Lamtumirë miku im profesor Rasim Bebo (1926-2017)

Në vend të përkujtimit :Lamtumir profesor Rasim Bebo

Rasim Bebo ka lindur më 14 prill të vitit 1926 në Shalës, të Çamërisë, në territorin shqiptar. Vdiç sot më 12.12.2017 në Sh.B.A  Ai ka përfunduar studimet në Fakultetin e Historisë dhe Filologjisë dhe ka qenë viktimë e luftës së klasave gjatë regjimit komunist. Prej vitesh ai vijon aktivitetin e tij si studiues në mërgim në Çikago të Shteteve të Bashkuara të Amerikës(Flori Bruqi).

Historiani i shquar shqiptar Profesor RASIM BEBO, është autor i disa  botimeve historike:“Dodona”, “ZEUSI”, “ARTIKUJ DHE NGJARJE- 2 PJESË”, “ SHQIPËRIA NË GJURMËT E KOHËS”, “HISTORI ME SHKRONJA GJAKU”,”AMERIKA ME RRËNJË SHQIPTARE”, romani autentik “SHALA E KALIT TË JETËS”  si dhe i disa dhjetëra artikujve historiko-problematik në organet e shtypit dhe në website të internetit. 

Me një jetë tepër aktive, luftëtar trim në Batalionin “Çamëria”, tankist i shkathët, oficer i paepur i ushtrisë popullore, mësues i devotshëm në disa shkolla të vendit, dhe aktivist shoqëror i palodhur në SHBA, ku emigroi dy dekadat e fundit, ai iu kushtua tërësisht atdheut dhe Çamërisë martire. Me përgatitjen e tij intelektuale, studime te larta për histori- gjeografi dhe gjuhë gjermane, jeta dhe vepra e tij madhështore, bëri që ai të pushtojë shpirtin patriotik të gjithë atdhedashësve në të dy kontinentet ku jetoi.  

Qoftë i paharruar kujtimi i tij, si bashkëshort shembullor, si baba i shtrenjtë, për katër djemtë e vet, njerëz të nderuar të punës, gjysh i dashur për shumë nipër e mbesa, si dhe mik i shtrenjtë për të gjithë ata që e kanë njohur dhe kanë lexuar veprat e tij(Profesor Vullnet Mato)

DODONA, Tempulli që flet me gjuhën pellazge

Nga Hyqmet ZANE 

Intervistë në distancë me Rasim Bebo

I nderuar Rasim, duke ndjekur rrugën tuaj të hulumtimeve të asaj fushe që lidhet me të vërtetat historike të kombit shqiptar dhe prejardhjen dhe shenjtërinë e tij shumëshekullor, kam rastin të bëj edhe këtë intervistë që i shërben një qëllimi të madh. Pak kush mund të dijë se Dodona, Tempulli i shenjtë i Zeusit është me orgjinë pellazge dhe që flet me gjuhën e paraardhësve tanë dhe që s’ka asnjë lidhje me grekët apo të tjerë që shpesh e synojnë, edhe pse padrejtësisht ndodhet në territorin e përvetësuar nga grekët [as 1913-ës me ndihmën e Fuqive të mëdha. Se çfarë di të thotë historiani i respektuar rasim Bebo, këtë e thotë intervista që unë kam realizuar me të në distancë, për shkak të vendndoddhjes së tij larg atdheut për të cilin ai shkruan me shumë dashuri si një kontribut i çmuar sa disa konferenca të marra së bashku.

Zane – Zoti Rasim, ju i referoheni shpesh emrave të bderuar historianësh apo personalitetesh që flasin për momente të caktuara me rëndësi historike. Ç’është për ju Dodona, ky tempull i lashtë dhe i shenjtë njëkohësisht ?

Rasim Bebo – Nga historiani amerikan Edwin Jacques, “Shqiptarët” citojmë : “Thuhet dhe poeti flet kështu : 0 Zeus, mbret i Dodonës pellaz­gjike”. f. 58. Dodona u “Themelua nga pellazgët, për të cilët thuhet se ishin populli më i vjeter, që ishin sovran…”. f. 57.

Që në shekullin VII p.e.s. Hesiodi, poeti fshatar nga Sparta, e quajti Dodonën si “qendër të pellazgëve”. f. 79.

Zane – nëse do të donim të bënim një peligrinazh në Dodonë, çfarë do të na sygjeronit në orientimin sa më të mirë të vendndodhjes dhe pozicionit të tij ?

Rasim Bebo – Dua t’u referohem atyre që kanë flur për Dododnën këtu e 25 shekuj më parë. Herdoti shkruante se Dodona ishte ora­kulli më i lashtë në Greqi… i vetmi në atë vend, qendra e adhurimit pellazg, tempulli i njohu i Zeusit, ndodhej në Dodona, mbi një mal në juglindje të Janinës, (Tomare), pranë fshatit Kastrizë. Rruga për të del në Dodonë.

Eskili, thotë : “Në ultësirën mollose arrin duke dalë pas Dodonës, ku ndodhet vendi i orakullit të Zeusit thesprot, lisat që flasin, një mrekulli që imagjinata s’mund ta rrokë” f. 79.

Straboni vinte në dukje se qindra vjet para lindjes, se Jupiteri i Dodonës ishte quajtur “Jovi i gjithëpushtetshëm dodon pellazg”. (Shqiptarët, f. 79) “Në gërmimet që u bënë në Dodona më 1878, në gurin e tempullit u gjet e skalitur një shqiponjë dykrenare, e cila për njerëzit e lashtë përfaqësonte lajmëtarin e Zeusit”. f. 80

Zane – Ku ndodhet Dodona, dhe kujt i përket ajo ?

Rasim Bebo – Do ta them që në fillim se Dodona ndodhet në kërthizë të Çamërisë. Gjithnjë e më shumë po bëhet interesante dalja në sipërfaqe e një metode krejt të re në intepretimin e historisë botërore në përgjithësi. Por, pjesa ma e madhe e të dhënave historike janë modifikuar dhe nuk i përgjigjen përcaktimit për historinë : “të njohurit e vërtetë, të saktë dhe të besueshëm të së kaluarës”. Çdo komb e shkruan historinë e vet dhe e zbukuron në mënyrë të ndryshme, me të vetmin qëllim, që para botës të prezantohet sa më mirë. Burrështeti dhe poeti i madh frëng, Lamartini, në revistën e vet “Këshilltari i popullit”, prej vitit 1849 bën përpjekje që historia të shkruhet sërish, kësaj radhe, me vetëdije të plotë.

Prof, Pëllumb Xhufi, shkruan : “Në vitin 1877, në prag të Kongresit të Berlinit, Karapanosi i paraqiti rezultatet e gërmimeve të Tempullit të Dodonës, të gërmimeve delitanteske, përpara Akademisë Franceze, antarë të së cilës, vetëkuptohet, ishin Ëaddington e Gambetta. Në fakt, qëllimi i ekspozesë së “arkeollogut sharlatan”, siç do ta quante atë zëvendës konsulli francez, Moreau, muk ishte të njihte të pranishmit me rezultatet e dyshimta shkencore të “gërmimeve” të tij, por t’i sugjestiononte ata, veçanërisht politikanët filohelenë Gambetta e Ëaddikton, mbi “karakterin e stërlashtë grek” të Epirit. Nuk mund të themi që Karapanosi nuk arriti këtij qëllimi, aq më shumë kur ai u shpërndau me bujari filohelenëve Ëaddikton e Gambetta antika të shumta nga Dodona, me të cilat ata pasuruan koleksionet e tyre. Fakti është se qoftë Ëaddiktoni, kry­eministër e ministri i Jashtëm i Francës gjatë Kongresit të Berlinit, e qoftë Leon Gambetta, kryetari i Asamblesë së Deputetëve, u bënë mbrojtësit më të zjarrtë të pretendimeve greke në këtë forum më të lartë evropian… Rasti e kishte sjellë, që Karamanos të ki­shte qenë shok shkolle në gjimnazin “Zosimea” të Janinës me Isma­il Qemalin, i cili, me sa duket, nuk mundi ta njohë deri në fund personalitetin e mikut të tij te fëmijërisë. Për ironi të fatit, në këtë histori të errët implikohet pa dashur Ismail Qemali ynë, që përveç lidhjeve të vjetra nga koha e shkollës, tani kishte ed­he lidhje pune me Karapanosin. Në fakt, ai e kishte pajtuar Karapanosin si administrator të minierave të tij të Selenicës. Në “Kujtimet” e tij, Ismail Qemali tregon se në vitin 1866, ndërsa ishte këshilltar politik i valiut të Janinës, gjatë një vizite tek pro­nat e një miku të tij në fshatin Melingus, kishte dalluar disa rrënoja, që ai e lidhi me tempullin antik të Dodonës. Dhjetë vjet më vonë, tregon Ismaili, isha në Vlorë kur ia tregova mikut tim Karapanos këtë zbulim timin. Kështu Karapanosi “që shquhej për shpirtin e inisiativës”, filloi menjëherë gërmimet në Dodonë, duke nxjerrë në dritë si dhe një sasi thesaresh arkeollogjike me vlerë të jashtëzakonshme. Kështu Ismail Qemali …Por ai nuk e dinte, dhe ndoshta nuk e mësoi kurrë, se interesat e Karapanosit për tempullin e Dodonës e kapërcyen kuadrin arkeollogjik.

Zane – Një nga historianët që ju i drejtoheni dhe i referoheni më shumë është Maks Zotaj. Ç’thotë ai në lidhje me Dodonën ?

Rasim Bebo – Maks Zotaj, citon: “…Dodona ka qenë nga fillimi procesit të civilizimit që njohim ne sot! … ne po tani dalim ose po lernë pas, shekujt e gjatë të errë­sirës së trashë shpirtërore, dhe injorancën tonë të rrezikshme”!

A ishte gabim Sami Frashëri kur na mësonte: “Se drita e diturisë, përpara do të na shpjerë”? Unë jam i sigurtë,n se jo! Po ashtu vëllai tjetër Naimi, gërvishte të njëjtën plagë kur thoshte : “Hiqu, hiqu errësirrë! / Pa ja këtu, O dritë”!

Dodona ka ardhur e gjallë dhe e ruajtur vetëm nëpërmjet gojëdhënave miteve dhe legjendave. Në fakt, Dodona përmëndet si vend i shenjtë. Fakti që Dodona përfshihet e para dhe më e vjetra në li­stën e 8 orakujve kryesorë, duke bërë pjesë brenda rrjetit territorial të këtyre orakujve. Na shtyn të mendohemi… Dhe në listën e këtyre 8 orakujve ishin : 1 – Dodona, 2 – Delfi, 3 – Delos, 4 – Cythera , 5 – 0mpflosf, 6 – Akrotin. 7 – Pafos, 8 – Tritoni, etj .




Është e pajustifikueshme që në programet apo tekstet e shkolla­ve shqipe Dodona as që përmëndet.

Përsa i përket shkrimeve të autorëve klasikë, të ashtuquajturit greko – romak apo bizantinë, terma që po bëhen gjithnjë edhe më të dyshi­mta ?? me lehtësi mund të përmendim emra si Homeri, Eskili, Pla­toni, Resiodi, Herodoti, Tukididi, Plutarku, Pindari, Plini, Apo­llodori, Polibi, etj. Disa prej këtyre emrave i përkasin peri­udhës së dytë, asaj Bizantine. Ndërsa në plejadën e rilindjes europiane deri në ditët e sotme, kemi emra të shquar shqiptarë dhe të huaj si Jeronim de Rada, Dhimitër Kamarda, Shtjefën Gjeçovi, Perikli Ikonomi, Myzafer Korkuti, Skënder Anamali, Aleksandër Stipee­vie, Neriman Vlora (Falaski), Aristidh Kola, Mexhit Kokalari, Ra­sim Bebo etj. Nga studjuesit e huaj mundet të përmëndim; J.G.Fon Han, Edvin Jacques, Michael Grand, Nikolas Hammond Robert Temple, Erik von Daniken, Robert D’Anxheli, Enzo Gatti, Jon Ëilkes, Edu­ard Gibon, Agnes Savill, dhe plot të tjerë. Por ata të cilët mba­jnë peshën argumentative në subjektin e Dodonës janë vetëm pak autorë. Për koiçidencë përmendim Perikli Ikonomin, Rasim Bebon, Robert Temple, Enrik Von Daniken, etj. H. Zane – A mendoni se këto fakte kanë një lidhje organike mes tyre dhe që zbardhin të vërtetat historike të pamohueshme të shqiptarëve ?

Rasim Bebo – Dua të them se Perikli Ikonomi është autori i parë shqiptar në epokën moderne i cili ka hartuar një studim të shkurtër mbi Dodonën Pellazgjike. Ai e ka mbështetur kryesisht punën e tij tek literatura klasike greko-romake dhe bizantine. Na ka lënë një libërth të vogël 30 faqe kushtuar Dodonës. Ky libërth ngjan gjithashtu si një thi­rrje për t’u zgjuar në aspektin e ndërgjegjes sonë historike. Një argument historik, për të vërtetën e rrënjëve se nga e kanë ori­gjinën shqiptarët Ajo që bie më shumë në sy është se Dodona ka qenë një qendër shumë e rëndësishme e kulturës shqiptare. Ikonomi krahas vlerave shkencore padyshim, kuptohet, ndryshe edhe si thrrje proteste kundra padrejtësive dhe arrogancës, me të ci­lën politika e Fuqive të Mëdha po sillej në atë kohë ndaj nesh. Një hap tjetër në këtë drejtim i cili duhet përgëzuar, pady­shim na vjen ne formën e një artikulli të shkurtër nga Rasim Be­bo.




Në artikullin e Bebos, Dodona shtrihet tetëmbëdhjetë kilome­tra jashtë Janinës. Por dua të theksoj qysh në fillim se me këtë argument ai gabon në mënyrë të dukshme. Nga ky rast shihet se ai nuk është në kontakt me të rejat e fundit, të cilat përfaqësojnë gjithashtu dhe opinionin e studiuesve ndërkombëtarë. Mali i Tomorit ndodhet në Berat, dhe atje ai ngrihet, qysh kur ka filluar që të shkruhet historia.

Dodona e famshme, vazhdon zoti Maks, përfundimisht ndodhet brenda territorrit të mollosëve. Ata (Mollo­sët), si dhe Thesprotët janë nje tjetër fis i madh dhe i famshëm Pellazgo-Ilir! Gjeografikisht Mali i Tomorit është pjesë e vargmaleve të Pindit. Vargmali i Pindit, vetë arrin deri pranë Janinës , por jo Mali i Tomorrit gjithashtu! Ai përfundimisht mbetet në Mollosi. Sot nën këmbët e Tomorit është ngritur Berati.

Toponimet shqiptare në lindje të Paramithisë na hapin një rrugë per t’u bashkuar me kryeqendrën pellazgjike Dodonën, që ndodhet në rrëzë të malit Tomare, Nga Isuf Bajrami, shkruajmë emra topononimesh si emrat e maleve Tomar-e, Ansau, Aeropus etj. në Çamëri.

Zane – Po të tjerë studiues çfarë kanë shkruajtur dhe argumentuar në lidhje me këto fakte dhe këtë realitet që paraqitet në Dododnë ?

Rasim Bebo – Është Selman Sheme, që citon: “Në veri të basanit të Akeronit ngrihet vargu malor më i larte i Çamërisë, Tomaro, me lartësi 1974 m”. Dhe më tej, “Rreth 16 km ne jugperëndim të Janinës ndodhet një nga qytetet më të vjetër të Epirit, Dodona. Skymni (gjegraf grek i shek III-II p.k.) thotë se “Dodonën e themeluan pellazgët” (S.Sheme,”Çamëria” f 187). Ndërsa, historiani Teodor Momsen, në veprën e tij monumentale “Historia e Romës së lashtë”, i quan “…trima epi­rotë, shqiptarë të lashtësisë (I. Barjami “Epiri dhe përkatësia).

Gjeografi greko-epirot, A. Psalidha, në gjeografinë e vet të shkruar në çerekun e parë të shek. XIX e konsideron Epirin deri në Gjirin e Artës (Ambrakisë) një tokë shqiptare, ku flitet gjuha shqipe. S.SH. “Çamëria” f. 74).

Zoti Maks Zotaj, në artikullin tuaj shumë të mirëpritur “Oraku­lli i Dodonës” Ekzistojnë dy male në Shqipëri. afësisht me të njejtin emer Mali Tomorit në Berat dhe Mali Tomare në Çamëri.

I fameshmi Robert Temple, në librin e tij “Netherëorld”, (“Bota e të vdekurve”, bot. i Londrës 2002), thekson : “Jam angazhuar me vite të tëra që të gjej vendndodhjen origjinale të Orakullit të Dodonës dhe atë të Delfit”… “Pranohet nga të gjithë nëse Dodo­na ndodhet në këmbët e malit të Tomorrit. Liritzis (koleg grek ky) dhe unë jemi përpjekur të përdorim dhe fotot nga sateliti, por nuk kemi pasur rezultat. Jam krejt i bindur se vendndodhja e Dodonës është diku tjeter … Në vitin 1979, unë vetë mblodha fonde të konsiderueshme për një ekspedit kërkimi në Malin e Tomorrit për të gjetur Dodonën dhe dola pa sukses”. Ne mund t’ i drejtohemi të famshmit Robert Temple se, vendndodhja e Dodonës është në rrë­zë të Malit Tomare ne Çamëri dhe jo në rrëzë të malit Tomorr siç e faktoi shkenëtari R.Temple. Për sa i përket kolegut grek Liritzis, ata kanë frikë se nëntoka e tyre flet për historinë e gjyshërve dhe strëgjyshërve tanë dhe u del pabesia në shesh.

Maks Zotaj, citon: “…Dodona njihet mirë si pjesë e një trekëndëshi këndrejt. Le ta përshkruajmë pak këtë trekëndësh : Njeri kënd fillon me Malin e Tomorrit nga perëndimi, (sipas skicës së paraqitur në faqen e gazetes “Illyria” 9 shkurt 2006, f. 27. Këndi nuk fillon nga Mali i Tomorrit në Berat, po fillon nga Mali To­mare në Çamëri (shënimi im. shif skicën) (Dodona) dhe përfundon në pikën lindore, në Malin Ararat (Arka e Noes). Pastaj ai zbret posh­të në jug, përshkon pingul të gjithë Mesdheun e krijon një kënd të drejtë (Shif aty ku ngrihet piramida e madhe e Egjyptit… quhet Bendet dhe ka qenë kryeqyteti i parë i Egjiptit. Dodona është sak­tësisht 8° në veri të Bendetit në gjeresi. Sipas Atlasi of the Ëorld, f. 91 Bendeti është 31° të gjerësisë, (ndërsa Dodona në Çameëri në rrëzë të Malit Tomare shtrihet në gierësinë 39° – 20′ dhe kjo gjerësi nuk përputhet me Malin e Tomorrit, e cila qëndron në 40° – 45′ dmth. është në veri 9° – 45′ nga Bendeti, (shiko për saktesi vendndodhjen e Dodonës në Reader’s digest Gjeneral Books, Atlas of ëorld bot. 1987. Printed the U,S.A.ne f. 91, kuadrat J-D., aty ka dhe shenjën konvecionale arkeollogjike.

Zane – Çfarë është Dodona, ç’përfaqëson ajo dhe përse lidhet me Çamërinë ?

Rasim Bebo – Nga mitollogjia e vjetër çame “Dodoni ishte biri i Zeusit dhe i Evropes, ndërsa Dodona e bija e Oqeanit dhe e Tithies, perëndi të lashta, të cilat adhuroheshin nga Pellazgët Hyjnore”. Aravantinoi në shënimet e tij shkruan; “Dodonën e ndërtuan Pellazgët, andaj edhe Zeusi, quhesh Zoti i Pellazgëve”.

Maks Zotaj, citon italianin Enzo Gatti që thotë: “Ilirët e Shqipërisë, të Pindit dhe të Maqedonisë kanë shenjtoren e tyre të famsh­me, Dodonën. Ajo ndodhet në zemër të Kaonisë (Çamërisë – shënimi im), e cila konsiderohet sot, si qendra e krijimit të njeriut”. Thuhej se “Orakulli (thënia e fatit), jepej nga një lis, nga një pëllu­mb e shkruhej mbi një fletë plumbi”. Por si procedohej në tempullin e Dodonës ? Dhe pse ajo ka shumë rëndësi sot për studiuesit e historisë botërore ? Po t’i referohemi në këtë pikë Ph. D. Raymo nd Moody-t, i cili është autor i librit (Reunions) “Ribashkimi”, ai thotë se në kohën e vjetr; “Priftërinjtë e Dodonës kishin af­tësi që të vendosnin kontakte midis teë gjallëve dhe të vdekurve. Ata ishin në gjendje të shkrinin kufijtë realë midis dy botëve dhe ata konsideroheshin më të zotët nga të gjithë të tjerët, kra­hasuar këtu me të gjithë priftërinjtë e orakujve të tjerë sëbash­ku”.

Në Dodonë, e cila mendohet të jetë ndërtuar nëntokë dhe ambjentet e përdorura për vizitorët i ngjanin një spitali të zakonshem. Por hyrja atje, nëpër llagëmet e nëndheshme të saj, pa ndihmen e priftërinjëve, ishte krejt e pamundur… Nga shënimet e vjetra thu­hesh se, “Eksperiencën dhe llahtarinë që provoje aty, ishte tamam sikur të hyje i gjallë në Ferrin e vërtetë”. Vizitorët jetonin një pëçundim të pa përshkruar. Disa e konsideronin këtë gjë, njësoj sikur të shikonin vdekjen e tyre me sy ! Atje vinin nga larg dhe pothuaj nga të gjitha anët e botës. Ata donin që të mundësonin ko­ntakte me të dashurit e tyre, të cilët kishin vdekur tashmë. Në as­pektin e logjikës së sotme, një ide e tillë është një lajthitje e pastër ! Por ne po flasim për një epokë tepër të largët dhe për eksperiencën e një civilizimi të humbur…



Pasi vizitorët kishin ardhur, aty iu paguanin priftërinjëve një shumë të caktuar “për shërbimin” dhe, këta të fundit i sistemonin klientët e tyre në dhoma të ndara nga njëra-tjetra që përngjanin me një spital të sotëm. Ata ju bindeshin priftërinjëve dhe u duhej nganjëherë të prisnin edhe me muaj ose derisa prifti ta gjykonte momentin e përshtatshëm për ribashkim. Ky, pra, ishte një moment shumë serioz, i cili zgjidhej me kujdes nga priftërinjtë… Ky pa­cient fillimisht tymosej me sulfur ! Në mentalitetin e atëhershëm, një veprim i tille ishte i domosdoshëm dhe i rëndësishëm, për të pastruar trupin dhe shpirtin nga mëkatet e mundshme të të gjallit përpara procesit të kontaktit me të vdekurin. Dikush më mbrapa e shoqëronte klientin nga dhoma e këtij të fundit në dhomën qendro­re, e cila përdorej për të tilla ceremoni, ku pritej të fillonte procesi i kontaktit. Pas këtij veprimi, ai kalonte per “atje” në­përmjet një korridori që zakonisht ishte i gjatë, gati 15 këmbë. Aty gjendej një enë jashtëzakonisht e gjerë dhe plot me ujë, gji­thmonë nën kujdesin e priftit të lartë, i cili qendronte shumë pra­në “klientit”. Në këto momente ai instruktohej që t’i mbante sytë në sipërfaqen e ujit. Në të njejtën kohë prifti kungonte atë me for~ mula magjike. Dhe papritur, dalëngadalë fytyra e të gjallit shu­hej në pasqyrimin e ujit dhe, po aq ngadalë, tashmë vizualizohej i “vdekuri”, gjallë, tredimesional, me ngjyra natyrale, bile edhe duke folur… Në këtë rast, parashikimi me ndërmjetësinë e veçantë të priftit të lartë, dëgjohej drejtpërdrejt nga goja e të vdekurit ! Ky akt ndodh edhe me ne në kushtet e gjumit, kur flasim me të vdekurit në mënyrë të pavullnetshme në ëndrrat tona. Për të arri­tur një gjendje psikologjike kaq speciale “klienti” nga priftëri­njtë e orakullit shpesh si mjete ndihmëse, përdoreshin edhe droga të ndryshme që të stimulonin deri në nivelin e haluçinacionit. Plini veçanërisht na thekson një fakt të tillë, për një bimë me emrin “Hanbane”, e cila konsiderohej si “bar i shenjtë” që kishte kualitet hipnotik dhe pastaj përdorej për ceremoni të tilla. Han­bane në fakt kthehej në një helm vdekjeprurës, nëqoftëse nuk dije ta përdorje… Tjetër narkotik haluçinogjetik, ishin bimët me emrin “Hellebore”, “Dittany” dhe “Melampus” të cilat gjithashtu përdore­shin në kohën e lashtë. Përshemull, në civilizimin Minoan, opiumi nderohej në nivelin e besimi t fetar. Robert Tample (Bota e nëndhe­shme, botim i vitit 2002). Pra, pas kësaj lind pyetja e thjshtë, a ishte e vërtetë e gjithë kjo ? Si, pra, ishte mundur realizimi i një gjëje të tillë ?



Ndër profetë modernë le të kujtojmë Nosterdamus-in, i cili për­dorte të njejtat metoda për të parashikuar të ardhmen, duke parë gjërat jo me enën e ujit, por ne sipërfaqen e një xhami të zi i ngja­shëm me ekranin e sotëm televiziv. Po ashtu edhe sot fenomeni i të parit të gjërave pa qenë prezent në ngjarje egziston tek njerëz, të cilët kanë këtë aftësi të veçantë që thirren me termin mjekeësor “Paranormale”. Pra, fenomeni egziston, por, siç shihet, ai shtri­het në një grup veçanërisht të kufizuar njerëzish. Këta individë kanë të theksuar “Ndjenjën e gjashtë”. Shpesh në programe të ndry­shme televizive, n shikojmë njerëz të tillë që përdoren me shumë sukses nga forcat e rendit për aftësit e tyre të veçanta, duke zgji­dhur krime të vjetra dhe të reja që edhe teknollogjia moderne apo hetues me eksperiencë nuk i kanë zbuluar dot. Gjithashtu këta nje­rëz nuk e kanë sensin e të kaluarës apo atë të ardhmes, sepse ata i shikonin gjërat në kohën e tanishme me një qartësi të pagabueshme. Po në “Istitucipnin e Dodonës”, priftënjtë e saj njiheshin edhe për bëma të tjera… Italiani Enzo Gatti në librin e tij Gli ILIRI, bot.1981, nënvizon se : “Priftërinjtë Ilirë ishin astronomë ekspertë. Ata ndërtonin qendra nga ku vëzhgonin qiellin. Parashi­konin ndikimet e yjeve. Kuptonin ciklet e hënës, ciklet menstrua­le të grave, baticat dhe zbaticat. Studionin galaktikat, kometat, dhe mjegullnajat. dhe i faleshin yllit “Sirio”. “Ata u tregonin buj­qëve kohën e të mbjellave. parashikojnë datën dhe orën e saktë të eklipseve. Me urdhër të priftit dielli humbiste dritën e tij ….. Prifti sigurisht përfitonte nga eklipset dhe bëhej interpretuesi i paralajmërimeve hyjnore, duke diktuar mesime të dobishme”… Pra, sipas këtij përshkrimi të Enzo Gattit, del se priftërinjtë Ilirë kishin njohuri universale!”

Zane – Duket tamam si një hipnozë në një kohë tepër të lashtë, ku pellazgët, paraardhësit e shqiptarëve paskan zotëruar aftësitë e larta hyjnore
Rasim Bebo – Është shumë e vërtetë. Robert Temple ,ndërmjet të tjerave thotë : “…Grekët dhe Hebrej­të janë shumë të vonshëm në historinë e lashtë, saqë mund të the­mi, që bëhet fjalë për mijëra vite distancë përpara se vetë emrat Greqi dhe Hebre të vinin në jetë”.


Prandaj Aristidh Kola, thotë : “Një traditë e përafërt i tregon pellazgët aq të lashtë, saqë të kenë lindur përpara Hënës dhe për këtë arsye i quajnë ata Parahënës ose Parahenas (në greqisht; Por­selines ose Porselanes) selini-hëna, në tipin dorian thuhet Selena)

Për të vërtetuar edhe një herë vendndodhjen e Dodonës, shikojmë shkrimin e Erik Von Daniken, ai thekson: “Çdokush mundet të verë re se kemi trekëndsha të tillë që të krijojnë një rrjet të përba­shkët me qendrat e kultit dhe kjo gjë nuk mund të jetë rastësi”! Ja një shembull, – vazhdon ai : Dodona-Delphi-Sparta, një trekëndësh ! Distanca ndërmjet tyre është e barabartë, Dodona-Delphi, Dodona­Sparta, Delphi-Sparta, etj”. Me anën e këtij trekëndëshi me bri­një të barabarta tregon vendndodhjen e Dodonës në rrëzë të Mali Tomare ne Çamëri.

Zane – Si bëhej komunikimi me Dodonën nga vende të tjera ?

Rasim Bebo – Unë dua t’i referohem këtu përsëri Maks Zotaj, i cili citon: “Një tjetër dukuri e rëndësishme është komu­nikimi midis këtyre qendrave të kultit. Çdo gjë brenda këtij te­rritori me një dimension krejt të pa imagjinueshëm për kohën to­në është ndërtuar, sipas një master-plani ! Me njohuritë dhe tekno­logjinë e sotme ky master-plan është krejt i pa realizueshëm. Robert Temple, nga ana e tij vë në dukje edhe diçka tjetër. Siste­mi i komunikimit midis tempujve ! Po si pra, komunikonin ato ? Në “Netherëorld” (Bota e të vdekurve) Robert Temple, shkruan : “Jam i informuar se, pëllumbat postjerë ishin në gjendje të fluturonin nga Theba e Egjyptit në Dodonë brenda nje dite !” Në kohët e vje­tra profetët të lidhur me Dodonën, konsideroheshin të aftë në zbë­rthimin e gjuhës së zogjve. Në fakt “Gjuha e zogjve” ishte shkru­ar në një letër e cila i lidhej pëllumbit korier në këmbë. Siste­mi i pëllumbave postjer është spjegimi bindës për shprehjen “zogjtë që flasin” të Orakullit. në fakt zoqjtë ndihmonin qendrën e Orakullit që të ruante lidhjet me qendrat e tjera, me të rejat e fundit gjithashtu dhe siguronte rrjetin komunikues të domosdoshëm për biznes. Kjo ishte një zgjidhje brilante e kohës; pra, pëllumbi përçonte mesazhet nga Zeusi ! Në një tjetër rast Homeri tek poema e tij Odisea përmend : “Pëllumbi i ndrojtur po sjell ambrozia ushqimin e pavdekësisë tek baba, Zeusi”!…Prap Herodoti thotë : “Më ka thënë një prift i Thebës se profetët e Dodonës thoshin, që dy pëllumba të zinj fluturuan nga Theba në Egjypt, njeri nga ata për­fundoi në Libi, dhe tjetri u ul në një lis dhe foli me zë njeriu, duke thënë se Orakulli këtu duhet të ndërtohet për nder të Zeusit”…

Pëllumba korierë janë përdorur për qëllime komunikimi, edhe më he­rët prej Shumerëve tremijë vjet p.e.s. Më vonë nga Romakët, deri vonë edhe nga flota Britanike.

Si përfundim, në bazë të këtyre fakteve vendndodhja e DODONËS është n Çamëri në rrëzë të Malit Tomare në jug-perendim të Jani­nës.



Albert Kotini, citon: “Pasardhësit e fiseve pellazgjiko-ilire janë të quajtur thesprotë, me qendër shpirtërore, Tempullin e Dodonës. (Afër Janinës) Për autoktoninë ilire të Çamërisë dhe si vazhdim iliro-shqiptar të saj në trojet e veta gjenden shënime të bollshme nga autorët klasikë, si tek Staboni, Herodoti, Tuqididi, Ptolemeu, Plinit, Stefan Bizantini, etj.”

Zane – Unë ju falenderoj për gjithëkëtë informacion që më dhatë. Po ashtu kam bindjen se edhe lexuesi është në një mendje me mua. Por çfarë litereature keni përdorur ju në këtë material që gjerë që keni hulumtuar duke na dhënë një panoramë të vërtetë dhe bindëse për Dodonën ?


Rasim Bebo – është një material i bollshëm dhe ai material kërkohet që të jetë sa më prezent tel njerëzit që shqiptaërt e të gjithë trojeve kanë një histori hyjnore dhe të lashtë që nuk mund t’i afrohen apo tjetërsojnë të tjerët. Për Bibliograf kam përdorur Prof. Pëllumb Xhufi, “Greqia sipas formatit të Megali Idesë”, gazeta “Illyria” 24. 01. 2006, f. 26.


Maks Zotaj, “Orakulli i Dodonës” gazeta “Illyria” 06. 02. 2006, f. 24.

Selman Sheme, “Çamëria” botim në Tiranë 2005 f. 40, 187.

Isuf Bajrami, “Epiri dhe përkatësia etnike e epirotë­ve”

Atlas of the World, botim 1987. Printed the U.S.A., Reader’s dige

st, General Books f.91 dhe 118.

Edwin Jacques, “Shqiptarët” botim 1995, f. 79.

Aristidh Kola, “Arvanitasit” botimi 2002, f. 36

Robin Wterfild, “Athenes” Harta e trekëndëshit të vogël, botimi në Neë Jork 1952

Albert Kotini, “Tre gurët e zes në Prevezë”, botim në Tiranë, 2000, f. 209.


Përgatiti :Flori Bruqi


Prishtinë,12.12.2017