jetoj, po punoj e po krijoj qe 62 vjet në fushën e arsimit dhe të edukimit të brezave të rinj”, thoshte ne letrën e tij Mehmet Gjevori.

Flori Bruqi