Një zë i veçantë në studimet tona për letërsinë

Hasan Grëmi

Vlerësime për monografinë “Dramaturgjia e arbëreshëve të Italisë” e Prof. Dr. Klara Kodrës. Kur më ranë në dorë monografia e fundit e studiueses Klara Kodra, “Dramaturgjia e arbëreshëve të Italisë” në periudhën e Rilindjes (bot. i Akademisë së Shkencave) u befasova për dy gjëra: për llojin e lëvrimit dhe për temën e zgjedhur. Lloji i vështirë i monografisë në një kohë dinamike si e sotmja trajtohet gjithnjë më rrallë, se parapëlqehet shumë eseja. Letërsia e arbëreshëve të Italisë, kjo letërsi e një minoriteti të shkëputur nga toka nënë, lindur në dhe të huaj dhe që megjithatë ushqehet nga trungu i letërsisë shqiptare, ka qenë studiuar shumë dhe prapëseprapë fsheh thellësi të panjohura. Studiuesit tanë s’e kanë ndarë nga letërsia shqiptare, e kanë quajtur pjesë përbërëse të saj, ndërsa italianët s’e kanë integruar asnjëherë në letërsinë e tyre. Edhe studiuesi Robert Elsie e përfshin në “Historinë e letërsisë shqiptare” të viteve të fundit. Në këtë letërsi gjinia më fatkeqe ka qenë dramaturgjia, ndonëse lindi më parë se në Shqipëri dhe ishte që në fillim më e pjekur, një lloj fëmije i parakohshëm, megjithatë u la disi mënjanë nga studiuesit qoftë arbëreshë, qoftë shqiptarë të Shqipërisë për disa arsye. Arsyeja e parë; nga vlera estetike kjo gjini s’e arriti kurrë poezinë, as arbëreshe, as shqiptare të tokës mëmë. Nga ana tjetër, gjinia në fjalë rrallë doli në dritë në shtyp dhe pothuajse asnjëherë nuk doli në skenë. Prandaj, është për t’u përshëndetur nisma e studiueses që e studion për herë të parë në tërësi këtë gjini te disa autorë: tek autori i njohur Santori, te dramaturgu më pak i njohur Bazile, që vdiq i ri, tek autori i madh më tepër i njohur si poet De Rada, së fundi te komediografi Toreli, i vetmi që pati sukses në Itali dhe u pranua nga italianët si autor i tyre. Po vlera njohëse nuk është e vetmja që ka kjo monografi. Në të gjejmë analiza të kujdesshme ideore dhe estetike të dramave, melodramave, tragjedive (më pak komedive), debate me studiues të njohur, krahasime me vepra të letërsisë europiane që trajtuan po ato motive- një lloj sfide nga ana e autorëve arbëreshë, trajtimi i disa subjekteve shtegtues, si tema e fatit të “Sofonisbës” (De Rada) apo të “Ines de Kastros” (Bazile). Autorja ka përfshirë në letërsinë shqiptare edhe vepra të shkruara italisht dhe e argumentoi këtë me afrinë e problemeve të këtyre veprave me tema e probleme të letërsisë arbëreshe dhe shqiptare të asaj kohe me faktin se dygjuhësia ishte një dukuri e pashmangshme për një bashkësi, si ajo arbëreshe me mundësinë e ekzistencës së varianteve arbërisht. Studiuesja ka mendimin e vet orgjinal qoftë për vepra pak të njohura si “Ines de Kastro” e Baziles dhe disa melodramave të Santorit, qoftë për vepra të trajtuara nga studiuesit si “Sofonisba”, “Emira” dhe tani vonë “Neomenia” dhe “Aleks Dukagjini” e Santorit. Studiuesja në fjalë i sheh veprat në unitet midis mesazhit dhe formës ose strukturës. Po ajo e ka të qartë që vlera kryesore një vepre i vjen nga forma si mishërim i gjallë i mesazhit. Prandaj, ajo ia nënshtron veprat një analize të kujdesshme estetike, duke u ndalur te rrjedha e veprimit, personazhet, dialogjet dhe duke u munduar të përcaktojë veçanësinë e çdo vepre dhe të vendosë një farë hierarkie midis tyre. Sigurisht si çdo studiues ajo mund të ketë edhe shfaqje subjektivizmi apo i ndodh të dashurohet pas një vepre dhe një autori, të shfaqi entuziazëm të veçntë, të arrijë në ekzaltim, megjithatë në vepër ka edhe një synim drejt objektivitetit, argumentit shkencor, që shfaqet në debat me studiues të tjerë. Ndonjëherë në këtë punim, që në thelb i takon historisë së letërsisë, ka elementë të kritikës letrare të kuptueshme, meqënëse se studiuesja është edhe kritike, edhe poete. Nganjëherë gjejmë edhe ndonjë përsëritje. Po në thelb kemi të bëjmë me një punim serioz dhe original të karakterit problemor, që depërton në shtigje ku do të ishte për të dëshmuar që të futen edhe studiues të tjerë. Stili është i rrjedhshëm dhe i këndshëm, aty-këtu i gjallëruar nga ndonjë figurë, çka provon që stili shkencor s’duhet të jetë domosdoshmërisht i thatë. Natyrisht do të ishte pa vend që të kapërceheshin caqet e stilit shkencor dhe të kalohej në stil poetik apo eseistik. Kjo monografi mbush një zbrazësirë në studimet tona shkencore dhe ka vlerat e saj të veçanta.

http://floart-press.blogspot.com/2008/09/nj-z-i-veant-n-studimet-tona-pr-letrsin.html?zx=8defc926c98d0771

Vjen në shqip “Antologjia Ballkanike me poezi - Etos”

Vargjet e thurura prej tyre kanë lundruar ndër tallazet e dhjetëra viteve të trazuara, për të riardhur sërish tek ne me freskinë e atij fillimi. E duket se Naim Frashëri, De Rada, Fan Noli, Gjergj Fishta e Lasgush Poradeci vazhdojnë të jenë përsëri përfaqësuesit më të denjë të poezisë shqiptare. Të qenit “kampion” edhe në një botim të ri ndërballkanik i shton më tepër vlerën artit poetik të vargëzuar nga pena shqiptare.

Poezia e gjuhëve të ndryshme të gadishullit vjen në sallën e kinemasë së Qendrës Ndërkombëtare të Kulturës, ku do të promovohet vëllimi në shqip “Antologjia Ballkanike me poezi - Etos”. Paraqitja e antologjisë do të bëhet nga anëtarët e Komisionit kombëtar të Shqipërisë, professor Alfred Uçi, Ymer Çiraku dhe Andrea Zarballa. Janë pikërisht ata, të cilët do të flasin diçka rreth nismës për këtë antologji pune e cila ka nisur 4-5 vite më parë. Është vendosur pikërisht fjala “Etos” se kështu quhej dikur Ballkani i vjetër. Në këtë antologji janë përzgjedhur poezitë më të mira të poetëve ballkanas nga poezia shqipe mund të përmendim, Naim Frashëri me “Bukuria”, “Anës Lumit”; Fishta me “Një lule vjeshte”; De Rada, Fan Noli me “Rend or Maratonomak”, “Anës lumenjve”; Lasgush Poradeci, Migjeni “Sonet pranverore”. Poezia greke paraqitet me Andrea Kalvos, “Dioniso Solomosetj”. Pozia rumune me Emineskun. Poetë nga Bosnje Hercegovina, Bullgaria, Sllavo-Maqedonas. Ky aktivitet organizohet nga Qendra Ndërkombëtare e Kulturës, Ministria e Kulturëes, Lidhja e Shkrimtarëve dhe revista “Greve Anti”.

Njohja me të fshehtat e Migjenit e Poradecit

Leonard Veizi

I janë dashur më shumë se dhjetë vjet punë për të kuptuar se kishte mbledhur shumë nga intimitetet e njerëzve të shquar të Shqipërisë. Me pak punë dhe me mirëkuptimin e Shtëpisë Botuese “Erik”, gazetari i njohur i Televizionit Shqiptar i ka përmbledhur të gjitha historitë e pashkruara në një libër, të titulluar “Jetë paralele”.

Autori i librit, Petro Lati, ka zgjedhur dhjetë prej tyre: Frashërllinjtë, Ernest Koliqi, Lasgush Poradeci, Migjen, Mitrush Kuteli, Sterjo Spasse, Petro Marko, Gjon Shllaku, Dritëro Agolli dhe Ismail Bej Vlorën. Gjatë një interviste për Gazetën “Ballkan” thotë se qoftë si njerëz, si shkrimtarë, apo personalitete të shquara të jetës politike, ata kanë një jetë shumë interesante, sa të bukur aq edhe komplekse; kanë jetuar në periudhat më të vështira të historisë së shqiptarëve, ku gjithnjë ka mbetur i shenjtë e i paprekshëm atdheu i tyre:
Si lindi ideja për të shkruar këtë libër?

Përvoja e gjatë dhe kontaktet e shumta me njerëzit e artit dhe kulturës, direkt me ta apo me pasardhësit e tyre, më kanë dhënë një informacion shumë të madh. Jam njohur me rrethanat kur ata kanë shkruajtur veprat, si dhe me jetën intime gjë e cila ka gjeneruar në krijimtarinë e tyre. Ajo që kam vënë re më ka bërë përshtypje në këto takime është se gjithçka e arritur ka patur shumë sakrificë brenda vetes.

E fillojmë me Lasgush Poradecin...

Kam shkruar një episod interesant me Lasgush Poradecin gjatë periudhës së studimeve në Rumani. Ai jetonte një një kthinë fare të vogël dhe flinte gati në një rogoz. Vazhdonte shkollën, por bënte dhe punë çfardo, me qëllim që të përballonte shpenzimet. E çuditshme ishte se ditëve të shtuna dhe të diela, Lasgush Poradeci vishej si një zotëri i vërtetë dhe shkonte në shtëpitë e të pasurve të Bukureshtit për të dhënë mësime frengjishteje.

Po nga Frashërllinjtë çfarë të reje na sjell ky libër?

Jam tronditur kur kam jam njohur me faktin se Revolucioni i Haxhi Qamilit, bëri që të digjeshin 24 arka me libra, pasuri e Abdyl Frashërit, të cilat i biri, Mit’hati, kishte mundur t’i sillte në Fier nëpërmjet një udhëtimi në det. Po Frashërllinjtë ishin njerëz shumë idealistë në punën e tyre. Fatkeqësia e madhe ishte se familjen e tyre e goditi turbekulozi. Dhe të gjithë ata iu dorëzuan vdekjes ditën e shtunë. Për shuumë kohë, në pjesën tjetër të Frashërllinjve dita e shtunë cilësohej si një “ditë fatale”. Por ka edhe diçka tjetër. Samiut të madh, i cili bëri enciklopedinë e Turqisë, në fund i sekuestruan shtëpinë për shkak të borxheve që kishte. Ndërsa pasardhësit e tyre në Tiranë, në një shtëpi rreth 200 metra larg nga sheshi Avni Rustemi, kanë strehuar çifutë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Letërkëmbimi i tyre ekziston dhe sot në arkivë.

Të vijmë tek themeluesi i shtetit shqiptar?

Hisoria e pasardhësve të Ismail Qemalit është shumë e dhimbshme. Ishte menduar se Ismail Qemali nuk kishte fëmijë, por ai kishte 6 djem dhe 4 vajza. Madje ata ishin mjaft të shkolluar dhe protagonistë në lëvizjen për shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë. Vajzat e tij të martuara në Turqi, pas renies së perandorisë u kthyen në Shqipëri. Ismail Qemali ka shumë trashëgimtarë, jo vetëm Nermin Vlora e cila ka qenë aktive në çështjen shqiptare, por dhe një nga mbesat e tij është një piktore mjaft e njohur në Londër.

Ju keni si personazh të librit edhe Ernest Koliqin?

Ernest Koliqi, përveçse mbetet një shkrimtar i madh, ka kryer dhe një gjest shumë të madh atdhetar. Në vitet 1941-1942 kur ai ishte ministër, bëri të mundur dërgimin në Kosovë e Maqedoni mësues nga Shqipëria, të cilët bënë të mundur hapjen e shkollave shqipe.

Ndërkohë kemi dhe Migjenin?

Kam një rrëfim shumë interesant të një botuesi ndër të fundit bashkëkohës të Fishtës, që njihte dhe Migjenin. Ai më tregoi: Një ditë Migjeni po kalonte para meje dhe At Gjergj Fishtës. Unë shpreha disa fjalë pakënaqësie, sepse s’më pëlqente fryma e tij antifetare. Për habinë time, at Fishta, pa shfaqur asnjë lloj paragjykimi u shpreh: “Le të shkruajë, duket djalë me talent, asht’ i ri!”

Një libër me aspekte të panjohura

Vëllimi “Jetë paralele” shfaq shumë aspekte të panjohura, të pathëna apo të anashkaluara më parë, fakte, që nuk janë përdorur si kurthe të jetës së tyre, por si dëshmi të mëdha dhe si përvoja jetësore që i kanë shërbyer, në mënyrën e vet historisë dhe kulturës sonë. Të gjitha këto, gazetari i mirënjohur i Televizionit Publik Shqiptar, Petro Lati, i cili prej shumë vitesh është marrë me individualitete të njohura të popullit tonë, ka ditur me mjeshtëri t’i përcjellë tek lexuesi si një rrëfim të bukur artistik. Sigurisht, ai ka shfrytëzuar më së miri botimet monografike, intervista me studiues të ndryshëm dhe, mbi gjithçka, bashkëbisedimet e shumta që ka patur me ta apo pasardhësit e tyre.

Jeta përmes publikes dhe personales

Të gjithë njerëzit, sidomos të mëdhenjtë, jetojnë përmes publikes dhe personales. Këtë të fundit ata e shpesh mundohen ta “mbajnë për vete”, ndonëse ajo ndikon fort në veprën e tyre. Kjo është edhe arsyeja përse libri është quajtur “Jetë paralele”. Libri u jep përgjigje shumë pyetjeve, që i lindin lexuesit dhe në veçanti nxënësve, studentëve e mësuesve, të cilët duke lexuar do të kuptojnë më mirë krijimtarinë, sipas postulatit të njohur: “Më jepni një ngjarje, të shkruaj një roman”. Libri që i afrohet lexuesit, shprehur në mënyrë modeste është “diçka më shumë” se njohuritë e deritanishme për figura të shquara të historisë dhe kulturës sonë kombëtare. Togfjalëshi, “diçka më shumë” nënkupton fakte, dokumente, dëshmi, ngjarje, të cilat e bëjnë më të plotë dhe më interesante krijimtarinë e tyre, si dhe rethanat në të cilat ajo është krijuar.

Asaj nate jetova me Migjenin

Hasan Gremi

Përjetim letrar


…Sonte është natë. Qielli mbi qytetin tim, Tiranën, është i kthjellët, me pak re dhe hëna vjen pak e ngenë, siç është në këtë natë vjeshte, herë fshihet e herë nxjerrë vetullën e saj në re mbi strehën e kapelës së Dajtit. Në shtëpi, pas diskutimesh herë të zjarrta, herë të qeta me gruan dhe vajzën, vijnë e bëhen tek-tuk me ndonjë fjalë të vetme, se lodhja nga punët e ditës, u ulet mbi qepalla të syve dhe ato shkojnë për të fjetur. Gjithçka bie në qetësi. I hedh një vështrim bibliotekës. Më shkrepi një dëshirë që sonte të ndaja me ju, të dashur lexues të vegjël, disa mendime për poetin e talentuar Migjenin, pa hyrë në analiza të thella, do të shohim si kërkohet e bukura në letërsi, ajo që të krijon një situatë të veçantë shpirtërore dhe të bën të ndjeshëm ndaj çdo gjëje që të rrethon, Këtë do ta gjejmë të shprehur te shkrimtarët tanë, te Mjeda, Fishta, Naimi, Çajupi, Asdreni,Lasgushi e shumë të tjerë, po ne do të ndalemi te poeti që theksuam më lart, që ta nderojmë me rastin e 100 vjetorit të lindjes.
Vë përpara librin e tij me poezi e prozë, me fotografi, kur ka qenë i ri, në seminarin e Manastirit, në Pukë e Vrakë me shokë e mësues i rrethuar nga nxënësit e vet, në Itali pak kohë para se të mbyllte sytë, kur shkroi “Nën flamujt e melankolisë”…
Tani, natën, në vetmi, ndërsa në qytet dëgjohet ulërima e lodhur e ndonjë makine që kthehet nga rrugë e largët dhe sirenat e urgjencave që rrinë syçelë natën, që rrëshqasin me shpejtësi mbi asfaltin e butë.. Ndërsa unë shfletoj librin e Migjenit nën dritën e një abazhuri dhe kërkoj të bukurën në mendimet e thella të poetit, që qëndroi i paepur deri në ditët e fundit të jetës së shkurtër, pa iu ndarë krijimtarisë letrare. Dhe këtë e gjejmë tek e vërteta e hidhur që ai pasqyroi, te sinqeriteti i një zemre të ndjeshme, te fuqia e mendimit. Ndal sytë mbi poemën e mjerimit, që më trondit! Sa mjerim ka në çdo kohë?! Ai shikonte thellë prapa atyre gjërave të sipërfaqshme dhe nuk donte t’i ngushëllonte kot dhe t’i vinte në gjumë njerëzit, viktimat e varfërisë. Bashkë le të kuptojmë vargun: …“mëshirë, bijë basdartë e etënve dinakë!”…., ose vargje të tjerë: “Mjerimi asht nji njollë e pashlyer / Në ballë të njerëzimit që kalon nëpër shekuj / Dhe ket njollë kurrë nuk asht e mundshme / Ta shlyejnë paçavrat që zunë myk ndër tempuj!/
Sa i fortë mendimi i poetit, pa zbukurime, pa fjalë tingëlluese, po që të mbërthejnë në shpirt! Po, ku e gjejmë të bukurën? Te “Zeneli” që pyeste pse është e vogël në hartë Shqipëria, te ai që shiste qymyr, te “Moll’ e ndalume”, te “Bukuria që vret“! E, këtë realitet të rëndë, të asaj kohe, ai na i paraqiti me një mjeshtëri të rrallë artistike, se ndërtoi figurën letrare me forcën shprehëse të fjalës së bukur shqipe, që na i bëjnë të prekshëm në përjetimin tonë atë dramë të rëndë të jetës.
Migjeni kishte lexuar shumë, po shkruante jo nga librat, po nga jeta, me fjalë tronditëse. Ai e jetonte shpirtërisht “dhimën” e luleve të vocërr apo të atyre vocërrakëve që dimri i egër i ktheu në statuja të akullta të varfërisë, të atij që shiste qymyr, se koha ata njerëz i kishte harruar, Po vocërrakët te mësuesi i tyre gjetën dashurinë e sinqertë njerëzore.
Përballë këtij realiteti, shpirti i poetit me ndjeshmëri të lartë njerëzore shpërthen me sarkazmin e hidhur, duke drejtuar grushtin …”një grusht malit me ja ngjesh”… ndaj shkaktarëve të kësaj drame të rëndë shoqërore
Ndonëse rrahën në shpirtin e tij të vrarë, edhe flamuj trishtimi, po ai nuk e dha veten gjer në ditët e fundit të jetës së shkurtër që pati. Kështu ai mbeti për ne të gjithë sot e për ata që do të vijnë një pishtar që do të ndizej në errësirë për t’u qëndruar pranë njerëzve, që t’u ndriçonte rrugën e ndryshimit atyre që dridheshin nga të ftohtit, që mjerimi i shpinte edhe në ç’thurje morale. A nuk ndodhin edhe sot dukuri të tilla?!
Ai e shkriu jetën e tij që t’u sillte njerëzve pakëz lumturi, t’u thoshte ca të vërteta, po edhe shpresë në poezinë ,“Nën flamujt e melankolisë”, që e shkroi ditët e fundit të jetës.
Po e mbyll shkrimin tim me optimizmin e Migjenit që shprehet në vargjet e poezisë cituar më lart, ju ftoj edhe juve vogëlush. t’i lexojmë bashkë, pa zë, ashtu si po i lexoj në dhomën time …”dhe pranvera erdhi / nëpër fytyrat tona rrëshqiti një gëzim / Dhe ndër zemrat tona ngrehi një fole / E një jetë e bukur, e një jetë e re / Me dëshira të shumta po buzëqesh në lulëzim”…
Ne gëzohemi që kemi poetë të tillë se na bëjnë të pavdekshëm si komb dhe do të mbetemi përherë krenarë për kulturën tonë kombëtare dhe bukurinë e fjalës shqipe.

Tregim Babagjyshi i Vititi të Ri

Hasan Gremi

Ditët e dhjetorit në Tiranë janë të shkurtëra dhe shpesh të mbushura me re që nxitojnë në drejtime të ndryshme dhe, herë- herë mbështjellin majën e Dajtit me një kapuç të hirtë, pastaj vrapojnë në horizontin mbi kryeqytet duke e ngjyrosur atë herë në gri të çelët, e herë më të errët. Nuk vonojnë dhe pikat e shiut që përplasen furishëm mbi çatitë e shtëpive, xhamat e dyqaneve dhe mbi rrugë. Dikush nga kalimtarët struket nën ndonjë strehë, e dikush ecën i mbrojtur nga çadra. Herë pas here, kjo cohë e ngjyrosur e qiellit griset nga një dorë e padukshne gjigante dhe shigjetat e zjarrta të diellit ndriçojnë qytetin e lagur.
Mbrëmjeve qyteti vesh rroben shumëngjyrëshe të festave të fundvitit. Nëpër rrugë vërshojnë lumë njerzish që vizitojnë supermarketet apo butiqet për të kënaqur njerëzit e tyre të dashur me dhurata për Krushtlindje apo për Vitin e Ri. Kurse fëmijëve u rrëshqet një ngazëllim i lehtë nëpër fytyrë, teksa marrin nëpër duar dhuratat e gjedhura. Këtë gëzim e ndjen edhe Aldriti tetëvjeçar që ka dalë me mamin e vet Erëmirën, për t’i blerë dhuratë për ditëlindje babi, Dritanit, të cilin e pret t’i vijë këto ditë nga emigracuoni për festat e fundvitit. Atë e ka marrë malli shumë për të atin, se ka një vit pa e parë. Ecnin me mamin prej dore përpara vitrinave verbuese, kalojnë sheshin “Skënderbej” që llamburit nga figurat e shumta, që krijojnë dritat e fasadave të ndërtesave që e rrethojnë. I hedhin një sy pemës së Vitit të Ri, e cila ngrihet shtatëlartë në qendër mbuluar nga mijëra xixëllimash të dritave shumëngjyrëshe dhe vazhdojnë rrugën për nga qendra e re tregtare, që sapo është hapur. Mban të ëmën prej dore dhe mendon për dhuratën, me të cilën do që ta kënaqë babin, prandaj ai s’ pushon duke i thënë asaj:
- Mami, dhuratën do t’ia zgjedh vetë babit. Do të marrë më të bukurën, - dhe sytë i shkëlqenin nga një ngazëllim i brendshëm.
- Mirë, shpirt!- përgjigjej e heshtur e ëma.
Hyjnë në qendrën e re tregtare ku hapësirat e mëdha të saj janë mbushur me gjithfarë mallrash. Vështrojnë nga çdo anë, po sytë e vogëlushit mbetën te një këmishë bashkë me gravatën që shkëlqenin në ndriçimim verbues.
- Këtë mami, këtë, - tregoi ai me gisht.
E ëma nuk ia prishi djalit, po i tha shitëses që t’ia paketonte. Kur shitësja po e paketonte, atij nuk iu durua pa i thënë:
- Teta, ma paketo bukur, se e dua për babin!
- Ta paketon teta bukur, që ta kënaqësh babin!- ia ktheu ajo me një buzëqeshje të lehtë përkëdhelëse dhe, duke i dhënë pakon, e uroi:
- Ta gëzojë babai!
Ecte i gëzuar rrugës për në shtëpi, me pako në dorë dhe i thoshte të ëmës:
- Mami! Mbushe tavolinën me gjellë e ëmbëlsira që i pëlqejnë babit. Dhuratës do t’i vë edhe një kartolinë urimi. Do ta shkruaj bukur. Më pas do t’i vendos në tavolinë.
- Patjetër, zogu i mamit. Do ta rregullojë sa më bukur tavolinën dhe bashkë me dhuratën do t’i japim edhe buqetën me lule, - dhe dy pika lot i rrëshqitën nëpër faqe, nga gëzimi apo se i biri ndjente shumë mungesën e të atit, ose të dyja bashkë.
- Po ne kur do të shkojmë atje ku punon babi?- pyeti vogëlushi duke mehur zërin, kur pa të ëmën pak të brengosur. Heshti deri sa arritën në shtëpi. Tani fantazia i fluturonte në vizitat e shumta që do të bënte me të atin. Pas pak u ulën për të ngrënë darkë, po atij s’i rrihej pa folur. Kështu bisedat sa vinin e shtoheshin. Në çast zilja e telefonit i ndërpreu të folurat. Ai fluturoi menjëherë te receptori dhe, sa dëgjoi zërin, thirri:
- Babi, babi! Hajde, më ka marrë malli!Po të presim! E kemi rregulluar shtëpinë bukur, - dhe kështu nëpër tel vërshonin pyetje pas pyetjesh.
Pastaj telefonin ia kaloi të ëmës, e cila e pyeti për shëndetin dhe i tha se djali dhe ajo ishin mirë, po për të kishin merak. Ai i dha lajmin e gëzuar se të premten do të vinte me avionin “Alitalia” që mbrrinte në Rinas në orën 1445. Ky ishte një lajm që e bëri vogëlushin të hidhej përpjetë duke thirrur me të madhe : “Pasnesër vjen babi! Babi im!Do rri me babin! Babi do më sjellë gjëra të bukura!”. Kështu ai nuk pushonte së thirruri duke u hedhur si ketër nëpër kuzhinë. E ëma e shikonte dhe nëpër buzë i endej një nënqeshje e lehtë. Pastaj ai tha:
- Mami! Do të shkojmë bashkë ta presim në aeroport. Është i lodhur nga rruga e largët..
- Patjetër!- iu përgjigj ajo, - vjen me dy aviona.
-Pse me dy mami?
-Udhëton nga Brukseli në Milano dhe nga Milano në Rinas.
…Mbrëmja e së nesërmes erdhi shpejt dhe Dritani atje larg, në dhomën e vet, ku rrinte me qera, po sistemonte pakot e shumta nëpër valixhe, të cilat mezi po i mbyllte. Kurse, për djalin mori një Babonatalia të madh, gati sa vetë Aldriti, me bateri që ecte dhe fliste. “Me këtë do të kënaqet duke luajtur”, - mendoi ai. E vendosi atë me kujdes në një valixhe të veçantë. E mbylli dhe çelësat i futi në xhepin e vogël të xhaketës. Kontrolloi edhe një herë, se mos kishte harruar ndonjë gjë pa marrë dhe, pasi u sigurua se të gjitha i kishte vënë nëpër valixhe, u shtri të merrte një sy gjumë, sepse nesër do të nisej herët me taksi në aeroport. Në mugëtirën e mëngjesit të akullt, të aeroportit të Brukselit, hipi në avion dhe u nis drejt Milanos. Mendonte djalin, gruan, donte t’i shkonte sa më shpejt. Hapsira gri, që shikonte nga dritarja e avionit, i fuste drithma në shpirt. Nuk e kishte ngrohtësinë e vendit të vet. Kur dielli po ngjitej në horizont, avioni u ul në aeroportin e zhurmshëm të Milanos. Dukej si rrëmujë, por secili gjente drejtimin e duhur. Sa zbriti, Dritani u drejtua nga monitorët e shumtë për të parë orarin e linjës së Tiranës. Sa gjeti emrin, diçka të ngrohtë ndjeu, po duhet të priste ca. U ul në ndenjëset e ambjentit. Koha i dukej sikur s’ecte. Piu një kafe, po prapë koha s’po afrohej. Bëri si bëri, u ul prapë dhe mendja i fluturonte në qytetin e lindjes. Zëri i megafonëve, që lajmëronin udhëtarët e Tiranës të përgatiteshin, se "Alitalia“ do të nisej, e shkundi nga mendimet. Rrëmbeu bagazhet dhe u drejtua nga kontrolli. Kur avioni u shkëput nga toka dhe mori kursin drejt Tiranës, i dukej sikur krahët e avionit i lëvizte ai...
Aldriti me mamin prisnin në Rinas dhe shpesh dilnin jashtë ambjentëve të pritjes dhe të dy shikonin tej në lagësi horizontin, se mos dallonin ndonjë avion. Asgjë s’ dukej. Ora po afronte, vogëlushit po i shtoheshin ankthet. Duke parë me vëmendje ai dalloi një si shpend të vogël në largësi që po afrohej. “Shikoje mami, shikoje! Po vjen!”. Dhe trupi i shpendit metalik po bëhej gjithnjë e më i madh, i shoqëruar nga bubullima e një zhurme që po bëhej edhe më shurdhuese. Avioni mori kursin, u ul dhe vrapin e ndali në drejtimin e duhur. U grumbulluan njerëz në dalje që prisnin të afërmit e tyre. Midis vargut që po dilnin nga kontrolli, Aldriti dalloi të atin. Nuk iu durua, thirri: “Babi, babi”! Vrapoi drejt tij, iu hodh në qafë dhe me këmbët e vogla e shtërngoi fort pas trupit të vet. Nuk pushonin së puthuri njeri-tjetrin. Pastaj e lëshoi dhe përqafoi të shoqen. Aldriti i kishte kapur të dy nga mesi dhe i shtërngonte rreth vetes. Ngarkuan bagazhin në një taksi dhe u nisën drejt shtëpisë. Në shtëpi biseda rridhte e ngrohtë e plot mall. Pyetjet nuk i linin radhë njera – tjetrës. Pasi u çmallën, i ati afroi valixhet dhe i hapi me radhë. Në fillim nxori gjërat që kushte blerë për të birin, ia vinte përpara. Ato ishin shumë, sa vogëlushi s’po i dallone se çfarë ishin. Vazhdoi me ato që kishte sjellë për të shoqen. Më pas me dhuratat që kishte marrë për të afërmit. Njera nga valixhet nuk u hap. Kurreshtja nuk e la vogëlushin të mos pyeste:
- Po këtë babi?- prekte ai valixhen.
- Një ditë tjetë, të keqen babi!
Në korridor diçka bisedoi me të shoqen dhe ajo e mori atë, e vuri në një cep të dhomës së gjumit.
Të tre ishin tepër të gëzuar se ishin bashkë pas një viti. Ditën tjetër shkuan për vizitë te gjyshërit. Çuan edhe dhuratat. Një ditë më pas shkuan te tezja, po Aldriti nuk shkoi, se e kishte lënë me shokët të luanin. Mbeti vetëm në shtëpi. Kërshëria për valixhen e pahapur e brente. Mendonte: "Pse nuk e hapi babi“? U mundua po dryni ishte i pabindur. Nuk hapej. Kontrolloi nëpër sirtarë, asgjë. Në letrën e bardhë te njeri sirtar që kishte shtruar e ëma për të mbajtur sendet pastër, dalloi diçka poshtë që ia prishte rrafsinën asaj. Ngriti cepin e letrës dhe një palë çelësa të vegjël shkëlqyen. I mori dhe provoi të hapte valixhen. Ajo u hap. Rrufe hapi pakon dhe u mahnit. Në të qendronte shtrirë një goxha plak i Vititi të Ri. E rrëmbeu dhe e vuri në këmbë. Lëvizi një çelës që ishte prapa dhe Babonatalia filloi të ecte duke folur. Aldriti u ngazëllye nga kjo dhuratë e rrallë që i kishte sjellë i ati. Mori pakon bosh e gatiti dhe e futi në valixhe dhe, pasi e mbylli me çelës, i vuri ata në sirtar dhe valixhen atje ku ishte. Kurse plakun e Vitit të Ri e vuri prapa palltove të mëdha që vareshin në garderbë dhe visheshin rrallë. E fshehu mirë që të mos dukej. Natën tjetër erdhi festa e madhe, e ditëlindjes të atit dhe e Vitit të Ri. Ndezi dritat e pemës që e kishte zbukuruar më parë, ndihmoi mamin për të shtruar tavolinën. Kur gjithçka ishte vendosur në tavolinë, u ulën dhe festa filloi me urimin për Dritanin. Vogëlushi u ngrit me mamin. Ajo mori lulet, kurse ai dhuraën me kartolinën. Ia dhanë Dritanit, e përqafuan dhe e uruan. Atij i ranë lotë nga gëzimi.Pas pak u ngrit edhe ai. Shkoi te sirtari, mori çelësat dhe hapi valixhen që kishin lënë mënjëanë. U shtang, kur pa pakon bosh. Thirri të shoqen. Ajo hapi gojën përgjysëm, nxori një “uaaa!” pa zë të fortë, që të mos dëgjonte i biri dhe me zë të ulët i tha:
- Mos e ke harruar në dhomë ku rrije?
- Jo!- u përgjigj i sigurt ai,- dhe në mendje i shkoi te ajo dhomë , në atë vend të ftohtë, se mos e kishte harruar në ndonjë cep të saj atë Babagjysh, që e kishte blerë me aq qejf për të birin, dhe ai, tashmë qendronte i vetëm në atë errësirë të akullt. Heshti, pastaj vazhdoi prapë,- jo, e vendosa me këto duar në valixhe.
- Mos janë ngatërruar në avion, - vazhdoi e shoqja gati me lotë në sy.
Pasiguria qendronte pezull, e pazgjidhshme përpara tyre.Të brengosur u ulën prapë në tavolinë, po gëzimi i festës u pre në mes. Hareja u fashit, gjithçka përrreth tavolinës sikur ngriu. Atëherë vogëlushi nuk duroi më, u ngrit dhe, pa folur, shkoi atje, ku kishte fshehur Babagjyshin, e mori, takoi butonin dhe, duke e mbajtur prej dore të dy po hynin në kuzhinë duke folur, po zëri i Aldritit ishte më i forte se ai i Babonatalies: “Erdhi Babaghyshi i Vitit të Ri! Ja, po hynë në shtëpinë tonë”!
Nga e papritura prindërve u shpërtheu një gaz i paparë. Dritanit nuk iu durua, u çua, kapi të birin, e ngriti në krah duke thënë: “Ah kolopuçi babit, kolopuç! Në vend të të bënim ne suprizë, na bëre ti”!
Puthi të birin dhe festa u bë më e hareshme.

Hasan Gremi --Jul Variboba, i rizbuluar

Kritikë mbi monografinë e Prof. Dr. Klara Kodrës për poetin arbëresh

Pas vëllimit me studime për letërsinë e Rilindjes “Rrënjët e lisit”, studiuesja e njohur e letërsisë arbëreshe Prof. Dr. Klara Kodra na befason me një monografi që i kushtohet poetit të parë të mirëfilltë të letërsisë së vjetër shqipe, priftit arbëresh nga Kalabria, Jul Variboba.

Mund të thuhet se kjo vepër është e para monografi me karakter integral që i kushtohet këtij poeti i cili nxori në dritë të parën vepër artistike të letërsisë arbëreshe dhe shqiptare, duke kaluar nga letërsia didaktike-fetare me vlera më tepër patriotike, gjuhësore, historike te letërsia artistike.

Është e vërtetë që ekziston një studim monografik i shkurtër mbi këtë poet nga studiuesi arbëresh Xhuzepe Ferrari, po në të trajtohen vetem pak nga problemet që lidhen me autorin në fjalë dhe me veprën e tij, dhe mungon një analizë e detajuar e formës së kësaj vepre.

Variboba u përket atyre autorëve që herë janë himnizuar dhe, herë të tjera nënvleftësuar apo sulmuar nga studiuesit. Shkenca sociologjike e gjysëm shekullit të diktaturës nuk e ka mohuar, siç bën me të tjerë, po e ka quajtur fetar karakterin e veprës së tij si kufizim të rëndësishëm të mesazhit dhe, ndonëse ia ka pranuar vlerat estetike, nuk është ndalur shumë tek ato,



Prof.dr.Klara Kodra 


Me veprën e Varibobës janë marrë shumë studiues shqiptarë, të diasporës dhe të huaj dhe kanë dhënë mendime nga më të ndryshmet.

Tani së fundi studiuesit Fortino dhe Belmonte që kanë pasur meritën e botimeve kritike në nivele bashkëkohore europiane të poemës së këtij autori, kanë shprehur vëzhgime origjinale për vlerën e kësaj vepre.

Autorja e monografisë që kemi në dorë, e vlerëson punën e paraardhësve të vet, por përpiqet të shprehë qëndrimin e vet personal dhe origjinal, duke debatuar me palët kur është nevoja, me mendimin e studiuesve të tjerë apo duke i mbështetur dhe shtjelluar.

Kjo monografi i ka vënë për detyrë vetes të zgjidhë disa nga problemet kyçe që lidhen me veprën e këtij autori : a është ai poet i vërtetë apo jo në bazë të kriteri të literalitetit, domethënë të vlerësimit estetik, a i takon letërsisë artistike apo është në nivelin e kengëtarit popullor si pretendon ndonjë studiues, a është vepra e tij “Gjella e Shën Mërisë Virgjër?”, (Jeta e Shën Mërisë Virgjër) poemë a cikël këngësh? Cilat burime pati? Sa u ndikua ai? Në se qendron vlera estetike e veprës së tij?

Ç’vend zë Variboba në letërsinë arbëreshe dhe shqipe? Cilat botime të veprës së tij, pas të parit të botuar në gjallje të poetit mund të quhen besnike ndaj origjinalit dhe mbështeten në kritere të mirëfillta shkencore?

Pyetje jo të pakta dhe jo të lehta për t’u dhënë përgjigje, të cilave megjithatë studiuesja u jep disa përgjigje të vetat që përpiqet t’i afrojë sa më tepër të jetë e mundur me objektivitetin shkencor.
Monografia shtjellon idenë që, ndonëse tema e kësaj vepre është në thelb fetare, çka paraqiste një rrezik për didaktizëm e thatësi, niveli i saj estetik është i lartë; poema spikat për lirizmin e vet të çiltër, ngohtësinë njerëzore dhe mjeshtërinë psikologjike në vizatimin e personazheve. Sipas studiueses vepra mund të konkurojë me disa krijime të tjera me këtë temë nga më të mirat e letërsisë italiane.

Monografia synon të zgjidhë edhe problemin e tipologjisë si vepër që e përkufizon si poemë dhe jo si cikël këngësh, duke sjellë për këtë pohim të sajin argumenta të reja në krahasim me studiuesit paraardhës.

Klara Kodra ndalet edhe mbi marrëdhëniet e Varibobës me poezinë popullore duke polemizuar me ndonjë studiues që e quan poetin folklorizant.

Studiuesja flet edhe për burimet e tjera të veprës; Biblën që shërben si paratekst, ungjijtë apokrifë dhe ligjëratat e ndryshme fetare që përpunohen të gjitha nga Variboba në mënyrë krijuese, poezinë popullore arbëreshe, ndikimi i së cilës mbi poetin ka qenë relativisht pak i studiuar ( në monografi shtrohet edhe çështja e ndikimit të mundshëm të letërsisë baroke), poezinë e kultivuar italiane, poezinë popullore italiane. Mbi folklorin kalabrez autorja ndalet pak ngaqë do të duheshin hulumtime të mëtejshme, për të cilat e kanë penguar faktori objektivë.

Në monografi bëhet një krahasim midis botimeve të ndryshme të poemës. Shihet në mënyrë kritike botimi i Librandit, gabimi i të cilit në paraqitjen e strukturës (ndarja e gabuar në dy pjesë) së poemës, ka ngatërruar studiues të ndryshëm, dhe vlerësohen së tepërmi botimet kritike të Fortinos dhe Belmontes.
Në monografi shtrohet problemi i një iluminizmi të mundshëm të Varibobës, po studiuesja e mohon këtë iluminizëm në bazë të disa argumentave bindëse, njeri prej të cilëve është fryma antifetare që e përshkon këtë lëvizje.

Autorja shtron edhe çështjen e një realizmi të Varibobës, të cilin e pranon brenda caqesh të caktuara.
Është interesant edhe vëzhgimi për një frymë shqiptare të veprës së Varibobës, e cila ekziston, ndonëse autori qartësisht në dallim nga autorë të tjerë të letërsisë së vjetër shqipe, s’ kishte synime patriotike.
Një nga kapitujt më të realizuar, përveç atij që i kushtohet burimeve, është i pesti ku zbërthehen në mënyrë të detajuar disa komponentë të formës si struktura, vizatimi i personazheve, lirizmi dhe raporti i tij me narracionin, patosi humoristik, figuracioni, metrika dhe gjuha e cila shihet kryesisht si gjuhë poetike, pavarësisht nga barbarizmat që e dëmtojnë.

Studiuesja harmonizon studimin e mesazhit me studimin e formës duke iu përmbajtur kritereve të metodës sociologjike, po duke shfrytëzuar edhe elemente të analizës tekstuale të metodave formaliste dhe psikoanalitike. Disa çështje mbeten të hapura, po mund të nxisin debatin.

I realizuar është edhe kapitulli përmbyllës që synon t’i japë thelbin e merituar autorit të analizuar në letërsinë shqiptare, duke evidencuar vlerat dhe kufizimet e tij, po duke u përpjekur për të zbuluar thelbin e veprës së tij. Studiuesja është qartësisht e dashuruar me autorin që analizon, po përpiqet ta shohë atë me një vështrim sa më të qartë. Duke qënë vetë poete, ajo është në gjendje të kuptojë psikologjinë e një krijuesi, po di të distancohet gjithashtu prej tij si shkrimtare dhe t’ia shohë edhe kufizimet.
Monografia përbën një hap përpara të autores brenda vetë krijimtarisë së saj shkencore në drejtim të analizës së formës; po gjithashtu pasuron studimet për Varibobën, pa i shteruar, dhe jep një shembull ekuilibri, duke iu ruajtur edhe sociologjizmit të skajshëm, edhe ekzagjerimeve formaliste, nga të cilat vuan shkenca letrare e sotme.

Stili i monografisë është solid, i qartë dhe i komunikueshëm, si dhe mjaft tërheqës, në thelb një stil shkencor, i pasuruar me elemente të stilit letrar.

Kosovaret drejt Katarit, i pret një skllavëri ‘moderne’

Një shkrim i portalit "Balkanist", ka bërë publike të dhëna shokuese për punëtoret që shkojnë për të punuar në shtetin e Katarit - si shtëpiake. "Balkanist" ka shkruar se Bosnja dhe Maqedonia kanë nënshkruar një marrëveshje problematike me Katarin dhe duket se një gjë tillë do ta bëjë këtë muaj edhe Kosova. Por, me çfarë do të ballafaqohen punëtorët ballkanas kur të arrijnë në emiratin e pasur?


Katari, që është një nga vendet më të pasura të botës, vazhdon të rekrutojë shtetase të Bosnjës dhe Maqedonisë, për të punuar dhe jetuar në kushte që shpesh janë karakterizuar si një skllavëri moderne.

Politikanët nga Bosnja, Kosova dhe Maqedonia nuk i kanë adresuar këto probleme tashmë të ditura, por i kanë thënë publikut të tyre se Katari është një vend i shkëlqyeshëm për të punuar dhe krejtësisht i sigurt për punëtorë, shkruan "Balkanist".

"Ankthi i punëtoreve zakonisht fillon kështu: “Punëtorja që do të punësohet në të ardhmen nënshkruan për një pagë mujore”. Pasi të mbërrijë, ia zvogëlon rrogën. Dhe, përderisa ndodhet në Katar, zakonisht është e pamundur të bëhet diçka tjetër dhe do ta pranojë rrogën e vogël. Ajo nuk mund ta lëshojë vendin pa lejen e punëdhënësit. Punëtorët nuk mund ta lëshojnë vendin, të gjejnë banesë, ta lënë punën, të hapin llogari bankare ose të marrin një patentë shoferi pa lejen e sponsorit të tyre. Ky lloj shfrytëzimi zhvillohet nën sistemin Kafala, ku punëtori është pronë e punëdhënësit. Po ashtu, nëse e punësuara dëshiron të ikë për shkak të abuzimit fizik dhe rrogës së vogël, viza e saj automatikisht bëhet e pavlefshme dhe praktikisht shndërrohet në person ilegal që mund të ballafaqohet edhe me burgim", ka shkruar “Balkanist”.

Në Katar nuk kanë hezituar as t'i vrasin të punësuarat. Madje, thuhet se një punëdhënës e ka vrarë me thikë kuzhine punëtoren e tij. Vrasësi i saj ishte mbajtur tre vjet burgim.

Vendimi për të çuar gra nga Ballkani në Katar për punë pa dyshim se është influencuar nga papunësia e madhe në këto vende. Bosnja, Kosova dhe Maqedonia kanë papunësinë më të lartë në Evropë. Por, një influencë tjetër është rritja e shteteve të Gjirit në Ballkan. Katari ka investuar mjaftë para në rajon.

Debati se cilat janë shtëpiaket më të mira është obsesion në Katar dhe një temë e preferuar në vilat me kondicionerë. Por, çështja e shtëpiakeve nga Evropa ka qenë edhe kontroverse në Katar. Disa media lokale kanë raportuar se gratë e Katarit druajnë se martesat e tyre dhe stabiliteti social mund të kërcënohet nga "femrat e bukura evropiane".

Denisa Maglic –Sarajlic, zëvendësministre për Çështje Civile thotë se Katari paraqet "mundësinë më të mirë për qytetarët e Bosnjës dhe Hercegovinës për punësim jashtë vendit".

Sredoje Novic, ministër për Çështje Civile pajtohet me zëvendësen e tij, duke thënë se Katari është më i sigurt se të gjitha vendet tjera.

"Arsyeja që e kemi nënshkruar këtë kontratë është që të mbrojmë punëtorët nga Bosnja dhe Hercegovina nga situatat negative me të cilat ballafaqohen duke kërkuar punë në vendet tjera", ka thënë ai.

Në Kosovë, zëvendësministri i Punës, Fatmir Shurdhaj, thotë se qeveria ka bërë përpjekje maksimale për të siguruar se punëtorët e parë do të arrijnë në Doha në fillim të vitit 2014.

Vendet ballkanike kanë dështuar që të nxjerrin garanci për të siguruar gratë e Bosnjës dhe Maqedonisë që të mos përfundojnë të paguara më pak, pa të drejta, të abuzuara ose të vdekura.

Sipas El-Awlawya Manpower Recruiting Agency në Doha, boshnjakët dhe maqedonët do të paguhen minimalisht 190 dollarë në muaj.

Kosova është ende duke negociuar kushtet e ‘shtëpiakeve’ të tyre me Katarin me shpresë se nuk do të jetë pasive sikur vende fqinje.

Filipinet, Nepali dhe Indonezia kanë bërë përpjekje që të ofrojnë një nivel të mbrojtjes për punëtorët e tyre në Katar. Por, sipas "Balkanist", kur Kamboxhës i ishte ofruar që të nënshkruajë marrëveshje të ngjashme, kishte thënë jo.