Koral i literaturës më të re shqiptare

Qasje analitike mbi studimin “Kritikë historiografike bashkëkohore”, të studiuesit Agim Zogaj i botuar në Prishtinë vitin e kaluar! *




Albinot Maloku
Analist dhe hulumtues i pavarur


Studiuesi shqiptar prof.dr. Agim Zogaj është ai që përmes studimit të tij “Kritikë historiografike bashkëkohore”, përzgjedh historitë të cilat duhet dhe kanë ngelur në memorien e popullit shqiptar.


Kohët e fundit në Shqipëri e më pas edhe në Kosovë, me plot emocione dhe pa studim kritik bëhej fjalë për bëmat e sistemit komunist. Natyrisht të vlerësosh një situatë pa e hulumtuar e studiuar është jokorrekte, qoftë vlerësimi pozitiv apo negativ. Për të përafruar pikëpamjet e mija mbi hapjen e dosjeve të së kaluarës, apo edhe të ristudimit e rishkrimit të historisë, mora për të konsultuar disa tituj të studiuesve shqiptarë.
Kam marrë shumë informacion nga studimi i historianit Agim Zogaj i titulluar me kujdes “Kritikë historiografike bashkëkohore”, studim të cilin e vlerësoj si një koral i literaturës më të re shqiptare. Shqyrtimet historike të punuara me maturi e përgjegjësi nga studiuesi Zogaj mund të shihen në këndvështrime të ndryshme, duke vlerësuar rëndësinë dhe vlerën e secilit fakt historik. Ngjarjet dhe figurat që i paraqiten lexuesit në këtë vepër janë si një mozaik i cili shfaqet pa pahir, por i shkruar me kujdes.
Autori, momentet e ndryshme të historisë shqiptare në këtë studim i mbërthen nga të gjitha anët e globit që kanë refleksion mes tyre. “Diplomacia amerikane dhe çështja shqiptare”, “Kosova – perspektiva e saj evropiane” dhe “Kthimi në historinë tonë (shqiptare) nëpërmjet letrave arabe” janë titujt e studimit të cilët të lënë të kuptosh shqyrtimin shumëdimensional të ngjarjeve që ka bërë studiuesi.
Studimet historike shqiptare patjetër që duhet t’i nënshtrohen rivlerësimit e ristudimit, por pa u larguar nga vështrimet kritike të fakteve. Studiuesi Zogaj, me plot të drejtë kërkon që “reformimi i rishkrimit të studimeve historike si në Tiranë ashtu edhe në Prishtinë e Tetovë, duhet të bëhet krahas të arriturave të shkollës moderne perëndimore të shkrimeve dhe të studimeve historike.” Kjo kërkesë mund të konsiderohet si mendim shkencor bashkëkohor i bazuar dhe që shfaq shpresë për ndërprerje të keqpërdorimit të fakteve.
Studimi “Kritikë historiografike bashkëkohore”, është i ndarë në tre kapituj dhe me tituj të renditur që kanë secili vlerë të veçantë. Fakti që autori është njohës i mirë i ngjarjeve të Jugosllavisë komuniste dhe marrëdhënieve mes Shqipërisë e Jugosllavisë, e ka ndihmuar që më me kompetencë t’i shqyrtojë ato në këtë studim.
Implikimet e komunistëve jugosllavë në Shqipëri, e sidomos tek Partia Komuniste, studiuesi Zogaj i shtjellon jo me ndjenjën e një joprofesionisti emocional, por me dioptrinë analitike. Ato implikime i vlerëson si motorin kryesor të fraktimit të faktorit politiko-ushtarak shqiptar dhe lexuesit i lë hapësirë të vërejë paditurinë e papërvojën e liderëve politikë në Shqipëri karshi atyre jugosllavë.
Me plot bindje dhe përgjegjësi mund t’i inkurajoj të gjithë ata që duan të futen në ujërat e teorisë së diplomacisë që ta konsultojnë studimin “Kritikë historiografike bashkëkohore”. Në disa tituj të këtij studimi, autori u bën një qasje studimore konferencave ndërkombëtare të cilat kanë ndikuar qoftë pozitivisht apo negativisht në historinë shqiptare. Se si mbeti Shqipëria në sferën e interesave të lindjes, autori në mënyrë komperative e analitike përgjigjet kur shqyrton Konferencën e Jaltës.
Jo me kokën e syrin e një nacionalisti të paskrupullt, por me atë të patriotit bashkëkohor shqiptar, studiuesi Agim Zogaj interesohet që duke parë të kaluarën t’i shtrojë pyetje vetes e bashkëkombasëve se nga po shkon njeriu i quajtur shqiptar dhe tokat e tij. “Historia e popullit shqiptar ngërthen në vete zhvillime që karakterizohen me përpjekjet titanike për të mbijetuar, për t’iu rezistuar, në radhë të parë përpjekjeve të popujve të tjerë për sundimin e kombit.” Kështu shprehet historiani Zogaj kur analizon rrugën historike dhe kombëtare të Kosovës deri te Kushtetuta e Kaçanikut. Përveç këtij interesimi autori i studimit “Kritikë historiografike bashkëkohore”, i bën një digresion çështjes shqiptare të ditëve të sotme dhe distancës mes saj dhe programit kombëtar të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
Sot, kur gjeografia politike e atdheut shqiptar është e ndarë dhe në tokën e tyre janë bërë dy shtete, njëra me nëntëdhjetë e shtatë vjet eksperiencë ekzistimi e tjetra me një, e shtyn autorin Zogaj që të shtjellojë mundësinë e anëtarësimit të Kosovës e të Shqipërisë në Unionin Evropian si zgjedhjen më të mençur të momentit. Pikërisht për këtë, siç thamë edhe më lart, me kokën e syrin e patriotit bashkëkohor shqiptar, Agim Zogaj vlerëson se “Shekulli i XXI, si shekulli i një shprese të re për mbarë njerëzimin, pra edhe për ne shqiptarët, ka lënë prapa shekullin e megavdekjeve, shekullin e politikave të dominimit, të pushtimeve, të cilat politika kulmuan me tragjedi të miliona njerëzve. Ne pra, edhe si qytetarë...të një prej rajoneve më sfiduese të Evropës Juglindore, jemi të gatshëm dhe të vullnetshëm që, mbi themelet e projektit të ndërtimit të Evropës së Bashkuar, të jemi pjesë e atij projekti...”.
Në përfundim po citoj ish-profesorin tim Esad Zgodić i cili thotë: “Të kujtuarit e jetës personale dhe eksperiencës së saj, përbën thelbin e identitetit të çdo njeriu...Po kështu ndodh edhe me popujt: memoria, kujtimi i cili përzgjedh historitë personale është përbërës i individualitetit të tij”.
Studiuesi shqiptar prof.dr. Agim Zogaj është ai që përmes studimit të tij “Kritikë historiografike bashkëkohore”, përzgjedh historitë të cilat duhet dhe kanë ngelur në memorien e popullit shqiptar.


* Kjo analizë kritike u botua në të përditshmet "Info press", "Epoka e Re" në Republikën e Kosovës

Pushkët snajper, mitralozat, kundërblindueset e UÇK-së

Armatimi masiv i përdorur nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës ka qenë kryesisht armatim i lehtë i këmbësorisë, i cili ishte i përbërë nga pushkët, pushkëmitralozat, mitralozat dhe armët e krahut kundërblindues. Artileria e përdorur nga formacionet e UÇK-së, ka qenë e pakët për shkak të kushteve të vështira për furnizim me artileri dhe për shkak të kohës e cila nevojitej për stërvitjen e kuadrit për përdorim të armëve artilerike, UÇK nuk arriti që të përdorte artilerinë në mënyrë sistematike.

Eksponat i Muzeut të Kosovës. Granatahedhës 82 mm. I punuar në mënyrë artizanale në punëtorinë e Hajrë Gashit nga fshati Rezallë të – Skënderajt. Është përdorur nga formacionet e UÇK-ës

Përdorimi i saj u bë nga grupe të vogla, që marrë në tërësi nuk mundën ta ndihmojnë aq sa duhet këmbësorinë në veprimet e saj. Armët artilerike të përdorura nga artilerët e pakët të UÇK-së kryesisht ishin ato që i posedonte ushtria shqiptare dhe janë përbërë prej granatahedhësve 60 mm. 82 mm. 120 mm. dhe 160 mm. Në grupin e topave, më shumë është shfrytëzuar topi pa dridhje në veprim i prodhimit kinez M-57 i kalibrit 75 mm. Mirëpo, meqë siç thamë ky armatim ka qenë i pakët, në vazhdim po trajtojmë armatimin e lehtë të burrave dhe grave ushtarë të UÇK-së, me të cilin ata u vunë përballë njërës prej ushtrive më të armatosura në rajonin e Ballkanit, armët e së cilës (pa përfshirë këtu aviacionin luftarak), kanë mundësi të larghedhjes deri në 70 km.


Furnizimi me armë i formacioneve të UÇK-së është bërë në disa drejtime. Një sasi e armatimit është siguruar nga vet ushtarët dhe që kryesisht janë ruajtur që nga Lufta e Dytë Botërore, si dhe një pjesë tjetër nga ky kontingjent është sjellur nga Perëndimi para vitit 1988 nga bashkatdhetarët tanë me punë të përkohshme atje.  

Eksponat i Muzeut të Kosovës. Top në kalibrin 75,5 mm. I punuar në mënyrë artizanale në punëtorinë e Hajrë Gashit. Në punimin e këtij topi kanë marrë pjesë 13 punëtorë në mesin e të cilëve edhe dëshmori Bekim Berisha – Abeja. Larghedhja e këtij topi është 2 km.

Pjesa më e madhe e armatimit me të cilin janë armatosur formacionet luftarake të UÇK-së është sjellë nga Shqipëria. Ky armatim, në fillim është blerë nga popullata e zonave veriore të Shqipërisë, e cila atë e kishte marrë nga depot e ushtrisë gjatë trazirave të vitit 1997, ndërsa më vonë ka filluar furnizimi nga depot e Ushtrisë Shqiptare. Një pjesë tjetër e armatimit të formacioneve të UÇK-së ishte e prodhimit jugosllav. Ky armatim është blerë në ish-republikat jugosllave dhe atë kryesisht në Bosnjë, Kroaci, Slloveni, Maqedoni dhe Serbi, ndërsa një sasi e konsideruar i është konfiskuar formacioneve ushtarake serbe gjatë luftës. Gjithashtu, UÇK ka qenë e armatosur me një sasi të kufizuar të armatimit të prodhuar në vendet perëndimore, i cili ishte sjellur në rrugë të ndryshme nga organizata dhe grupe bashkatdhetarësh, të cilat e ndihmonin luftën. 

Pushkët

Luftëtarët e orëve të para të UÇK-së,  Adem Jashari i armatosur me pushkë automatike T-56, Shaban Jashari i armatosur me pushkë përsëritëse të sistemit Mauzer dhe Hamzë Jashari i armatosur me pushkë automatike M-74 e prodhimit shqiptar.

Pjesa më e madhe e armatimit që përdori UÇK, ishte armatim i ushtrisë së Shqipërisë. Një pjesë të këtij armatimi ushtria shqiptare e kishte importuar nga ish-Bashkimi Sovjetik dhe Kina, ndërsa pjesa tjetër ishte prodhim vendor. Prodhimi industrial i armëve në Shqipëri fillon më 1962. Në këtë vit filluan punën tri ndërmarrje për prodhimin e armëve dhe municionit. Së pari në funksion të prodhimit u lëshuan repartet e Kombinatit të Municionit në Poliçan, ku u startua me prodhimin e municionit 7,62 X 39, dhe granatave të mortajave 82 mm. Më pas filloi punën edhe Uzina e Armëve në Gramsh, me ç’rast u startua me prodhimin e pushkës automatike M-1963 dhe në Elbasan filloi punën Uzina e Lëndëve Plasëse, ku startohet me prodhimin e barutit dhe eksplozivit.
Arma më masive e përdorur nga formacionet luftarake të UÇK-së ishte pushka automatike. UÇK ka përdorur dy modele të pushkës automatike dhe atë T-56 versioni kinez i AK-47, të cilin që nga viti 1974 e prodhoi edhe Uzina e Armëve në Gramsh të Republikës së Shqipërisë, si dhe versionin jugosllav  M-70, i cili gjithashtu është version i AK-47 i prodhuar nga firma jugosllave »Crvena Zastava«, që njëherësh ishte arma standarde e ushtrisë serbe gjatë luftës me UÇK-në.[1]
Gjithashtu mjaft e përhapur në radhët e ushtarëve të UÇK-së ka qenë edhe pushka automatike M-1963 e kalibrit 7,62 X 39 prodhim i Shqipërisë, të cilin në vitin 1962 fillon që ta prodhojë Uzina e Armatimit në Gramsh. Kjo pushkë është punuar mbi bazë të pushkës gjysmëautomatike sovjetike të modelit sovjetik SKS (Simonov). Në fakt, pushka gjysmëautomatike e konstruktuar nga Simonov, është modifikim i realizuar mbi bazë të dy pushkëve. E para është modeli sovjetik  SVT-40 (Samozarjadnaja Vintovka sistem Tokareva) e kalibrit 7,62 X 54R dhe që është përdorur në mënyrë të kufizuar nga ushtria sovjetike gjatë Luftës së Dytë Botërore. E dyta është pushka gjysmëautomatike gjermane G-43 e prodhuar nga Walther.[2]
Ekspertët shqiptarë, duke i ruajtur në masë të madhe karakteristikat teknike të modelit sovjetik, e konstruktuan këtë pushkë më kompakte, ndërsa si ndryshim themelor, ata e aftësuan këtë pushkë për qitje në mënyrën një nga një dhe automatike dhe ia shtuan kapacitetin e municionit nga 10 fishekë, që ishte te modeli bazë në 20 fishekë, duke ia vendosur pushkës karikatorin në vend të arkës. Kjo pushkë, ka peshë të përgjithshme prej 3, 92 kg. dhe shpejtësia e qitjes luftarake me të shtëna një nga një arrin 35 deri në 40 fishekë në minutë, ndërsa përmes qitjes automatike mund të realizohet zjarr nga 90 deri në 100 fishekë në minutë.[3]

Oficeri i UÇK-së, Agim Ramadani i armatosur me pushkë automatike R-4 e prodhuar nga Republika e Afrikës së Jugut mbi bazë të pushkës izraelite Galil. Kjo pushkë i është konfiskuar njësive speciale të ushtrisë Serbe në aksionin e Zharës.

Nga pushkët tjera të përdorura nga UÇK dhe të cilat i përkasin pushkëve të prodhuara në vendet socialiste, është edhe pushka përsëritëse e sistemit Mauzer M-48 e kalibrit 7, 9 mm. prodhim jugosllav, dhe pushka gjysmëautomatike M-59/66 e kalibrit 7,62 X 39 e prodhimit jugosllav. Kjo e fundit gjithashtu është prodhuar nga Jugosllavia mbi bazë të modelit sovjetik SKS (Simonov) dhe deri në fund të viteve tetëdhjeta ishte armë standarde e Armatës Popullore të Jugosllavisë, ndërsa pas futjes në përdorim të pushkës automatike M-70, kjo gradualisht u tërhoq nga njësitë e rregullta të ushtrisë dhe kaloi në kuadër të njësive të Mbrojtjes Territoriale, të cilat ishin formacione rezervë të ushtrisë jugosllave.
Pushkët e prodhuara në Perëndim, janë përdorur shumë pak për shkak të kalibrit, i cili krijonte vështirësi për furnizim me municion. Megjithatë, me to u armatosën një numër i vogël i ushtarëve tanë. Nga këto pushkë më e përhapura ishte SG-550, si dhe versioni i shkurtër i saj SG-551 e kalibrit 5,56 X 45 e prodhuar më 1984 nga kompania zvicerane SIG. Për nga karakteristikat tekniko-taktike, kjo pushkë është e përafërt me pushkët e shteteve perëndimore anëtare të NATO-s dhe ndonjë karakteristikë të veçantë nuk ka, përveç që duhet theksuar se në mënyrë automatike punon duke shfrytëzuar sistemin e huazimit të gazrave të barutit nga tyta.

---

[1] Karakteristikat tekniko-taktike për armatimin jugosllav janë marrë në: Priručnik za komandira odeljenja, botuar nga Vojnoizdavački Zavod, Beograd 1988.

[2] Më gjerësisht në kapitullin Lufta e Dytë Botërore – armët e lehta të këmbësorisë.

[3] Karakteristikat tekniko-taktike janë marrë në: Pushka automatike Model 1963, botuar nga Ministria e  Mbrojtjes Popullore, Tiranë 1976, f. 3.

Në kuadër të formacioneve luftarake të UÇK-së, të pranishme ishin edhe pushkët e pajisura me shënjestra optike për gjuajtje precize në distanca të largëta, të cilat në terminologjinë ushtarake quhen pushkë snajperiste. Këto pushkë ndahen në dy grupe. Dallimin midis grupeve e karakterizon kalibri dhe kështu në grupin e parë bëjnë pjesë pushkët snajperiste të lehta, të cilat zakonisht shfrytëzojnë municion standard të pushkëve luftarake. Në grupin e dytë bëjnë pjesë pushkët e rënda snajperiste, të cilat shfrytëzojnë municion të kalibrit të rëndë.

Eksponat i Muzeut të Kosovës – Pushka snajperiste Mosin-Nagan M-1891/30 e përdorur nga snajperistat e UÇK-së

Është karakteristik fakti se përkundër vështirësive të furnizimit me këto armë, UÇK i posedonte ato si për nga lloji, ashtu edhe për nga cilësia. Modeli më i vjetër i pushkës snajperiste i përdorur nga ushtarët e UÇK-së është ai sovjetik, i cili është version i modifikuar i pushkës luftarake Mosin-Nagan M-1891/30 në kalibrin 7,62 X 54, të cilën ushtria e kuqe e ka futur në përdorim në vitin 1931 dhe e ka mbajtur deri në vitet gjashtëdhjeta. Me këtë model të pushkës snajperiste qe armatosur edhe ushtria shqiptare, ku një sasi e tyre pas trazirave të vitit 1997, kaloi në duart e popullatës, e cila si gjithë armatimin tjetër edhe këto ia shiti UÇK-së.

M-76, e përdorur nga snajperistët e UÇK-së

Pushka tjetër snajperiste e përdorur nga ushtarët e UÇK-së, por edhe nga forcat serbe është M-76 e kalibrit 7, 9 X 57 mm. e prodhimit jugosllav. Kjo është pushkë gjysmëautomatike, e cila është prodhuar mbi bazë të pushkës snajperiste sovjetike Dragunov e kalibrit 7, 62 X 54R mm. Pushka Dragunov, apo sipas emërtimit zyrtar SVD është pushkë snajperiste e precizitetit të lartë, të cilën sovjetët e futën në përdorim të ushtrisë së tyre në vitin 1963. Modifikimi i firmës jugosllave »Crvena Zastava« nga Kragujevci konsiston vetëm në ndryshimin e kalibrit në 7, 9 mm., si dhe vendosjen e dy llojeve të shënjestrave optike. Shënjestra standarde për gjuajtjen e caqeve ditënON-3, e cila mundëson gjuajtje deri në distancën 1.200 m. dhe që gjithashtu është kopje e shënjestrës sovjetike PSO-1 dhe shënjestra pasive ONN-5 X 80 për gjuajtjen e caqeve gjatë natës deri në distancën 500 m. Sistemi i ndezjes në mënyrë gjysmëautomatike, te kjo pushkë funksionon në bazë të huazimit të gazrave nga tyta, ndërsa mbushja bëhet me karikator me kapacitet prej dhjetë fishekësh.

Prej pushkëve të lehta snajperiste të prodhimit perëndimor, snajperistët e formacioneve luftarake të UÇK-së kanë përdorur pushkën e prodhimit zviceran SIG SSG-3000 të kalibrit 7,62 X 51 NATO. Sistemi i ndezjes së kësaj pushke është përmes shulit (mauzer), ndërsa mbushja bëhet nga ana e poshtme përmes karikatorit me kapacitet prej pesë fishekësh. Kjo pushkë është në përdorim të ushtrisë zvicerane dhe llogaritet në kategorinë e pushkëve me precizitet të lartë në largësi deri në 830 mm.

Rëndësi të veçantë në kuadër të armatimit të UÇK-së kanë paraqitur edhe pushkët e rënda snajperiste, të cilat janë të destinuara për gjuajtje precize të caqeve deri në distancë prej 1.500 m. Këto pushkë zakonisht shfrytëzojnë fishekun e kalibrit 12, 7 X 99 mm. dhe dallimi mes tyre konsiston në atë se disa tipe janë përsëritëse, ndërsa ka edhe prej atyre që janë gjysmëautomatike. Këto pushkë kanë hyrë në përdorim të ushtrive në vitet shtatëdhjeta dhe së pari janë përdorur nga ushtria amerikane. Modelet më cilësore të këtyre pushkëve i prodhojnë amerikanët, ku ndër modelet më të njohura janë: RAI M-500, Baret M-82A1, dhe R-55. Të gjitha këto pushkë janë të kalibrit 12, 7 X 99. dhe përveç modelit të parë që ka sistemin mauzer të ndezjes dhe merr vetëm një fishek, dy modelet e tjera janë gjysmëautomatike dhe funksionojnë në bazë të sistemit të dridhjes së shkurtër të tytës dhe shulit, ndërsa mbushja bëhet me karikator. Njëri nga modelet më të përdorura nga UÇK është ai R-55, ku një ekzemplar i tillë ruhet në Muzeun e Historik të Kosovës.

Pushkëmitralozat dhe mitralozat

Nga pushkëmitralozat më praktik dhe që u përdorën në masë nga UÇK është M-56 i kalibrit 7, 62 X 54R i prodhimit kinez, me të cilin është e pajisur ushtria shqiptare. Ky pushkëmitraloz është i punuar mbi bazë të modelit sovjetik RDP (Rushinoi-Degtjarjev- Pulemjot). Në mënyrë automatike punon mbi bazë të huazimit të gazrave të barutit nga tyta dhe mbushet me shirit metalik me kapacitet prej 50 fishekësh. Shpejtësia praktike e qitjes me të është 100 fishekë në minutë, ndërsa ajo teorike prej 700 fishekësh në minutë.

DP 7.62 x 54

Modeli tjetër i pushkëmitralozit që është përdorur nga UÇK është ai sovjetik i markës DP (Degtjarjev-Pakhontnji) i kalibrit 7, 62 X 54 i prodhuar në vitin 1926. Ushtria shqiptare me këtë pushkëmitraloz është furnizuar në vitet pesëdhjeta nga ish-Bashkimi Sovjetik. Ky pushkëmitraloz, në mënyrë automatike punon mbi bazë të huazimit të gazrave të barutit nga tyta dhe mbushet me municion përmes karikatorit rrethor, i cili vendoset në pjesën e sipërme të tij.

Përpos këtyre, UÇK ishte e armatosur edhe me modelet e pushkëmitralozëve jugosllavë M-53, M-72B1, M-72AB1dhe M-84. Një pjesë e këtyre pushkëmitralozëve janë konfiskuar nga pjesëtarët e UÇK-së pas aksioneve kundër forcave serbe, kurse një pjesë e vogël e tyre është blerë. Duke e përjashtuar modelin M-53, që është kopje e modelit gjerman MG-42, modeli M-72 është konstruktuar mbi bazë të pushkës automatike AK-47, që në fakt ndryshon vetëm për shkak të tytës më të zgjatur dhe këmbëve që i ka të vendosura për mbështetje. Gjatësia standarde e tytës së pushkës automatike M-70 është 415 mm. me katër vjaska, ndërsa te pushkëmitralozi M-72 është e


zgjatur në 540 mm. e cila po ashtu ka katër vjaska. Dallimet midis versioneve M72B1 dhe M72AB1, konsistojnë në atë se i pari ka qytë të drunjtë, ndërsa i dyti ka qytë metalike, e cila gjatë bartjes mbyllet dhe e shkurton gjatësinë e përgjithshme të armës. Pushkëmitralozi M-84 është modifikim shumë i avancuar i modelit sovjetik PKM me futjen në përdorim të së cilit ushtria jugosllave ka zëvendësuar modelin e vjetër M-53. Është në kalibrin 7, 62 X 54 dhe mbushet me shirit metalik dhe ka shpejtësi teorike të qitjes prej 700 fishekësh në minutë. Ky model në mënyrë automatike punon mbi bazë të huazimit të barutit nga tyta.

Edhe mitralozat e përdorur nga UÇK ishin modele me të cilat është pajisur ushtria shqiptare dhe që janë kryesisht prodhim i ish-Bashkimit Sovjetik apo kinez, por i prodhuar mbi bazë të atyre të prodhimit sovjetik.

Ndër mitralozat më të përdorur janë: DSHK-38 Degtjarjev i kalibrit 12, 7 X 99 mm, DSHK M-54  Degtjarjev(prodhim kinez) i kalibrit 12, 7 X 99 mm, SGM Gurinov i kalibrit 7, 7 mm. dhe NSV i kalibrit 12, 7 X 108 mm. Për shkak të epërsisë së madhe në armatim të ushtrisë jugosllave, forcat tona ishin të detyruara të luftonin në formacione të vogla taktike. Pesha e madhe e këtyre mitralozave paraqiste vështirësi për manovrim me ta në kushtet e një lufte çfarë ishte imponuar. Kështu edhe përdorimi i tyre ishte i kufizuar dhe ata janë përdorur me efektivitet në ato zona ku ishte e mundur të organizohet vijë stabile e mbrojtjes frontale.

Armët kundërblinduese

Ambrust M-85

Nga armatimi i lehtë kundërblindues, Ushtria Çlirimtare e Kosovës ka shfrytëzuar në mënyrë masive minahedhësinRPG M-7 të kalibrit 40 mm, prodhim i ish-Bashkimit Sovjetik, me të cilin ishte i pajisur ushtria shqiptare. Armatimi tjetër kundërblindues në sasi ishte më i vogël dhe është i përbërë nga minahedhësi Ambrust M-85 i kalibrit 83 mm. Ky minahedhës është prodhuar në vitin 1970 në firmën »Messerchmitt Bolkov-Bohm« të Gjermanisë Perëndimore, dhe është i konstruktuar vetëm për një përdorim. Pas vitit 1988 prodhimi është bartur në Singapor. Në vitin 1996 me këtë armë u furnizua ushtria shqiptare, përmes së cilës kjo armë arriti edhe në duart e UÇK. Armë tjetër kundërblinduese e përdorur nga UÇK është edhe minahedhësi M-57 i prodhimit jugosllav i konstruktuar mbi bazë të RPG M-7, si dhe raketahedhësiM-79 Osa i kalibrit 90 mm. gjithashtu prodhim jugosllav. Nga ky armatim, efektivitet mesatar në luftë kundër mjeteve të blinduara serbe ka vetëm Ambrust M-85 dhe M-79 Osa, mirëpo, edhe efekti i tyre është i kufizuar pasi që ato kanë mundur të përdoren vetëm kundër transportuesve të blinduar dhe tankeve T-55, ndërsa kundër tankut M-84, i cili edhe nuk është përdorur me shumicë në Kosovë, nuk kanë efektivitet për ndaljen e tij. Ambrust ka efekt shpues në blindë prej çelikut homogjen deri në 300 mm. në distancën deri në 300 m. ndërsa raketa e Osës ka një depërtueshmëri në blindën nga çeliku homogjen deri në 400 mm. në distancën 350 m. Përkundër aftësisë shpuese, distanca e efektivitetit të tyre është shumë e vogël, karshi armëve të mjeteve të blinduara serbe dhe për këtë njësitet tona luftarake kanë pasur vështirësi që t’i ndalin mjetet e blinduara serbe, edhe kur i kanë poseduar këto armë. Efektivitet i plotë me këto armë është arritur vetëm kur ushtarët tanë i kanë goditur nga afërsia dhe në mënyrë të befasishme mjetet e blinduara serbe.

Çarmatosja e shqiptarëve nga sigurimi jugosllav

Që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore e deri në vitin 1999, organet e sigurimit jugosllav ishin të angazhuara posaçërisht në çarmatosjen e shqiptarëve, si dhe në ndërprerjen e rrugëve të furnizimit të tyre me armë. Edhe pse ish-shteti jugosllav dispononte njërën nga ushtritë më të armatosura në rajonin e Ballkanit, posedimi i armatimit të lehtë nga shqiptarët konsiderohej i rrezikshëm për ta. Në të njëjtën kohë, kërkimi i armëve te shqiptarët nga organet e sigurimit jugosllav, ka shërbyer edhe si pretekst për të ushtruar dhunë kundër kësaj popullate.

Edhe pse të gjithë popujt e ish-Jugosllavisë gjatë Luftës së Dytë Botërore kishin formacione të rregullta ushtarake, të cilat bashkëpunuan me gjermanët dhe italianët, pas luftës në asnjërën nga ish-republikat jugosllave nuk pati aksione për çarmatosjen me dhunë të popullatës. Në Kosovë menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, me urdhrin numër 31, të datës 8 shkurt të vitit 1945, i cili mbante shifrën »Tepër sekret«, komandanti i Përgjithshëm i Armatës Popullore të Jugosllavisë urdhëron »që në Kosovë të vendoset administrata ushtarake, e cila do të jetë pushtet ushtarak në territorin e përmendur«[1].  Me këtë urdhëresë, në Kosovë vendoset administrimi ushtarak, i cili i mori të gjitha kompetencat ekzekutive dhe gjyqësore. Deri më 10 korrik sa qëndron në fuqi ky administrim, veç vrasjeve të shumta, forcat e ushtrisë jugosllave në hapësirat shqiptare në ish-Jugosllavi dhe atë kryesisht në Kosovë dhe pjesën Perëndimore të Maqedonisë, kanë realizuar rreth »220.000 bastisje«[2]. Në fakt, gjendja në Kosovë në kohën e administrimit ushtarak, kërkonte njëfarë vigjilence nga pushteti »popullor«, por marrë të tërësi, masat që u ndërmorën në këtë kohë ishin të pajustifikueshme dhe ato kishin për qëllim nënshtrimin e shqiptarëve dhe çarmatosjen e plotë të tyre. Në vazhdën e këtyre masave, mbledhja e armëve duhet të ketë qenë vetëm njëri ndër objektivat dhe preteksti kryesor i ushtrisë jugosllave për nënshtrimin dhe disiplinimin e shqiptarëve.

Aksioni tjetër më i madh për çarmatosjen e shqiptarëve është ai i dimrit të viteve 1955-56, që është udhëhequr nga Sigurimi i Brendshëm Shtetëror (UDB). Gjatë këtij aksioni famëkeq dhe i drejtuar drejtpërdrejtë kundër shqiptarëve, »policia i kishte duart e lira sa i përket zgjedhjes së metodave dhe mjeteve për qërimin e hesapeve me shtetasit e pafajshëm. Duke filluar me sharjet, rrahjet, futja në ujë gjatë dimrit, mbajtja në ambiente të ftohta e deri te gjymtimi dhe vrasja, ishin metodat dhe masat gjatë zhvillimit të këtij aksioni«[3]. Për shkak të sjelljeve çnjerëzore të organeve të sigurimit jugosllav, pjesa më e madhe e atyre që kanë poseduar armë i kanë dorëzuar. Sipas burimeve të arkivave të sigurimit jugosllav, gjatë këtij aksioni janë grumbulluar »11.522 pushkë, 10.004 pistoleta, 4.400 bomba, 434 automatikë, 260 pushkëmitrolozë dhe 53 mitrolozë.«[4] Ndonëse këto shifra mund të jenë fryer, për shkak se për një kohë ishin në shërbim të politikës ditore antishqiptare, pjesa më e madhe e armëve të mbetura nga lufta janë konfiskuar gjatë këtij aksioni, por edhe në vazhdim.

Pjesa më e madhe e armëve të konfiskuara gjatë kësaj periudhe kanë qenë armë të lehta të këmbësorisë, të cilat i kishte në përdorim ushtria gjermane dhe ajo italiane, ndërsa armët artilerike ishin të pakta dhe ato kryesisht ishin mortaja dhe topa të lehtë, të cilat me kohë i kishin konfiskuar partizanët. Kryesisht atëbotë ka dominuar armatimi italian, meqë pas kapitullimit të Italisë më 9 shtator të vitit 1943, ushtria italiane e dislokuar në hapësirat shqiptare edhe pse ishte çarmatosur nga gjermanët, një pjesë e madhe e armatimit të saj në forma të ndryshme kishte kaluar në duart e popullatës vendëse. Nga armatimi më masiv që e përdornin shqiptarët dhe i cili u konfiskua nga sigurimi jugosllav ishin pushkët përsëritëse Manlicher-Carcano M-1891 të kalibrit 6,5 mm. me të cilën kryesisht ishin të armatosura njësitet alpiniste të ushtrisë italiane. Kjo pushkë ishte mjaft e kërkuar ndër shqiptarë dhe është quajtur  italiania e shkurtër; pastaj pushka standarde e ushtrisë italiane Manlicher-Carcano M-1938 e kalibrit 6,5 mm. e njohur në popull me emrin »italiania e gjatë« dhe pushka standarde e ushtrisë gjermane Mauzer G-98 k. Gjithashtu mjaft e përhapur ishte edhe pushka standarde e ushtrisë së Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene e sistemit Mauzer M-1924ČK e kalibrit 7, 9 mm. Kjo pushkë prodhohej në Kragujevc të Serbisë sipas licencës së blerë nga fabrika belge »Fabrique Nationale«.  Për shkak se jugosllavët bashkë me licencën nga kjo fabrikë kanë blerë edhe 100.000 pushkë të gatshme, te shqiptarët kjo pushkë ka mundur të gjendet me shenjën origjinale të fabrikës belge.

Eksponat i Muzeut të Kosovës - italiania e shkurtër, e përdorur nga UÇK

Gjithashtu mjaft të kërkuar ishin edhe automatikët, si ai italian M-38A Beretta të kalibrit 9 mm, të cilin për shkak se edhe ushtria italiane e posedonte në pakicë, edhe në  Kosovë nuk ishte i shprehur shumë, si dhe automatikët gjerman MP-38 dhe MP-40Schmeisser të kalibrit 9 mm.

Në grupin e pushkëmitralozëve, atëbotë ishin të përhapur pushkë mitralozi italian Breda M-30 e kalibrit 6, 5 mm. i cili mbushej me karikator prej 20 fishekësh, si dhe ata gjerman MG-34 dhe MG-42.[5] 

---

[1] Srbija i albanci, knjiga druga, Ljubljana 1989, f. 90.

[2] Shaban Braha, Gjenocidi serbomadh dhe qëndresa shqiptare, 1844 -1990, “Lumi T”, Gjakovë 1991, f. 466.

[3] Branko Horvat, Kosovsko pitanje,, GLOBUS, Zagreb 1988, f.64

[4] Marko Lopu?ina, OVK protiv Jugoslavije, Legenda, Čačak 1999, f. 114.

[5] Për karakteristikat tekniko-taktike, më gjerësisht shiko kapitullin: Lufta e Dytë Botërore - armët e lehta të këmbësorisë – pjesa, mitralozët dhe pushkëmitralozët, f.108/110.



"Armët dhe Lufta" - Kapitulli i dhjetë -Fadil Kajtazi- Gjilan
fadilkajtazi@hotmail.com

Përgatitja për luftë e popullit shqiptar në RSFJ

Nga Flori Bruqi


Ndonëse shqiptarët ishin të vetëdijshëm se pa luftë të armatosur vështirë se do të zgjidhej çështja e Kosovës, përgatitjet serioze për konfrontim të armatosur në mënyrë institucionale filluan vetëm pas krijimit dhe funksionalizimit të institucioneve të Republikës së Kosovës. Përpjekjet e para për krijimin e formacioneve ushtarake kanë një parahistori më të hershme.



Me këtë rast po veçojmë organizatën ilegale Lëvizja për Republikën Socialiste Shqiptare, e cila veç aktiviteteve propagandistike kishte filluar që nga Perëndimi të sillte armatim. Organizator i blerjes dhe transportit të armëve nga Perëndimi në Kosovë ishte Zija Shemsiu  nga Përlepnica e Gjilanit. Porositë për blerjen e llojeve të armëve i bënte vëllai i tij, Shabani i cili ishte oficer rezervë i ish-Armatës Popullore të Jugosllavisë dhe ligjërues i lëndës Mbrojtja dhe Siguria në Qendrën e Arsimit të Mesëm në Gjilan.


Zija Shemsiu (1950-1985)

Më 9 tetor të vitit 1983, kur Zija Shemsiu dhe bashkëpunëtori i tij Sami Kurteshi nga Gjilani u arrestuan në afërsi të Beogradit, te këta dy veprimtarë u gjet armatim kryesisht i destinuar për kryerjen e aksioneve diversante, të cilat janë veprimet e para luftarake parapërgatitore për kryengritje të përgjithshme në vendet e pushtuara. Ky armatim përbëhej nga një automatik italian i kalibrit 9 mm, një pistoletë Browning e kalibrit 9 mm, një pistoletë Walther,  një revolver Smith & Wesson i kalibrit 38 special, 1.000 fishekë, si dhe sasi të konsiderueshme të eksplozivit plastik. Gjithashtu edhe armatimi i gjetur nga policia serbe në shtëpinë e familjes Shemsiu, si dhe ai i cili ishte shpërndarë, kryesisht ishte armatim i të njëjtit lloj. Arrestimi edhe i tetë anëtarëve të tjerë të këtij rrjeti (pesë nga familja Shemsiu) dhe dënimi i tyre me burg të rëndë, e gjymtoi në masë të madhe lëvizjen ilegale të asaj kohe, si dhe e ndërpreu nismën e organizimit ushtarak të popullatës shqiptare.
Fillimi i shpërbërjes së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë në fillim të viteve nëntëdhjeta, i shoqëruar me ekspansionin ushtarak serb, popullatën shqiptare e gjeti më të paarmatosurën nga popujt joserbë që e përbënin shtetin e atëhershëm jugosllav. Organet e sigurisë; policia dhe mbrojtja territoriale e Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, ishin futur me kohë nën kontrollin serb, ndërkohë që edhe armatimi i Mbrojtjes Territoriale, i cili ishte blerë nga organizatat punuese të Kosovës ishte konfiskuar nga ish-Armata Popullore e Jugosllavisë. Pikërisht ky armatim dhe e ashtuquajtura Mbrojtje Territoriale ishin bazat e krijimit të ushtrive të republikave të tjera, të cilat e organizuan më lehtë rezistencën kundër ushtrisë serbe.

Në kushtet e një rreziku permanent, nga lufta që vinte nga procesi i shpërbërjes së Jugosllavisë dhe në mungesë të institucioneve përkatëse për organizimin e rezistencës së armatosur, në fillim të viteve nëntëdhjeta pati nisma për krijimin e strukturave ushtarake. Ndër nismat e para është ajo e ndërmarrë nga organizata Fronti i Rezistencës dhe Bashkimit Kombëtar me seli në Gjakovë e themeluar më 1989 dhe e udhëhequr nga Mentor Kaçi. Kjo organizatë e bëri përpjekjen e parë për organizimin e strukturave ushtarake në Kosovë, të cilat planifikonte t’i armatoste në mënyrë graduale deri para fillimit të luftës. Që nga koha kur kjo organizatë kishte filluar të veprojë e deri në nëntor të vitit 1991 kur u zbulua nga organet e sigurimit serb, kishte arritur që të shtrinte strukturën e saj në pjesën më të madhe të Kosovës dhe t’i vendoste kontaktet me furnitorë serioz me armatim më potencial që i kishte në Shqipëri.



Ahmet Hoxha (1945-1999)

Lidhja Demokratike e Kosovës si parti politike, e cila ishte institucioni i vetëm që organizonte jetën shoqërore në Kosovë, në fillim të viteve nëntëdhjeta, gjithashtu bëri përpjekje për përgatitjen dhe organizimin e strukturave ushtarake. Në vitin 1991, në marrëveshje me Qeverinë Shqiptare, Lidhja Demokratike e Kosovës, organizoi shkuarjen e një grupi të të rinjve nga Kosova, të cilët u stërvitën në bazën ushtarake në Currel. Ky grup i udhëhequr nga Ahmet Hoxha nga Pleshina e Ferizajit, trajnohen nga oficerët shqiptarë për përdorimin e armatimit të lehtë të këmbësorisë, që përfshinte pushkët automatike, armët kundërblinduese të krahut, pastaj granatahedhësit 60 dhe 82 mm, si dhe një varg stërvitjesh taktike, të cilat kishin të bënin me aftësimin e këtyre djemve për kryerjen e veprimeve diversante. Pjesëtarët e këtij grupi u kthyen nga Shqipëria në rrugë të ndryshme pa sjellur armatim në Kosovë.



Sali Çeku(1956-1999)
Grupi i dytë i përbërë nga 55 pjesëtarë dhe i udhëhequr nga Sali Çeku,nga Broliqi i Deçanit,i cili  mori pjesë në trajnimin, i cili u organizua po në bazën e Currelit. 33 pjesëtarë të këtij grupi nga Shqipëria u kthyem me armatim, i cili përbëhej prej 75 pushkëve automatike T-56, si dhe nga një sasi e konsideruar e municionit dhe bombave të dorës. Kjo është sasia më e madhe e armatimit të sjellur ndonjëherë në Kosovë në mënyrë të organizuar deri në këtë kohë dhe njëherësh këto dy grupe më vonë do të jenë baza nga e cila më pas u formua Ushtria Çlirimtare e Kosovës.



Zahir Pajaziti

Foto para Muzeut të Skënderbeut në Krujë – Pjesëtarët e Grupit të Parë të cilët u stërvitën në bazën e Currelit. Në këtë grup përpos të tjerëve janë edhe dëshmorët:Sali Çeku, Ahmet Hoxha dhe Zahir Pajaziti

Në vazhdën e përpjekjeve për organizimin e strukturave të armatosura, të cilat në rast lufte eventuale do të merrnin përsipër udhëheqjen e luftës, në vitin 1992, Qeveria e Republikës së Kosovës, e cila vepronte në ekzil, themeloi Ministrinë e Mbrojtjes, të cilën e autorizoi për fillimin e punëve rreth strukturimit të saj. Njeriu i parë i kësaj Ministrie u emërua Hajzer Hajzeraj*, me urdhërin e të cilit pas pak kohësh u themelua edhe Shtabi i Përgjithshëm i Forcave të Armatosura të Republikës së Kosovës, ndërsa komandant i këtij shtabi u emërua Zaim Berisha. Aktiviteti i kësaj strukture ishte i orientuar në formimin e sistemit operativ ushtarak, i cili ishte parashikuar të funksionojë në bazë të strukturës administrative të Kosovës.

Foto para Muzeut të Skënderbeut në Krujë – Pjesëtarët e Grupit të Parë të cilët u stërvitën në bazën e Currelit. Në këtë grup përpos të tjerëve janë edhe dëshmorët:Sali Çeku, Ahmet Hoxha dhe Zahir Pajaziti

 Për një kohë relativisht të shkurtër, u arrit që në të gjitha komunat e Kosovës të formohen shtabet komunale, të cilave edhe iu komunikua detyra e veprimit të mëtejmë. Aktiviteti i kësaj Ministrie u ndërpre në vitin 1993, pasi veprimtaria e saj u zbulua nga sigurimi serb, i cili arriti që të arrestonte pjesën më të madhe udhëheqëse të kësaj strukture në nivelin qendror, si dhe një pjesë e strukturave në nivele komunale. Për kohën sa funksionoi kjo Ministri, ajo nuk kishte arritur që të sillte në mënyrë të organizuar armatim në Kosovë, përveç që në kontaktet e saja me Ministrinë e Mbrojtjes së Republikës së Shqipërisë, kishte arritur marrëveshje për t’u furnizuar me armatim. Segmente të caktuara të kësaj Ministrie gjithashtu bënë edhe kontakte me disa përfaqësues ushtarakë të ish-republikave jugosllave nga ku kishin marrë premtime për furnizim me armatim në rast të shpërthimit të luftës në Kosovë. Në këtë kuadër, do përmendur edhe angazhimet e personaliteteve publike kosovare, të cilët në këtë kohë kishin provuar që të krijonin formacione ushtarake jashtë Kosovës dhe të siguronin armatim.



Me arrestimin e strukturës udhëheqëse të Ministrisë së Mbrojtjes, për një kohë u pengua aktiviteti i organizuar i shqiptarëve të Kosovës për përgatitje ushtarake dhe i cili u intensifikua vetëm në vitin 1995-1996, kur filluan veprimet diversante të pjesëtarëve të UÇK-së. Për shtimin e aktivitetit të veprimeve diversante të UÇK-së, policia dhe mediat serbe deklaronin se vetëm në vitin 1996 janë kryer »pesë aksione ku kryesit janë separatistët shqiptarë në Kosovë – përkatësisht nga UÇK-ja misterioze«

Që nga nisma e veprimtarisë së saj e deri në përfundim të luftës, problemi më i madh me të cilin janë përballur formacionet e UÇK-së ishte furnizimi me armë të nevojshme, të cilat përpos që ishin të pakta, nuk ishin edhe adekuate për t’u ndeshur me ushtrinë jugosllave e cila kishte armatim superior.



 Atdhetari Zija Shemsiu ishte dënuar me 13 vjet burg, mirëpo ai nuk arriti ta vuaj këtë denim, pasi organet e sigurimit serb, atë e likuiduan në burg gjatë vuajtjes së dënimit më 2 maj të vitit 1985.
 Përpos kalibrit 9 mm. dhe asaj që është prodhim italian, për automatikun nuk është dhënë ndonjë detaj tjetër. Nga fotografitë e botuara nëpër gazetat serbe, të cilat janë të një kualiteti të dobët, vështirë është që të saktësohet lloji i këtij automatiku. Megjithatë ka të ngjarë se ai është i markës SIST Spectre M-4. Gjithashtu, edhe tipet e pistoletave Browning dhe Walther, nuk janë publikuar. Tipi i pistoletës Brovvning është vështirë të identifikohet përveç që mund të supozohet se ajo duhet të ketë qenë GP-35 High Power, pasi që këto ishin pistoleta mjaft të kërkuara gjatë kësaj kohe. Ndërkohë, pistoleta Walther duhet të jetë e tipit P-38 nga shkaku se në materialin e zënë përmenden edhe tre karikatorë me nga tetë fishekë të pistoletës Walther, që në fakt është kapaciteti i fishekëve që merr karikatori i modelit P-38.
 Armatimi i zënë është publikuar në gazetat e Beogradit, si “Politika” e 10 majit dhe “Novosti” e 19 majit të vitit 1984.

*  Mr.sc.Hajzer Hajzeraj, ish-ministër i mbrojtjes së Kosovës i zgjedhur në qeverinë e prof.dr.Bujar Bukoshit në vitin 1993. Pak kohë pas emrimit të tij në këtë detyrë ai së bashku me një grup oficerësh shqiptarë të angazhuar në këtë ministri, burgosët dhe vuan disa vite burg.

Para vitit 1990 Hajzer Hajzeraj ishte udhëheqës i Shtabit krahinor të Mbrojtjes Territoriale të Kosovës.Pas çlirimit të Kosovës ai u angazhua edhe në partitë poltike të Kosovës për të përfunduar në AKR. Në zgjedhjet e fundit komunale ishte kandidat i kësaj partie për kryetar të komunës së Istogut.

Hazjer Hajzeraj, megjithëse mori përsipër një detyrë të rëndësishme dhe të rrezikshme për atë kohë, nuk u largua nga Kosova. Prandaj ai nuk ka qenë ministër në ekzil i Qeverisë së Kosovës. Ai ka qenë Ministri i parë i Mbrojtjes i Republikës së Kosovës që ka hartuar strategjinë e luftës për liri në territorin e Kosovës.

Por, fatkeqësisht, aq sa jemi harrestarë, aq jemi edhe mosmirënjohës shpeshherë ndaj personaliteteve të tilla.

Hajzer Hazjeraj ndërroi jetë  në vendlindjen e tij në Istog, por fatkeqësisht askush prej liderëve institucionalë të Kosovës nuk e pa të udhës që familjes së tij së paku t’ia dërgojë një telegram ngushëllimi.

Hajzer Hazeraj ishte dhe mbeti një burrë i urtë, i qetë, i matur e mbi të gjitha një strateg i doktrinës mbrojtëse të Kosovës në luftë kundër okupatorit serb.

Ai është Ministri i parë i Mbrojtjes i Republikës së Kosovës në vitet 1991-1993, kur edhe u burgos dhe u dënua nga regjimi serb.

Hajzer Hajzeraj ishte dhe do të mbetet një personalitet i nderuar i luftës dhe i paqes në Kosovën e pavarur.(Flori Bruqi,Floripress)

Flori Bruqi:Në vend të përkujtimit për mikun....Iljaz Prokshi (1949-2007)

Shkrimtari Iljaz Prokshi/ 15 Nëntor 1949- 28 prill 2007/

Iljaz Prokshi lindi në Fortesë të Drenicës, më 15 nëntor 1949. Vdiq më 28 prill 2007. Shkollën fillore e përfundoi me rezultate të shkëlqyera.

Edhe në shkollën e mesëm ishte nxënës i dalluar, duke u shquar për zgjuarsinë, vizionin dhe vokacionin prej krijuesi.

Studimet i mbaroi në Fakultetin e Filologjisë, dega për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe (Albanologji), në Universitetin e Prishtinës, me nota të larta.

Si gjatë shkollës së mesme, dhe gjatë studimeve universitare, bashkëpunoi me të gjitha gazetat dhe revistat e kohës, si gazetar dhe krijues.

Më vonë punësohet në gazetën “Kosova” të Korporatës Energjetike të Kosovës, në Prishtinë, në fillim si gazetar, e më vonë si redaktor përgjegjës i kësaj gazete.

Një kohë të gjatë bashkëpunoi si gazetar edhe me disa gazeta shqipe që dilnin jashtë Kosovës, si “Top Kultura”, “Spektri” në Zvicër, “Trojet tona” në Nju Jork,websitet virtual "Floart","Flori-Press","Agjencionin Floart-Press" etj.

Aktiviteti letrar

Poezitë e para, Iljaz Prokshi filloi t’i botojë në gazetat dhe revistat letrare të Kosovës më 1966. Ishte në moshë të re kur u paraqit në letërsi dhe vinte me një përvojë që e kishte arritur gjatë leximit të shkrimtarëve më modernë shqiptarë dhe të huaj.

Iljaz Prokshi i takon plejadës së krijuese avangardë të Kosovës. Në konceptet estetike të tij shquhet me idenë e një fillimi të ri në letërsinë shqipe,duke krijuar një letërsi që është simbol i artit modern.

Pak kohë më vonë ai botoi edhe tregimet e para, gjithnjë në kërkim të rrugëve dhe mjeteve të reja letrare. Si student ishte shumë aktiv në jetën kulturore.

Botoi poezi, tregime, reportazhe,recensione dhe ese për letërsinë. Fitoi pothuajse çdo vit çmime letrare, për poezi ose tregime, në konkurset letrare, që shpallnin gazetat dhe revistat e kohës.

Iljaz Prokshi, në konkurse të tilla është nderuar prej çmimit të parë gjer në çmimin e tretë. Botoi në gazetën Rilindja, revistën letrare Jeta e re, Fjala, Bota e re, Zëri, Plejada, Koha ditore dhe në disa gazeta më pak të njohura, që botohen në Kosovë, si dhe në periodikun shqiptar në Shkup të Maqedonisë, si Flaka dhe Jehona.

Për veprën e tij, si në poezi dhe në prozë, kanë shkruar kritikë të njohur të vendit, ndërsa rezonancë e të gjithë këtyre, është se veprën e Prokshit e përshkon fryma e modernitetit.

Tek ky krijues, të shkruarit është gjithmonë në shërbim të kërkimit dhe të ideve filozofike, kurse në qendër të shqetësimeve të tij është njeriu, i rrahur mes erërave të absurdit dhe revoltës, kundruall një realiteti të hidhur, me kuptim, që qenia njerëzore t’i ikën karakterit negativ, të prezantojë ato vlera që shquhen për vizionin e një botë të freskët dhe të dëlirë, shënjuese për kohën dhe hapësirën.

Lexuesit e admirojnë letërsinë e tij, ndërsa kritika me gjithë këta të parët i detyrohet vlerave dhe mesazhit poetik të kësaj vepre.

Tituj të veprave

Poezi

* Pikë e bardhë ëndrre, Rilindja, Prishtinë, 1983
* Satana në ferr, Fjala, Prishtinë, 1992
* Fytyrë në pergamenë, Rilindja, Prishtinë, 1995
* Psalm arbëror, Rilindja, Prishtinë, 1998
* Sonatë e dhembshurisë, Lidhja e shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2003

Është në botim e sipër përmbledhja me poezi Kambanat e shurdhra Shtëpia botuese Dukagjini, Pejë. Ka përgatitur edhe tri vëllime të tjerë me poezi.

Tregime

* Libri i kujtimeve, Rilindja, Prishtinë, 1987
* Daullet e natës, Rilindja, Prishtinë, 1990
* Vdekja në ëndërr, Rilindja, Prishtinë, 1996
* Magjia e mjegullës, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 1997

* Vajza e trëndafilave, Rozafa, Prishtinë, 2002
* Pallati i Helenës, Prishtinë, 2003

Ka edhe dy libra të gatshmëm për shtyp me tregime.

Romane

* Fundi i zemërimit, Rilindja, Prishtinë, 1997 (Për këtë roman, autorit iu dha
Çmimi letrar si romani më i mirë i vitit i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës më
1997)

* Dashuri në labirint, 2001
Ka të përgatitur për shtyp edhe dy romane, një libër me kritika dhe ese letrare,
si dhe shumë shkrime publicistike.

Poezi nga libri :Satana në ferr

Rileximi

Kur ikën lakuriqët e natës së heshtur
Kam parë shkronja trungut duke hipur,
Palla s'më hëngri për gjarprin e mbytur
Ja, tek rrëzoi diq dhe flet tani shqip.
Dhe sapo u ndezën fjalë që nuk thuhen
Mes universit tim gjeta eshtra dhe gurë,
Po sall dhimje t'ishin prapë do më duhen
Sepse mbi këtë lumë, bëmë dhe një urë.
Mbi epokat e zeza engjëlli seç më zgjoi,
As lamtumirë kujt s'i kam thënë, o Nënë;
Dhe ç'u ngrit kjo erë, s'di dot a kaloi
Vendenisi a hyri qetë apo jo në Ulpianë.
Kështu mbeti çdo vetëtimë duke e ditur
Se rileximi po fillonte fletë me fletë,
Dhe kurrë s'do të humbë asgjë e ndritur,
ç ' trazojnë krrokatjet, Uni do të rrijë i qetë.
Dhe kur lakuriqët e natës ikën nëpër to
Prapë shkronjat lart trungut kanë hipur,
S'më hëngri palla a vdiq gjarpri apo jo
Ja, tek shpërtheu diç dhe flet tani shqip.
ç ' trazojnë krrokatjet, Uni do të rrijë i qetë.
Dhe kur lakuriqët e natës ikën nëpër to
Prapë shkronjat lart trungut kanë hipur,
S'më hëngri palla a vdiq gjarpri apo jo
Ja, tek shpërtheu diç dhe flet tani shqip.

Gjarpri dhe ëndrra

Ultima verba
Kushedi ç'do të bëhet pas nesh,
Ku ikën fjala,
ç'duan tani ëndrrat?
Po trilli i zi ç'i thyen mëkatarët.
Shekujt në udhëtim prush ndezin,
Dikush sikur rri prore në derë të Ferrit
Dhe bën sehir në heshtje,
Satana tek i gjuan engjëjt.
Kafka dhe rrënja ime përshpërisin
Ultima verba *
Sikur duan të heqin llahtarin,
Këtë sa herë e kërkuan martirët.
Koha sërish ikën vetëtimthi,
Dhe vazhdon të qenmen e vet gjer në fund;
ç' dhimbje njëjtë me imagjinatën
Mbi Arbëri klith gjaku, dashuria:
U bëftë drita.
Dy mijë vjet ka që rri vetëm,
Hëna perëndoi në mëngjesin e shkuar,
errësira ish vërtet e hidhur
ç' më shikon pa iluzione
Histori ilire e amshuar...

*Fjala e fundit

Mendime
Ka çaste kur kujtoj lisat, shtëpitë
Më shumë se çfarëdo tjetër në jetë,
Ka çaste kur matem me detin, lartësitë
Dhe marr të ta shkruaj dramën e vërtetë.
Dhe në qoftë se mendon se kjo dhimbje
Kalon shpejt, mes zërash diç vjen prapë
Tashti s'ka hënë, ç'bren kaq shumë ky krimb
Ullinjtë e detit piqen, gjethet era ua hap.
Ja, sërish marr një copë Dheu të Verdhë
Dhe eci midis Sheshit të Ulpianës së lashtë,
Shkel trotuare, imagjinoj retë, lot derdh
E pastaj më rrëmbejnë fusha e lumenj të gjatë.
Dhe ikën Djalli i zi, nata prapë s'qetësohet
Sa një fyell nga larg ndihet, unë mendoj:
A ka shpëtim vargu im përse tani shqetësohet,
A më ndien kush apo mbase kot po ëndërroj?
Në vete, Toka ime, kam ende shumë fuqi,
Nëpër rërë të irnosur të iki me kalë,
Të të mos shqetësoj më nënën, as Ty,
Por t'ia sjell Doruntinën, në fjalë t'i dal.
Elegji ëndrre
ç' është futur në dhomë, a humbi,
S'di sa do të rri, a zgjohet sërish?
Nëse Ti nuk je, ç'ëndërron tjetër njeri
Askush të mos ndiejë,
As të vijë kurrë prapë tek Ti.
Loti ç'të akuzon:a je ti Helena e Trojës,
Te lufton me mua e s'më flet dot
Humb nga unë e sërish më pikëllon.
Nda Lumit të Harrimit qyteza ruan fjalët
Pikërisht aty çdo gjë sikur mposhtet,
Ti as njeh veten, as shpëton nga gënjeshtrat.
çasti tjetër vjen pas ëndrrës dhe ikën
Pas çdo gënjimi makabër që dot nuk heshtet.
Kush tha se vdiç satana
365 ditë përbuze Dheut tënd,
Dhe dashurinë e përmasave pa tufan
Arrite në fund si të mos kishe qenë kurrë.
Dhe zure të lëpish fjalët tua si në Sodomë,
Mos doje të ngriheshe sërish majë olimpi
Përrallën ta godasësh fshehtas
Loti t'i shqyente plagët në mërzi.
A pak ishe e lumtur me gjarpërinjë?
Tani mallkon Gruan e Zezë në stepë,
I druan shkëlqimit në gur, nuk rrëfen Dhiatën,
Mbase mallkon varrin tënd, Satanë.
E në hyrje të kësaj dhome të përmortshme
Me zemër nise të urresh zot e profet,
Ti kot mbase beson,
Mbase ende pështyn në engjëj e demonë.
Po ç't'u desh fjala e zhdukjes në qytet,
A të vërbojë vallë vdekja?
S'ndien vallë se si të therin, nuk dëgjon.
Trupi t'u bë mish i gjallë,
Kufomë e zezë t'u bë, Satanë.
Ndanë pirgut këqyr ca çuditshëm,
Mbase mallkon ende vitet, shekujt.
Kush s'ndjeu vajin tënd labirinteve të Ferrit.

Vetëm këngë

Ka mbetur këtu nga koha ilire
Dhe hyn në çdo shtëpi, tek ecën gjithnjë.
Pastaj pse të këndohet ndryshe
Se në vend të këtyre erërave të tërbuara
Fryn prapë diç e re,
e sigurt për nënat, fëmijët.
Sepse ata e duan Arbërinë përjetësisht,
Hyjnë dhe në botën e tyre reale.
Dhe në të ka vend për të gjithë.
Zëri i qëndron fatit, ëndrrës dhe gjarprit;
Mjafton të ndjesh se ke gjak për truallin.
Vetëm zëri mund të hyjë tek njëri-tjetri,
Zë që sikur lind pas mijëra vjetësh,
oshëtin mbi këtë oazë lulëkuqesh
Gjithmonë për diell të ri,
Dhe Dardaninë e përshkon pathyeshëm.

Heroi i lirisë: Recuiem për Adem Jasharin

...Në ditën kur linde, më 28 Nëntor 1955, edhe në Prekaz ishte Festë e Flamurit.
Dhe ty, babë Shabani të mbulojë me flamurin kuqezi.Ti, atëbotë, nuk e
dije se Kosova ishte e pushtuar, por nga dritaret u shkrepën armë në shenjë të
ditëlindjes. Adem të pagëzuan, i pari, Ademi, emër i Shenjtë, lindje e Shenjtë,
ditë e Shenjtë. Përherë do të shkojmë përpara me këtë emër, larg, duke bërë
gjithçka të mirë për atdheun në këtë botë.

Asaj dite të bekuar familjes Jashari iu shtua dhe ky emër, një emër që më vonë u
bë emblemë e UÇK-së, e lirisë.Pikërisht më 13 maj 1981, kur Prekazi u rrethua
për ta zënë Tahir Mehën, ai trim luftoi me babanë Nebihun gjer në rënie.
Ti, babai Shabani dhe vëllai Hamza shkuat në varrim dhe mbi varrin e tij u betuat se
do të luftonit për çlirimin e vendit.Por, deri në ditën tënde, ndodhen shumë ngjarje,
erdhi ’89-ta, me protesta gjithë popullore. Ti përherë në ballë të tyre.Më 30
janar 1991 policia soldadeske serbe rrethoi Jasharajt, por ti me të tutë qëndrove
dhe i përzure nga trualli yt shekullor. Kush priu në atë rezistencë të paepur? Ti
Adem me vëllezërit dhe prindërit e tu, me gjithë familjen. E gjitha ndodhi për të
parë sa i madh është nderi i shqiptarit kur shkelet oborri i shtëpisë.
Panë gjithçka ata që ishin përreth, ishin të gatshëm të hidheshin në zjarr, por ti
ju the: ka kohë! Vetëm një fjalë jote, ajo fjalë mitologjike i ndali ata. Por, më
26 nëntor 1997 me çetën tënde ua zure pritën hordhive barbare, në Rezallë të
Re, ndërsa më 28 nëntor 1997, në Llaushë me rastin e varrimit të mësuesit Halit
Geci, i vrarë nga forcat serbe, UÇK-ja doli haptas para popullit. Kush qenë ata
trima? Shokët e tu të luftës, po kush tjetër.

Dhe erdhi 22 janari i vitit 1998 kur trojet e tua u rrethuan për së dyti. Ti me
gjithë anëtarët e familjes sulmin ua ktheve me breshëri armësh. Përtej shtëpisë
njeriu s’ka ku të shkojë.Se kush mërmëriti se krisi në Qirez e Likoshan, më 28
shkurt 1998. Ti si Tezeu vrapove i pari me çetën tënde dhe more pjesë në atë
betejë.Dhe sulmi i forcave të mëdha ushtarake e policore serbe prapë deshën
të hyjnë në Prekaz. Mund të kenë qenë dhjetë, njëqind, një mijë, por ti iu bëre
ballë me familjen tënde, me të afërmit e tu dhe me luftëtarë të lirisë.Dhe shumë
vite mund të harrohen, por lufta në Prekaz, më 5, 6 dhe 7 mars e vitit 1999 është
shënuar me germa të arta në historinë më të re të Kosovës. Mbi 50 anëtarë të
familjes tënde ranë në altarin e lirisë. Tani u pa nga e gjithë bota se ti, familja
jote, luftëtarët dhe populli me sakrificën që bënë, janë zotërues të denjë të kësaj
toke.
Kjo Familje e sakrificës, siç e pat quajtur Bernar Kushner, ish-administrator i
Kosovës, ndër të tjera tha: ,, Dhe, sikur të kishte çmim Nobel për liri, atëherë
ai, me siguri, do t’i takonte familjes Jashari”. Por, megjithatë, vetë populli që iu
nderon, është çmimi më i lartë që mund t’i jepet ndokujt. Dhe, ti re për të gjetur
Fitoren. Tani gjithçka është përjetësi...(Iljaz Prokshi)
Floart, 31 janar 2006

Gjithçka për një ëndërr

Në çastin kur kënduan xhelat e parë, më iku ëndrra. Në një cep të kullës së
gurtë, të rrënuar tashmë, jo shumë larg rrugës, e pashë nga dritaret se si përftoi
një korb. Ç’nuk do të jepja të dija përse ishte mbrëmë mbi lagjen time, në ishte
për të mirë apo për të keq. Asaj nate të bekuar ta ndanim pikëllimin me ditën
bashkë, ishte shumë me zor. Pikërisht kur ai fluturoi, m’u kujtuan shëtitjet tek
Fusha e Mollës, ato kujtime që nisën të më përzihen lëmsh një nga një. Është
një sagë e madhe për t’ thënë të gjitha. T’i hedh dosido nuk mundem. T’i fshij
ndiej siklet. A t’i hedh mënjanë apo jo?, thashë me vete. Në dhomë isha fill i
vetëm. Dyshemeja ishte shumë e çrregulluar, nga jashtë ndiheshin vaje të rënda,
pikëlluese. Në këtë farë ëndrre të mbrapshtë m’u përzien të gjitha. Nxora një
letër të shkruaja së paku diçka, por edh dora nuk më bënte. Një poemë të gjatë e
kisha në plan që, në njëfarë mënyre do t’i mbulonte të gjitha dhembjet e njeriut.
As kjo nuk më qetësoi. Si mund të bëhet që vëllai im M., të humbasë aq shpejt
jetën, të ndahet nga ne aq papritur, pa lamtumirë Vajet s’pushonin. Të nesërmen
nuk guxova t’ia rrëfeja askujt ëndrrën, ngaqë të gjitha ishin bërë një realitet. ,,Je
ti që të deshëm aq shumë...je ti apo unë po trilloj?” Ai ishte kthyer dhe heshte në
qoshen e kullës. Nuk bëzante. Një zë më tha: ,,Po buzëqesh”.Unë pyeta: ,,Ai?”
Por nuk mora përgjigje. Çfarë? Çfarë? Lotët më shkonin fytyrës teposhtë, saqë
më dukej se po hiqeshin copa mishi nga trupi im. Dhimbja dhe ëndrra u bënë
njësoj; ishin të pambarim. Një natë e kobshme dhe tejet e mërzitshme, që nuk
mund ta shpjegoj dot kurrë të tërën. As të qetësohem. Nuk do ju bezdis. Gjithë
ëndrra më bëri copë-copë. Megjithatë, vdekja është gjithmonë e vetmuar, ndërsa
dhembjen e ndiejnë të gjithë. Fatkeqësisht ëndrra pas disa ditësh u bë realitet...