Flori Bruqi,PHD
Sëmundjet ngjitëse që përhapen nga mushkonjat në Europë po shkaktojnë shqetësim global.
Ato janë përgjegjëse për përhapjen e sëmundjeve të tilla si malaria dhe ethet e dengës, me raste në rritje gjatë 20 viteve të fundit.
Rritja e temperaturave ka krijuar mjedise më mikpritëse për mushkonjat, të cilat preferojnë klimat e ngrohta dhe të lagështa me ujë të ndenjur(ujë moqalikë dhe liqejë).
Në fakt, sëmundjet e rënda, të cilat transmetohen nga pickimi i mushkonjave, pritet të kenë rritje në dekadat e ardhshme, veçanërisht në zonat që nuk kanë pasur probleme deri më tani.
Këto zona janë në pjesë të Europës veriore, Azisë, Amerikës veriore dhe Australisë.
Ethet e Dengës dikur janë raportuar kryesisht në rajonet tropikale dhe subtropikale.
Periudhat më të gjata të ngrohta dhe kushtet më të rralla ekstreme të të ftohtit e kanë bërë që sëmundja të përhapet më shpejt në mbarë botën.
Mushkonja tiger, në vitin 2013 u konsiderua tashmë një specie endemike në disa rajone të Europës, përkatësisht në Itali, Francë, Spanjë, Maltë, Monako, Lihtenshtajni, Zvicër, Gjermani, Austri, Greqi dhe Portugali.
9 nga 10 vitet me më shumë shtrime në spital të ethevë të dengës në histori janë raportuar pas vitit 2000.
Në dy dekadat e fundit, rastet me ethet e dengës janë dhjetëfishuar nga 500,000 në 2000 në 5 milionë në vitin 2019.
Sipas paralajmërimit të shkencëtarëve
(Epidemiologëve europian dhe amerikan), numri i njerëzve që jetojnë në zonat ku sëmundjet e shkaktuara nga mushkonjat janë endemike do të dyfishohet në 4.7 miliardë deri në fund të shekullit.
Edhe Kosova, në shkallë të gjërë (kryeinspektorati saniatr i Republikë së Kosovës duhët ti urdhërojë institucionet shtetërore që të fillojë dezinfektimin e objekteve dhe natyrës në shkallë të gjërë.
Virusi i Nilit perëndimor
Faktet kryesore Virusi i Nilit perëndimor mund të shkaktoj sëmundje fatale neurologjike te njerëzit. Megjithëse, përafërsisht 80% e njerëzve që janë të infektuar nuk tregojnë asnjë simptomë.
Virusi i Nilit perëndimor transmetohet tek njerëzit kryesisht nëpërmjet kafshimit të mushkonjave.
Virusi mund të shkaktoj sëmundje të rëndë dhe ngordhje tek kuajt.
Vaksinat për përdorim tek kuajt janë në dispozicion për përdorim por jo ende në dispozicion për tek njerëzit.
Zogjtë janë bartës natyral të virusit të Nilit perëndimor.
VNP mund të shkaktoj sëmundje neurologjike dhe vdekje tek njerëzit. VNP zakonisht gjendet në Afrikë, Evropë, Lindjen e Mesme, Amerikën Veriore dhe Azinë Perëndimore. VNP është ruajtur në natyrë nëpërmjet ciklit i cili përfshinë transmetimin në mes zogjve dhe mushkonjave.
Njerëzit, kuajt dhe gjitarët tjerë mund të infektohen.
Që nga paraqitja në vitin 1999 në SHBA, virusi është përhapur edhe në Kanada deri në Venezuelë.
Përhapja Infeksioni tek njerëzit kryesisht është rezultat i kafshimit nga mushkonjat e infektuara. Mushkonjat infektohen pasi ushqehen me gjakun e zogjve të infektuar, të cilat qarkullojnë virusin në gjakun e tyre për disa ditë.
Virusi përfundimisht futet në gjëndrat pështymore të mushkonjave.
Gjatë konsumimit të mëvonshëm të gjakut (kur mushkonjat thumbojnë), virusi mund të injektohet në njerëz dhe kafshë, prej ku shumëzohet dhe mund të shkaktoj sëmundje.
Virusi mund të bartet gjithashtu edhe nëpërmjet kontaktit me kafshët tjera të infektuara, nga gjaku apo indet tjera.
Një përqindje shumë e vogël e infeksioneve në njerëz është paraqitur nëpërmjet transplantimit të organeve, transfuzionit të gjakut dhe me qumështin e gjirit.
Është i regjistruar vetëm një rast i bartjes së virusit NP prej nënë tek fëmija me rrugë transplacentare.
Deri më sot nuk ka të dokumentuar asnjë rast të bartjes nga njeriu në njëri të VNP nëpërmjet kontaktit të zakonshëm si dhe nuk janë raportuar raste të bartjes së virusit të punëtorët shëndetësor kur janë vendosur masat standarde paraprake të kontrollit të infeksionit.
Janë raportuar raste të transmetimit te punëtorët në laboratorë.
Shenjat dhe simptomat Infektimi me VNP mund të jetë jo-simptomatik (pa simptoma) në rreth 80% të njerëzve të infektuar, ose mund të qoj në ethet e Nilit Perëndimor ose në sëmundje të rënda të Nilit Perëndimor.
Ethet e Virusit të Nilit Perëndimor zhvillohen të rreth 20% e njerëzve të infektuar me VNP.
Simptomat përfshijnë temperaturë dhembje koke, lodhje dhe dhembje të trupit, të përziera, të vjella, herë pas here skuqje të lëkurës dhe ënjtje të gjëndrave limfatike.
Simptomat e sëmundjeve të rënda (të quajtura edhe sëmundje neuro-invasive, si encefaliti i Nilit Perëndimor ose Poliomieliti i Nilit Perëndimor) përfshijnë: dhembje koke, temperaturë, shtrëngim në qafë, shtangie, dezorientim, komë, dridhje, konvulsione, dobësim të muskujve,dhe paralizë.
Është llogaritur se rreth 1 në 150 persona të infektuar me VNP do të zhvillohet një formë më e rëndë e sëmundjes.
Sëmundja serioze mund të shfaqet tek njerëzit e secilës moshë, mirëpo njerëzit mbi moshën 50 vjeçare dhe personat me imunitet te zbehur (p.sh. pacientët me transplantime) janë në rrezik të madh që të sëmurën rëndë pas infektimit me VNP.
Periudha e inkubacionit prej 3 deri në 14 ditë. Diagnoza VNP mund të diagnostikohet nga një numër i testeve të ndryshme. IgG antitrupa (ose rritje e konsiderueshme në titrin e antitrupave) në dy mostra të njëpasnjëshme të mbledhura në interval prej një jave – ELISA Tërheqja e IgM antitrupave me ELISA Testet e neutralizimit.
Detektimi viral përmes RT-PCR Izolimi i virusit kulturave qelizore. IgM mund të detektohet edhe në lëngun trunoshpinor dhe mostrat e marra nga pacienti i infektuar apo nga pacienti me shenja klinike.
Antitrupat IgM MUND TË QËNDROJNË MË SHUME SE NJË VIT.
Vektorët dhe kafshët bartëse VN virusi në natyrë qëndron në rrethin transmetues.
Mushkonja –zogj-mushkonja.
Lloji Culex i mushkonjave konsiderohet si bartës kryesor i vektorëve të sëmundjes VNP, veçanërisht lloji Cx. Pipiens.
VNP mbahet në bashkësitë e mushkonjave me transmision vertikal (të rriturit tek vezët).
Zogjtë janë rezervuar bartës të VNP.
Në Evropë, Afrikë, Lindjen e Mesme dhe Azi, mortaliteti në zogj lidhur me VNP është i rrallë.
Anëtaret e familjes së korbave (corvidae) janë veçanërisht të prekshëm, por virusi është gjetur edhe në rreth 250 lloje të ndryshme të zogjve të ngordhur.
Zogjtë mund të infektohen përmes shumë rrugëve, përveç pickimit të mushkonjave, dhe lloje të ndryshme mund të kenë potenciale të ndryshme për mbajtjen e ciklit të transmisionit.
Kuajt, ashtu si njerëzit, janë strehues të fundit, d.m.th se pasi infektohen, nuk e përhapin sëmundjen.
Infeksionet simptomatike tek kuajt janë po ashtu të rralla dhe të lehta, por mund të shkaktojnë sëmundje neurologjike, përfshirë edhe encefalomielitin fatal.
Parandalimi Pasi shpërthimet e epidemive të VNP ndodhin para rasteve në njerëz, ndërtimi i një mbikëqyrje shëndetësore aktive të shëndetit të kafshëve për gjetjen e rasteve të reja është esenciale në sigurimin e lajmërimit të hershëm për autoritetet veterinare dhe shërbimet shëndetësore humane.
Zvogëlimi i rrezikut të infeksionit në njerëz
Në mungesë të vaksinës, mënyra e vetme për të zvogëluar infeksionin në njerëz është përmes vetëdijesimit dhe edukimit të popullatës rreth masave që mund të ndërmarrin për të zvogëluar rrezikun e ekspozimit ndaj virusit.
Porositë edukative duhet të fokusohen si vijon:
Zvogëlimin e rrezikut ndaj bartjes përmes mushkonjave.
Angazhimet për parandalimin e transmisionit duhet së pari të fokusohen në mbrojtjen personale dhe të bashkësisë ndaj pickimit të mushkonjave me përdorimin e rrjetave, repelentëve, rrobave të lehta me mëngë të gjata, dhe shmangien e aktiviteteve të jashtme në kohën e pickimit.
Zvogëlimin e rrezikut të transmisionit prej kafshëve në njerëz.
Dorëzat dhe mjetet tjera duhet të përdoren gjatë trajtimit të kafshëve të sëmura apo indeve të tyre, si dhe gjatë therjes.
Zvogëlimin e rrezikut të transmisionit përmes transfuzionit të gjakut dhe transplantimit të organeve.
Kufizimet dhe testet laboratorike gjate dhurimit të organeve dhe gjakut duhet të konsiderohen gjatë shpërthimit të epidemisë në zonat e prekura pas shqyrtimit të situatës epidemiologjike lokale/regjionale.
Kontrolli i vektorëve Parandalimi efektiv i infeksioneve në njerëz varet në zhvillimin e një mbikëqyrje gjithëpërfshirëse dhe të integruar të mushkonjave dhe programeve të kontrollit në zonat ku shfaqet virusi. Parandalimi i infeksioneve në shërbimet shëndetësore.
Punëtorët shëndetësorë që kujdesen për pacientët e dyshuar apo të konfirmuar me infeksion VNP, ose që punojnë me mostrat prej tyre, duhet të zbatojnë masat standarde parandaluese për kontrollin e infeksioneve.
Mostrat e marra prej njerëzve ose kafshëve të dyshuara me infeksion VNP duhet të manipulohen nga stafi i trajnuar dhe në laboratorë të pajisur ...komplet.
Një grua 84-vjeçare nga Beogradi në verën e vitin 2019 , e cila ishte e sëmurë kronike, pas prekjes nga virusi i Nilit ka vdekur në Klinikën e Sëmundjeve Infektive në Beograd.
Ajo është viktima e parë që lidhet me ethet e Nilit Perëndimor, një sëmundje virale kjo e transmetuar nga mushkonjat e infektuara,.Deri më 28 gusht 2018 në Serbi u regjistruan 213 raste të etheve nga Nili Perëndimor, nga të cilat 21 ishin fatale.
Sipas Institutit për Shëndetin Publik të Serbisë, shumica e rasteve janë raportuar në Beograd (108), si dhe në rrethet Baçka Jugore (36), Banait Jugor (32) dhe Podunavska (11).Infeksioni i virusit perëndimor të Nilit u regjistrua zyrtarisht për herë të parë në Serbi në fund të korrikut 2012.
“Ekipet e Departamentit të Epidemiologjisë prej fillimit të korrikut 2018 në nivel qendror dhe periferik janë në gjendje gatishmërie për të identifikuar dhe raportuar ndonjë rast individual të sëmundjes.
Laboratorët e Institutit Kombëtar janë të gatshme të pranojnë mostra dhe të diagnostikojnë rastet e sëmundjes”, është thënë në komunikatën e Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës.
Instituti Kombëtar ka njoftuar se virusi i ‘Nilit’ Perëndimor përcillet nëpërmjet thumbimit të mushkonjës së infektuar, e jo nga njeriu në njeri
Ekipet e Departamentit të Epidemiologjisë prej fillimit të korrikut të vitit 2018 në nivel qendror dhe periferik janë në gjendje gatishmërie për të identifikuar dhe raportuar ndonjë rast individual të sëmundjes.
Laboratorët e Institutit Kombëtar janë të gatshme të pranojnë mostra dhe të diagnostikojnë rastet e sëmundjes”, është thënë në komunikatën e Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës.
Instituti Kombëtar atëbotë ka njoftuar se virusi i ‘Nilit’ Perëndimor përcillet nëpërmjet thumbimit të mushkonjës së infektuar, e jo nga njeriu në njeriet përcjell situatën epizootologjike te kafshët me aksent të veçantë te kuajt dhe duhet shikuar mundësinë e hulumtimit aktiv të rasteve gjatë muajve të verës dhe vjeshtës.
Deri tani 17 persona kanë vdekur si pasojë e virusit të ‘Nilit’ perëndimor në gjithë Evropën brenda një jave, kurse në Kosovë(2019) një person i moshuar me sëmundje kronike të cilit ia ka rënduar gjendjen virusi i Nilit Perëndimor”, është thënë në këtë komunikatë.
IKSHPK-ja ka theksuar në komunikatë se është duke hulumtuar burimet e këtij infeksioni dhe situata është nën kontroll.
“Aktualisht nuk ka vend për panik. Nga qytetarët kërkohet që të kenë kujdes këtyre ditëve ku vërehet numër i shtuar i mushkonjave”, është bërë me dije në komunikatën e IKSHPK-së.
IKSHPK-ja kërkon nga departamentet komunale të bëjnë dezinsektimin në komunat e veta sipas rekomandimeve të OBSH-së.
Edhe pse në rreth 80 për qind të rasteve, pacientët e infektuar nuk tregojnë asnjë simptomë, virusi i Nilit perëndimor” mund të shkaktojë përfundim fatal te njerëzit.
Virusi transmetohet tek njerëzit kryesisht nëpërmjet pickimit të mushkonjave, të cilat janë të infektuara.
Është thënë se është një sëmundje sezonale që ndodh gjatë aktivitetit më të madh të mushkonjave.Infeksioni transmetohet te njerëzit nga pickimi i mushkonjave të infektuara, ndërsa “rezervuarët” kryesorë të virusit janë zogjtë e egër dhe mund të transmetohen nga njeriu te njeriu.Infeksioni tek njerëzit kryesisht është rezultat i kafshimit nga mushkonjat e infektuara. Mushkonjat infektohen pasi ushqehen me gjakun e zogjve të infektuar, të cilat qarkullojnë virusin në gjakun e tyre për disa ditë.
Virusi përfundimisht futet në gjëndrat pështymore të mushkonjave. Gjatë konsumimit të mëvonshëm të gjakut (kur mushkonjat thumbojnë), virusi mund të injektohet në njerëz dhe kafshë, prej ku shumëzohet dhe mund të shkaktoj sëmundje. Virusi mund të bartet gjithashtu edhe nëpërmjet kontaktit me kafshët tjera të infektuara, nga gjaku apo indet tjera. Një përqindje shumë e vogël e infeksioneve në njerëz është paraqitur nëpërmjet transplantimit të organeve, transfuzionit të gjakut dhe me qumështin e gjirit.
Është i regjistruar vetëm një rast i bartjes së virusit NP prej nënë tek fëmija me rrugë transplacentare”, është theksuar ndër të tjera në komunikatën e IKSHPK-së.
Kërko brenda në imazh
Vizito
Virusi i Nilit nuk është përhapur në Kosovë, por IKSHP-ja bën thirrje për kujdes nga pickimi i mushkonjave .
Shpërthimet e virusit...Pa panikë në Kosovë....
Virusi i Nilit Perëndimor (V.N.P) u izolua për herë të parë te një grua në qarkun e Nilit Perëndimor në Ugandë, në vitin 1937. Ai u identifikua te zogjtë (si gjeli dhe pëllumbat) në rajonin e deltës së Nilit më 1953. Para vitit 1997, V.N.P nuk konsiderohej patogjene për zogjtë, por në atë kohë në Izrael shkaktoi vdekjen e llojeve të ndryshme të shpendëve që paraqitnin shenja të encefalitit dhe paralizës. Infeksionet njerëzore që i atribuohen V.N.P janë raportuar në shumë vende të botës prej më shumë se 50 vitesh. Në vitin 1999, një V.N.P që qarkullonte në Izrael dhe Tunizi u importua në Nju Jork duke prodhuar një shpërthim të madh dhe dramatik që u përhap në të gjithë shtetet kontinentale të Amerikës (SHBA) në vitet në vijim. Shpërthimi i V.N.P-së në SHBA (1999-2010) theksoi se importimi dhe krijimi i patogjenëve të mbartur nga vektorë jashtë habitatit të tyre të tanishëm përbëjnë rrezik serioz për botën. Shpërthimet më të mëdha ndodhën në Greqi, Izrael, Rumani, Rusi dhe SHBA. Vendet e shpërthimit janë në rrugët kryesore migratore të zogjve. Në versionin e tij origjinal, V.N.P ishte mbizotërues në të gjithë Afrikën, pjesë të Evropës, Lindjen e Mesme, Azinë Perëndimore dhe Australi.
Që nga futja e tij në vitin 1999 në SHBA, virusi është përhapur nga Kanadaja deri në Venezuelë.
Prishtinë, 27.04.2024.
