Libër që nderon Kosovën dhe gjithë shqiptarinë

Libri monografik, “Bardhësitë e Atdheut” me autor reporterin dhe veteranin e UÇK-së, Afrim Mustafa tashmë ka marrë jehonën dhe është bërë i kërkuar, jo vetëm në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Kosovë Lindore, Mal të Zi, por edhe në vende të ndryshme të botës, kudo ku veprojnë, punojnë dhe jetojnë shqiptarët. Ky është një Libër- Enciklopedi, nga i cili duhet të nxjerrim shumë porosi prej tij”, ka theksuar për mediat e ndryshme elektronike dhe të shkruara njëri nga anëtarët e ekipit këshillëdhënës dhe njëri nga redaktorët e këtij botimi të veçantë, akademik Esat Stavileci

Fitim GASHI

Për here të parë monografia gjithëpërfshirëse me 2200 dëshmorët e luftërave të UÇK-së doli në mars të vitit 2008, me rastin e përvjetorit të rënies së kryekomandantit legjendar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Adem Jashari dhe 52 familjarëve të tij. Autori i librit, Afrim Mustafa nuk e fsheh dot krenarinë dhe respektin që ka, i cili ka shkruar dhe botuar dokumentin e pare dhe të vetmin, në trojet shqiptare dhe në botë me përfshirje të të gjithë dëshmorëve të të tri luftërave heroike e çlirimtare, në Kosovë ( UÇK) në Kosovën Lindore ( UÇPMB ) dhe në Maqedoni- UÇK- Kombëtare. Mustafa, tregon me nder dhe krenari për fillimin e krijimit të këtij botimi enciklopedik, të cilin e ka nisur qysh në frontet e luftës, ku ai ishte reporter i drejtpërdrejtë nga disa vatra dhe vendbanime të Kosovës. Fillimisht, Mustafa rrëfen me modesti për raportet e tij të drejtpërdrejta nga lufta e lavdishme e UÇK-së në Drenicë, përkatësisht nga Prelloci, Likoshani, Qirezi, Gllanasella, Likoci, Dobrosheci e vise të tjera drenicare, ku Mustafa kishte shkuar ndër të parët nga maji i vitit 1998 dhe kishte raportuar për Radiotelevizionin Shqiptar të Tiranës- TVSH, Radio Tiranën, por edhe për media të tjera të huaja, si Dojçe Wele etj.

Në Drenicë ai përmend bashkëpunimin me komandantin e tij, njëri nga themeltarët e të lavdishmes, Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Jakup Nura, aktualisht epror i Forcës së Sigurisë së Kosovës, por edhe bashkëpunimin me Beqir Mehën nga Prekazi, tash dëshmor i kombit, mjekun e luftës, Naim Bardiqi, veprimtarin Behram Hoti, Fitim Sishani, Skënder Gjeli etj. Ndërkaq, në Zonën Operative të Nerodimes, ka raportuar nga veprimtaria luftarake me komandant Bardhin- Qamil Ilazi, i cili ishte komandant i Brigadës 162, “ Agim Bajrami” të UÇK-së. Në rrugëtimin e librit, “ Bardhësitë e Atdheut”, kjo monografi ka përjetuar katër ribotime dhe katër promovime gjatë katër vjetëve të prezantimit për opinionin e gjerë publik. Enciklopedia është promovuar, për here të pare në Ferizaj më 12 qershor 2009, organizuar dhe realizuar nga komuna e Ferizajt dhe kryetari i saj, Bajrush Xhemaili në bashkëpunim me Shoqatën e Familjeve të Dëshmorëve të UÇK-së në nivel të Republikës së Kosovës.

Këtu kanë referuar Xhavit Jashari, kryetar i SHFDUÇK-së të Kosovës, gjeneralmajor Shukri Buja, i cili është redaktor i Librit dhe folës të tjerë. Ndërkaq, kjo dritare e luftërave të UÇK-së për herën e dytë është promovuar në Strugë, më 10 gusht 2010 nën patronazhin e kryetarit të këtij qyteti Ramiz Merko, bashkë me Forumin e Intelektualëve Shqiptarë të këtij vendi buzë liqenit. Promovimi it retë është organizuar dhe realizuar më 28 maj 2011 në Ferizaj nga Universiteti i këtij qyteti,” Humanistika”, ku për “ Bardhësitë e Atdheut” kanë referuar: Gafurr Bytyçi ( SHFDUÇK), dr. Ismail Hasani, rektor i Universitetit “ Humanistika”, komandantët, Abdyl Bajrami- Rremi e Ismail Selmani- Mala, gazetari Cenë Pushkolli, i biri i komandant Bardhit, Besim Ilazi. Promovimi i radhës i Librit të autorit, Afrim Mustafa u mbajt në Shkup, organizuar nga Televizioni i këtij qyteti të lashtë, “ TV ERA” dhe emisioni konaku. Ky emision, udhëhequr nga moderatori i vyeshëm, Fadil Zeqiri u shfaq në nëntor të vitit 2011 dhe kishte arritur shikueshmëri shumë të lartë, gjatë prezantimit të enciklopedisë, “ Bardhësitë e Atdheut”. Kishte pasur shumë thirrje nga shikues të shumtë, jo vetëm nga Shkupi, Kosova e Maqedonia, por edhe nga jashtë, si nga SHBA, Gjermania, Italia e vende të tjera ku depërton Televizioni ERA. Sipas autorit të librit, Afrim Mustafa, monografia, “ Bardhësitë e Atdheut” tashmë ka filluar të përkthehet edhe në anglisht, ndërsa më vonë edhe në gjermanisht, italisht, frëngjisht, turqisht, arabisht dhe në gjuhë të tjera të botës. Autori thekson se, përkthimi i librit nëpër gjuhë të ndryshme të botës është edhe një sukses dhe arritje e madhe për gjithë Kosovën dhe Shqiptarinë, e posaçërisht për vlerat e larta të lavdishme dhe historike të tri lavdive, të cilat përherë i kanë sjellë liri dhe do t’i sjellin krenari të gjithë shqiptarëve, kudo në trojet shqiptare dhe në botë.

Ndërkaq, asistenti i autorit, Bashkim Xhokli, duke treguar për rrugëtimin katërvjeçar të monografisë, “ Bardhësitë e Atdheut”, ka falënderuar veçmas mediat elektronike dhe ato të shkruara në Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, e kudo tjetër për korrektësinë dhe për prezantimin dinjitoz të librit gjithëpërfshirës me 2200 dëshmorët e kombit, “ Bardhësitë e Atdheut” të autorit, reporterit të luftës, Afrim Mustafa. Kryerecensent i enciklopedisë “ Bardhësitë e Atdheut” të Afrim Mustafa është, njëri nga themeltarët e të lavdishmes, Ushtria Çlirimtare e Kosovës , dr. Jakup Krasniqi, aktualisht kryetar i Kuvendit të Republikës së Kosovës. Kryeredaktor i Librit është gjeneralmajori i UÇK-së, Shukri Buja. Ndërkaq, redaktorë recensues dhe redaktorë këshillëdhënës, janë: Akademik Esat Stavileci, Elmi Reçica, Dr. Don Lush Gjergji, gjeneral Kudusi Lama, dr. Sabri Kiçmari, Mr. Shemsi Syla, ndërkaq redaktor letrar i librit, është gazetari, Fitim A. Gashi. Promovimi i radhës i enciklopedisë “ Bardhësitë e Atdheut” do të mbahet në javët në vijim, në Stamboll dhe Bursa të Turqisë, ku kjo vepër gjithëprezantuese do të përkthehet edhe në gjuhën turke.

Një histori e trishtë njerëzore

Ndue Dedaj - Është historia e një njeriu. Sa e zakonshme, aq e pazakontë. Për të nuk ka ndodhur asgjë e vlefshme në këta njëzet vjet të pluralizmit politik shqiptar.

Nuk ka rënë Muri i Berlinit. Nuk është përmbysur diktatura. Ju mund të mos u besoni këtyre radhëve, por 68-vjeçari korçar me emrin Idriz Agolli, banor (informal) i Rrëshenit, ish-i dënuar politik, nuk ka pasaportizim, shtëpi, pension, nuk merr përkrahje sociale. Nuk ka adresë, pasaportë biometrike, kartë identiteti, asgjë që ta bëjë të identifikueshëm si shtetas, qytetar i këtij vendi, për të cilin ai që përplasur dikur në emër të lirisë dhe drejtësisë. Vuante prej shumë vitesh dënimin në Burgun e Spaçit. Pas ‘90-s vërtet doli, por e zuri poshtë diktatura e mbijetesës dhe e mjerimit, sa sot rron duke mbledhur kanoçe për t’i shitur(!) Me fjalë të tjera, vazhdon burgosja e tij në liri, stërkeqja e gjithanshme dhe kjo është e paimagjinueshme.

Do të ishte një gazetar i terrenit, me disponim ndaj problemeve sociale, Gjergj Marku, që do të binte në gjurmët e njeriut të munduar, do të shkruante për të me shqetësim në rrjetet sociale dhe befas do të kishte (pak) njerëz që do të nisnin të bënin atë që nuk e kishin bërë për njëzet vjet, as qeveria, as pushteti vendor, as shoqata e ish të burgosurve politikë, as instituti i integrimit të tyre etj. Për më tepër, në lagjen në periferi ku ai banon, e mbanin për familje rome (ende më keq ky paragjykim!) Njeriu vulnerabël, pra. Që na bën me turp të gjithëve. Shtetin shqiptar që i lejon vetes një “nënshtetësi” të tillë vulnerable në zemër të Europës. Historia është tipike nga ato të agjitacionit dhe propagandës dhe ka ngjarë nga mesi i viteve ‘70. Padi për regjimin e djeshëm, për procesin politik në ngarkim të tij, padi dhe për të sotmen, për braktisjen morale e sociale. Idrizi ishte brigadier në kooperativën e Plasës. I kishin çuar një të dënuar të punonte, i cili bënte nga dy norma në ditë dhe brigadieri nuk kishte si t’ia shkruante, po as t’i hante hakun. Atëherë normat tepër vendosi t’ia kompensonte me ditë pushimi. Kjo bëri të mblidhej urgjent organizata e Partisë, ku ai ishte anëtar. Plasi sherri. Sekretari i Partisë gjithë prepotencë i përmendi teserën i Partisë dhe kaq u desh që njeriu kurajoz t’ia flakte atë në fytyrë. Merret me mend, në këmbim të rebelimit të tij, do të fitonte Spaçin dhe ferrin, 10 vjet dënim politik dhe ca vite të tjera shtesë për kërcënimin që në gjaknxehtësi e sipër i kishte bërë funksionarit partiak. Pasi na i ka thënë të gjitha këto, gazetari Marku, shton: “Ky njeri i thjeshtë, i nëpërkëmbur, është një disident, ai e flaku teserën e Partisë në kohën kur të tjerë, dhe nga këta që kemi sot në qeverisje apo opozitë, e qepnin në xhepin e xhaketës. Është i sëmurë, ka për të bërë dhe një ndërhyrje kirurgjikale, por nuk e di derën e spitalit. Ku është altruizmi këtu? Shoqëria bën sikur nuk e sheh. Aq më tepër politika. Institucionet. Mos harro se ata që kanë dhënë ndihma ditët e fundit, nga 200 euro apo dollarë, janë emigrantë në Itali dhe Amerikë. Më e pakta ai duhej të kishte pensionin si ish-minator. Le pastaj kompensimi si ish i burgosur politik…”



Në emër të dinjitetit të shtetit



Rasti i tij mund të jetë unik, një ish i dënuar politik, pa asnjë përkrahje për njëzet vjet, që nuk ka plotësuar as dokumentet për të marrë këstet e kompensimit. Por Keti Bazhdari, një zonjë shkodrane, që kohët e fundit ka filluar të shihet në forumet e opozitës, si përfaqësuese e shtresës së ish të persekutuarve politikë, ka udhëtuar drejt Mirditës, për në shtëpinë e bashkëvuajtësit të panjohur, duke iu gjendur atij në krah, ku veç të tjerash do t’i premtonte edhe një pension modest prej biznesit të saj në Shkodër, sa të nisë përkujdesja shtetërore. Bashkë me të ka qenë dhe poeti dhe publicisti i njohur, Daut Gumeni, nga Tirana, gjithashtu ish i dënuar politik. Nuk pati ndonjë publicitet kushedi vizita e miqve të largët në banesën nevojtare të Idrizit, thjesht një kamerë e televizionit rajonal “Media plus” (Lezhë), sado që do të ishte e udhës të ishin aty dhe televizionet e Tiranës. Për ta bërë sa më publik rastin e pazakontë, në emër të dinjitetit njerëzor. Në emër të dinjitetit të shtetit. Po dhe për nevojat ekonomike që ky i vuajtur deri në rrënim ka. Nuk duam të politizojmë me këtë rast njerëzor, por ky nuk është vetëm fati i një njeriu, i një familje, ndaj si mund ta marrim në tetor ftesën fatlume për anëtarësim në BE pa bekimin e tij dhe vuajtjemëdhenjve si ai, ish të dënuar ose jo. Projekti-ideja për bërjen muze të ish-burgut të Spaçit është e mirëpritur. Kohët që do vijnë duhet ta prekin ndërgjegjen e prangosur të së djeshmes komuniste. Por ky njeri në mjerim është muze i gjallë, vazhdimi i “Spaçit” në kohën e sotme.

Është e pafalshme që këta njerëz të trajtohen me mëshirë nga ne, kur nuk e lypën atë as para gjyqeve të diktaturës. Dhe ishin aq shumë të tillë, të paepur, disidentë të mirëfilltë, që nganjëherë më kot i kërkojmë me qiri. Ylli Xhaxhika kishte qenë mjek për shumë vite në fshatrat dhe minierat e Mirditës, në vend që të ishte në spitalin qendror në kryeqytet, ndër të paktët studentë shqiptarë që nga studimet në Bashkimin Sovjetik ishte kthyer me titullin “Kandidat i shkencave”. Por kishte qenë ndëshkimi politik i të vëllait ushtarak, poetit të talentuar, Trifon Xhaxhika. Ka mbetur proverbiale thirrja e doktor Yllit drejtuar atij me 1961: “Mbaje kokën lart, vëlla”! Ditën që doktori u nda nga jeta, verën e shkuar, dëgjoje aq shumë vlerësime për të, ama veç ditën e fundit. Kohë më parë iku Gjon Nikollë Deda, një burrë i fisëm nga Jezulli, që kishte qenë dënuar si armik i pushtetit popullor qysh adoleshent, i cili deri ditën e fundit ishte i prirur për të mbjellë farën e mirësisë kudo mes njerëzve. Kështu janë ish-të dënuarit politikë, ikin pa zë, pa kërkuar ndere, favore, çmime, për atë që kanë bërë. Por a e kuptojmë ne të tjerët, të pavuajturit, këtë? A vemi tek ata, sa janë gjallë? A i kemi bërë pjesë të vetes? Shumë vetë mundet që vetëm sot dëgjojnë për një disident si shkrimtari Kin Dushi, ngaqë u bë një veprimtari, dhe ajo me nismën e familjarëve. Nëse në rastin e ish-brigadierit Idriz kemi një rebelim njeriu të zakonshëm që nuk e duron padrejtësinë politike dhe kur ajo i kushton të ardhmen, në rastin e Kin Dushit, Jusuf Vrionit, Lluk Kaçajt, Pano Taçit, Amik Kasoruhos e të tjerë, kemi modelin e ndërgjegjes së kulluar politike që na lipset dhe sot e gjithë e ditën; po dhe ndërgjegjes krijuese, intelektuale, qytetare, kombëtare. Janë ikona që na bëjnë nder të përulemi para tyre në qindvjetorin e shenjtëruar të shtetit shqiptar.

Tranzicioni i ngatërroi keq lëmshat, të drejtat me të padrejtat. Ata nuk u nisën nga i njëjti start në vitet ‘91-‘92. Dikush nxitonte të kafshonte pronat, trojet, fabrikat, arat, kurse ata linin gardhet e hekurt të Spaçit, Qafë-Barit, Burrelit, Ballshit etj. Nuk integrohen duke marrë politika poza para tyre, as duke u premtuar qeveria kompensim që zvarritet pa fund, as duke lexuar mesazhin në celular të ndonjërit sosh kreu i opozitës. Ata guxuan atëherë kur ishte e ndaluar të guxoje. Po sot a ka “burra dheu” që mund ta bëjnë këtë? Në kushte lirie. Jo të lënë partinë e Berishës për të kaluar tek e Topit, apo partinë e Ramës për të kaluar tek e Metës, por t’ua përplasin “teserën” në fytyrë shefave, në kryesitë e partive, në mbledhjet e grupit parlamentar, ku shihet të flasin vetëm liderët. Mos qoftë e thënë. Dhe një arsye më shumë pse duhet ta kthejmë kryet nga disidenca e djeshme, dhe nga ajo më e thjeshta.

***

E teksa dikush ka filluar të trokasë në derën e ish të burgosurit politik në Rrëshen, faleminderit Gjergj, që me leçitjen e historisë së mjerë të këtij njeriu, tregove dhe njëherë se si gazetaria mund të jetë humane dhe shërbyese. Faleminderit Keti, që ia gjete shtëpinë e vuajtjes një bashkëvuajtësi të deheroizuar të kësaj kohe. Faleminderit Suela, Martin dhe Man, që niset nga paratë tuaja të emigracionit për një familje të vobektë. Faleminderit dhe ju fëmijë, që fill pas koncertit artistik të 1 Qershorit, veshur me kostumet popullore siç ishit, shkuat te shtëpia e njeriut Idriz me ca dhurata të vogla, për t’i dhuruar pak nga buzëqeshja e munguar. Për këtë kanë nevoja ata, ish – të persekutuarit politikë dhe jo vetëm ata, por të gjithë njerëzit e shtresat sociale në nevojë, për fytyrën e vërtetë të humanizmit njerëzor e shtetëror.

Historia e trishtë e veteranëve të UÇK-së

Një kirurg i specializuar për zemrën dhe një burrë i guximshëm, që ka punuar në shumë zona të rrezikshme të luftës, përfshirë Izraelin, Kosovën, Timorin Lindor dhe Afganistanin, Jurisevic mbetet emocionalisht i lidhur me vendin tonë. Australiani, rrëfimi i jashtëzakonshëm i të cilit nga lufta e Kosovës u botua në gjuhën shqipe pak javë më parë në librin me titull “Duart e përgjakura’’, përveç përjetimeve të rënda për të cilat shkruan në libër, ndjen se duhet të flasë edhe një të vërtetë në lidhje me Kosovën.



“Historinë e trishtë’’ të veteranëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Që kur është botuar libri në Kosovë, ai ka pranuar shumë mesazhe nga veteranët e luftës, të cilët i rrëfejnë se jetojnë në kushte të rënda, kanë shumë pak të holla për të mbijetuar dhe se jeta e tyre është e tmerrshme në Kosovën e “re’’.

“Veteranët janë të zemëruar që pavarësisht nga miliarda dollarë që janë dhënë për Kosovën gjatë 13 viteve të fundit, ata ende jetojnë në varfëri të skajshme. Ata shohin politikanët, shumë prej të cilëve ishin komandantë të tyre në luftë dhe shumë prej të cilëve nuk u qëndruan pranë në vijën e frontit, që tani shijojnë jetë luksoze me miliona dollarë në zotërim të tyre, ndërsa ata, ushtarët që luftuan trimërisht, vuajnë në varfëri,’’ thotë Jurisevic, i cili është anëtar i Komitetit Ndërkombëtar për të Drejtat Humanitare dhe anëtar i Kryqit të Kuq Australian.

Një rast i posaçëm e trishton më së shumti. Një burrë, 47 vjeç në atë kohë, ishte në frontin e Pashtrikut bashkë me Jurisevic, ku luftoi me trimëri. Ai u kthye në Kosovë, i lindi një fëmijë kur ishte 50 vjeç, dhe prej atëherë nuk mund të sigurojë një punë të qëndrueshme. “Ai shpenzon shumicën e parave duke u përpjekur që të sigurojë trajtim mjekësor për vajzën e tij 9 vjeçare, e cila vuan nga një formë e rëndë e epilepsisë. Për shkak të korrupsionit në sistemin mjekësor, ai nuk mund të vizitojë një neurolog, pasi për këtë nevojiten para, të cilat ai nuk i ka. Ai s’ka para të mjaftueshme për një apartament të mirë e të nxehtë dhe fëmijët e tij jetojnë në të ftohtë dhe vuajtje,’’ rrëfen Jurisevic.

Duke qenë njeri shumë modest, kirurgu australian tregon shkurtazi se i ka dërguar atij para dhe e ka vënë në kontakt me një neurokirurg shqiptaro-amerikan. ‘’Ai është një njeri krenar dhe mund të mos i pëlqejë që të identifikohet, “ shton Jurisevic. Megjithatë ai thotë se i vetëm nuk mund tu ndihmojë veteranëve aq sa do të dëshironte dhe shton se me tërë ato miliarda që ipen për Kosovën, do të duhej që çdo burrë, grua dhe fëmijë të ketë standard të artë të kujdesit shëndetësor.

“Unë jam i zemëruar me faktin se gjatë luftës, si komandantët ashtu edhe mjekët janë treguar frikacakë. Jam i zemëruar edhe më shumë, sepse edhe tani, në kohë paqeje, ata sillen në të njëjtën mënyrë’’, thotë Jurisevic, duke shtuar se në Australi dhe gjetkë, atyre që kanë luftuar për lirinë e vendit u ofrohet mbështetje e veçantë .

“Ne të gjithë luftuam për çlirim. Ne të gjithë luftuam për liri. Luftuam për t'i dhënë fund shtypjes! Po tani luftëtarët tuaj janë të shtypur nga varfëria, pa lirinë për të mbrojtur familjet e tyre nga shtypja që vie nga pabarazia dhe korrupsioni. Për mua ky është një fund shumë i trishtuar i një luftë të trishtë. Kjo gjë më thyen zemrën dhe më mbush me zemërim dhe neveri,” përfundon Jurisevic.

Aranitët

Aranitët libri studimor me autor studiuesin, historianin e shkrimtarin Dhimitër Shuteriqi. “Aranitët” një vepër e rëndësishme për periudhën e Shqipërisë së periudhës së mesjetës, që bën “autopsinë” e një familjeje të fuqishme feudale, duke filluar nga shekulli XI, kohë kur shfaqet për herë të parë në kronikat bizantine dhe deri në vitin 1551, vit kur shuhet edhe pinjolli i fundit, Araniti, nipi i Gjerg Aranitit. Megjithëse për Aranitët kanë shkruar edhe të tjerë historianë më parë, shqiptarë e të huaj, Shuteriqi ka arritur të sjellë një botim mirëfilli shkencor dhe gati shterues, pasi për vite me radhë ka gërmuar në arkiva, ka përmendur qindra toponime dhe ka cituar dhjetëra autorë që kanë studiuar më parë historinë e kësaj familjeje feudale shqiptare me një pushtet dhe shtrirje të jashtëzakonshme. Librin e tij prej 165 faqesh ai e ka konceptuar në dy pjesë. Në të parën ai merret me emrin (Aranit, Komnen, Golem, Topiaj, Shpata etj., të gjithë emrat me të cilët ata dokumentohen apo përmenden), gjenealogjinë dhe nxjerr edhe përfundimet përkatëse, ndërsa në pjesën e dytë sjell një panoramë të zotërimeve të Aranitëve dhe të Aranitisë në vitin 1467.

“Mesjeta shqiptare”, dorëshkrimi i panjohur i Dhimitër Shuteriqit

Prej 10 vitesh eruditi i madh Dhimitër Shuteriqi i mungon botës së të gjallëve. Por nga arkivi i tij i pasur, kohë pas kohe, dalin materiale të reja, dorëshkrime, ditare, shënime të panjohura e krijimtari letrare. Zonja e tij Mynever Shuteriqi, një grua e pasionuar pas letërsisë dhe veprës studimore të të shoqit, prej vitesh punon me ngulm e dashuri të pashoqe për të nxjerrë në dritë thesaret e Shuteriqit.

Kjo datë e sotme, është e veçantë për të. Ka brenda shumë dhimbje, mungesë dhe mall. Sot bëhen plot 10 vjet prej largimit të përheshëm të bashkëshortit të saj, mikut të rrugëtimit të një jete. 10 vjet pa të, ngjan si një hon i thellë mungese e malli. E kjo dallohet qartë në vështrimin e saj dhe në tonin e zërit sa herë e përmend dhe e kujton. Në përpjekjet e gjithhershme për të nxjerrë në dritë veprën e Shuteriqit, këtë herë zonja Mynever na sjell një shkrim të panjohur, të cilin Rilindasi e boton për herë të parë, bën të ditur portali “Shqiptarja”.

Me titullin “Mesjeta shqiptare”, ky shkrim i Shuteriqit është shkruar në korrik të vitit 1977, në Dhërmi dhe trajton konceptin e Mesjetës Shqiptare, që shpesh cilësohet si kohë errësire. A do të mund të kishim Skënderbeun dhe shkëlqimin e tij pa patur diçka që i paraprin? Shuteriqi analizon nga fillesat Mesjetën Shqiptare që nga shteti i parë i 1190, tek principatat e Balshajve apo e Topiajve tek faktet që servirin kërkimet historike mbi Karlin e parë Anzhu që e kishte shpallur veten “Rex Albaniae”, mbi kërkimet e tij vetjake rreth shtetit të parë të 1190 në Gëziq të Mirditës, te librat e parë shqip etj...

Veç këtij studimi me mjaft interes, duke dashur të plotësojmë portretin e tij edhe si poet, e artist sjellim një cikël me poezi që nga fillesat e krijimtarisë së tij poetike deri vitet ’90, sikurse edhe disa skica mjaft interesante, të cilat para pak viteve u ekspozuan në Prishtinë dhe Tiranë, skica kushtuar miqve dhe të njohurve të tij.

Dhimitër Shuteriqi, poeti, prozatori, studiuesi dhe publicisti i njohur lindi në Elbasan, më 26 korrik 1915, në një familje të njohur arsimtarësh patriotë. Studimet e para i kreu në Liceun Francez të Korçës dhe ato të larta, për filozofi e drejtësi, në Grenobel dhe Lyon të Francës. Mori pjesë aktive në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare.

Ka nisur të botojë që prej fillimit të viteve ’30, duke u bërë i njohur në shtypin e kohës si poet dhe publicist. Për një periudhë gati 60-vjeçare, e cila shtrihet deri në ditët e fundit të jetës, iu kushtua intensivisht letërsisë dhe veprimtarisë studimore letrare, albanologjike, historike dhe folklorike.

Si tregimtar, Shuteriqi është autor i disa vëllimeve, midis të tjerash: Fyelli i Marsiasit (1963), Një mal me këngë (1975), Maratonomaku ynë (1977), 60 tregime në një (1978), Kur rend hëna nëpër re (1982), Vërshimet e vjeshtës (1984), Kroje kam et (1977), Buka dhe thika (2002) etj. Një numër i madh i veprave letrare janë përmbledhur nën titullin Vepra, në 9 vëllime, më 1982 dhe 1989.

Vepra e tij e gjerë shkencore iu kushtua rrënjëve të qytetërimit shqiptar, duke u bërë sidomos e njohur me botime të tilla monografike dhe historiografike, si Shkrimet Shqipe 1832-1850 (1965), Historia e letërsisë shqipe, apo përmes hulumtimeve dhe studimeve mbi humanistët shqiptarë, figurat e shquara të Rilindjes, historisë së kulturës kombëtare, folklorit etj. Një pjesë e tyre janë botuar si vepra monografike më vete, shumë të tjera të përmbledhura në vëllime të veçanta.

Dhimitër S. Shuteriqi drejtoi për një kohë të gjatë Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë si kryetar i saj. Ai ishte anëtar i Akademisë së Shkencave që prej themelimit më 1972 dhe një ndër themeluesit e arsimit të lartë shqiptar.

U nda nga jeta më 21 korrik 2003.

Libri me dokumentet e panjohura, Enver Hoxha me shtatë ditëlindje

Enver Hoxha në optikë të re. Është kjo biografia më e fundit për diktatorin, e realizuar në gati 400 faqe nga dr. Vasfi Baruti. Janë fotografi të rralla, dokumentacione origjinale, por edhe referime ndaj studimeve të tjera që janë bërë për jetën dhe veprën e Enver Hoxhës. Por, ashtu siç kuptohet edhe nga titulli, gjithçka në këtë libër vjen në një optikë të re, që i referohet 12 maj 1908–28 nëntor 1944. Autori e nis pikërisht me 12 majin, pasi ajo është data e vërtetë e lindjes së diktatorit, për ta mbyllur me çlirimin e Shqipërisë. Në fakt, kjo periudhë është edhe pjesa më e errët e jetës së Enver Hoxhës, për shkak të dëshmive të munguara dhe dokumenteve të zhdukura nga vetë diktatori gjatë dekadave që ishte në pushtet. Madje, në shumë nga fotografitë apo materialet e tjera të paraqitura në këtë libër, dr. Vasfi Baruti zbulon për herë të parë manipulimet me retushime apo laminime.

E veçanta e këtij libri është se autori nuk bie në përsëritje as të vetes dhe as të të tjerëve. Sa i përket paraqitjes së dokumentacioneve në biografi, autori është treguar taktik dhe praktik, duke i publikuar njëri pas tjetrit sipas viteve, duke nisur që nga fëmijëria. Fillimisht bën një “hyrje në biografi”, ndalet pak te shtëpia e Hoxhatëve, për të kulmuar menjëherë te mashtrimi i Enver Hoxhës me shtatë ditëlindje. Pra, që në nisje libri nis me zbulime të fakteve të reja, për të vijuar me të njëjtin ritëm faqe pas faqeje. Dr.Baruti është zgjeruar edhe në jetën intime të Enver Hoxhës me Nexhmije Xhunglinin dhe përgjithësisht marrëdhëniet e tij me femrat, duke përmendur disa hakmarrje personale të tij. Vepra voluminoze është e redaktuar nga Xhevair Lleshi dhe vjen nën logon e shtëpisë botuese “Eugen”. Ende nuk ka dalë nëpër librari, ndaj gazeta “Panorama” do të sjellë disa nga faktet më interesante të këtij libri. Enver Hoxha rezulton me shtatë ditëlindje. Autori i biografisë, Vasfi Baruti, bën një përqasje të dëshmive të asaj kohe dhe të dokumentacioneve arkivore lidhur me ditën e lindjes së diktatorit. Rezulton se ai ka lindur në çdo stinë; në shkurt, në maj, 2 herë në qershor, në shtator dhe 3 herë në tetor…

Duket si paradoks, por të paktën kështu rezulton në materialet arkivore të hulumtuara nga dr. Vasfi Baruti. Më poshtë, nga biografia “Enver Hoxha në optikë të re”, kemi shkëputur disa nga fragmentet ku flitet se si Enver Hoxha është regjistruar me ditëlindje të ndryshme, nëpër institucione të ndryshme shqiptare dhe të huaja…Enver Hoxha rezulton me shtatë ditëlindje. Ditëlindja e 16 tetorit është publikuar për herë të parë më 4 tetor 1947, në gazetën “Bashkimi”. Ndërsa ditëlindja zyrtare e vërtetë, që dokumentohet në AQSH dhe në Bashkinë e Gjirokastrës më 12 maj 1908. Në Montpelje, Enveri u regjistrua me ditëlindjen 3 tetor. Në foto është pikërisht certifikata e kësaj ditëlindjeje, 3 tetor 1908, me të cilën është regjistruar për t’u shkolluar me arsimin e lartë në Francë. Përgjithësisht, Enver Hoxha ka “luajtur” me ditëlindjen në muajin tetor, duke ndryshuar datat 3, 4, 16 etj., kur në fakt ai ka ardhur në jetë në datën 12 maj 1908. Nuk kuptohet qartë përse Hoxha i ndryshoi kaq shpesh datat e lindjes. (Pjesë nga libri biografik “Enver Hoxha në optikë të re”, me autor Vasfi Baruti) Me shtatë ditëlindje! Në ditët e ceremonisë mortore Enver Hoxha promovohej si prijës që ka “vetëm ditëlindje” dhe që s’ka të ngjashme as në rrëfime biblike. Kaluan afër 20 vjet nga kjo ceremoni përjetësie dhe zbulohet se Enveri ishte me shtatë ditëlindje dhe ato me shtrirje në katër stinët! Në fund të pranverës së 1908-s, më 12 të majit, Hoxhatët gëzoheshin për lindjen e djalit që pagëzohej Enver, lindja regjistrohej në regjistrin e Bashkisë së Gjirokastrës, që gjendet edhe në AQSH me këto identitete: “Regjistri Nr.6, fleta 5. Lagjja: Teqe-Meçite-Hazmurat. Rruga: Koto Hoxha. Enver Hoxha-Halil-Gjylo.

Ditëlindja 12.5.1908.” 12 maji ishte ditëlindja e vërtetë dhe zyrtare e Enverit. Ditëlindja e njohur e 16 tetorit, që kujtohet çdo vit nga ithtarët e familjarët e tij, nuk është regjistruar në asnjë burim zyrtar të Enverit në fëmijërinë e tij. Enveri me shtatë ditëlindje, gjashtë nga të cilat shënuar me dorën e tij dhe pa të ngjashmen e vet. Nuk dihet ditëlindja e tij në regjistrat e shkollave të ulëta në Gjirokastër, por besohet se do të jetë ditëlindja e vërtetë: 12 maji. Në Liceun Francez të Korçës Enveri regjistrohej me dy ditëlindje: 25 dhe 30 qershor. Në universitetin e Montpeljesë regjistrohej me ditëlindjen 3 tetor, dhe me këtë ditëlindje ishte edhe në Bruksel. Kur Enveri vuri kandidaturën për deputet në zgjedhjet e dhjetorit 45’, në biografinë e tij lexohet vetëm vitlindja dhe jo ditëlindja. Në vitin 1946 lexohet ditëlindje e re – ajo e 8 shkurtit.

Albumi Lufta Nacionalçlirimtare, botim i Ministrisë së Mbrojtjes Popullore (1947), Enveri e ka ditëlindjen më 10 shtator. Në kronikën “Udhëtim në rrugën e Komandantit”, 2 tetor ’47. shkruhet: “Më 16 tetor të këtij viti, Komandanti ynë Enver Hoxha mbush plot 39 vjet” dhe ky është informacioni i parë i ditëlindjes së Enverit më 16 tetor. Në gazetën “Bashkimi” të 16 tetorit 47’ ribotohej broshura “Biografi e shkurtër e Enver Hoxhës” dhe që në fillim lexohet: “Më 16 tetor të vjeshtës së dytë të vitit 1908 lindi udhëheqësi i Shqipërisë së re, Enver Hoxha…”. Prej 2 tetorit 1947, ditëlindja zyrtare e Enverit mbeti 16 tetori, që kujtohej në 16 tetorin e çdo viti. Enveri ka edhe pak të ngjashme me Stalinin, i cili ndryshoi ditëlindjen e vitlindjen e vërtetë, ka të ngjashme edhe me Josif Broz (Tito), i cili ishte me pesë ditëlindje dhe ishin shokët e tij të Luftës që ato vite i ndryshojnë ditëlindjen e vërtetë, por që s’dihet arsyeja. Stalini dhe Tito (pseudonim) ditëlindjen e ndryshojnë në moshë madhore, por Enveri e ndryshon në moshë adoleshente e mendja shkon se kishte një arsye të fortë, që normalisht s’e bën kush tjetër. Njëri argument vjen nga Blendi F., biograf i Enverit, që pesë ditëlindjet e tij i shpjegon me “kaosin” që ishte në shoqërinë e kohës dhe është vështirë të kuptohet mania e Enverit të ndryshojë ditëlindjen në ndërvarësi me “kaosin” e kohës: “…Janë me gjasë produkt i kaosit që shoqëronte Shqipërinë në atë kohë”. Argumenti tjetër befasues vjen nga Nexhmije H., pas “eksplorimit’ që bëri në Montpelje më 1977-n, kur i bie në dorë dokumenti i regjistrimit të Enverit në Universitetin e Montpeljesë, me lindje 3 tetor 1908.

Dhe, për të evituar keqkuptimet për këtë ditëlindje të dytë të Enverit, në parathënie të librit “Enver Hoxha, Vite të rinisë”, Nexhmija vjen me argumentin pa lidhje me “kaosin” e kohës: “…Ruheshin regjistrat ku figuronte emri i Enverit me datëlindje 3 tetor 1908, ashtu siç ka pasur të shënuar në pasaportën e atyre viteve, sipas kalendarit ‘alla turka’ dhe që ‘alla frënga’ i bie pikërisht 16 tetor”. E para, 3 tetori sipas kalendarit “alla turka” nuk përkon saktësisht me 16 tetorin. Enveri me kulturë perëndimore ama nebdib e sillet “alla turka”! Cila është ajo forcë që Enverin edhe në Francë e mban mbërthyer me të menduarit “alla turka”! E çfarë argumenti mund të sjellë Nexhmija për gjashtë ditëlindjet e tjera e veçanërisht për ditëlindjen e vërtetë: 12 maj e regjistruar në regjistrin e Bashkisë së Gjirokastrës! Duket se ka qenë praktikë e zakonshme retushimi i fotove të vjetra, të cilat u realizuan gjatë Luftës Nacionalçlirimtare. Vite më vonë, atëherë kur shumë nga personazhet me të cilët ishte fotografuar Enver e Nexhmije u burgosën apo edhe më keq, u pushkatuan, nisi korrigjimi i imazheve. Një ndër këto foto të vjetra është edhe ajo e Enverit me Nexhmijen, që kanë pozuar së bashku me Nako Spirun dhe Omer Nishanin. Fotografia është bërë në natyrë dhe, duke u nisur nga veshjet që ngjajnë deri diku “të mira” për kohën, duket qartë se është realizuar në ndonjë aktivitet. Majtas janë tre shokët, ndërsa në fund vjen Nexhmija me xhaketë dhe pantallona. Duke parë foton nr.1 vihet re se radha e personazheve është kjo: Nako Spiru, Enver Hoxha, Omer Nishani dhe Nexhmije Xhunglini. Ndërsa në foton nr.2, si me “magji” janë zhdukur Nako Spiru e Omer Nishani. Enveri dhe Nexhmija shfaqen ngjitur me njëri-tjetrin, duke eliminuar hapësirën që ishte krijuar më parë nga prania e dy personazheve të tjerë. Pozicioni i tyre dhe veshja mbetet identik me foton nr.1, por nga retushimi stonon mënyra e pozimit dhe kuptohet lehtë që është e përpunuar.

Elsie zbulon Shqipërinë e viteve ’20-ta

“Luftëtarë malësorë, të cilët zbritën në Tiranë, për të mbrotjur qeverinë gjatë kohës që aty ishte Elez Jusufi. Në këtë grup janë bashkuar burra nga 7 fise, të dallueshëm nga modeli i potureve”. Kjo është përmbajtja e një fotografie me autore shkrimtaren amerikane Rose Wilder Lane, e cila gjatë viteve të 20-ta shekullit të kaluar udhëtoi disa herë nëpër hapësirat shqiptare, të cilave ajo, sipas albanologu Robert Elsie, u kushtoi edhe një libër.

Asokohe ajo ishte një shkrimtare best-seller dhe gazetarja më e paguar e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Mund të ishte kënaqur me të ardhurat që nxirrte nga librat apo tregimet që botonte nëpër gazeta, por duket se rehatia nuk bënte për Rose Wilder Lane (1886-1968). Tashmë Amerika nuk e “nxinte” më dhe nisi të kërkojë hapësira të tjera. Autorja e “Little House on the Prairie” dhe gazetarja e San Francisco Bulletin filloi punë për Kryqin e Kuq dhe Ndihmë për Lindjen e Afërt (American Red Cross and Near East Relief). Europa dhe Lindja e Afërt kishin boll materiale për të. E vendosur në zyrën e Kryqit të Kuq në Paris, udhëtoi në Itali, Greqi, Jugosllavi dhe Rose Wilder Lane

Shqipëri. Duket se asgjë nuk do ta mahniste më shumë shkrimtaren e re, e cila jo vetëm do të udhëtonte nëpër Shqipëri, do të takonte personalitete të kohës, por edhe do të shkruante një libër, me titullin “Majat e Shalës”. Nuk i mjaftoi vetëm një rrugëtim nëpër Shqipëri. Ajo u kthye sërish për të mbledhur materiale, për të bërë fotografi, madje edhe për të jetuar përgjithmonë në Shqipëri (çka nuk iu realizua për arsye familjare). E palumtur nga martesa e saj, e dërrmuar nga vdekja e të birit dhe nën depresionin që e çoi në tentativë vetëvrasjeje, Lane e shihte Shqipërinë si vendin ideal për të jetuar. Këto ditë, siç shkruan Panorama, albanologu Robert Elsie ka publikuar në faqen e tij on line disa fotografi të rralla të realizuara nga shkrimtarja amerikane gjatë vizitave në Shqipëri, gjatë viteve ’20.

Fotografitë

Një koleksion jo shumë i madh fotografik, por me një vlerë të jashtëzakonshme dokumentare, historike, por pa dyshim edhe artistike. Gjatë njërit prej rrugëtimit të saj në Shqipëri, ajo shoqërohej nga fotografja Annette Marquis, e cila ka realizuar fotografitë e publikuara nga Elsie. Përmes aparatit të saj fotografik vijnë portretet e burrave të ashpër të veriut, banditëve me mjekra të gjata dhe flokë pakrehur, burra të kuruar të jugut, me fustanella, ura, xhami, fshatare që udhëtojnë kilometra që me natë për të shkuar në treg e për të shitur bulmet. Një pamje e rrallë vjen nga qendra e Tiranës. Pikërisht përpara xhamisë së Et’hem Beut, veç imazheve të zakonshme të fshatarëve të ngarkuar që kanë zbritur në qytet dhe burrave që rrinë te muri i xhamisë dhe që sipas Rose Wilder Lane “bisedojnë për politikë gjithë ditën”, duket edhe një zonjë (apo zonjushë) që ecën përpara xhamisë, e veshur “alla franga” dhe e pambuluar, e cila duket sikur sfidon gratë e ngarkuara që kalojnë pranë saj. Si një shkrimtare e zonja, Lane është kujdesur që fotografitë t’i shoqërojë edhe me diçitura të gjata shpjeguese, ku rrëfehet jo vetëm vendi se ku janë realizuar këto fotografi, por në disa raste edhe me historitë e personazheve, që ajo ka fotografuar.

Udhëtimet në Shqipëri

Sipas albanologut Robert Elsie, shkrimtarja amerikane ishte në një kamp refugjatësh në Shkodër, kur vetëm pak ditë para largimit, një veprimtare tjetër e Kryqit të Kuq Amerikan, Frances Hardy, e bindi të shkonte me të në një ekspeditë në malet e veriut të Shqipërisë, në një udhëtim për të ngritur shkolla. E shoqëruar nga Hardy, Margaret Alexander dhe Rexh Meta, një refugjat dymbëdhjetëvjeçar nga Kosova, i cili kishte humbur prindërit dhe kishte përfunduar në një kamp refugjatësh në Shkodër, ajo nisi rrugëtimin e saj në Shqipëri. Me grupin e udhëtarëve ishte edhe Rrok Perolli, punonjës i Ministrisë së Brendshme, si përkthyes. Një vit më parë, ai kishte qenë i burgosur në Serbi dhe ishte dënuar me vdekje. Ai u arratis dhe arriti të kalonte kufirin për në Shqipëri. Prej këtij udhëtimi ajo shkroi librin “Peaks of Shala, Being a Record of Certain Wanderings among the Hill-tribes of Albania” (Majat e Shalës: përshkrim i disa rrugëve mes fiseve të malësisë së Shqipërisë), Londër 1922. Në vitin 1926, pesë vjet pas udhëtimit të saj në Dukagjin, Lane u kthye në Shqipëri me mikeshën e saj, Helen Dore Boylston dhe me shërbëtoren e tyre franceze, Ivon, me qëllim që të ndërtonin një shtëpi dhe të jetonin përgjithmonë këtu.



Rrëfimi i udhëtimit të tyre me një makinë të tipit Model T Ford, që i dhanë emrin Zenobia, nga Parisi në Tiranë u botua nga William Holtz në librin e tij të botuar në vitin 1983. Për fat të keq, një vit e gjysmë më vonë, ajo u detyrua të kthehej në Amerikë për arsye familjare dhe, pas kësaj, kriza ekonomike e vitit 1929 shkatërroi përfundimisht shpresën e saj për të jetuar në Shqipërinë që donte kaq shumë. Lane vdiq në vitin 1968 në moshën 81-vjeçare, një ditë para nisjes së saj në një udhëtim rreth botës.