DR.FATMIR TERZIU-Përshpirtje kolegu për kolegun!

Cigarishtja në duart e Sokol Olldashit dukej një nga mjetet që shtonin objektet e duhura të tij, krahas me lapsin, stirolapsin dhe gjërat e tjera të teknologjisë moderne që ai përdorte hershëm në jetën e tij të gazetarit dhe politikanit. Kështu e mbaja mend dhe kështu e kam fiksuar takimin e parë me të. Një ditë e hënë, përballë ish godinës së vjetër të revistës së dikurshme “Hosteni”. I shoqëruar bashkë me një koleg tjetër tonin na ftoi për një kafe në një lokal i cili tashmë nuk është më në Tiranë. Pastaj filloi bashkëpunimi i mëtejshëm. Koha kur drejtoja televizionin “Dardan” ishte ajo që na bëri më të lidhur. Ai drejtonte televizionin “ATN”. Dhe më vonë atë e takova disa herë, por më i paharruar është takimi dhe qëndrimi gjatë dhe shumë gjatë gjatë një konference në Londër. Aty ai më propozonte se e kisha vendin në detyra më të rrëndësishme dhe nëse pranoja ai do të ishte mbështetësi më i madh për këtë. Dhe ashtu dy ditë dhe dy netë ikën shpejt atëherë. Sokoli kishte po atë pamje, po atë sjellje. Krenar dhe i vendosur në ecjen e tij. Në kohëjetën e tij. Vërtet të shkurtër?

DOAJENET E GAZETARISË SHQIPTARE: SOKOL OLDASHI DHE FATMIR TERZIU

Mbrëmë ai humbi jetën në një aksident tragjik. Humbi jetën deputeti i PD-së, Sokol Olldashi. Nëna, humbi njeriun më të dashur të cilin e rriti me aq shumë mund dhe sakrifica për shkak edhe të regjimit, i cili e internoi familjen e Sokolit kur ai ishte vetëm dy vjeç në Selenicë të Vlorës.


Bashkëshortja humbi njeriun e saj të zemrës, fëmijët humbën babain e dashur. Shoqëria humbi një zëdhënës të sajin, ndërsa gazetaria një mik dhe koleg të përhershëm dhe të kudogjendur. Sokoli do të na mungojë të gjithëve. Fati e desh të largohet në një moshë të re dhe përballë tij të gjithë jemi të pafuqishëm për të protestuar, por jemi të mundur për të reflektuar, se sa e shkurtër është jeta e njeriut.


Do t’a kujtojmë çdo herë si njërin nga ne, si mikun dhe shokun tonë me të cilët kemi ndarë momente të vështira, por edhe ditë të bukura. Si bashkudhëtar të një historie për të cilën ai pati fatin që të japë kontribut dhe të lërë emrin në një sërë veprash madhore jo vetëm në infrastrukturë, por edhe si ish-ministër i Brendshëm në goditjen e grupeve të krimit të organizuar më të rrezikshme në Ballkan. I dha zemër dhe rini PD-së, forcë dhe energji për t’a shtyrë atë drejt rezultateve më të mira.


Sot më shumë se gjithçka ka vlerë heshtja dhe lutja e secilit nga ne për Kolin. Është koha për të kujtuar një mik që ndahet nga ne papritur duke na lënë në befasi se nuk do e dëgjojmë më zërin e tij në Kuvendin e politikës, në debatet që e bëjnë më të shëndetshme demokracinë, por edhe në tryezat e kafenesë së mëngjesit apo në takimet spontane në rrugët e Tiranës, Durrësit, Fierit dhe të gjithë vendit.


E tillë është jeta. Koli e jetoi me vrull. Vrapoi, nuk eci. Dhe shpejtësia ndonjëherë është edhe kapriçoze. Të ndal në mënyrë tragjike, ashtu sikurse bëri mbrëmë me Kolin. Iku ashtu sikurse ishte mësuar të ecte, duke vrapuar, vetëm se kësaj radhe për të shkuar në një jetë tjetër, për të cilën i lutemi Zotit, që ta vendosë në anën e të mirëve.


I gjendemi pranë familjes së tij në këto momente të vështira dhe lusim Zotim t’i japë forcë që të kalojë këtë ditë të vështirë.





Kush ishte Sokol OLLDASHI





Deputeti i Partisë Demokratike, Sokol Olldashi ka humbur jetën tragjikisht mbrëmjen e djeshme në një aksident të rëndë në aksin Tiranë-Elbasan, pasi automjeti me të cilin udhëtonte ka rënë në greminë.


Aksidenti rrugor ka ndodhur rreth orës 21:20 të mbrëmjes së djeshme.


Ngjarja tragjike ka ndodhur në zonën e njohur si lapidari i Krrabës. Policia ka mbërritur në vendngjarje dhe po heton mbi shkaqet e saj. Ndërkohë drejt vendit të ngjarjes janë nisur edhe dy ambulanca dhe një makinë zjarrëfikëse. Menjëherë drejt vendit të ngjarjes u nisën ish-kryeministri Sali Berisha, Kryetari i Partisë Demokratike, Lulzim Basha, deputeti demokrat Astrit Patozi, deputeti dmeokrat, Flamur Noka, Ministri i Brendshëm, Saimir Tahiri, deputetë etj. Nga hetimet paraprake dyshohet se shkak i aksidentit është humbja e kontrollit për shkak të shiut të dendur. Policia sqaron se drejtuesi i automjetit ka humbur kontrollin pasi rreshjet e dendura të shiut e kanë penguar të shohë rrugën dhe si pasoje ka përfunduar në greminë.


Terreni ku është rrëzuar automjeti është tepër i vështirë.


Policia sqaron se drejtuesi i automjetit ka humbur kontrollin pasi rreshtjet e dendura të shiut e ka në penguar të shohë dhe ka përfunduar në greminë. Në automjet dyshohet se mund të ketë edhe persona të tjerë.


Sokol Olldashi ishte një figurë e nderuar e Partisë Demokratike. Ai u përfshi me lëvizjen e dhjetorit në vitin ’90, ku që në atë kohë ai u bë anëtar i Partisë Demokratike si dhe anëtar i mbledhjes themeluese të Forumit Rinor të Partisë Demokratike.


Nga Maji i vitit 2002 deri më Shtator të 2007-ës, Olldashi mbajti postin e Kryetarit të Forumit Rinor të Partisë Demokratike. Në vijim, nga muaji maj 2005-Maj 2009 ai ka qenë Kryetar i Partisë Demokratike të Tiranës si dhe anëtar i Kryesis së PD-së që nga viti 2002. Gjithashtu nga qershori i vitit 2001, Olldashi ka qenë deputet i Kuvendit të Shqipërisë, një herë përfaqësues i qarkut të Durrësit dhe në dy legjislaturat e fundit përfaqësues i qarkut të Fierit.


Gjatë karrierës së tij politike, Olldashi ka mabjtur postin e Ministrit të Brendshëm, gjatë drejtimit të së cilës ai shënoi suksese të rëndësishme në luftën kundër bandave më të rrezikshme kriminale duke i kthyer vendit dhe qytetarëve sigurinë publike. Ai ka mbajtur gjithashtu postin e Ministrit të Punëve Publike dhe Transportit, duke punuar fortë me projektet e qeverisë për shndërrimin e infratsrukturës rrugore së Shqipërisë në në nbjë infrastrukturë me stanrade europiane. Sot arteriet kryesore rrugore të vendit mbajnë firmën e Sokol Olldashit.


Sokoll Olldashi, lindi me 17.12. 1972 në qytetin e Durrësit. Pasi mbaroi gjimnazin në shkollën e mesme të përgjithshme “Naim Frashëri” në Durrës, ai ndoqi studimet në Fakultetin e Tiranës, në Universitetin e Tiranës dhe më pas në vitin 2004 ndoqi Kolegjin e Mbrojtjes, pranë Komandës së Doktrinave (Politikat e Sigurimit Kombëtar).


Karrierën e tij profesionale, Olldashi e nisi si Kryeredaktor në televizionin ATN1, më pas ai punoi si zëvendëskryeredaktor për politikën në gazetën "Albania" si dhe si reporter pranë Agjencisë Telegrafike Shqiptare (ATSH). Ai ishte i martuar dhe kishte dy fëmijë.

Thirrja e lashtë e "gjakut?!"

Skicë letrare


Nga Përparim Hysi


E kisha lënë për të pirë nga një kafe me Fiqri Shahinallari. Me Fiqon, si nxorrëm mallin e kthimit të tij të përkohëshëm nga Amerika, do bënim një takim "pune". Po unë një rrugë e dy punë, kisha ftuar atje dhe Kujtim Matelin. As unë dhe as Fiqua nuk e njihnim Kujtimin. E kisha thirrur enkas, se me të kam "debatuar" përmjet internetit për librin e tij me vlerë "Dodona ndodhet në Dishnicë të Përmetit". Debati qe si një mirëkuptim ku secili prej nesh të mbetej besnik i mendimeve të veta. Që të kthielloj çdo lexues, unë nuk jam historian dhe nuk ua them fare këtyre lloj studimeve, por, si të thuash, jam bërë si "pjesëmarrës në vrasje", pa dashjen time. Vërtet pa dashje, po ruaj atë pozicionin tim: mbetem besnik i temës që i kam bërë oponencë. Oponenca ime ka të bëj me "Dodonën". Kam bërë oponencën e profesorit tim të ndjerë, Perikli Ikonomi që ka qenë i pari në Shqipëri që botoi një libër, ku, në vija të trasha, e merr "Dodonën Pellazgjike" dhe e vendos në Tomor. Vite më vonë, kur unë e kisha bërë këtë oponencë, pashë që Kujtim Mateli dilte me një tezë tjetër: e vendoste "Dodonën" në Dishnicë të Përmetit. Nuk kam asgjë kundër tezës së Kujtimit dhe ai ka gjithë tagrin për ta mbrojtur tezën e tij. Kujtimi ka gati të botojë librin e dytë për "Dodonën" dhe unë i uroj punë të mbarë. Por , megjithatë, unë i qëndroj asaj tezës së mësuesit tim. Se kot nuk ka mbetur ajo thënia, pothuaj, aksiomë: - Ku di ti sa mësuesi im? Për të mos e marrë si shpoti, thënien time, them vetëm kaq. Profesori im i ndjerë e ka lënë me shkrim që, në vija të trasha, mund të them: "... asgjë nuk duhet të merret si e vërtetuar njëherë e përgjithmonë se ç'ka shkruaj unë për "Dodonën" dhe nuk e luan topi. Mund të vinë studjues të tjerë dhe të vërtetojnë që unë nuk kam patur të drejtë...". Dhe ja tek del një studjues skrupuloz në histori që quhet Kujtim Mateli dhe vërteton të kundërtën e profesorit tim. Kështu që edhe unë lëshoj pe dhe i uroj sukese në punën e tij me aq vlerë.

* * *

Qemë ulur atje në hollin e Pallatit të Kulturës të tre: unë, Fiqua dhe Kujtimi. Sa bëmë porosinë, unë hapa dosjen dhe po konsultohesha me Fiqon për librin e tij me përralla dhe esse. E kishte bërë gati për shtyp dhe ma kishte dhënë një ditë më parë për të bërë korregjimet në të. I bëra këto korregjime dhe po e sqaroja Fiqon se, peng i të folmes së krahinës nga vjen, ( Fiqoja është nga Floqi i Korçës!) përdorte r në vend të rr; nj në vend të j. I thosha Fiqos që e pakryera nuk bëhet me nj siç e flet por me j. Punoja dhe jo punonja. Apo përdorimin e presjes në pozicione të ndryshme në fjalitë e nënrenditura e të tjera e të tjera. Nistoret që duhen përdorur në bashkëtinglloret e zëshme a të pazëshme. E lamë si në "hije" Kujtimin dhe i kërkuam ndjesë. Konsultimi sikur zgjati paksa ( faqe për faqe), por, pikërisht, kur jepnim e merrnim me Fiqon, ndodhi dhe çudia. Qe çudi e bukur gjithësesi, ndaj dhe unë po e shkruaj këtë skicë. Përbri tavolinës sonë, pothuaj skiç që,para se të uleshim ne, pati zënë vend një zonjë. E thyer në moshë ( në moshë të tretë), veshur në të zeza dhe rrinte e vetme duke pritur dikë. Unë e Fiqoja vazhdonim të "shkëmbenim tepsitë" dhe zonja herë kthehej me fytyrë nga ne dhe herë me fytyrë nga sheshi. Unë, sado me kokëulur, e shihja që zonja sikur nuk ndjehej mirë. Dhe kur unë qeshë dhënë i tëri në punën tonë, befas, kur nuk e prisnim, zonja u afrua dhe me politesë na u drejtua:
- Kam kohë që e ndjek "konsultimin" tuaj. Kam qenë mësuese gjuhe dhe sa mirë më vjen, kur jepni e merrni për një punë që e njoh. Është thirrja e lashtë e "gjakut",- vazhdoi ajo,- që nuk më la rehat. E dëgjoja këtë zotërinë dhe m'u bë se diku e kam parë.
- Jam Përparim Hysi,- hoqa kuriozitetin e zonjës.
-Ua!,- bëri ajo. Po unë jam Violeta. Jam Violeta Hoxha!
-Po si qenke ti, moj Violetë?
-Unë vet dora. Kam ardhur se do takohemi pas 47-vjetësh me shokët e shoqet e gjimnazit. Dhe po i pres. Po kur të dëgjoja ty me këtë shokun, m'u duk sikur po dëgjoja një orë gjuhe. Dhe ti, Përparim,paske ndryshuar shumë.
- Kam ndryshuar,- i them,- se kam bërë "kurën" e kurbetit. 12-vjet nuk janë pak. Apo jo?
-Eh,- tha ajo. Sa kemi punuar dhe si kemi punuar! Tani sikur e ka marrë ferra uratën. Arsimi dhe shkolla sikur janë asfiksuar. Shkojnë në shkollë të lartë dhe nuk dinë as të shkruajnë dhe as të lexojnë.
Kjo ndërhyrje kaq e beftë e kësaj zonje aq të mirë, sikur i dha një"hije" tjetër tavolinës. Dhe Fiqoja, dhe Kujtimi sikur u çliruan nga ajo gjendje "ngërçi" dhe po flisnim me një gojë. Ndërkaq, Letës i erdhi një nga shoqet . U përqafua me shoqen, na kërkoi ndjesë dhe iku. Emocionet mbetën. I solla për ju dhe, në atë "gjaku" e futa në thonjëza,se është thirrja e profesionit. Kur punon me pasion (Leta ka qenë një nga ato) ,atëherë profesioni të thërret, se të është bërë si shtojcë,nga e cila nuk ndahesh dot leht. As që do kisha shkruar, po ndahesh Fiqoja. Shkruaje, shkruaje,se nuk ka më bukur! Dhe unë e shkrova.

SHPRESA GJERGJI :NJË VËSHTRIM MBËSHTETUR NE: “VËZHGIM NË BRENDËSI TË PROZËS DHE POEZISË SHQIPTARE” SHKRUAR SI KRITIKA NDRYSHE NGA FATMIR TERZIU

SHPRESA GJERGJI 

POETË DHE PROZATORË NË PENËN DHE KRITIKEN E FATMIR TERZIUT.


NJË VËSHTRIM MBËSHTETUR NE: “VËZHGIM NË BRENDËSI TË PROZËS DHE POEZISË SHQIPTARE” SHKRUAR SI KRITIKA NDRYSHE NGA FATMIR TERZIU





Është një kënaqësi e veçantë për mua që sot , më jepet rasti të them fjalën time në këtë event te rëndësishëm të organizuar për nder të penës së artë, të Profesorit të mirënjohur jo vetëm në trojet Shqiptare por kudo jashtë atdheut, zërit të famshëm intelektual shqiptar, veprimtarit të kohëve moderne, për atë që jo vetëm ne, por e gjithë Shqipëria krenohet , Z. Fatmir Terziu , artist në artin e fjalës dhe kritikës.


Puna e tij e frytshme për të ndriçuar sa më mirë shumë çështje të rëndësishme të kohës kryesisht në gazetari e publicistikë, prozë e poezi, si edhe në sferën e skenaristit e të regjizorit ,një game mjaftë e gjerë ku Profesori yne i nderuar debuton, ku vullneti dhe kultura e tij e gjerë të shton admirimin për të dhe detyrimin që në këtë takim të sotëm të themi fjalën tonë dhe ta vlerësojmë atë.


Duke qënë se është e pamundur që brenda një hapësire kohe të kufizuar të pasqyrojmë gjithë punën e tij, unë do të ndalem këtu në një vështrimin mbështetur në “Vëzhgim në brendësi të prozës dhe poezisë shqiptare”, pjesa e parë, kontribut i denjë kritik i Pr. Terziut, i cili ka vazhduar edhe më tej me pjesën e dytë.


Do ta nisja vështrimin tim mbi kritikën ndryshe të profesor Fatmir Terziut duke u ndalur së pari tek gjuha e përdorur si pasqyrë e leksikut të bollshëm , të arrirë e tejet komunikues.Ështe fat i madh, që autori ynë i mëshon faktit se gjuha shqipe duhet folur, shkruar e kultivuar pa i humbur vlerat e saj .Gjuha me të cilën autori troket në këtë “Kritikë ndryshe”është gjuha dhe mendimi intelektual brenda saj, që e kanë burimin në thesarin e pashtershëm nga “oqeani i përvojës”së Fatmirit.


Përbërja fonestetike e leksikut (të qënit i papërsëritshëm, argumentues, i mprehtë, realist, rinor , i dashuruar, syhapët, i vecantë dhe modern,etj.) është qartësisht e lidhur me mendimin e tij kritik, duke na dhënë tërësinë e dorëshkrimit në nivele standarde gjuhësore, ku fjala dhe fjalia përkojnë me rregullin drejtëshkrimor e të drejtëpërdorura, për të na sjellë mesazhin e duhur që lë mbresë tek ne e që mbetet gjatë.


Përdorimi i mbiemrit, jashtëzakonisht i spikatur, i ndajfoljes, foljes, kundrinorit, rrethanorit etj.është shprehje e pasurisë leksiko-gramatikore që thekson rëndësinë e përdorimit të një gjuhe të pastër e të pasur, gjë që tregon më së miri se Terziu është jo vetëm artist i fjalës por edhe një linguist i zoti, ku brenda fjalës së zgjedhur, sjell mendimin e brendshëm e të gjerë të përshtatur nga ana përshkruese dhe shpjeguese. Kështu themi se përshkrimi mundësohet i saktë dhe shpjegues në gjuhën amtare.


Këtu struktrat gramatikore janë të lidhura e të përshtatura aq mirë me format semantiko-leksikore , gjë e cila na vjen rrjedhshëm si një proces i tërë, në rritje, plot vitalitet e pjekuri , duke ruajtur bukur format dhe trajtat e shprehjes në gjuhën shqipe nga ndikimii pashmangshëm dhe rreziku i ndërhyrjes dhe huazimeve të gjuhëve të tjera, që në emigracion marrin trajta, forma dhe shprehje te gjuhës së vendit ku jetojmë e punojmë. Kjo është një meritë e madhe që i takon më së miri fjalës në kritikën e Terziut.



Termi i ri i postmodernizmit si një produkt i kulturës popullore, i transformuar me stilin personal drejt stilit modern të komunikimit, ndryshe nga ai tradicional, ku autori ndërthur mendimin e tij me atë të Robert Laurence Stine, në veprat e tij di të tregojë ndodhinë sipas stilit të tij tipik dhe “është i interesuar ta shkundë lexuesin nga e kaluara, nga lotët e nxehta dhe ngjarjet e frikshme”[1]. Për Terziun, askush nuk lind poet dhe, madje, as krijues; dhe më tej pohon se, sipas Pol Elyan[2] “poetët lindin pas poezisë”. Ne duhet të mësojmë nga Perëndimi, kultura, respekti, dashuria, sinqeriteti dhe, mbi të gjitha, njerëzillëku për krijuesit e vegjël që bëjnë emër në një kohë e vend tjetër. Madje citon një varg nga poezia e Auden[3] “Njerëz, ne jemi dhe duhet të mbetemi të tillë”. Dhe vijon “ta mbrojmë lirinë e mendimit e të krijimit, të drejtën e kritikës dhe humanizmin, parime që komunistët i varrosën për të marrë pushtetin absolut”[4].


Në vlerësimin e studiuesit tonë nuk ka munguar edhe ai për Veli Islamin, duke e cilësuar atë, me plot gojë, se i përket plejadës së krijuesve të kohës që zotëruan modernizmin. Krijues të sfiduar nga dhuna komuniste, krijimtaria e të cilëve u ndërpre në moshën më prodhimtare të tyre. Dhe për këtë thotë se “harrimi” ishte krimi i kohës”.


Kritiku ynë analizon ndër studime të Stine, Jefery Archer, Lavinia Greenlon, Bryan Appleyard etj., me dëshirën e mirë për të nxjerrë në pah elemente të tilla, si: “logjikë argumentuese”, “estetikë e mirëfilltë”, “stil flirtues që tejçon enkas mesazhin”, “ndjesi që pikëtakon krijimtarinë”, faktorë objektivë e subjektivë, të ndërthurur në një analizë dhe për poezinë citon : “më shumë praktike sesa logjike”, “sa më saktë ndërmerret çdo nuhatje gjesti, më shumë të sakta do të jenë edhe fjalët që do të mbijnë në mendje për të përshkruar atë gjest, pra, kështu, poezia do të vijë në jetë e kuptueshme dhe e stolisur”.


Kur flet për korrelacionin poetik, si një qëllim ku poezia krijon art, apo korrelacionin objektiv në të cilin poeti shqiptar përdor gjendjen e brendshme, i mëshohet fort edhe metrit si njësi poetike, ritmit të poezisë, kontributit të zërit, përsëritjes, bashkëtingëlloreve e zanoreve në gjatësinë e tyre të mesazhdhënies, e gjitha kjo një marrëdhënie faktike gjërash që të bën ta lexosh e rilexosh atë. Këtu, kritiku Terziu përmend poezinë e D. Agollit dhe shkon më tej me Kadarenë në planin etik, ku drama është ekzistente dhe e pranishme. Pikërisht aty ka “depërtim historik dhe ndryshues”


Etika e së tashmes rizgjon fantazinë e rileximit të tekstit, në kuptimin e tij historik në favor të së vërtetës së tij të evoluar në kohë. Duke cituar fjalët e O’Conor thotë se Kadare shkruan në mënyrë të ngushtë, stil të zgjuar, por ai, gjithashtu, është një didakt i domosdoshëm, që të shpjegojë edhe të pakuptimishmen, edhe që ta bëjë tregimin më sipëror. “Aestetika, estetika personale dhe shmë lidhje të ngjashme janë bërë modë”, por edhe kritikon se duhet “të flaket mbulesa poetike”. Shkrimtari nënshkruan ligjërime morale, materiale dhe logjike, që u krijuan më së shumti me rrethanat e hapjes me botën si psikologji e politikës demokratike kapitaliste dhe si një ushqim i domosdoshëm nga krijuesi për lëxuesin.


Pena e kritikës së Fatmir Terziut ndalet edhe në stilin e të shkruarit, metodat, frymëzimet dhe në detaje që prezantohen në një pjesë të krijimtarisë shqiptare bashkëkohore, por i kundërpërgjigjet “pen-shpatave[5] të ndryshkura sepeteve pesëdhjetëvjeçare, të mprehura e të rimprehura ndër vite për të thurur betejën”. Në shumë raste, ata kanë “luftuar edhe përbri Donkishotit, edhe në majë të gomarit të madh të Servantesit dhe aq të vogël të Sanços”. Kështu, përballë lidhjeve të hershme dhe të momentit, pikat strategjike ndryshojnë raporte dhe natyrshëm këto prishje raportesh, si pjesë e politikave dhe aritmetikave politike, prodhojnë heshtjen. Përsa i përket “kodifikimi dhe dekodifikimi i prozës, në aspektin gjuhësor” kompetenca e penës së autorit plotëson funksionin mbartës të një logjike filozofie dhe miti shqiptar, që prodhohet nga shpërthimi kohor.


Bukuria shpirtërore në prozën e Thoma Janit shndërohet në një mit, që, sipas kritikut tonë, “një mit që edhe i madhi Roland Brother do ta kishte zili dhe do ta kërkonte deri në detajin më të vogël në teorinë e tij, të fjalës së shprehur si mit.” Si tendencë drejt një sinkronizmi të plotë rreh një bashkëbisedim i qetë e metamorfozë, si edhe një dialog i zhdërvjellët në fjalën e shkruar. Ky derivat shkrihet i tëri në një komunikim të thjeshtë, fjalë të shkruara, togfjalësha të përsëritur, reticensë etj. në fjalinë e shkruar të Janit. Bota e tij lidhet sa me krijuesin, edhe me krijimtarinë, që, sipas profesor Terziut, “vepra e Thoma Janit është një kërkim i vazhdueshëm shkencor historik”, “një gërshetim i mrekullueshëm artistik i arritjeve të sotme bashkëkohore”[6].


Ndërsa vazhdoj rrugëtimin në brendësi të prozës dhe poezisë shqiptare, ndalem në vlerësime që kritiku Terziu, me artin e tij të fjalës, i bën Naum Priftit, si një model i tregimit shqiptar, i cili “strehon një mal me figura letrare dhe një gamë të madhe falësh që, hera-herës, përbën një fjalor enciklopedik dhe kërkimor-shkencor në fushën e krijimtarisë shqiptare”. Tregimi i tij është jetëgjatë, pesha e fjalës së prodhuar luan një rol më vete.


Ndërsa kaloj te modeli i Lazër Stanit, vërej se theksi i Terziut bie mbi fjalën “demode”; atë që, sipas Stanit, “shkrimtari shkruan dhe rendit fjalë kur nuk ka asgjë për të thënë, improvizon ndjenja dhe përfytyrime kur vërtet e ka shpirtin të rrafshët, kur inertësia shuan çdo reaksion të brendshëm”. Studiuesi ynë analizon më tej se “një ambjent I fjalës së shtirur apo fjalës së grabitur është një keqkuptim me vetveten dhe me botën”. Këtu, rrjedhimisht, rëndësia e shkrimit, shkrimtarit, krijuesit venitet.


Duke parë se tregimet e Lazër Stanit kanë tërhequr vëmendjen e kritikut tonë, ai i sheh këto në syrin e Anton Nikë Berishës[7], Frojdit dhe të atij vetë. Si e tillë, respektivisht, ajo ushqehet nga ëndrra, nuk ka fantazi; apo sjell fantazi; apo, sipas kritikut, ajo “kompetiton arritjen e të qënit e klasifikuar si tregim fantastik”, që do të thotë “gatuhet nga një fabrikë fantastike, një tregim fantastik I arritur e me nivel”.


Zbresim më poshtë dhe hedhim vështrimin sesi akademiku i fjalës dhe mendimit di të tregojë komunikimin nëpërmjet fjalës ose frazës, e thënë ndryshe, diskursit etik që në krijimtarinë e Ramis Gjinit, realizohet e parë në dy aspekte: së pari, në atë “të mëvetësishëm” dhe që vjen si diçka origjinale; së dyti, e parë në këndvështrimin se jeta njerëzore rrjedh përmes anktheve të ndryshme, duke e cilësuar si” bukuri e anktheve njerëzore”. Di kaq bukur të konceptojë e të shpalosë dy elemente të teorisë së Kantit e Aristotelit, kur hedh dritë në marrëdhënien e tyre ndaj “fjalës e sintagmës së përditësisë njerëzore, në lidhje me njeriun në hapësirë, vendin dhe situatën që e rrethon”. Në realizimet e tij, Gjini, sipas kritizerit tonë, “mbetet një prozator tipik i fjalës në prozën shqiptare[8]”. Aty gjuha e përdorur është e qartë dhe komunikuese, stili sjell argumente bindëse, realiteti është i prekshëm, nuk ka shtirje, karakteret dhe personazhet janë racionalë, elementet figurative janë tërheqës dhe aspekti i diskursit etik të fjalës, arrin të sjellë mesazhin, arrin të shprehë shpërthimet njërëzore dhe caqet e dukurive që ai ofron në veprën e tij.


Do të dëshiroja që, duke e parë poezinë shqiptare nën dritën e psikoanalizës, të citoja: “….është rruga e psikoanalizës që na shtyn drejt gjërave më të ndjeshme dhe më tipike për të dalluar transformimin”. Nën këtë drtë-hije rrugëtimi teorik në poezinë lirike lidhet me studimet e poezisë shqipe, hera-herës me mangësi e zbrazëti që lidhen me transformimet në rrugën e zhvillimit të saj krijues deri në këto ditë ku ajo ndihet e rritur ndjeshëm. Ajo që të bën të ndalesh është mençuria sesi konsiderohet letërsia shqiptare në tërë krijimtarinë e në veçanti poezia, ku fjalët të tingëllojnë fuqishëm, ashtu sikurse poeti kritik e quan “poezi tingëlluese”.


Nëse një krijues është shumë origjinal, askush nuk e kupton atë dhe këtë problem e sheh si universal, jo vetëm në krijimtarinë bashkëkohore shqiptare, por në gjithë aspektin krijues. Kjo është arsyeja që shumë poetë janë “mbytur në origjinalistikën e tyre të tepërt”[9].


Sipas Tomas Davis, edhe origjinaliteti i moderuar është problem. Ai thotë: “Shekspiri ka prodhuar perfekten, të rregulltën, pesërrokëshin lambik, për të gjetur ekzaktësisht atë që pritet”. Këtu kritiku thekson se në qoftë se krijuesi bie në përsëritje dhe lexuesi gjen atë që prêt, kjo, sipas tij, është e mërzitshme, pra kemi një lloj kopjimi.


Duke lexuar vargjet e Çajupit, Migjenit, Poradecit, Kadaresë, Agollit e Kekos, vëzhgimi në brendësi të tyre tregon qartë se “dritarja e shpirtit të tyre, fuqia e tyre e hallakatur e shumë të tjera rrëshkaqsin lehtë nën varg dhe krijojnë emocionalen e papritur”.[10] Kur flasim për poezinë “akrostike”, krijuesit shqiptarë mundohen të realizojnë poezinë me rimë ose disa e mënjanojnë atë, zakonisht ata që i këndojnë pranverës, stinës së bukur me vargun e parë, të dytë dhe të pestë me rimë.


Dhe themi se pas’90 krijuesit janë më të shumtë dhe, nën teorinë psikoanalitike, poezia shqiptare është transformuar në këtë periudhë. Vëllimin poetik[11] “Sidomos nesër” të M. Ahmetit studiuesi e ka parë disi ndryshe në raport me krijimtarinë shqiptare në poezi. Aty ai zbulon, sipas teorisë së Derrides, kuptimin e vargut filozofik dhe shprehet: “Zbrazëtia është njohur të jetë një pamundësi për mbushjen e një hapësire”dhe e sheh zbrazetinë si një aleat të ngushtë me karakterin special të hapsirës .Atëhere ajo nuk është më një pamundësi, por një mundësi për ta shpënë atë përpara. Poezia e Ahmetit vjen në linjën e pikasur të filozofisë si një një udhëtim në hapësirë, ashtu sic Derride e realizon tek “Arti dhe hapësira”, një materie lëvizëse brenda kuptimit figurativ të hapësirës në të cilën ndosh kjo lëvizje. Këtu mbizotëron lëvizja në hapësirë dhe në zbrazëti. Arbitrariteti i fjalës është plotës i funksionit të zbrazëtisë .Aty ka nja analizë e psikoanalizë, të thjeshtë e komplekse, të detajuar me vargje dhe e përgjithësuar nga teoria, kryesisht e Derrides dhe Herdeggerit[12], duke treguar qartë një përshkallëzim letrar që lidhet me definicionin historic të aestetikës dhe të arbitraritetit shkencor që shpjegon “të vërtetën” dhe “bukurinë”, duke na dhënë esencialen e formës dhe nocionit të saj në një hapësirë dhe në një zbrazëti shoqërore që diktohet nga shumë arsye dhe rrethana.


Gjithashtu, në adresë të Lekajt, poezia e tij krijon një bashkëbisedim të shkruar me një figurë të qartë dhe mjaftueshëm për të kuptuar rolin e saj. Aty, ndër to, ekziston një lidhje dyshe me imazhin në mendje dhe fjalën brenda këtij imazhi, duke realizuar pikëlidhje dimensionale të fjalës me imazhin.


Ndërsa kur i referohet poezisë së Arqile Gjatës, studiuesi ynë vëzhgues nxjerr në pah se vargu i tij është i lirë, i çliruar nga ritmi, i rregullt, por që mbështetet në organizimin e njësive ritmike. Ai krijon dhe lëvron vërtet i çliruar nga rima, por kuptushëm dhe qartë, plot muzikalitet. E ka qejf “tercinën” dhe e quan gjuhën e tij “të vërtetë”, shpirtin e tij “të përdhimbur”; një shprehje kjo që flet shumë, tregon dhe vlërëson se në vargun e Gjatës ka shpirt, ka dhembje, ka botë të brendshme e të ndjeshme, që ky strukturim me çka mbart në vetvete lidhet, ngjan e përngjan me poezinë moderne. Kritiku e vendos këtë lloj strukture në raport me krijimtarinë e hershme shqiptare., me atë të Asdrenit tek “Psallma e murgut”, si edhe tek “Llora” e Kadaresë, ku tregon se ka “një ngjashmëri në strukturë dhe në filozofinë e shprehjes me poezinë e Gjatës[13]. Dhe përmend këtu “Poetët e harlisur”.


Ndalem pak më tepër këtu, se edhe unë e kam për zemër, ku fuqia e personifikimit të tij poetik krijon emocion brenda emocionit në poezinë e tij. Gjithashtu, përdorimi i elokucionit, vendosja dhe renditja e vargut në të tillë mënyrë që të ushtrojë ndikim të thellë, “shprehësia, qartësia, pastërtia gjuhësore, elegance, veçantia ideale, harmonia etj.” bëjnë që poezia e tij të marrë jetë dhe mbetet krijim ritmik i botës së tij të brendshme e të ndjeshme. Kritika e konsideron atë si “shpirtdhimbje e poetit që krijon bukurinë në fjalë” e duke hyrë brenda fjalës, shprehet se poetika e tij del nga shpirti e duket qartë se ka “stilin e tij, gjuhën dhe vargun e tij”.



Ashtu siç thotë vetë poeti:



Nga cepat e vargjeve rrëshqasin lotë e shpresë,


Jo copëra litari për fjalën e lirë.



Me këtë paraqitje të përmbledhur të “Vëzhgim në brendësi të prozës dhe poezisë shqiptare”vëllimi i parë dëshiroj të theksoj se moslodhja e fjalës së tij të mençur kritike ka bërë të mundur të hapen horizonte të reja në studimet shqiptare. Veprat dhe studimet e Pr. Fatmirit kanë vlerën e madhe për të qënë studime të mëtejshme.



Bashkë me vlerësimet për këto suksese të mëdha , shpreh edhe falenderimet më të përzemërta si mik, studjues e si nje krenari shqiptare për botën e madhe të tij dhe veprën e shquar që i bënë nder kulturës shqiptare, duke i uruar që në vitet e ardhshme, me vrullin dhe gjallërinë, intelektualizmin dhe largpamësinë që e konsideron, të na japë edhe më shumë vepra të tjera thesar, të cilave u është përkushtuar lakmueshëm e me zotësi.


Ju uroj shëndet Pr. Fatmiri dhe e gëzofshi mirënjohjen e gjithë kolegëve e miqve.


JU FALEMINDERIT







[1] Fatmir Terzu, Vëzhgim në Brendësi të Prozës e Poezisë Shqiptare, fq 9

[2] Po aty, fq 34

[3] Po aty, fq 35

[4] Po aty, fq 41

[5] Fatmir Terziu, Vëzhgim në Brendësi të Prozës e Poezisë Shqiptare, fq 28

[6] Po aty, fq 78

DR.FATMIR TERZIU-Medikamenti narrativ i shpirtërave njerëzorë

 Vilhelme Vranari Haxhiraj



Çdo gjë në botën bashkëkohore është e vendosur nën shenjën e krizës. Dhe kriza varion. Ajo nuk është vetëm sociale. As vetëm ekonomike, por është edhe kulturore. Është edhe krizë shpirtërore. Pra, çdo gjë është bërë problematike. Kjo është mëse e qartë në tërë dimensionim Global, dhe në lidhje me këtë shkrimtarja Vranari, na sjell në vëmendje si kurrë më parë, një temë të strukur në astarin e ndërgjegjes humane. Në atë astar që griset, pa u grisur, që griset pa u ndjerë, por që moliset në etiketën ‘i/e çmendur’. Në këtë simbiozë lind edhe novela “E Çmendura”, që flet mes krizës së përshpirtjes.

Njeriu i konstruktuar në novelën e e fundit, “E Çmendura” të shkrimtares, Vilhelme Vranari Haxhiraj, ka një lidhje të brendshme humane, që dedikohet nga përshpirtja e vetë njeriut. Dhe jo më kot në këtë novelë ndeshemi me këto fjalë e grupe fjalësh që në anën shkencore formojnë lidhjen me vetë këtë krizë: Qetësia shpirtërore, lirinë e shpirtit, gjendja shpirtërore, thellësisht në shpirt, ndjesisë shpirtërore, botën shpirtërore, shumë probleme shpirtërore, qetësinë e shpirtit, në xhep të shpirtit, lirinë e shpirtit, energjive morale dhe shpirtërore, vritesh shpirtërisht e mendërisht, shpirt intelektuali, e qetë shpirtërisht, grumbulluar në shpirt, vuajtjen e mohimit, vuajtjen shpirtërore, qante shpirti, medikament i shpirtërave njerëzorë, me shpirt në dorë, gjeti shpirtin binjak, etj. Të gjitha këto e mjaft të tjera janë produkt i makinës kulturore dhe narrative të Vranarit, jo se ato nuk dihen, porse në atë formë që strukturohen, zor se i përdor kaq mjeshtërisht dikush tjetër. Por pse kjo krizë shpirtërore ka kuptimin e saj argumentativ shkencor? Pikërisht kjo e disa të tjera do të jenë thelbi i kësaj analize, që zbërthen narratin e novelës në konsideratë.

Si studiues, unë duhet ta shoh këtë në një lidhje që duhet të kapet me agoninë e botës, si duhet ne ta konsiderojmë atë? A është kjo vetëm një krizë e një bote të jashtme për të gjendurit në gjendjen ‘e çmendura’, ka tradhtuar besimin e vet natyra tek njeriu, apo kjo është po ashtu një krizë e vetë përshpirtjes? Në novelë vetë strukturimet ndajnë arsyet edhe në fatin e botës shpirtërore. Ja si shkruan vetë autorja:



“Pastaj nuk ka se si ta zhbirosh ti qenien time... E si mund të më njohësh? Ndryshe do ta kishe mësuar me kohë se jam një shpirt i zbrazët. Dhe atë shpirt dikur të pasur, ma boshatise ti.”


Është një botë e njohur. Një botë e vogël, ajo botë që lidh burrë e grua, që lidh dashuri, që lidh dhe formëson jetën. Por është një botë ku zien arsyeja e humbjes së besimit, ku fundoset ‘shpirti’ dhe gjithë ajo sa lidhet me të. Shkrimtarja e qartëson: “Rrallë ndonjëherë kur provonte kënaqësinë që të jep qetësia shpirtërore, një shqetësim i brendshëm dukej sikur e ndalte. Këto pak çaste lumturie që zgjasnin aq sa një vegim, zhdukeshin papritur.”

Dhe kështu protagonistët nuk mund të pretendojnë pikëpamjen, se brenda vetes, brenda botës së tyre çdo gjë është vetëm e shkëlqyer dhe se asgjë në botë nuk i irriton ata. Dhe mbi botën e karaktereve, mbi lëvizjen e tyre humane, atje bie një përgjegjësi e rëndë. Me botën e tyre është duke u kryer një gjykim, dhe ky është gjithashtu një gjykim mbi fatin historik të njeriut për njeriun, të lidhjes ‘shpirt’ apo ‘shpirtërisht’ me fatin e njeriut. Të këqijat e botës narrative janë të lidhura jo vetëm me ikjen larg nga shpirtëzimi, me një trisht poshtërues prej (mos)besimit, por edhe me moshën e vjetër të ardhur nga sëmundjet e tipizuara, më së shumti të konstruktura, nga masa ndëshkuese për të ndëshkuarin, si i çmendur, apo e çmendur në rastin konkret, ku aperativi sillet si faturinë jete në anën e saj (jo)njerëzore. Dhe këtu është fatura e kohës, ajo që determinon dhe vulgarizon, ajo kohë në të cilën vetë njeriu agravohet. Dhe koha nuk është më këngë. Nuk është dhe sikur: “jeta të ngjasonte me një këngë, eh si do të ishin marrëdhëniet mes njerëzve! Në një këngë nuk është e rëndësishme ajo që ka thënë autori, por ajo që ngelet jashtë temës, apo brendisë letrare të saj, ku duhen marrë parasysh hamendësimet, apo idetë e admiruesëve, si dhe reagimet e tyre. Kurse për jetën kanë vlerë ato që nuk janë bërë e nuk janë thënë. Duke i lënë jashtë të qenësishmes, ne nënkuptojmë të pathënat që ngelen si enigmat, të cilat gjithmonë kërkojnë zgjidhje. Por me ulje- ngritjet që na ofron jeta, ujërat e turbullta të saj, të kalllin frikën. "- ndërsa analizonte, papritur u kujtua se çerek shekulli më parë, në këtë stinë ishte femra më e lumtur në botë...”

Kjo është bota. Është vetë kohëbota me të cilën Vranari na sjell medikamentin narrativ për shpirtërat njerëzorë në krizë. Dhe kjo përpjekje narrative është universale në rëndësinë e saj, dhe çdo gjë që ndodhet brenda orbitës së saj, nuk është vetëm lokale, as edhe individuale, ajo është e gjerë dhe kolektive. Asgjë për këtë s’mund të jetë plotësisht vetëm një astar dhimbës nga grisja në pjesën e jashtme. Ai ka faturat e veta të tjera.

Dhe narrativi ta jep këtë mundësi, që të shohësh karakterët më tepër të perceptojnë gjendjen shpirtërore të botës bashkëkohore nga brenda vetë përspirtjes, për të përcaktuar, se çfarë kriza e botës së tillë nënkupton si një ngjarje brenda shpirtrave, në kuadër të universalitetit të dhimbjes dhe therrjes shpirtërore që të jep “E Çmendura”. Bota në novelën e Vranarit ka ardhur në një gjendje të frikshme, nuk është më brenda saj.

Brenda kësaj bote janë institucione, firma, shoqëri dhe pezma të tjera të ndërlikuara. Kjo botë është duke jetuar me anë të një epoke katapultive, të dyja ankthet shpirtërore, atë që lidhet me mjedisin e jashtëm dhe atë që ndërlikohet deri në çmendinë prej një pjedisi patriark e të shkufanjitur, të brendshëm. Kjo në novelën e Vranarit është një epokë e anarkisë shpirtërore. Njeriu jeton në ankthin më shumë se kurrë më parë, nën një kërcënim të përjetshëm, ai varet dhe gjendet tru-pezulluar mbi një humnerë dhe: “-Gjithmonë kam besuar se njeriu ndryshon gjatë jetës, e cila gjatë rrugës së saj të gjatë dhe të vështirë, i shërben si përvojë. Kurse ti, nuk mund ta bësh një hop të tillë, se je me mendësi mesjetare dhe fshatare..,- nuk vazhdoi më tej, pasi ishte e bindur se fjala e saj do të shkonte dëm. Ndërsa "Ai" kërciti dhëmbët, e pa ashpër dhe u vesh. "Çfarë fyerjeje! E sidomos kur ta thotë një femër, një bushtër...," -klithi me zë të çjerrë, duke u skërmitur. Prej marazit nisi të turfullonte nga inati. Në pragderë mbajti këmbët dhe... -Natyrisht, je bërë e dëgjuar tani...Helbete, "shkenctaruce"...e kush mund të matet me studiuesen e mendjeve dhe shpirtërave njerëzorë? Eh mos durofsh, o Perëndi. Edhe kush? Një hiçi si ti, i duket vetja sikur ka arritur majat...Nuk ke më nevojë tani, se je bërë e adhuruara e dhjetëra e dhjetëra njerëzve me probleme mendore apo...apo je bërë medikament i shpirtërave njerëzorë...”

Njeriu modern në këtë novel e ka humbur besimin. Ka humbur ato gjëra që njeriu modern u përpoq në shekullin e fundit të zëvendësojë me njerëzillëkun dhe lirinë e tij për besimin në jetë. Ai beson se nuk është më në progres, në humanizëm, në fuqinë shpëtimtare të shkencës, në fuqinë shpëtimtare të demokracisë, ai është i vetëdijshëm për padrejtësinë e rendit të tillë ku shtysat bëjnë dhe agravojnë aksese negative dhe ai e ka humbur besimin në utopinë e bashkëkohores. Jeta moderne është goditur nga skepticizmi kulturor dhe vetë strukturat e jetës janë katapultuar gremina të shpirtit nga kriza që shuan dhe është e gatshme të shuajë të gjitha vlerat.

Karakteristike për qetësinë dhe humbjen e saj në mjedisin narrativ të novelës, ajo stigmë bashkëkohore, është rritja vetë forma pesimiste, ku filozofia e Shopenhauer del thjesht inkurajuese dhe e pafajshme. Dhe kështu është filozofia e Heidigger, për sa i përket thelbit të njeriut që ka rënë në pozicion pesimist, por që nga ‘askush’ nuk shihet dhe vihet në vemedje se është ajo vetë pesimistja që e ka rënuar dhe rëzuar larg, tregon se bota është e pashpresë, mëkatare, dhe që nuk ka asnjë arsye tjetër në botë ku të gjendet dalja nga ‘çmendina’ ku fitimtar është ankthi.

Më tej autorja shkallë-shkallë na jep segmentimin akrologjik, që është një segmentim melankolik, i cili sipas Kierkegaard lidhet me mërzinë tragjike, të cilin ai e lidh dhe e shpreh në gjendjen aktuale të botës, apo ndryshe tek pozita e vetë njeriut, karakterit të strukturuar në novelë. Vetë ky fragment e qartëson këtë: “Me punën që bën ke lënë përshtypje të mirë, jo shaka. Po të lavdëronin aq shumë, jo vetëm prindërit e Erës, (një paciente) por edhe të tjerët. Ishin të gjithë që festonin rikthimin në normalitet të vajzës së tyre, e cila i ishte kthyer jetës së mëparshme, njëlloj sikur kishte rilindur, pasi kishte pësuar një traumë, depresion a diçka të tillë si rezultatë i një historie dashurie. Kjo më bëri të ndihesha krenar për ty dhe e thënë troç: "si lum unë i lumturi që të kam në krah për shoqe jete! Së paku nuk më shkoi mundi dëm as me ty dhe as me fëmijët..." - dhe ndërkohë i zgjati gazetën, ku ishte shkruar një artikull për të.

Kurse ajo e vështroi gjatë dhe ushqimi i krijoi një ngërç të pakapërcyeshëm... Që i ngeli në fyt si laklitari i vdekjes.”

E ndërsa ajo mediton se ai duhet ti kërkojë falje, shfaqet trendi në mendime teologjike dhe fetare që çlirojnë përshpirtjen, duke iu drejtuar Zotit, si e vetmja mënyrë të lirimit të skutës trunore të rrënduar.

Njeriu si të thuash është rritur i lodhur përtej lirisë shpirtërore dhe është i përgatitur të heqë dorë prej lirisë shpirtërore në emër të pushtetit, me të cilin trazon jetën e tij. Me të gjitha pushtetet, edhe ato që formojnë sistemin, edhe me ato që agravojnë në sistemin si të brendshëm dhe të jashtëm.

Dhe kështu, për shembull, nëse Komunizmi është një formë ekstreme e idhujtarisë sociale, atëherë ku ndodh të kaplohet sistemi i besimit të njeriut? Shkrimtarja ka udhë të gjatë në novelën e saj. ajo duhet lexuar e rilexuar për të kuptuar medikamentin e saj filozofik.

-----------------------
I nderuar Fatmir, ju faleminderit për analizën e thellë psiko-sociale që i bëni novelës! Ndoshta për lexues të ndryshëm tema e trajtuar duket absurditet, por faktikisht janë raste të shumta dhune psiko-morale, pse jo dhe fizike të femrës që i hasim çdo ditë dhe në nivele të ndryshme kulture.Duhet guxim dhe kurajo që njeriu të zhbirojë brenda qenies së tij, për të njohur anët e mira dhe të këqia të karakterit të vetë. Duke vetanalizuar subkoshiencën, mendoj se njeriu do jetë në gjendje të përdorojë arsyen e një logjike të ftohtë. Po që problemet psikologjike, të evidentuara nga filozofët dhe psikologët e shquar të shek XIX-XX, si: Frojdi, Kafka,Shopenhauur, Niçe, Heidegger etje, të jenë prezente në shek e XXI, është paradoks.

E kjo ka të bëjë me kulturën dhe trashëgiminë e hershme mesjetare, apo me izolimin e gjatë nga bota e kulturuar që ka individi dhe si pasojë edhe shoqëria jonë. Që një komb si Shqipëria,të jetë solid dhe i zhvilluar,ka nevojë për njeriun "Njeri" që nuk ka frikë të shohë brenda vetes.Mendoj se kjo është detyrë e intelektualëve, organizmave të ndryshme që lidhen direkt me familjen. Sidomos ne shkrimtarëve na del si detyrë ta bëjmë problematikë opinioni,t'i shndërrojmë në debat mediatik, diskriminimin gjinor, dhunën në familje. Globalizmi nuk ka si synim shkatërrimin e familjes,por forcimin e saj me një koncept të ri ndryshe, mbështetur në barazinë gjinore, femra të mos shihet si një qenie inferiore, por si segment i rëndësishëm i shoqërisë që ka dhe jep po aq vlera sa edhe mashkulli. Duke u vlerësuar femra si bashkëshorte, si nënë, si bijë pa diferencime,duke i evidentuar vlerat e saj në familje,pa e përçmuar, fyer apo shpërfillur, mendoj dhe jam e bindur se fëmijët e të dy sekseve do të edukohen me ndjenjën e dashurisë dhe të respektit për njëri-tjetrin.

Nëse fëmija rritet duke dëgjuar fyerjet e babait ndaj nënës së tyre, jo vetëm nisin diferencmet, por ata edukohen me ndjenjën e superiorit, urrejtjes dhe mllefit. Kështu do të veprojnë edhe kur ata të krijojnë familjet e tyre. Në një shoqëri me komplekse të tilla, ndodhin mjaft divorce, gjë që e dëshmojnë shifrat alarmante. Pikërisht për të mos marrë rrugën e keqe fëmijët, janë nënat ato që sakrifikohen,duke duruar dhunën. Por lind pyetja:Edhe sa kohë do të durojë vallë gruaja apo nëna? Janë pikërisht këto arsye që dhjetëra raste i mblodha në dy personazhe duke i përgjithësuar: "Ai" dhe "Ajo". Duke e trajtuar si një analizë psikologjike të Nevetes, shpresoj që libra të tillë me problematikë sociale shqetësuese të diskutohen. Për këtë ka nevojë që shoqëria jonë të zhvishet nga normat strikte të moralit farsë.

Fatmir, është e vërtetë që edhe unë që e kam shkruar dhe e kam trajtuar si një temë alarmante, kam nevojë ta rilexoj herëpashere novelën.

Edhe njëherë të falenderoj përezemërsisht! Me konsideratë Vilhelme

Mes dritë-hijeve që krijojnë brazdat e kohës-Për romanin më të ri të shkrimtares Vilhelme Vranari-Haxhiraj "Ankthi i së Vërtetës"

Kritikë nga Dr. Fatmir Terziu







Para pak javësh Sh.B.Nacional nxori nga botimi Romanin më të ri të shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj me titull "Ankthi i së vërtetës". Është një libër tronditës me temë sociale, që vjen si rezultat i mohimit të realitetit në diktaturë, ku njeriu paskesh qenë "kapitali më i çmuar", kurse gruaja që lind jetën, "një qenie e vyer", si dhe familja, si qelizë e shoqërisë baza sociale për një "shtet të fortë e të palëkundur". Në këtë libër autorja përmes mendimit filozofik, nxjerr qartë se e vërteta e hidhur është e vështirë të pranohet, është ankth frymëmarrës të tregohet dhe pasoja e së vërtetës së mohuar...është torturë të jetohet. Kur mbaron së lexuari, mes mendimeve të thella , lexuesi pyet ndërgjegjen: "Kështu ka ndodhur vërtetë?!



Dy fjalë për Vilhelme Vranarin



Vilhelme Vranari (Haxhiraj) (u lind më 8 dhjetor 1944 në Kaninë të Vlorës), pinjolle e familjes së princit Gjergj Arianiti. E përndjekur nga lufta e klasave, më e egra që ka njohur njerëzimi, edhe pse iu mohua çdo e drejtë humane, sepse pas burgosjes së të atit, xhaxhait dhe vrasjeve makabre të një xhaxhai, tre kushërinjve të parë dhe internimit të famijes së saj, ajo mundi të arsimohet. Ia ndaluan diplomimin në Histori-filologji, e pushuan nga puna dhe Vihelmja mundi të diplomohet në fakultetin histori-gjeografi. Pas rënies së diktaturës komuniste, rinisi punë në arsim. Kjo i dha mundësinë të shpalos talentin e saj si veprimtare për emancipimin e gruas, si luftëtare në mbrojtje të të drejtave dhe lirivev të saj. Duke kërkuar më shumë nga vetja, krahas punës për demokratizimin e shoqërisë, Vranari gjeti veten në letërsi, vuri në jetë talentin e ndrydhur dhe të mohuar. Tashmë ajo njihet jo vetëm brenda vendit, por edhe jashtë kufijëve të Shqipërisë, si poete, romanciere, autore e prozës sè shkurtër, në letërsi për fëmijë dhe publicistikë. Puna e saj ka tërhequr vëmendjen e jurive dhe kritikës kombëtare dhe ndërkomëtare, tashmë e vlerësuar me 17 çmime letrare, nga këto shumica "Çmime të Para", "Medalje Argjendi","Medalje Ari","Çmimin e Karrierës", deri në Urdhrin "Mjeshtre e Madhe e Penës". Natyrisht ky sukses e gjen përgjigjen te puna e saj voluminoze dhe cilësore, si autore bashkëkohore, që e ka pasuruar kolanën e letrave shqipe me 33 tituj librash.



Mes dritë-hijeve që krijojnë brazdat e kohës



Romani më i ri i shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj është “Ankthi i së vërtetës”. “Ankthi i së vërtetës” është vërtet ‘ankth’. Një ankth që vjen tek lexuesi mes poreve të gurta të jetësisë dhe ngjeshet brenda dritë-hijeve të tyre si një gangrenë që prodhon të padukshmen dhe të patundshem e rrezikshme. “Ankthi i së vërtetës” është pushtet, është meskinitet, është perifrazim, por është edhe asfiksi. Është vërtet “ankth frymëmarrës” që në trokitjen e hapjes së autores alarmon me: ky është “Ankthi që i mohimit të vërtetës”, që e mbn brenda vetes heshtja.


Heshtja


“Sa shtrenjtë kushton heshtja vallë?


Besoj se s'ka as limit dhe as masë,


hesht...vetëm ai,


'Askushi'...


një qenie pa identitet,


mohon jetën e dinjitetin e vet,


që nuk e di se...


të jesh prind është përgjegjësi,


s'di cili është ...


dhe kujt kombi i përket.


Një i tillë...


a mund të jetë gjykatës


i ndërgjegjes së vet ?!


Kurrë...!


Veç ankthi i së vërtetës e tremb...


oh, sa e tremb...


dhe për jetë atë e mban peng...!”


Vivra



Heshtja, poezia, me të cilën nis ky libër, është ‘askushi’ ajo qenie pa identitet. Ajo qenie me fuqi që bëhet gjykatës, ajo qenie që shemb e strukturon sipas shijes së athët të jetës. Ajo qenie që struket mes heshtjes dhe ndërton kala të madhe me bedena vuajtjesh dhe grimash njerëzore. Në këtë sfumim gjërash “heshtja" pasojë e "Ankthit të së vëretetës” është vetë morali që ndërtohet në labirinthe të tretshme mes vetë ankthit rrënues. Ky ankth rrënues është në fillimet e demokracisë, por ai sapo ka nisur udhën e tij mes ‘të tjerëve’, atyre që tashmë janë vetë mbushësia e kësaj ankth-jete: “Të tjerët ishin qeveritarë, politikanë ose tregtarë, shumica e të cilëve sapo kishin nisur karrierën politike apo administrative”. Janë këta ‘të tjerë’ që sapo kanë nisur të ndërtojnë brendinë e ankthit. Por vetë ata janë larg ankthit, janë larg e shumë larg atij…, se ata janë zyra, vula vetë, po aq edhe doganierët e uniformat e shtetit. Ata janë vërtet të tjerët. Janë … ‘të therrët’! Të therrët në ecje, të tillë në paraqitje. Kanë lindur të bëhen ndryshe. Ndryshe në hapjen e re demokratike. Dhe pjesa tjetër është në vëzhgim. Në atë sykapje që kërkon mes makthit dhe ankthit...: “Si në lajthitje e sipër padashur pyet : Ndërsa ndjen peshën e rëndë të presionit, dhunës psikologjike, denigrimit, keqtrajtimit, të duket vetja një zero, një inekzistentë. Në këtë kohë vë duart në kokë dhe këlthet: ”


Dhe vërtet më pas ‘ankthi’ prodhon kreshendon e vet. Atë kreshendo që përtypet nën dhëmbë e që stilohet në tru. Kërkohet si në rolin e një hulumtuesi në atë hapësirë për të përlogaritur çdo hap, çdo detaj, çdo ngjyrë, ku sundojnë larushitë e natyrës, çdo trokamë ku vetëm ajo e identitet-humburit rrëshqet si slitë akulli mes asaj vape të tretshme trupore. Është një tundim i gjallë. Një tundim që rrënkon me fatin e prodhuar nga “mohimi i së vërtetës”.


“Ankthi së vërtetës” është moduli më i nevojshëm i prozës për ditët që pasojmë. Është vetë moduli që bashkon tërësinë tonë në katër cepat e botës. Është ai modul që i afrohet gjithënjeriut me e pa identitet të lexoj fatin e tij në tri kohë. Në tri kohë që flasin e heshtin njëherazi. Në tri kohë që kapërcejnë edhe hapësirën e qiellin…, vërtet deri në skajshmëri!


Kjo skajshmëri herë diktohet herë filozofohet. Herë renditet në dritë-hijësi argumentesh e herë struket nën vëtë kumtin e heshtjes që kërkon me ngut garancinë e ruajtjes "të së vërtetës së hidhur”. Këta tipa që janë dhe mbeten produkt i një kohëbote tjetër në udhë të krisura me mendje të acarta. Dhe e acarta nuk vonon. Ajo vjen në kohën dhe vendin e duhur, me dimensionin e njëriut në moshën e tri kohëve: “I moshuari, ndryshonte shumë nga i riu. I veshur elegant dhe me atë qëndrimin e tij të ftohtë me këdo, me siguri që krijonte një farë ndarjeje, e cila vihej re në distancën që shihej mes tyre. Ndryshimi dukej me lehtësi në paraqitjen e jashtme, në sjelljen dhe veçanërisht në psikologjinë e secilit.” Dhe është mosha e tretë, ajo që formon të padukshmen në persiatjen e njeriut vëzhgues. Është vetë mosha që udhëton dhe ka pikëtakim me të tjerët. Ndoshta jo me ata që vinin në atë karvan të gjatë hallesh të njëjta, por në atë karvan me dritë-hije të padukshme. Dritë-hije që takohen e mbesin vetëm produkt i kalbësisë, produkt i tokës në errozion. Në këtë erozion janë edhe pyetjet që vrasin, edhe pse heshtin e nuk flasin: “Lëvizjet e tij ishin të ngathta dhe të drojtura. Tek ai vihej re një heshtje prej varri. Përse vallë?! Ç’mendime i gëlonin në mendje? Përse dukej aq në kundërshtim me veteveten, sidomos me paraqitjen e jashtme? Përgjigjet e pyetjeve të bëra rreth personit të tij do të ngeleshin memece. Tek ajo heshtje e zymtë fshihej mundimi, vuajtja dhe e vërteta, të cilën njeriu e merr me vete kur vdes. Kërkon ta mbajë të varrosur nën tokë. Banesa e përjetshme i do të fshehtat të gjitha për vete.”


Por e gurta bën të vetën. Ajo mes ngurtësisë së saj, forcës së materies, forcës së vetë gurit qartësohet lehtë e lehtë: “Asgjë…Kur ai arrin në përfundimin se ka jetuar hiçin, pyet veten:"në heshtje:"- "kjo ishte përshtypja që më la ky njeri i ngurtë si guri.”


Romani i shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj përmban rreth 120 citime dialoge dhe monologe tejet filozofike nga karakter-folësit që krijojnë identitetin e tyre të heshtur në tërësinë e faqeve të tij. Tendenca mbizotëruese në kurën moderne të gjuhës që përdorin ata është jo ajo tradicionalja e margjinalizuar mes dëshirave apo kushteve të përcaktuara të këtyre folësve por gjuha e krijuar mes thjeshtësisë dhe mes një logjikë-praktike që vetë ata përfaqësojnë (disa herë përfaqësohen në narrativin e autores). Pra ata janë të konsideruar si lapidarë gjuhësorë dhe letrarë, dhe citimet e tyre letrare, ndërsa prezantohen për lexuesin, më tej rinjihen si ndikime trajtuese dhe diskrete nga ato të tjerat, që në mjaft romane vijnë të ‘rënda’ në dialogje, monologje të gjata, apo edhe në korniza të hapërdara mes vetë narrativit. Romani i shtron ‘sfidat’ me këtë këndvështrim duke u fokusuar në pyetjen e mëposhtme: Deri në çfarë mase mund të merret si vlerë e cituar një karakter-fiktiv folës në roman, kur dihet e thuhet nga vetë autorja se ka një identitet të veçantë, por edhe të debatuar në formacionin e ankthit?


Dhe natyrshëm mes ankthit si një kundrinë që rreket të definojë paksa argumentin e shtruar vjen “Trishtim?!”.“Trishtim?!” në roman, mes shoqërisë së pikëpyetjes dhe pikëçuditjes është vetë gangrena e heshtjes për një përgjigje të nxituar. Shkrimtarja na dikton udhëtimin në kohë tjetër dhe hap disi një hapësirë për të riargumentuar, teksa njeriu i kohës së mekur, që ndërtonte vetë me forcat e tij socializmin kishte fat-trupin e tij ‘identitet’ mes qyngjeve: “-Ne ndërtojmë socializmin. Vendi ynë ka vetëm fitore dhe jo humbje apo viktima. Vetëm këta trupa që shihni këtu, gjeti policia në vendin e aksidentit. Kjo ndodhi për faj të shoferit, të cilin e pret qyngja. Nëse nuk di ta përshkojë atë, atje le t’i dalë shpirti, në shtëpi pa qira. Kjo është politika e Partisë sonë bujare. Këta fatkeq do të mjekohen falas nga shteti dhe do të shkojnë në shtëpitë e tyre si kokrra e mollës. Në vendet kapitaliste do t’i kishin lënë në mëshirën e fatit. Pa paguar shërbimin shëndetësor, me siguri do t’i kishin lënë të vdisnin në mes të rrugës. “-ishin fjalët e rrobalarëses së kirurgjisë që mbajti atë ligjëratë fare pa arsye dhe pa vend. Më vonë mësova se ishte sekretare e organizatës bazë të partisë në pavion.


" -Pse në qyngje?!


-Bir, kështu quhet vendi ku nuk ke të drejtë të dalësh prej andej, pa të ta bërë kurrizin më të butë se barkun. Qelia e burgut i ngjan qyngjes se është e ngushtë sa një arkivol, ku nuk lëviz dot as djathtas as majtas. Madje nuk mund të ulesh as galuç. Kush nuk ka vullnet për ta përballuar, del me këmbët bigë prej andej.”


Kështu udhëtimi në kohë, hapësirë e vend na sjell e na risjell fate të ndryshme, me e pa idnetitet duke menduar fortë në atë që dihet e lexohet qartë mes faqeve të romanit:


“Ankthi i së vërtetës”-mendoja më të keqen dhe gati vrapoja pa qenë në vete, si e çmendur.


Këtë udhëtim e ndjen nëpër faqet të romanit mes ankthit për të vërtetën mes një mori elementësh nga më tërheqëset dhe më të arriturat, me një gjuhë të qashtër e mjaft fine. Mjafton të citosh një fakt “Krimi nuk kryhet vetëm me plumb. Ai më vrau pa e përdorur pushkën. Tashmë jam viktima e tij…”-ku kupton qartë forcën me të cilën autorja paraqet këtë gjuhë të hapur në mjaft dimensione kulturash. Dimensione që do ta mirëprisnin mjaft mirë këtë roman.


Ja, pse pra udha e projektuar nga “Ankthi i së vërtetës” është udha globale e prozës, udha që kalon kufij të leximit dhe kërkon tokën dhe gjuhën tjetër, gjuhën e njeriut, gjuhën e njeriut larg dhe afër argumentit identitet. “Ankthi i së vëretetës” është vetë pjesa që rrëmon në identitet njerëzish, po aq edhe vlerash që herë pikëtakohen në letrësinë fituese e herë në letërsinë konkuruese. “Ankthi i së vërtetës” është një roman për vetë këtë strukturë me të cilën ndërtohet vetë artikulimi i respektit ndaj letrave.

Ekspertiza autoteknike: Ja 3 shkaqet e aksidentit të deputetit të ndjerë Sokol Olldashit

Prokuroria e Përgjithshme deklaron se ka përfunduar ekspertizën autoteknike të automjetit me të cilin është aksidentuar deputeti, Sokol Olldashi.

Ekspertiza autoteknike e kryer mbi automjetin, ka nxjerrë si konkluzion përfundimtar se shkak i daljes së mjetit nga rruga ka qenë pakujdesia e drejtuesit të makinës. Gjithashtu, për ekspertët, rrethanë tjetër që ka ndikuar në aksident ka qenë edhe mungesa e barrierave anësore në rrugën ku ka ndodhur ngjarja.

Raporti përfundimtar, i hartuar nga një grup ekspertësh të kërkuar nga Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Tiranë, konstaton se shkaqet kryesore që kanë sjellë aksidentin janë:

1. Shpejtësia e automjetit (neni 139 i Kodit Rrugor)

Në momentin e aksidentit, drejtuesi i mjetit po udhëtonte me shpejtësi 45 km/h. Sipas ekspertizës, në bazë të nenin 139 të Kodit Rrugor, më specifikisht, në paragrafim 3 të tij, thuhet se: “Veçanërisht, drejtuesi i mjetit duhet të rregullojë shpejtësinë në pjesët e rrugës me fushëpamje të kufizuar, në kthesa…..në pjerrësi të forta, ….. në orët e natës, në rastet e fushëpamjes së pamjaftueshme për shkak të kushteve atmosferike ……”. Në kushte atmosferike të rënduara, siç ka qenë në momentin e aksidentit dhe në një kthesë të fortë, siç është konstatuar nga kqyrja e vendit të ngjarjes, automjeti duhet të lëvizte me shpejtësi më pak se 20 km/h

2. Mosrespektimi i sinjalistikës rrugore (neni 144 i Kodit Rrugor)

Nga kqyrja e vendit të ngjarjes, është konstatuar se ekziston sinjalistika vertikale, e cila tregon drejtimin e kthesës në të majtë. Megjithatë, sipas ekspertëve, mungon sinjalistika horizontale.

3. Përdorimi i rripit të sigurimit (neni 170 i Kodit Rrugor)

Nga kqyrja në vendngjarje dhe nga ekspertiza, ka rezultuar se drejtuesi i mjetit nuk ka pasur të vendosur rripin e sigurimit.

Nga ana tjetër, raporti i ekspertëve autoteknikë ka nxjerrë edhe një përfundim tjetër, mbi gjendjen e pareteve anësorë të rrugës. Sipas materialit zyrtar, dorëzuar ditën e sotme në Prokurorinë e Rrethit Gjyqësor Tiranë, konstatohet se: “Nga enti pronar i rrugës nuk janë vendosur barrierat e sigurisë në pikat kritike, të cilat rrisin sigurinë e përdoruesve të rrugës në qarkullim”. Lidhur me këtë çështje, grupi i ekspertëve prezanton edhe një këndvështrim teorik, sipas të cilës: “Një barrierë garanton të gjitha performancat – që janë mbajtja e mjeteve të rënda, zbutja e efektit të përplasjes për personat, mjetet e lehta dhe ridrejtim të kontrolluar të mjetit pas-përplasjes – duhet gjithashtu të sigurojë një veprim efikas kundërshtues për përmbysjen e mundshme të mjeteve që kanë bariqendrën e lartë (situatë që mund të jetë po aq e rrezikshme aq sa edhe mungesa e mbajtëseve), dhe mundësisht duhet të karakterizohet për të pasur hapësira të limituara pune ( gjerësi operative, deformim edhe devijim)”.

Lidhur me rastin konkret, ekspertët autoteknikë shprehin mendimin se “…konstatojmë edhe shkeljen e kërkesave të nenit 14 të Kodit Rrugor nga enti pronar i rrugës”. Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Tiranë po vijon të kryejë të gjitha veprimet e duhura hetimore për të përcaktuar rrethanat e plota të kësaj ngjarjeje.

Zgjidhet misteri i kufomës së dytë në spital

Zgjidhet misteri i kufomës që u raportua si viktima e dytë e aksidentit në Kërrabë. Burime zyrtare nga Instituti i Mjekësisë Ligjore deklarojnë se kufoma tjetër e pajetë, që ndodhej pranë trupit të deputeti Olldashi në sallën e morgut, nuk kishte lidhje me aksidentin e mbrëmjes së 20 nëntorit.
Sipas procesverbalit të asaj dite, personi i vdekur ishte 73-vjeçari Vehbi Fortuzi dhe kishte ndërruar jetë në Spitalin “Nënë Tereza” nga gjakderdhja në tru. Sjellja e trupit të deputetit Olldashi, koinçidoi në kohë me ardhjen e trupit të 73-vjeçarit nga ambulanca spitalore, e shoqëruar nga mjekja Rudina Nagjini dhe familjarët e tij. Sipas procesverbalit të mbajtur nga Instituti I Mjekësisë Ligjore, trupi i pajetë i 73-vjeçarit është tërhequr nga nipi i tij me inicialet R.H.
Ndonëse u në atë aksident u fol për dy emra të tjerë të përfshirë në ngjarje, të cilët për fatin e mirë vijojnë të jenë në jetë dhe sipas burimeve zyrtare të Ministrisë së Brendshme nuk kanë qenë fare në vendin e ngjarjes, nga Mjekësia Ligjore hidhet dritë mbi një tjetër konfuzion, i cili natën e aksidentit thuajse nuk është skicuar në morinë e pafundme të informacioneve që dolën nga vendi i ngjarjes. Sipas të dhënave saktësohet se vdekja e V.Fortuzit nuk kishte ardhur nga shkaqe aksidentale, por nga një sëmundje e rëndë. Mjekët ligjorë, nëpërmjet prokurorit që ka shoqëruar për në vendin e ekspertizës trupin e të ndjerit Olldashi, përjashtojnë kështu mundësinë se në morg nga ai aksident të jenë sjellë dy viktima.