SOTIR ATHANASI
. . . . SE KA CA NJERËZ
( Triptik plus një )
Nuk do të ishte i plotë ky fluturim.
Po aq i mangët rrëfimi do të qe,
sikur të mo shkruaja për këtë dukagjinas
që nuk i bëri buzë fatit të tij,
por pa u tutur, në sy, atë e pa.
(Fjalë përmbyllëse të këtij Triptiku plus një)
Pjesa e parë
U shkëputëm nga çekimi. Një numur përbri një gërme vendosur në biletat tona, përcaktonte saktë hollin e nisjes për fluturim. Mjaft që të ndiqnim përpikmërisht drejtimin e shenjave aty-këtu, në atë rrjet kalimesh.
Para nesh një prift me çantë e kapele në dorë, veshur me sqimë, ndonëse me nishanet e një kleriku ortodoks, vajti e u ndal te bufeja.
Ne qëndruam në fillim s'di se ku, pastaj zumë vënd në një nga tryezat më këmbë për t'u vetëshërbyer. Po pinim me nge kafen, kur prifti me çantën në njërën dorë dhe kapelen te tjetra, kaloi përbri nesh dhe u mat të na fliste. Se atij, i lexohej kjartë mëdyshja dhe qe i pakuptimtë ngurrimi a druajtja që ia ndrydhi dëshirën e komunikimit.
Ishim në aeroportin e Athinës. Tepër i madh e lehtësisht për t'u përudhur në 'të. E, megjithatë, pasiguria dhe hutimi, karakteristika këto për të gjithë rishtarët, qenë të huaja për këtë gjashtëdhjetë vjeçar. Vështrimi i tij i butë, ngjante më së shumti me kudrimin. Aq më pak me një përhumbje. Kurrsesi me mahnitjen që të provokojnë hapsirat e këtyre përmasave.
Ai vështrim ishte soditës dhe i ngrohtë. Të tillë e mora unë dhe i atij lloi ai qe.
Se, ka ca njerëz, vështrimi i të cilëve mbetet dhe lë gjurmë te tjetri,
pikërisht kur ai largohet. Dhe ai, tanimë sikur qe shqitur e shtyrë tutje,
si me përtesë e dukshëm ngathtësisht.
Pavendosmëria si një lavierës, qe drejtuar asaj që quhet pendesë.
Ime shoqe, atë çast, që gjetiu e kishte mëndjen, nuk e vuri re uratën dhe u ndal për të blerë ndonjë dhuratë në një nga pavjonet Hondo Centër.
Për ne ishte vajtje rutinë në Tiranë. Dëndur e bënim atë rrugë me mjetin tonë nga Kakavija dhe ndonëse rrallë, edhe me avion.
Dyqani ynë turistik në Pire, vërtet trajtonte artikuj kulturorë,
duke përfshirë këtu edhe librin, simbolet apo kasetat e CD-itë shqiptare.
Por, gjithsesi: ai ishte një bisnes dhe si i tillë, kërkonte t'i qëndroje në krye.
Veç së tjerash, qe domosdoshmëri lëvizja. Madje s'është aspak teprim të thuhet gjesdisje. Një shkak i tillë bënte që ne të udhëtonim shpesh.
Në mos çdo muaj, një herë në gjashtë javë, patjetër në Tiranë rruga do të na shpinte. Kjo e sotmja, përkonte me dyzetë vjetorin e ndarjes nga jeta të Fan S.Nolit.
Miku im në revistës " Pelegrin", që del në Athinë periodikisht,
më kishte porositur të shikoja se ç'farë përgatitet në mjediset letrare,
apo edhe sallonet artistike të kryeqytetin për këtë aristokrat
të kulturës sonë kombëtare
Prandaj, bëra kujdes që t'a nisja prej këtu detyrën.
Kështu, u hodha te pavjoni i shtypit të huaj.
Shitësja nuk qe aty dhe një bashkatdhetar i imi me gazetën Shekulli, hedhur mbi banak dhe La humanite në dorë, lëshoi një thirrje të butë, por tejet të zgjatur, karakteristikë për anglosaksonët:
- Ooooo!
Unë nisa të mbledh dy a tre gazetat e vetme që kishin mbetur te stenda,
ndonëse s'ishin të freskëta. Se të pardjeshme ato qenë.
Informacioni miqt e mi, nuk është ushqim që s'hahet bajat. Ai, edhe pse I tillë, përtypet. Prandaj, bëra të njëjtin veprim me atë të klientit bashkëatdhetar:
vura mënjanë gazetat.
E zonja e pavjonit, ndërkaq u shfaq.
Qe një flokëverdhë deri në gjysmën e kokës.
Simetria tjetër, ishte e zezë, po sterrë, ama.
Në tiparet e saj tejet tërheqëse, binin në sy, qerpikët e gjatë e gjithashtu maviosur si dhe një fjongo e dalë sipër leshrave, si bri.
Ngjante me një cingëlane por, tejet të bukur. Por. . . ,
i hodhi një sy "Shekull"-it,dhe e kuptoi me kë kishte të bënte.
"Një allvanos më thprritkërka mua: "O-o-o ?!?
Kështu duhet të ketë menduar se buzët
(ato buzë tejet sensuale para ca çasteve), iu bashkuan vështrimit përçmues dhe surrati i mori një pamje, thuajse agresive.
Pati kujdes që: të arrakati pyetjen me zë të ulur:
- Dini greqisht, zotni?
Tundja e kokës dhe gjuha si e nepërkës, i doli jashtë dhëmbëve si për t'i helmuar ato tri fjalë.
- Ui . . . , - pardon! Ne, që do të thoshte Po,
u nxitua t'i përgjigjet patrioti im në greqisht, i zhytyr tanimë në faqet e shtypit francez. Ai nuk ia kthyer sytë asaj driade, por edhe pispilluqe tejet, të paafrueshme.
- Atëhere, pse nuk flisni greqisht, - tha shitësja.
Kësaj here, ishte vetulla e djathtë e ngrijtur përpjetë si akrep, që kërkonte të plotësomte helmin e pamjaftueshëm spërkatur me gjuhë.
Tjetri ndaloi leximin dhe vetëm atëhere ngrijti kokën i hutusr.
Unë, isha gati të flisja në emër të tij. Por, s'qe aspak e domosdoshme.
Ai me një qetësi papnore, tha:
- Se jemi në pavjonin e shtypit të huaj KRISTIANEMU
(e krishtera ime dhe përdori kështu një shprehje karakteristike greke.)
Për të vazhduar me një sarkazëm therrëse:
- Ajo që nuk di, jeni tepër e re për t'u quajtur zonjë dhe po kaq e patakt,
për t'u quajtur zonjushë. - Jeni . . . , dhe ai qeshi me një tjetër ironi
që kapte pamëdyshje kuotën më të lartë të sarkazmës:
- As te hupa, As te hapa, do të thoshte Sbekspiri me gjuhën e Malvoljos te
NATA E DYMBPDHJETË. DHE. . .
Ai, mbase domte të thoshte edhe diç tjetër,
nga që pezmi i saj i papërligjur, nuk mund të shpërfillej e të lihej të kalonte ashtu,
lehtë pa u ndëshkuar. Por, s'mundi.
Një afroamerikan i tërhoqi vëmëndjen grekes, me thi-rrjen:
- O o o! Nju-york Taims?
dhe ai bëri me nojma që do të thoshte se nuk po e gjente gazetën që kërkonte.
Një tufë syresh amerikane, kishin mbetur në një cep të skajuara,
kushedi për ç'arsye, midis së cilave, edhe Taimsi.
Shitëses i qenë skuqur faqet e bërë njësh me buzët e lyera vesh më vesh.
Ajo nuk e deshi veten pas kërkesës fshikulluese të njeriut me ngjyrë,
origjina e të cilit, vinte nga matanë oqeanit. Dbe,
sikur të mos mjaftonte e gjithë kjo, bashkatdhetari im, në vënd të saj,
iu përgjigj tjetrit me një an-glishte tingëlluese dhe zëëmbël:
- Ja ku i keni, zotni! , dhe i tregoi tufën e gazetave. - Por kjo sorkalle sorra,
s'duhet të ketë patur kohë t'i sistemonte që ju t'i gjenit lehtësisht.
- O je!
Dhe tjetri jo vetëm buzëqeshi, por kur pa se shqiptari im lexonte
La humanite, duke e marrë për francez, shtoi: -"Mersi, mister . . . , La fontenë,
pas kësaj, u shkri së qeshuri.
Kuptohet: figura e sorkadhes i kujtonte atij fabullistin e njohur
dhe kujdesin e kaprolles për t'u pispillosur, duke braktisur detyrat.
Ne paguam në heshtnje dhe ajo briartë na hodhi një shikim të akullt,
ftohtësia e së cilës të kujtonte një tjetër oqean: atë të Arktikut që,
gjithsesi, duhet të qe më i pranueshëm se sa ngrica e acarri nacionalist te kjo zhajkë e fytyrëfyçkë. Se atë, nuk e kthjelloi as fakti i zotrimit të tri gjuhëve të huaja nga klienti me të cilin u përball.
Është fatkeqësi që njëgjakësit e mi do të kenë rast të ndeshen dëndur me këtë përçmim. Se:
në mos një formë, në një tjetër, veçanërisht tani, pas liberalizimit të vizave,
me 'të ata do të ndeshen. Trajtat, është e natyrshme të ndryshojnë:
me munxa ose pa 'to.
Por në çdo rast, diçka të ngjajshme me nëpërkëmbjen, ato do të kenë.
Dhe njerëzit tanë, që s'e kapërdijnë lehtë shijen e hidhët të diskriminiit,
do të kenë përplasje. Kjo kuptohet: asnjëherë nuk është e mirë.
Se mund të bëhet shkak që t'a humbasësh Europën për pesë vjet.
Ky dënim shkuar absurdit, do t'a turpëronte edhe vetë Europën se do të ktbehej në..., mallkim.
* * *
Tutje, pranë banakut të bufesë, syri më kapi sërish priftin.
Lexonte një nga reklamat e panumurta të kozmopolitizmit që,
aq me tepri trumbeto-ben në Greqi.
Unë tunda kryet për këtë mashtrim, ndërsa kleriku,
si të qe-më marrë vesh me televalë, u shkëput nga ajo afishe e pavërtetë e mashtruese.
Ai, me kupën e çajit në dorë, u nis drejt koshit të mbeturi-nave.
Më pas nxorri nga çanta një tip broshure.
Tashmë ishte në ndarësen e fundit. Piketat dhe shiritat blu, tregonin se,
pas portës së qelqtë, ku ato përfundonin, ishte vëndi ku kryej kontrolli elektronik.
Nuk e di pse, por kisha ndjesinë se kleriku me librin e hapur në dorë,
më priste mua.
Unë time shoqe.
Ajo kishte psonisur në dy a tri qese, jo vetëm te filiali Hondo Centër, por edhe gjetiu ku pijet dhe çokollatat, edhe nga jashtë qeses, përhijonin.
Kur erdhi pranë, unë isha thuajse një hap larg atij të krishteri me nishanet ortodokse i cili qe zhytur në faqet e librit që lexonte. Madje, dukshëm binte në sy thellimi në 'të,
se ndonjë psalmt do të qe.
- Mbaji këto, - më tha gruaja dhe m'i la në dorë çantat plastike.
Prifti, i shkëputur tashmë nga libri, buzëqeshi ëmbël dhe më bapi udhë.
Atë ast, ne u gjendëm pranë konvejerit ku viheshin sendet personale në ca kuti plastike, si ato të marketeve.
- Nxito!, - më tha gruaja. Nuk e sheh? I zumë vendin uratës.
Ai bënte të njëjtën në një tjetër kuti ku vendosi ca libra, çantën përbri dhe pasaportën ameriksne në krye.
Pas kësaj, ktheu kryet dhe tha:
- Nga ju kemi dbe për ku shkoni, o bashkatdhetarët e mi?
Zëri ishte i plotë, kumbues dhe tepër, po tejet i ëmbël, po ju them.
- Nga Tirana jemi, im zot, vura unë menjëherë togfjalëshin, - dhe në Tiranë shkojmë, - nënvizova.
Ai tundi kokën dhe buzëqeshi.
Po me atë vështrim të butë.
Po me atë kudrim të ëmbël.
Po me atë ngrohtësi.
Na sodiste si tablo, tek qe kthyer përvete në një ikonë.
Se ai shikim, në mos të prekte, diçka me ledhatimin prindëror,
brënda do të kish.
- Po ju, im zot, nga Ju kemi dhe për ku udhë e mbarë, shkoni?
- Nga Bostoni jam dhe atje shkoj.
- Nga Bostoni!?! - nxitova të pyes unë dhe me ngut t'a ripyes:
- dhe keni lindur aty?
- Po.
- Dhe e flisni kaq mirë gjuhën tonë shqipe?
Ai tundi sërisht kryet dhe ngutej të vinte diç tjetër në kutinë plastike.
Duhet të nxitonim edhe ne, se kutitë tona, tashmë kishin kaluar matanë aparatit.
Por, unë s'e kisha fare mëndjen atje. Ngutesha t'a pyesja këtë prift më keq se një xhegert i krishterë. Si bie fjala:
- Dhe jeni shërbestar atje, në Boston? Në kishën e ngrijtur nga i përndrituri Fan S,Noli?
Siç duket i kisha zbrazur këto në mënyrë të pandërgjegjëshme dhe mora përgjigjen më të pa imagjinuar.
- Po, - tha ai dhe do të vazhdonte natyrshëm:
- Kam lindur në Boston dhe jam gjashtëdhjetë vjeç. Prindërit e mi ishin nga Boboshtica e Korçës, në e paçi dëgjuar.
- Kam qënë ushtar atyre zonave, im zot.
- Oh, - tha ai. - Njëzetë vjeçar. E unë vajta tani. Në këtë moshë.
- S'prish punë, im zot. Se, më në fund, vajtët. Ia mbërrijtët.
- Po. Më dajandisi xhani dhe nuk më plasi sa të sosja. Dhe m'u duk se i njihja ato vënde. Për Krisht të them dhe atë çast puthi kryqin që e mori nga kutia plastike dhe e vari në qafë. Ndjehej tepër i gjallëruar dhe artikulonte një shqipe për t'u patur zili.
- Më dukej se i njihja ata njerëz. I njihja edhe atë ajër të bekuar nga Fuqi-ploti.
Sytë iu skuqën - i njihja, - vazhdoi. Se për të gjitha këto, më kishin folur prindërit e mi vite e vite të tëra.
Unë mbeta pa zë.
- Edhe ju, të nderuarit e mi. Që sefte, më shëmbëllyet me PORTRETE të njohur.
Vini re! Nuk tha FYTYRË, as ÇERE. Jo. Tha PORTRETE.
Ky përshkallëzim gjuhësor, përdoret më së shumti në art kur duam të flasim për njerëz të hijshëm e të nuratuar.
- Kur dëgjova të flisnit shqip, nuk e di pse ngurova. Mbase nga që m'u mblodh diçka këtu, ndër grykët dhe, që të mos lotoja, u shtyva diku më tutje. Edhe pse zemra më thoshte: qëndro! Mos e bëj si javën e shkuar, kur zbrite në Athinë nga Amerika dhe kishnje frikë t'u flisje shqiptarëve nga gjithë ato përralla me keqbërës. Ja i sheh? Janë si ata që le atje ndë Boboshticë. Si edhe ata të tjerët ndë Tiranë e Rinas te Nënë Tereza. Si ata, me të cilët u ndave plot mall, kur zbërite në këtë aeroport të Athinës, ardhur nga Tirana.
Pas kësaj, pshehrëtiu i lehtësuar.
- Është faji ynë që nuk iu kuptuam, im zot.- munda t'i them unë.
Zëri i kontrollorit, urdhërues, por tepër i sjellshëm, mbase, nga që bashkatdhetari ynë, ende pashaportën amerikane e mbante në dorë. E kjo bënte që tjetri të sillej me rezerva.
Gjithsesi, do të bigëzoheshim në dy drejtime të kundërta.
Ne, njëmend që i përkisnim të njëjtit trung racor, por qemë mbjellur e ngulur mijëra kilometra larg njëri tjetrit. Prandaj duhet të ndaheshim këtu. Tani.
- Moment, ser!
Kontrollori buzëqeshi ëmbëlsisht dhe ngrijti gishtin e madh në përgjigje të së njëjtës shenjë nga urata.
- Kam qënë nxënës i të përndriturit Fan Stilian Noli. Ai erdhi në këtë botë, ditën e Ujit të Bekuar. Pra më 6 janar 1882. Dhe, u nis në Udhën e Qiellit, javën e dytë të marsit, të 1965 -sës. Saktërsisht më trembëdhjetë.
Manushaqet e para, sapo kishin çelur dhe unë mora trembëdhjetë të tilla dhe i mbylla në valixhe që, pasnesër në ditën e shënuar të përcjelljes, t'i vendos në meshën që do të bëjmë enkas për t'a kujtuar.
- I paharruar kujtimi dhe vepra e tij.
Kaq munda të them dhe u përshëndetëm e përqafuam si dy miq të vjetër.
Ai na hodhi një vështrim të ngrohtë përpara se të largohej.
-Janë ca shikime që mbeten gjatë në shpirtin e atij që i merr në çastin e ndarjes.
Këtë po i thoshja time shoqeje ndërsa zumë vënd në ndenjëset e hollit ku,
për pesëmbëdhjetë e shumta njëzetë minuta, do të dilnim të merrnim avionin.
Një nga detyrat e atij fluturimi qe edhe veprimtaria për Fan S.Nolin.
Nxënësin e tij ne sapo e takuam dhe shkojmë në Tiranë!
Ç'paradoks!
Se, po të ishim pak më të vëmëndshëm, në mos një intervistë të mirëfill-të, një bisedë të pranueshme, aty në kafe, edhe mund t'a bënim. Kjo, sigurisht e përkryer mund të mos qe. Por më e përshtatshme, padyshim që po. Kështu që, lexuesit e "Pelegrin" -it, nuk do të mjaftoheshin në kaq sa unë po shkruaj, por do të merrnin më shumë kënaqësi se sa vetëm shuarrja e kurriozitetit të këtij takimi rastësor e të bukur.
- Të kujtohet kur doli Hygerta Sako " Mis Shqipria "- më tha ime shoqe.
- Sigurisht. Por nuk kuptoj ç'lidhje ka kjo me këtë paradoks!
- Ka, si nuk ka. Mjaft të sjellësh në mënd bisedën e atyre dy djemve pas ndenjësve tona. Njëri, mesa kuptuam, duhet të ishte nga Sukthi, vëndi që e nxorri këtë "Mis", i tha shokut të tij gjithë gëzim, që kurorën e fitoi ish banorja e qytezës së tyre.
- Ne gjuan për vajza demek të bukura në Shijak e Durrës,
kur e bukura e Dheut Shqiptar, ishte në lagje, në obor.
- Po, - thashë unë. Ky është paradoks.
- 2 -
Por, s'qe e thënë që kjo mbresë të mbyllej këtu, Se...
Një polic mbante përkrahu një djalosh me duar të prangosura nga pas shpine. Kuptohet se ishte shqiptari ynë dhe kishte pothuajse gjysmën e moshës së klerikut nga Bostoni.
Njeriu i rendit, pas pak e shprangosi. I la në dorë biletën e udhëtimit si edhe ca letra të tjera dhe i kumtoi (në greqisht) se Ai, që nga ky çast, ishte i lirë dhe se së shpejti do të hypte në avion për në Tiranë.
Çuditërisht, ushtaraku u soll me 'të, jo verëm korrekt, por edhe më se njerëzisht.
Më në fund, u largua.
Kjo skenë, tepër e rrallë në lloin e vet, dhe sigurisht e jashtëzakonshme, na befasoi të gjithëve. Pse jo, edhe na preku në shpirt. Pas kësaj, na dukej si pakuptim të prisnim edhe më për të fluturuar. Kjo ndjesi e përgjithshme, vihej re edhe nga ngutja e secilit nga ne për të parë orën e dorës. Dëshira për të fluturuar, sa më shpejt të qe e mundur, kishte rrokur mëndjet e të gjithëve. Por atë nuk e kishte në dorë kërkush.
Nga ana tjetër, çfarë duhet të bënim ne,
të ngopurit me LIRI, për të porsa ardhurin. Për këtë bashkatdhetarin tonë?
Pashë orën dhe ajo tregonte se duheshin edhe dymbëdhjetë minuta deri në nisje. Bukur! Ai mund të ketë dëshirë të përtypë diçka. Se nuk është se u kthye nga ishujt e Egjeut ku kishte shkuar për pushime! Ai sapo ishte shprangosur dhe kaq mjaftonte të dridhëronte çdo zëmër nëne e çdo thinjë floku në kryet e një flokëbardhi, siç isha dhe unë. Ai mund të dëshironte ato çaste, një filxhan kafeje, miqtë e mi.
Nuk më zinte vëndi.
Pjesa 2-të
U ngrijta me vërtik si për të kryer një detyrë delikate ku, takti dhe sjellja, duhet të ishin, jo vetëm dashamirëse, por të tilla për të mos e lënduar në sedër.
Modelin e kisha tanimë. Ai qe kleriku, drojtja e të cilit, kishte si mburrojë, vështrimin e qeshur e soditës si përpara një tablloje.
I vajta pranë dhe me zërin tejet të ngrohtë si të ortodoksit nga Bostoni, i thashë:
- Nga të kemi e ku po shkoni, mor bir?
- Nga Fieri jam xhaxha, nga Fieri.
- Mos ke gjë nevojë për të holla se..., sigurisht, në këtë botë me halle, njerëz jemi dhe njëri tjetrit duhet t'i gjendemi, për të tilla raste. Për më tepër, në një aeroport të huaj.
- Jo xhaxha. Faleminderit e të paça.
- Qofsh mirë, por mos më kurse. Ke gjë të holla e të pret njeri atje?
- Mos kij merak, xhaxha. Kam para. I kam të gjitha.
Pas kësaj qe pa kuptim të shthja më tutje bisedën. U nisa drejt ndënjëses timei ndjekur nga dhjetra sy kurreshtarë të cilët, pa dyshim , që do të kishin bërë mbase, të njëjtin kujdes për t'a përkrahur e mbështetur.
Por...
Falmë, o Zot!
Ishim të gjithë të gabuar.
Djali i porsashprangosur, kishte nxjerrë nga xhepi celularin dhe po telefononte me zë tepër të lartë simahorët s tij. Dukej sikur kalëronte mbi hamshorin e lirisë dhe me shpatë në dorë,
priste sa në të majtë, në të djathtë.
Ja një copëzë nga..., shtegu i tij hipizmik:
- Do hapim punë me Bullgarinë. Leverdia është dy deri më pesë herë më e madhe. Kam zënë miq në Kolumbi. Te burimi, babam.
Sytë e mi që mbetën si të ngrirë, u shkrinë nga ndeshja në dhjetëra vështrime:
ca dashamirëse e të dhimbshme,
ca qortuese dhe ca tallëse.
Por të gjitha kishin në dritën e tyre, atë që në sy e veshë të të gjjthëve, ky myteber, përçmonte sjelljen, vëmëndjen dhe dhimbjen e një shoqërie të tërë për fatin e tij.
Mendimi im i parë qe.
Mos ndofta isha bërë qesharak?
Edhe vetëm ky përfundim, më shkaktonte vuajtje shpirtërore dhe
më mënjanonte nga një lloj altruizmi patologjik,
karakteristik kjo, te personi im
si edhe te shumë të tjerë.
Mbase ai celular që më dukej se qe shndërruar në automatik që grinte dhjetra të rinj të cilët furnizoheshin nga këta tipa, që vetëm e vetëm të dy a pesë fishonin fitimet e tyre.
Mos durofsh, o Perëndi. Në djalle edhe delikatesa jote për të ndihmuar qënie të deformuara e të pashpirt!
Xhani im kish dalë jashtë robave të mia. Dhe unë e shihja atë të zhgënjyer e të vrarë nga një dorë kriminale.
Edhe tani që po hedh këto rreshta, të njëjtën ndjej,
ndonëse kanë kaluar vite që atëhere. Kam bindjen që nuk do të më shuhet nga kujtesa lehtë ajo çere si dhe ato fjalë:
" Mos kij merak, xhaxha ", që nënkuptonin "Mos ma qaj hallin, xhaxha ".
Por, ngushëllohem me një tjetër pamje. saktësisht me atë kur, personeli çeli portat e qelqta dhe u duk autobuzi që do të na shpinte te avioni. Qe çasti kur kontrollorja e biletave na thirri të pafaqiteshim pranë saj dhe se si ca grave me fëmijë të vegjël, iu bëri shenjë që të vinin të parët.
Myteberi ynë vrapoi të zinte rradhën me një ngut aspak të nevojshëm.
Ai, as që e vuri re se të gjithë qenë larguar.
Hapsira para dhe pas tij, mbeti bosh.
I liruari nga burgu tashmë i ngjante një rrënje të shkulur e të hedhur tutje me neveri. Gjindja e kishte veçuar si ndonjë lebroz.
Kontrollorja, që isbte e njëjta në çekim, vuri buzën në gaz me një domethënie të veçantë dhe tha:
- Aha! Qënkërkeni ju i Koridhalosë
(burg në një lagje të Athinës).
Ajo i futi letrat në aparatin elektronik, ia dha në dorë dhe i tha:
- Udha e mbarë të qoftë!
Toni i zërit të saj, qe i tillë që në shqip të sjell në mend shprehjen:
"Prapa diellit, apo në djall shkofsh! "
Tjetri nuk foli. Mbase e trembi prania e oficerit të kufirit që u ndodh aty me radio në dorë. Ai i hodhi një vësbtrim të vëngërt dbe kokoroshi i Fierit e mori në vënd të bagazheve.
Unë e kapa atë shikim të ushtarakut që synonte kërcënimin.
Se . . . :
Ka ca njerëz, vështrimi i të cilëve të mbetet në mëndje në çastin që ndahesh prej tyre.
* * *
Shiu që nisi të bjerë vrullshëm e me rrebesh, sapo zbritëm nga avioni dhe do t'i hipnim mjetit që priste në fushë, na lagu të gjithëve. Por çuditërisht, askujt nuk iu duk i besdisshëm. Aq më pak ngacmues. Dhe, kurrësesi të shqetësohej nga ai rrëmbim i menjëhershëm e ai vrrull inatçor.
Kësisoj, i përshkuam ato pak hapa me kokën ulur që të mbroheshim disi.
Ai, personazhi ynë i ri i këtij udhëtimi, por edhe i këtij shkrimi, i vetmi që kishte xhaketë, e hoqi atë për të mbuluar me ngut e një kujdes dukshëm të veçantë e ngrohtësisht, shoqen e tij vërsnike. Madje, mund të themi se kujdesi i tij për 'të, qe me po atë merak që kishte edhe për dokumentat e tij që të mos i lageshin. Ato ishin të futura në një qese plasmasi si ato të marketeve, të cilat i kishte palosur disa fish.
Vajza, edhe kjo e mikluar disi si tepër nga ai përkujdes mashkullor, e mbante ende mbi krye setrën, pa e kuptuar se tani nuk qe më e domosdoshme. Ndodheshim brënda në autobuz.
Po edhe djali. Vazhdonte më kot t'a shtrëngonte si për t'a mbrojtur nga ai shi, ndonëse i beftë e tinzar i cili s'rreshtte së rëni, por . . , përjashta. Qe diçka që u ra në sy të gjithëve. Ashtu, siç edhe të grishtte t'a sodisje këtë idil të bukur baritor. Se, gjithçka fliste për një çift të dashuruarish nga krahinat e veriut të vëndit tonë.
Më në fund, të dashuruarit e kuptuan dhe sidomos djali, se veprimi në fillesën e tij, qe tejet i përkorë e i natyrshëm, tani e kishte humbur domosdoshmërinë. Ndonëse, për ne vazhdonte të ndriçonte si diçka tejet e bukur, për ata, jo.
Ai ia hoqi xhaketën nga koka vajzës, por, tashmë nuk duhej.
Autobuzi kishte mbërrijtur, ndërsa shiu, vazhdonte të derdhte shtamat e tij nga qielli. Prandaj, të gjithë ne që ndiqnim me kënaqësi pastërtinë e ndjenjave të tyre, njëzëri thirrëm:
- Vi - she !
Hyrja në holl me shpërthim të qeshurash, e mbushi atë.
Më në fund, ato u platitën dhe siç ndodh rëndom në të tilla raste, njerëzit nxitojnë për të vulosur pasapartat sa më shpejt në dritarezat e kontrollit policor. Qëllimi? Të mbërrijnë sa më parë pranë bagazheve.
Gjithsesi, edhe çifti ynë, tërheqës i bukur e i dashuruar, ngutesh për gjatë hollit, pa i shqitur duart e shtënguara me njëri tjetrin. Për 'ta fluturimi për rreth dy orë nga Tirana, kishte kaluar si një vetëtimë e mbase edhe si ky shi i beftë e hokatar... .
Pa e kuptuar, u gjëndëm përballë një sporteli policor. Përpara nesh, çifti i hijshëm. Djali, iu afrua me shumë mirësjellje dritarezës, pa harruar t'i thoshte "mirëmëngjes" oficerit. Ky, nga ana e tij, u mjaftua me një tundje koke si me përtesë. Se ishin ende orët e para të ditës.
Oficeri mori dokumentat e tij dhe bëri shfletimin faqe më faqe.
Në fillim m'u duk një kontroll rutinë. Por, s'qe aspak ashtu. Një tendosje në rritje vërehej në shikimin e tij shitues. Befas, ngrijti kryet, tejet i acaruar, si të kishte zbuluar gjurmët e një mashtrimi të madh:
- Nuk më thua?!?
- Urdhëroni, zotri!
Oficeri kishte ulur sërish kryet mbi dokumentat për t'u ngrijtur më me pezm dhe për t'i dhënë zërit një ton më të sertë e më zëmërak:
- Nuk më thua?, dhe shtoi përpara se të shtronte se cila qe ajo që do të pyeste: - Mos më ndërprit!
Shqiptari ynë tundi kokën në vënd që të thoshte "si urdhëron", që të mos ia tërthorrëzonte ligjërimin.
- Nuk më thua?!? Kur erdhe nga Tirana?
- Sot.
- Dhe kur shkove në Tiranë?
- Sot, - u përgjigj djali: shkurt, prerë, sinqerisht dhe i vendosur.
Oficeri hapi portën pas shpine hodhi një sy dhe pa sahatin e murit, akrepat e të cilit shënomin orën nëntë të mëngjesit. U kthye drejt dhe e përplasi pas qosheve ansore të kabinës pasaportën e bashkatdhetarit tim. Mua m'u ngri gjaku dhe m'u drodh zemra. Shqiptari im nuk lëvizi as qepikun. Kjo do të thoshte se tërbimi i njeriut të ligjit, duhet të qe i pakuptimtë.
Kështu mendoja unë. Por jo dhe oficeri i cili klithi:
- Tha me treleni, o tipos !
(Do të më çmëndi, ky tipi! )
Njeriu i shërbimit, siç,duket mbante nën vëzhgim, portretin e patrembur të këtij "mashtruesi", i cili, kishte edhe kurrajon të thoshte:
- Gaboheni, zotri!
- Lathos?!? - u tërbua ushtaraku.
- Po, zotni! Lathos! - përsëriti me të njëjtin ton shqiptari im.
Oficeri, që me vështirësi përmbante zemëratën, më bëri mua me shenjë të afrohesha dhe shqiptarit tim të mënjanohej pak:
- Flisni greqisht? - më pyet.
- Po zotri!
- Pasaportën!
Ai bëri kontrollin rutinë, vulosi dhe si ma dorzoi atë, tha:
- Pyete patriotin tënd të të shpjegojë kur vajti dhe kur erdhi nga Tirana.
- Me kënaqësi, - i thashë unë. Por ai u kujtua për diçka dbe më tha: - Prit!
U kthye sërish djaloshit:
- Mirë. Domethënë se pardje që kishte ndeshje, ti ishe në Greqi. Kështu?
- Po, zotni! Po jo pardje. Parsidje! Të mërkurën! - korigjoi djali
- Stop! - tha oficer.
Djaloshi im simpatik, ndaloi.
Mua atë çast, mëndja më shkoi pesë a gjashtë dekada përpara. Në psikologji, ushtronim duke pyetur njëri tjetrin me dredhira të tilla. Si kjo që kërkonte të bënte oficeri. Ai e kishte nxjerrë përfundimin, pa e analizuar thellë problemin. Sipas tij, kemi të bëjmë me një rast të mësimit përmëndësh të një gënjeshtre, nga e cila mund t'a nxjerrish të vërtetën duke e ndërprerë gënjeshtarin në rrëfimin e tij, me një pyetje, jashtë teme. Kjo ngatërron llogjikën dhe në rast se kemi të bëjmë me pohime të rema, gënjeshtra del zbuluar. Prandaj, ai doli sërish dhe nxitimthi te pyetja e më parshme:
- Pra, kur shkove në Tiranë?
- Sot!
- Dhe kur u ktheve nga Tirana?
- Sot, zotni!
Për çudinë e oficerit dhe për kënaqësinë time, djali nuk u ngatrua aspak.
Njeriu me uniformë, e harxhoi edhe fishekun e fundit.
Durimin e humbi plotësisht, prandaj m'u drejtua mua:
- Fol shqip me patriotin tënd, përpara se të çmëndem nga kjo paramilito (përçartje).
Unë e kisha bindjen, tanimë, se mëndja e oficerit gjetiu rravgonte dhe gjithsesi, më bënin çudi përgjigjet e djalit që, në vështrimin e tij të patundur, thërrmohej çdo dyshim. Prandaj e pyeta direkt:
- Pa më shpjego, o bir, ku qëndron ngatërresa e keqkuptimi i problemit që një oficer policie, nuk po i jep dum? Ku është kundërtia këtu, o djalë?
Ai e mori shtruar:
- Jam nga Dukagjini i Mirditës. Më quajnë Nik Prel Nika. Grueja jeme, - dhe më tregoi me dorë shoqen që kishte në krahë, - quhet Drane Kolë Nika, dhe ashtë e shkrueme në dokumentet e mia...
- Që do të thotë? - e ndërpreva unë.
- Që don me thanë që kjo, nuk mundet me udhëtue e vetme.
- Pse?
- Sepse, veç pasaportës që e ka me vizë të skadueme, për me hi në territorin grek, duhet me kenë edhe unë që kam kartat dhe emni i saj asht i shkruem mirë e bukur, besa, - dhe ai tregoi, me krye letrat që ende i sillte ndër duar njeriu i kufirit. - Kjo është arsyeja, që në çdo pesë a gjashtë muej, mue më duhet të shkoj nga Athina në Rinas. Aty, ka dalë ime shoqe e më pret bashkë me babën. E unë...
Ai e ndërpreu rrëfimin se u përcoll pak. Sytë iu përndritën, por kafshoi buzën e poshtme fort sa iu mavios.
- Vazhdo Nikë!, - i thashë unë. - Vazhdo e mos u ep!
- Çfarë me vazhdue e si me e ndjekë rrjedhën e jetës sonë. Po ashtë e katërta herë, o burri dijshëm që mezi mbërrij të pi nji kafe në atë klubin e Nana Terezës me babën tem. Se druhem mos më len avioni me të cilin erdha dhe duhet me hikë për të mos hup vendin e punëe. Ani se ia len në dorë babës cigaren e pështjellun për mue.
Dhe Nika heshti për një çast.
- The se është e katërta herë. Kështu?
- Po.
- Pra je mësuar në një farë mënyre.
- Po. Por kësaj here kishte ardhur edhe nana.
- Po. Mandej?
- Atë e mbanin hypur në vig. Brenda në furgon.
- Pse?
- Se asht e paralizume. Por, për çudi, sa më dëgjoi zanin, foli. Foli për Krisht, po të them. " Nikë!, - më tha. t''a dush grun', se ajo më pështoi ".
Dukagjinasi Nikë Prel Nika, u përlot. E kush do të mund të qëndronte stoik kur bëhet fjalë për nënën dhe je në emigracion dhe ajo është e paralizuar, mijëra kilometra lerg?
Dukagjinasi me shputën e dorës resiti sytë dhe si bëri kryqin, e mbëlodhi veten nga ai ngashërim i beftë.
Oficeri që e ndiqte rrëfimin e tij, me një zëmërim , çuditërisht të shtalbuar e mjaft të zbutur, tha:
- Çfarë ka. Pse u përlot.
- Do t'ua spjegoj, zotri! Të jeni i sigurtë se, në ato që do të dëgjoni, ka dramë njerëzore. Aspak jerm. Kurrsesi kllapi.
Këtu do të doja të bëja edhe ndonjë metaforë. Se gjëra të tilla, mund të "jetohen " në vetëdijen e njeriut normal e pa halle, vetëm në jerm e në kllapi.
Nika ende s'kish përfunduar. Ai me një zë të malluar më tha:
- Zotni! Harrova të them edhe diçka tjetër.
- Po?
- Se unë, jam nisë sot herët, në ag të ditës nga Santorini.
- Ashtu?
- Po zotni! Me avion kam ardh' në Athinë. Me avion nga Athina në Tiranë dhe që andej mbërrijtëm sëbashku këtu, përmes atij shiu...
- Mirë, Nikë. Po pse shkoni çdo pesë a gjashtë muaj në Tiranë e bëni gjithë këtë odise sfilitëse?
- Sepse grueja jeme rri me mue në Santorini , vetëm një javë. Se pastaj, e hipi në avion dhe e kthej në Tiranë. Aty, del baba dhe e pret. Se ajo duhet t'i shërbejë nanës seme të sëmurë.
Unë tunda kokën.
Tashti ishte rasti t'i flisja aoficerit për një sakrificë tepër të madhe.
E pse jo. Edhe për një veçim me dhimbje të jetës bashkëshortore në kulmin e saj.
E po t'ia kishte ngenë, mund t'i deklamoja në greqisht, pjesë nga mitologjia greke. Konkretisht: për Empedoklin dhe filozofinë e tij, 500 vjet para Krishtit. Mbi parimin e të kundërtave në dashuri e mbi dashuritë...
Ndërsa mendoja këto, Nika tha:
- Ai ende, nuk i ka pa vulat e lëvizjeve të brëndshme në Greqi. Se nuk do të mërrehej.
- E ndoshta do të mrekullohej, - plotësova unë.
Ia shkoqita të gjitha oficerit ndërsa ai, po shihte përputhjet e fjalëve të mia me vulat në pasaportë. Nga shprehja e fytyrës së tij kuptova se:
Nika kishte dalë nga ai tharku i fëlliqur që e kishte futur fantazia e hulumtuesit të dokumentave. Më pas, kur fytyra e tij u çel dhe bebëzat e syve ia zmadhuan nga habia, u binda se tanimë, ishte zhdukur edhe rrethi i kuq në të cilin, oficeri e kishte futur atë.
Ai hodhi edhe një shikim nga ne dhe i vulosi të dy pasaportat me një gjest triumfues.
Nika i mori ato nxitimthi dhe i futi në qesen e bardhë të marketit për t'a palosur disa fish.
- Pse ngutesh? Bagazhet s'duhet të kenë mbërrijtur ende..
- Nuk kam valixhe, zotni.
- Atëhere?
- Shpejtoj të kap avionin për në Santorini, zoti oficer.
Tjetri lëshoi një pasthirrmë:
- Po, po! Ç'bëjnë shqiptarët! Panajiamu!
O SHËN MARIA-ime!
* * *
Nuk do të ishte i plotë ky fluturim.
Po aq i mangët rrëfimi do të qe, sikur të mos shkruaja për këtë dukagjinas që,
nuk i bëri buzë fatit të tij, por pa u tutur, në sy, atë e pa.
SOTIR ATHANASI
Shkruar në Athinë,
Tetor 2011
Sot paradite, në sallën “Balsha” të “Tirana Internacional Hotel” të kryeqytetit tonë, u bë përurimi i 4 vëllimeve, me “Kalendarin Kombiar” (1897-1923 “ të botuar nga atdhetari Kristo Luarasi (1875-1934). Botimi i këtyre librave, si dhe tërë veprimtaria, u mundësuan e u organizuan nga Fondacioni “Alsar”. 
falënderoi gjithë të ftuarit për pjesëmarrjen.
Në tërësi, kumtesat e paraqitura dhanë një pasqyrë të pasur të veprimtarive atdhetare e kulturore të figurave më të shquara të asaj periudhe të paharruar historike dhe ngritën lart figura të tilla të shquara të Kombit tonë, si Kristo Luarasi. Po kështu, ata nënvizuan se këto vepra, në duart e lexuesve tanë, si në Shqipëri e trojet amtare dhe në disaporë, do të ndihmojnë për ta njohur ende më mirë të kaluarën tonë të lavdishme dhe janë një pasuri e çmuar, si për brezin e sotëm dhe ata pasardhës.
