Prof.dr. Eshref Ymeri
Vitin e kaluar, dhe pikërisht më 06 nëntor 2015, intelektualivlonjat
Albert Habazaj, poet, publicist, studiues i folklorit dhe hulumtues i mirënjohur,
në Qendrën e Studimeve Albanologjike, para një komisioni shkencor, mbrojti
punimin me titull “Lufta e Vlorës -
historia në epikën historike”.
Në fillim të muajit mars 2016, punimi në fjalë u botua si libër më
vete, të cilin e vuri në qarkullim Shtëpia Botuese “Neraida”. Libri zë një vëllim prej 204 faqesh. Megjithëse autori e
quan këtë vepër “një kontribut modest të
studiuesit të folklorit”, unë dëshiroj të theksoj që në fillim se kjovepërështënjëhimnimadhërishëm,
kushtuarkëngëveepikenënderimtëLuftëssëVlorës dhe të heronjve të saj. Kjo për faktin
se, siç thekson autori, “folklori i Luftës
së Vlorës… bëhet kështu hipotekë e fitores së merituar…”.
Lufta e Vlorës qe mejdani i burrërisë shqiptare,
e cila vërtetoi në praktikë se shqiptarët, kur e do puna, dinë të
vetorganizohen dhe, me grykën e pushkës, të mbrojnë trojet amtare nga epshet
shoviniste të agresorëve fqinjë që gëzonin përkrahjen e shovinizmit të fuqive të
mëdha evropiane. Aristoteli thotë:
“Burrëria është virtyt,
në saje të së cilit njerëzit, të gjendur në kushte të vështira, bëjnë
mrekullira”.
Paraqitja vitrinore që autori u ka bërë në këtë punim shkencor këngëve
historiko-heroike, kushtuar Luftës së Vlorës, përfaqëson në vetvete një shtresëzim
të artit poetik popullor, në të cilin janë skalitur ngjarje të zulmshme që kanë
përcaktuar një periudhë të rëndësishme në mozaikun e jetës së popullit shqiptar
Duke ndjekur me kujdes kronologjinë e ngjarjeve që u zhvilluan në
amfiteatrin e Luftës së Vlorës, autori ka skalitur mjeshtërisht figura mjaft të
spikatura të asaj epopeje të lavdishme në historinë e mbarë kombit shqiptar. Këngët
historiko-heroike lidhen me ngjarje reale, ato pasqyrojnë fakte konkrete nga
jeta e popullit dhe ngrenë lart aktet heroike të pjesëmarrësve në atë betejë
vendimtare për fatet edhe të asaj Shqipërie të vogël, të katandisur sa një“vathë delesh”për qejfin e kryediplomatëve
kriminalë evropianë të Konferencës së Londrës.
Figurat sa heroike, aq edhe tragjike, stili origjinal i
parashtrimit të materialit, forca shprehëse e gjuhës poetike, përshkrimi me
shije të hollë i jetës dhe i zakoneve të popullit, bëjnë që këngët
historiko-heroike të shndërrohennë një burim të pashtershëm të dhënash për
filologët, për historianët dhe për etnografët.
Mund të thuhet me bindje të plotë se Albet Habazaj, me këtë punim,
përmes këngëve të epikës historike, i ka paraqitur lexuesit një analizë të
historisë në truallin e poezisë popullore. Kjo për arsye se poezia e epikës
popullore ka lindur si jehonë e drejtpërdrejtë e fantazisë krijuese të
popullit, si një vlerësim mjaft objektiv që ai u ka bërë ngjarjeve që ka pasë përjetuar
në jetën e përditshme. Këngëteepikëshistorike, kushtuar Luftës së Vlorës, kanë
lindur mbi bazën e fakteve dhe të dukurive që janë vënë re në një truall
konkret, i cili ka kushtëzuar, në tërësi, natyrën dhe specifikën e tyre
artistiko-estetike.
Tërë ai material i pasur faktik i artit të epikës historike,
kushtuar asaj lufte zulmëmadhe, që autori e ka qëmtuar si bleta nektarin, bie në
sy për mungesën e elementeve mitologjike. Sepse në themel të tij populli ka vënë
një parim sa historik, aq edhe estetik. Në të, siç u përmend edhe më lart, janë
ravijëzuar fakte historike konkrete, të cilat i krijojnë mundësi lexuesit të përfytyrojë
ortekun e papërmbajtshëm të revoltës mbarëpopullore kundër një padrejtësie
skandaloze që fuqitë e mëdha evropiane kërkonin t’ia impononin me dhunë vendit
tonë.
Vargjet e këngëve të epikës historike, kushtuar asaj ngjarjeje të
shënuar në historinë e kombit shqiptar, dallohen për vlerat e larta artistike.
Në to spikat rrebeshi i furtunës popullore që të kujton shpërthimin e një ujëvare
gjigante, e cila, me vërtikën e saj të stuhishme, përpinë çdo gjë që i del përpara.
Autori ka përzgjedhur të tilla vargje nga këngët e epikës
historike, të cilat të emocionojnë dhe të ngrenë peshë për vlerat e larta
artistike. Fryma e lartë kombëtare që karakterizon heronjtë e atyre këngëve të
lavdishme, shpërfaq me tërë forcën e frymëzimit artistik të tilla tipare të
karakterit të tyre, si burrëria, besnikëria, vetësakrifica dhe atdhedashuria, të
cilat shërbyen si një kudhër edukimi për breznitë e mëvonshme.
Në atë betejë forcash të pabarabarta, ranë katërqind dëshmorë nga
radhët e luftëtarëve trima. E shtrenjtë ishte jeta për secilin prej tyre, por për
ta edhe më e shtrenjtë ishte liria e tokës mëmë.
Shkrimtari, poeti dhe eseisti i njohur francez Antuan Sent-Ekzyperi (Antoine Saint-Exupéry-
1900-1944), thotë:
“Megjithëse jeta e njeriut nuk ka të çmuar, ne gjithmonë veprojmë në atë mënyrë,
thuajse ekziston diçka edhe më e çmuar”.
Autorët e heshtur të këngëve të epikës heroike, kanë pasur
parasysh rolin që ato duhet të luajnë në pasqyrimin e së vërtetës historike.
Por për t’i dhënë më shumë nxitje afshit poetik në pasqyrimin e heriozmit mbarëpopullor,
ata kanë përdorur edhe hiperbolën, si mjet artistik. Le ta shikojmë më
konkretisht një mjet të tillëartistiknë këngën e mëposhtme, disa vargje të së
silës autori i ka cituar aty-këtu në veprën në fjalë:
Telatë
po venë e vinë, / Punon Kota me Kaninë, / Ç’e
ka gjetur Piaçentinë? / Jep e merr me Italinë: /
Qysh do bëjmë unë e tinë? / Se shqipëtarët errinë, / Osmëni
me dyzetmijë. / Osmëni ia hypi kalit, / Bëri
poshtë buzës e malit, / Se ç’i foli xheneralit: /
Breshkaman i breshkamanit! / Dil steresë e jo limanit, / Të
shosh të zot e vatanit, / Djemtë e Ismail Qemalit, / Të
Skënderbej faqebardhit.
Në vargjet e kësaj kënge hiperbolizohet numri
i luftëtarëve të Luftës së Vlorës, i cili, në të vërtetë, vërtitej aty te rreth
katër mijë syresh. Por autorit të këtyre
vargjeve i interesonte emocioni atdhetar që ato duhet të ngjallin në radhët e
brezave të ardhshëm. Veç kësaj, ai nuk respekton disiplinën gjuhësore të vargëzimit
dhe sipërinë e marrin trajtat dialektore të së folmes sëLumit të Vlorës dhe të
krejtLabërisë.
Një vend të rëndësishëm në faqet e librit autori ua kushton
heroinave të fshatarësisë vlonjate, të cilat kryen akte të larta heroizmi jo
vetëm si një prapavijë e fuqishme në mbështetje të luftëtarëve të lirisë, duke
i furnizuar ata me ushqime dhe duke u mjekuar plagët, por edhe si pjesëmarrëse
të drejtpërdrejta me armë në dorë përkrah tyre.
Mes tyre, autori përmend zonjat e nderuara Sado Koshena, Rubi Hosi, Safe Musai, Zakine Krasta,
Hanko Metja, Tushe Hosja. Në nderim të zonjës trime Sado Koshena, kësaj
heroine sypatrembur që të kujton bashkatdhetaren e saj të shquar Shote Galica, poeti
popullor anonim ka thurur vargjet e këngës epike të mëposhtme:
“Sado
moj, Sado Koshena,/ Jeshe rritur në Ravena,/ Keshje pirë ujë
bore/
N’ato kullotat verore./ Mbi polkë veshe gjerdanë, / More përpjet’
Llogoranë,/ Me një maliher të gjatë,/ Luftove me ditë
e natë./ Ti vëlla keshje dyfekun,/ Me plumba e
prite grekun,/ Hape zjarr mbi italianë,/ Se të zaptuan
vatanë.
Qëllimi
i kësaj vepre shkencore të studiuesit dhe të hulumtuesit të talentuar Arbert
Habazaj,është studimi i gjenezës, i origjinalitetit të gjinisë së saj, si edhe
i poetikës së këngëve të epikës historike. Në këtë këndvështrim, ai ka arritur
të çelë shtigje dhe t’u japë zgjidhje
detyrave të mëposhtme:
Së
pari, ai ka argumentuar statusin teorik të këngëve të epikës historike
brenda truallit të krijimtarisë folklorike.
Së
dyti, ka përcaktuar rolin dhe rëndësinë e eposit në krijimin e këngëve
me theks historiko-heroik.
Së
treti, ka bërë një klasifikim të gjinisë dhe të stilit të eposit në
fjalë.
Së
katërti,ka përcaktuar veçoritë kryesore tipologjike të sistemit figurativ
të këngëve historiko-heroike.
Së pesti, ka bërë karakterizimin e faktorëve historiko-kulturorë të
lindjes dhe të zhvillimit të cikleve kryesore në eposin e këngëve në fjalë
Së
gjashti, ka përcaktuar motivet themelore të këngëve të epikës historike
dhe tipologjinë e tyre.
Së shtati,ka bërë një analizë artistike të teksteve të këngëve epike,
duke pasur parasysh rolin e tyre të pazëvendësueshëm në edukimin dhe në rrënjosjen
e ndërgjegjes kombëtare.
Në
truallin e tematikës historike që përshkruan autori i punimit në fjalë, nuk është
lënë jashtë vëmendjes edhe ajo pjesë e krijimtarisë së poetit popullor, në të
cilën rrëfehet për ngjarje që lidheshin me mospajtimet dhe me kontradiktat
socialpolitike të periudhës së parapërgatitjes dhe të zhvillimit të epopesë së
Luftës së Vlorës. Për këtë qëllim, autori
i ka ofruar lexuesit një këngë me një kuptim mjaft domethënës, një këngë
kjo që të ngjall një emocion urrejtjembartës për atë pjesë të parisë së Vlorës,
e cila nuk pranoi të rreshtohej përkrah forcave të fshatarësisë kryengritëse,
por bëri kauzë me imperializmin italian, duke tradhtuar interesat komnbëtare.
Ja teksti i asaj kënge bukur fshikulluese, të cilën autori e ka përcjellë, siç
shkruan ai, “duke respektuar parimin
fonetik”, pra, siç u nënvizua edhe pak më lartë, ashtu si edhe krijuesi i
saj që nuk është bërë fort merak për t’iu përmbajtur disiplinës gjuhësore:
“Nukebëjmëkabullnà
/Të
jemipërnën - ë botë, / Nukebëjmë siatà, /Agallarët - ë mekokë /Shitënvatan’ edhegra /Të ndieritnë Evropë. /S’iniju, pojeminà /Dërc, uqoft’, okaninjotë! /Seç ungreBeuetha:
/ “PërneItaliarroftë,
/ Memakaronanamba /Sinevejdherisiljotë”.
Me këtë rast, autori i këtij punimi
shkruan:
“Kjo
është një këngë e krijuar dhe kënduar nga krijuesi popullor dhe luftëtari i
Njëzetës Mato Hasani, dhe shquhet për notat realiste e për ndjenjat e krenarisë
së shqiptarit. Urrejtjandajshërbëtorëvevendas, që kishinbarkunplotë eshpirtinbosh,
kurubënë urë përtë huajin, ses’kishinpalcë kombëtarenë karakter, bëhetvetëtimë kurngjyhetnë
ironinë therësetë dufittë banorëvetë këtyreanëve. Këngatheksondygrupimenjerëzoreqë
kanë dallimethelbësore, që veçohenngakontrastetë forta: ne, të idealitkombëtar,
prapatriotët, dheata, të interesavepersonale, pseudopatriotët,tradhtarët”.
Ai beu që u ngrit e tha “për ne Italia rroftë…”, ishte Mahmut
efendiu nga Kanina. Por ky bej, dhe ndonjë tjetër si ky, tradhtar i interesave
kombëtare, që u falej “makaronave
italiane”, nuk përfaqësonte Kaninën, e cila ka qenëvatër e shquar e
shqiptarisë dhe ka nxjerrë nga gjiri i vetë figura me emër të madh në historinë
e kombit shqiptar.
Në përfundim të këtyre shënimeve, kam dëshirë
t’i rekomandoj autorit të kësaj vepre shkencore që, në rast të ndonjë ribotimi
të mëvonshëm, të bëjë një shtojcë në mbyllje të saj, duke ngritur një “urë
ajrore” mes epopesë heroike të Luftës së Vlorës dhe realitetit shqiptar, pas
vendosjes së pluralizmit në vendin tone, në mënyrë që të të dalë në pah fakti,
nëse ekzistojmë “na”, apo jemi
rrëgjuar, jemi venitur krejt, saqë jemi shuar fare, dhe ekzistojnë vetëm “ata”, të cilët sot quhen oligarkë të
politikës aktuale që kanë braktisur interesat kombëtare.
Këtë rekomandim ia bëj zotërisë së
nderuar Albert Habazaj për arsyen e mëposhtme.
Një miku im vlonjat, pasi kishte lexuar
në internet pamfletin e zotërisë Idajet Jahaj, me titull“Vrima e zezë e helenizimit “paqësor” grek”(ku nënvizonte: “Parlamentarët
e politikanët tanë janë në rrjetën e megali-idhesë greke”), artikullin e profesorit
historian Rasim Bebo, me titull “Dy intelektualë të kundërt” (ku
shkruante:“Në
rrugën Sarandë-Butrint është varur një tjetër flamur gjigant grek, që turistët
të mendojnë se janë në tokën greke), si edhe librin e zotërisë
Albert Habazaj, në të cilin i kishin lënë mbresa të fuqishme vargjet e këngës së
lartpërmendur, kushtuar tradhtisë së një pjese të parisë vlonjate, në poezinë e
mëposhtme kishte parodizuar këngën në fjalë:
Tirana zyrtare tha:/
Për neve Greqia rroftë, / Se në dorë ajo na ka/Për
të hyrë në Evropë,/ Janullatosin e ka /
Emisar, jeta iu shtoftë!, /Guvernator,
jo shaka, /Guvernator rroftë e qoftë! /Kryqin
grek në qafë e mba, / Ndaj dhe ne ia puthim fort,/Se
kështu hije na ka,/Çamëria u harroftë!
Kur e lexova këtë parodi, më erdhi edhe për të qeshur, edhe për të
qarë dhe, aty për aty, m’kujtuan ca vargje tronditëse të një poeteshe:
Ah!
vendi im.../ Të varfërit po të braktisin.../
Të pasurit po të shesin ... / Shartohet
kombi,/ Traditat vdesin....!/
Të poshtërit të qeverisin ...!/ Të
diturit pinë ekspres.../ Bërtasin veç varret./
Shqipëria po vdes…!!
Këto vargje janë shkëputur nga një poezi e
poeteshës Alma Feruni dhe janë
publikuar në gazetën “Rënjët” të datës
26 prill 2016, gazetë kjo që botohet në Itali.
Dejton, Ohajo
03 maj 2016
No comments:
Post a Comment