Akademik Prof.dr. Eshref Ymeri
Në fillim të javës së dytë të shtatorit, në
njërën nga faqet e internetit, pata lexuar analizën me titull:
“Lubonja hap debatin: Cilat janë shkaqet, që kryehetuesi i regjimit mbron
Kadarenë?” (Faqja e internetit “tpz.al”. 09 shtator 2020).
Siç janë në dijeni lexuesit,
si shkak për hapjen e këtij debati, pati shërbyer botimi i librit “Dritëhijet e kohës”. Libri është hedhur
në qarkullim nga Shtëpia Botuese “Neraida”
dhe ka për autor ish-kryehetuesin
e diktaturës komuniste Qemal Lame (1949).
Analisti dhe publicisti i
njohur Fatos Lubonja, atij libri i ka bërë një “rezonancë të shkëlqyer magnetike”, duke nxjerrë në pah lakuriq
mashtrimin e madh të autorit, që është munduar ta reklamojë Kadarenë si një
“hero” kundër diktaturës, e cila, demek, na paskej vendosur ta arrestonte me
urdhër të kryediktatorit, por që “trimi guximtar” Qemal Lame na e paskej kundërshtuar,
“duke i deklaruar” kryediktatorit se nuk kishte argumente për arrestimin e tij.
Analizën e Lubonjës e lexova
me shumë kërshëri, duke krijuar bindjen e plotë se fjalën e tij ai e kishte
thënë me shumë profesionalizëm dhe gjithçka rreth idesë kryesore të librit të
Qemal Lames, siç u theksua më lart, ai e kishte parashtruar në një mënyrë
shteruese.
Dy ditë
më parë, duke shtegtuar rastësisht nëpër faqet e internetit, hasa në youtube në
emisionin televiziv“Real Story” në
News 24, të transmetuar më 17 shtator. Emisioni titullohej ““Po shpëlani trurin e
shqiptarëve”, Demalia: Kadare ka thënë se Gjergj Fishta bënte letërsi dekadente”.
Pra,
emisioni ishte vazhdim i debatit që Lubonja kishte hapur në shtyp lidhur me
librin e Qemal Lames. Drejtuesi i emisionit, për debat në studio, kishte ftuar Fatos
Lubonjën dhe në skaip (skype)
intelektualin e njohur shqiptaro-amerikan Ilir Demalia. Përballë tyre ishin
drejtuesi i emisionit me dy zonja dhe një zotëri.
E ndoqa emisionin me shumë
vëmendje. Gjatë transmetimit të debatit, vura re se Lubonja dhe Demalia kishin
përballë katër servilë të Kadaresë, të cilët mundoheshin ta anashkalonin idenë
kryesore të librit të Qemal Lames, si kryeshërbëtor i diktaturës komuniste dhe
si kryeservil i Kadaresë, një kryeservil ky që shtrembëron të vërtetën
historike rreth servilizmit të Kadaresë ndaj kryediktatorit. Të katër servilëve
të Kadaresë u shkoi mundimi huq, “dyluftimin” në studio e fituan Lubonja dhe
Demalia.
Duke ndjekur emisionin,
përjetova një zhgënjim të thellë me veten time, kur mes të ftuarve në studio vura
re botuesen e gazetës “Liberale”, zonjën
Alda Bardhyli. Zhgënjimin tim po e shtjelloj në vijim.
Përkthyesja dhe shkrimtarja
e shquar Mira Meksi, me të cilën jam njohur në vitin 1984, kur ajo qe emëruar
përkthyese e spanjishtes në Redaksinë e botimeve politike në gjuhë të huaja në
Shtëpinë Botuese “8 Nëntori”, ku unë isha përgjegjës i asaj redaksie, më 27
shtator do të festonte 60-vjetorin e lindjes. Me këtë rast, disa ditë më parë, në
nderim të saj, kisha përgatur një Homazh, me titull “Një përvjetor i shënuar i një shkrimtareje të shquar”. Fillimisht
iu drejtova pronarit të një gazete për ta botuar, duke i theksuar kushtin tim
që në artikull nuk duhet të preket as edhe një presje. Ai nuk e botoi, pa më
kthyer asnjë përgjigje. Me sa duket, nuk e kishte pranuar kushtin tim. Në të
njëjtën kohë, me kërkesën për botim iu drejtova edhe zonjës Alda Bardhyli. Ajo
e mirëpriti kërkesën time të parë dhe më njoftonte t’ia dërgoja. Në kërkesën e
dytë i theksova se artikulli zinte 5 faqe kompjuteri me shkronja 12-she dhe
isha në mëdyshje nëse duhej t’ia dërgoja ose jo me këtë vëllim, duke nënvizuar
kushtin që në artikull të mos ndërhyhet absolutisht. Zonja Alda më ktheu
përgjigje me një fjalë të vetme: “dërgojeni”.
Ia dërgova. Por.., çuditërisht, në gazetën “Liberale” të datës 28
shtator, zonja Alda e kishte botuar artikullin të masakruar.
Së pari, ajo kishte masakruar në një mënyrë skandaloze
titullin e artikullit, duke e shmangur tërësisht dhe duke vendosur një titull
krejt tjetër: “Mira Meksi, një jetë në
kërkim të fjalës”, një titull ky paradoksal fund e krye, i cili shmangte
qëllimisht idenë themelore të artikullit: përvjetorin e shënuar në jetën e
Zonjës Mira, 60-vjetorin e lindjes.
Së dyti, në një mënyrë sa skandaloze, aq edhe të pahijshme, ajo kishte shkurtuar
tre paragrafët e fundit dhe sidomos paragrafin më të rëndësishëm, në të cilin
theksoja se Zonja Mira Meksi nuk mundi ta priste 60-vjetorin e lindjes ashtu
siç e dëshironte dhe siç e meritonte, meqenëse më 18 gusht ndërroi jetë nëna e
saj e dashur, Mami Nora e shtrenjtë, e cila pati luajtur një rol të
jashtëzakoshëm për t’i futur asaj në gjak dashurinë për gjuhën shqipe.
Njërin
nga ata paragrafë, zonja Alda Bardhyli e ka masakruar në atë mënyrë, saqë mua
më pati vënë në një pozitë shumë të vështirë para lexuesve të gazetës “Liberale”.
Ja paragrafi i masakruar:
“Mira e meriton plotësisht ta festojë
datëlindjen me një ngazëllim të jashtëzakonshëm, pikërisht për sukseset e
arritura në krijimtarinë artistike, për jetën publike që përmenda më lart, për
vlerësimet e larta që i janë bërë”.
Vetvetiu lexuesve u lind pyetja: për çfarë
ditëlindjeje të shkrimtares e paska fjalën autori, se në artikull nuk na thotë
asgjë se kur e paska pasur ditëlindjen?”. Sigurisht, se zonja Alda Bardhyli e
kishte anashkaluar qëllimisht ditëlindjen e Zonjës Mira që në titullin që
kishte ndryshuar sipas tekave të veta.
Artikullin zonja Alda Bardhylli ma
masakroi në një mënyrë shumë të pabesë, megjishëse unë ia pata bërë të njohur
paraprakisht kushtin tim për të mos hequr asnjë presje. Pra, më tha t’i dërgoja
dhe më preu në besë. Me sa duket, ajo nuk mund ta lejonte atë titull të artikullit,
nuk mund të lejonte të bëheshin publike të gjitha epitetet e mia vlerësuese për Zonjën Mira
Meksi, sepse, sipas servilizmit të saj të kultivuar ndaj Kadaresë, Shqipëria
paska vetëm një shkrimtar të shquar. Duke marrë përsipër rolin e redaktorit të
dikurshëm të tribunës së mashtrimit me emrin “Zëri i Popullit”, i cili artikujt
e ardhur nga korrespondentë të ndryshëm i masakronte asisoj, që t’i vinin sa më
shumë në osh kryediktatorit, zonja Alda Bardhyli as u skuq dhe as u zvedh para
se të merrte vendimin për t’i vënë gërshërën artikullit tim. Si mbartëse e
psikologjisë së redaktorit të tribunës së mashtrimit që përmenda më lartë,
autorët e artikujve që i dërgohen për gazetën e saj, zonja Alda Bardhyli i
trajtuaka si vartës të saj. Prandaj artikujve të tyre mund t’u vërë gërshërën
sipas tekave të veta, çka është shfaqje e theksuar e mendjemadhësisë.
Shkrimtari francez Labryjer (La Bruyère - 1645-1696),
një mjeshtër ky i publicistikës aforistike, thotë:
“Mendjemadhësia është i vetmi shkak që na bën ta mbajmë hundën aq
përpjetë para atyre që janë poshtë nesh dhe të zvarritemi aq paturpësisht para
atyre që janë sipër nesh”.
Ajo mund të mos e kishte botuar
absolutisht artikullin tim dhe unë nuk do të kisha kurrfarë qejfmbetjeje me të,
ashtu siç nuk pata fare me pronarin e asaj gazetës tjetër. Por ishte filozofia
e servilizmit të saj, ishte filozofia e nënshtrimit të saj para agait Kadare që
e detyroi të mbante atë qëndrim masakrues ndaj artikullit tim, të cilin e
botuan 16 portale, pa prekur as edhe një presje të vetme.
I shkrova një letër zonjës Alda Bardhyli,
ku e pyesja se pse ma kishte masakruar artikullin, pse më kishte fyer? Ajo nuk
më ktheu përgjigje. Kjo është punë etike intelektuale, nëse çdo
intelektual e ka një etikë të tillë, dhe secili e di vetë se në ç’masë, kur dhe
në raport me kë e reflekton. Në varësi të respektimit të etikës intelektuale,
mund të gjykohet për këdo nëse dallohet për korrektesë intelektuale apo për
mjerim
intelektual.
Me këtë rast, e quajta të arsyeshme të
ndalem pak në “artin” e servilizmit të idhujtarëve të Kadaresë.
Servilizmi i regjur ndaj Kadaresë i të
katër servilëve në emisionin “Real Story,
përballë Fatos Lubonjës, Ilir Demalisë dhe i të tjerëve jashtë asaj studioje, më
kujton një roman të shkrimtares dhe filozofes amerikane Ain Rend (Ayn Rand - 1905-1982),
të botuar në vitin 1957. Romani
titullohet “Atlanti mblodhi supet”
(Atlas Shrugged), dhe është vlerësuar si vepra më kryesore në
karrierën e saj letrare. Aty ajo shkruan:
“Forma
më e ulët e vetëposhtërimit dhe e vetëshkatërrimit, është nënshtrimi i arsyes
tënde para arsyes së tjetrit, pranimi i një autoriteti mbi trurin tënd, pranimi
i pohimeve të tij si fakte, pranimi i thënieve të tij si të vërteta, pranimi i
tekave të tij si ndërmjetëse mes ndërgjegjes dhe ekzistencës tënde”.
Servilizmi
i zonjës Alda Bardhyli ndaj Kadaresë të kujton pikërisht atë servilizmin që
Balzaku e fshikullon aq mrekullisht me fjalët e tij të arta:
“Servilizmi nuk buron anjëherë nga
shpirtra të mëdhenj, ai është risk i shpirtrave të vegjël, që kanë aftësinë të
bëhen edhe më të vegjël, vetëm e vetëm që të përfshihen në sferën e jetës së
një personi të rëndësishëm, të cilit kanë qejf t’i lëpihen”.
Është me të vërtet e çuditshme se si ka
mundësi që këtyre katër intelektualëve nuk u ka bërë absolutisht pështypje
servilizmi shembullor i Kadaresë ndaj kryediktatorit? Ndoshta kjo shpjegohet me
arsyen se servilizmi ndaj Kadaresë është rrënjosur kaq thellë në vetëdijen e
tyre, saqë mund t’u ketë cenuar edhe psikikën sadopak. Vallë të mos jenë në
dijeni ata për korpusin poetik që Kadarea i pati kushtuar kryediktatorit, një
korpus ky, të cilin arkitekti, poeti dhe përkthyesi i talentuar Petraq Kolevica
e ka analizuar fare mirë në përmbledhjen kritike me titull “Autobiografia e Kadaresë në vargje”, që e pati nxjerrë nga shtypi
Shtëpia Botuese “Marin Barleti”. Tiranë,
2002? Por servilët e Kadaresë, të
cilët, ashtu si fara e gramit dhe e egjrës që “u zë frymën” kulturave bujqësore,
nuk ndenjën të qetë para botimit të asaj përmbledhjeje. Kjo për arsye se, sipas
psikologjisë së tyre prej kurrizshtruarish para Kadaresë, u duhej zënë fryma të
vërtetave që Petraq Kolevica shpaloste për servilizmin e pështirë të Kadaresë
ndaj kryediktatorit.
Asokohe, një intelektual shkodran
shkruante:
“Nuk është e rastit që një libër i tillë, u nda vetëm në disa
kopje dorazi dhe u zhduk nga shtypshkronjat apo libraritë”. (Citohet sipas: Blerti Delia. “Kadare
ose shembja e idhujve”. Shkodër, 2004. Faqja e internetit “Agjencioni
Floripress”. 11 qershor 2009).
Këtyre katër servilëve të Kadaresë vallë të mos u kenë bërë fare
përshtypje ca gjëra të tjera fare flagrante për servilizmin e idhullit të tyre
ndaj kryediktatorit?
Në vijim po rendit disa
prej tyre sa për kujtesë.
Së pari, Petraq
Kolevica shkruan:
“Kështu, në librin “Kohë barbare”, f.
17, bashkëbiseduesi Denis Fernandez-Recetala, që duket sikur kërkon ta ngacmojë
pak Kadarenë, thotë: “Disa shkrimtarë e kanë mbështetur regjimin…” dhe Kadarea
përgjigjet: “Nuk e mohoj. Ata kanë përhapur slloganet e Partisë. Ata u sollën,
pa diskutim, si qen roje të regjimit. Por askush nuk i detyroi ta bënin këtë” (Citohet sipas: Petraq Kolevica. “Autobiografia
e Ismail Kadaresë në vargje”. Shtëpia Botuese “Marin Barleti”,
Tiranë 2002, f. 59).
Me fjalët e pakontrolluara që lëshonte përmes kësaj deklarate, Kadarea
i fyente rëndë dhe pa të drejtë kolegët e vet shkrimtarë, duke anashkaluar
servilizmin e vet shembullor ndaj kryediktatorit. Aq më tepër kur ai, siç del
nga libri i Petraq Kolevicës, ka qenë vetë “qen roje” i
regjimit komunist.
Së dyti, në poezinë “Në mesditë Byroja politike u mblodh”, a nuk del vallë në pah servilizmi i Kadaresë, një servilëm ky i
përmasave skandaloze ndaj kryediktatorit, çka bëri që edhe vetë kryediktatorit
t’i vinte pështirë?
Së treti, duke folur për suksesin e
romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”,
të botuar fillimisht në Francë në vitin 1970, Kadarea ka pasë deklaruar:
“… pavarësisht
se regjimi ishte i çmendur, unë po krijoja letërsi normale. Pavarësisht se
Shqipëria ishte burg, kjo letërsi që dilte prej saj ishte e lirë. Ndryshe ajo
s’kishte përse të pritej me aq dashamirësi në Perëndim” (Citohet sipas: “Kadare: Gjykimet e mia për
Fishtën dikur, të gabuara”. Faqja e
internetit e gazetës “Shqip”. 27
dhjetor 2015).
A ia kanë shtruar ndonjëherë vetes pyetjen servilët
e Kadaresë, nëse me këtë deklaratë ai po thoshte një të vërtetë apo një
gënjeshtër?
Pra, sipas Kadaresë, në Shqipëri letërsia u
krijuakej lirisht dhe lirisht dilkej edhe nga Shqipëria! Po pjesë e letërsisë
ishin edhe pamfletet politike që i drejtoheshin kryediktatorit, por autorët e
tyre e patën paguar shumë shtrenjtë. Kështu, nacionalisti i shquar Edip
Tërshana, i dënuar me vdekje, më 22 nëntor 1947, i pati dëguar kryediktatorit
pamfletin e shquar politik, ku i çirrte maskën për tradhtinë e rëndë që po
kryente me shndërrimin e Shqipërisë në koloni të Jugosllavisë.
Kasem Trebeshina, në vitin 1953, i pati dërguar kryediktatorit
pamfletin e guximshëm politik për prapësitë që po bënte në Shqipëri, por e
pagoi me një burgim shumë të gjatë.
Poeti i talentuar ushtarak Trifon Xhagjika, autor i
poezisë emblematike “E pashë atdheun
lakuriq”, kishte bërë letërsi të lirë, por u pushkatua në fund të dhjetorit të vitit 1963. Në sallën e gjyqit
komunist të kryediktatorit, ai pati shpërthyer i rebeluar: “Po
të më jepni një top, do të qëlloja mbi regjimin tuaj!”
Atë Pjetër Mëshkalla, më 05 prill 1967,
bashkëpunëtorit të ngushtë të kryediktatorit, Mehmet Shehut, i pati dërguar
pamfletin politik fshikullues kundër diktaturës komuniste, por e pagoi me një
burgim shumëvjeçar.
Më 17 korrik të vitit 1977, regjimi kriminal i
kryediktatorit pushkatoi dy poetët e talentuar nga Librazhdi, Genc Leka dhe
Vilson Blloshmi, sepse në poezitë e veta ata kishin bërë letërsi të lirë, i
kishin lejuar vetes të ishin të dëshpëruar, çka ndalohej rreptësisht në kushtet
e diktaturës komuniste.
Më 17 gusht 1988, pasardhësit besnikë të kryediktatorit,
po aq kriminelë sa edhe ai, poetin e talentuar Havzi Nela, i cili kishte bërë
letërsi të lirë, e varën në litar në mes të qytetit të Kukësit.
Është me të vërtetë për të lënë mendjen. Kadarea kaq
të paditur i vlerësonte shqiptarët, saqë ata të mos ishin në gjendje ta
kuptonin se ajo letërsia e lirë që ai krijonte dhe botohej në Perëndim, kalonte
fillimisht nëpër filtrën e kryediktatorit? A mund të ishte përkthyer dhe botuar
në Perëndim romani “Dimri i Madh”, sikur diktatori të mos kishte thënë se ajo
vepër ishte e mirë?
Shkrimtari, gazetari dhe
publicisti anglez Xhorxh Oruelli (George Orwell - 1903-1950),
në veprën e vet me titull “1984” (Nineteen Eighty-Four), të botuar në vitin 1949,
një roman ky antiutopi (pasqyrim i një rendi shoqëror ose i një bashkësie, që i përfytyrohet
shkrimtarit ose kritikut si diçka e padëshirueshme, neveritëse ose frikësuese),
shkruan:
“Çdo shkrimtar që radhitet nën flamujt
partiakë, herët ose vonë do të gjendet para alternativës: ose të pranojë nënshtrimin,
ose të pranojë heshtjen”.
Jam i bindur që askush nuk ka pasë dëshiruar që
Kadarea t’i kundërvihej diktatorit, se do të pësonte fatin e të gjithë atyre që
u përmendën më lart. Heshtja atij nuk i pëlqente. Prandaj ai zgjodhi
alternativën e nënshtrimit. Megjithatë, ai nuk duhej t’i kishte lejuar vetes të
ngjitej deri në nivele aq të larta servilizmi ndaj kryediktatorit.
Unë nuk jam marrë kurrë me analizën e veprave të Kadaresë, se ajo është
zeje e specialistëve të kritikës letrare. Por të deklarosh që, nga Shqipëria,
në kohën e diktaturës, dilte një letërsi që na qenkej e lirë, tingëllon më
shumë se marrëzi. Romani “Gjenerali
i ushtrisë së vdekur” vërtet pati sukses në Perëndim. Por arsyet e vërteta
të atij suksesi i ka trajtuar mjaft gjerësisht dhe me shumë profesionalizëm
analisti i njohur Kastriot Myftaraj në esenë me titull “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, apologji e
paradigmës izolacioniste antiperëndimore të Enver Hoxhës. Gjyqi intelektual i
Kadaresë”.
Faqja e internetit “Shkupi Press”. 23
nëntor 2012.
Këtu unë po përmend vetëm një hollësi “të
vogël” nga analiza bukur e argumentuar e zotërisë Kastriot Myftaraj për romanin
e Kadaresë.
Në një dialog të gjeneralit me priftin, ku
si ide kryesore del në pah zhdukja e shqiptarëve, gjenerali i thotë priftit:
“- Domethënë me armë ose
pa armë ky popull është i destinuar të zhduket”.
Kjo ideja e zhdukjes së shqiptarëve, Perëndimit evropian i ka
pasë ardhur shumë në osh që asokohe, kur, për shkak të pazotësisë së vetë
shqiptarëve të përçarë kashtë e koqe, ai mori vendimin për copëtimin e trojeve
tona etnike në vitin 1878, e vazhdoi copëtimin në vitin 1913, deri në zhdukjen nga harta e Evropës me
vendimin e Traktatit të fshehtë të Londrës të vitit 1915. Kjo ide i pati ardhur
shumë në osh serbosllavizmit, i cili romanin
e Kadaresë e përktheu dhe e botoi në vitin 1963, sepse ideja e dialogut
të priftit me gjeneralin për zhdukjen e shqiptarëve, vinte në harmoni të plotë
me idenë themelore të shkrimtarit shovinist serb Ivo Andriç, të parashtruar në
Elaboratin e tij famëkeq të vitit 1939, në të cilin shpalosej doktrina shtetërore serbe për zhdukjen e popullit
shqiptar.
Po
ashtu, politika franceze e vlerësoi përmbajtjen e romanit të Kadaresë si një
dhuratë të zbritur nga qielli. Sepse, me sa më kujtohet, në vitet ’60,
kinematografia italiane kishte nxjerrë në ekran filmin me titull “Beteja e Algjerit”, në të cilin
pasqyroheshin krimet e kolonizatorëve francezë në Algjeri, çka bëri që populli të ngrihej më këmbë dhe të
rrëmbente armët që sollën pavarësinë. Sigurisht që francezët e patën ndier
veten të lënduar nga ai film. Prandaj botimi i romanit të Kadaresë ishte si një
hakmarrje ndaj italianëve.
Servilët
e Kadaresë, në heshtjen e tyre, si ata të katër që përmenda më lart dhe plot të
tjetër, le të çlirohen për një çast nga gravitacioni i fuqishëm i servilizmit
të tyre dhe t’i shtrojnë vetes ca pyetje si më poshtë:
A
është penduar Kadarea për servilizmin e tij proverbial ndaj kryediktatorit, të
mishëruar në korpusin poetik që i pati kushtuar, i cili përfaqëson pasaportën e
tij politike në marrëdhëniet me diktaturën?
A
është penduar Kadarea për sulmet e egra që pati ndërmarrë kundër Gjergj
Fishtës, simbolit të kulturës sonë kombëtare dhe të dinjitetit tonë kombëtar,
sulme që qenë sinkronizuar plotësisht me sulmet e kryediktatorit, si argat i
regjur i serbosllavizmit? Në një intervistë për gazetën “Korrieri” të datës 06 janar 2002, Kadarea sikur gjoja qenkej
penduar për sulmet kundër Gjergj Fishtës, të cilat i pati ndërmarrë me egërsinë
më të madhe në faqet e tribunës së mashtrimit “Zëri i Popullit” të datës 13 janar 1974, por që,
çuditërisht, i pati përsëritur po me të njëjtën egërsi edhe në librin e vet me
titull “Ardhja e Migjenit në letërsi”, të
botuar në vitin 1991, gjashtë vjet tashmë pas largimit të kryediktatorit për në
botën e përtejme, çka e rëndon edhe shumë më tepër fajin e tij në qëndrimin
ndaj Fishtës. Në heshtje, a nuk duhej të reflektonte Kadarea për vendimin mizor
të kryediktatorit për zhvarrimin e eshtrave të Gjergj Fishtës dhe flakjen e
tyre në lumë, një akt ky i përbindshëm i tij, i paparë në historinë e një vendi
evropian, dhe t’u vinte fre sulmeve të egra kundër atij poeti dhe nacionalisti
të shquar? Të gjithë trashëgimtarët e të persekutuarve politikë, që u masakruan
egërsisht me armën e urisë dhe të punëve të rënda nëpër burgje dhe kampe
përqendrimi, ku patën mbetur eshtrat e njerëzve të tyre më të dashur, pas
zëvendësimit të sistemit komunist, nuk menduan kurrën e kurrës që, në shenjë
hakmarrjeje, të turreshin drejt varrezave të Sharrës për zhvarrosjen e eshtrave
të kryediktatorit dhe flakjen e tyre në lumë. Dhe vepruan shumë mirë se, me
prejardhjen e tyre nga dyer fisnike, dëshmuan më së miri se ç’edukatë të
shkëlqyer kishin trashëguar, duke qenë të bindur plotësisht se edhe krimineli
duhet ta ketë një çikë vend për prehjen e eshtrave të veta.
Servilëve të Kadaresë u rekomandoj të
lexojnë me vëmendje esenë e intelektualit Indrit Bardhi, me titull “Kadarea i ka
borxh Gjeniut të letrave At Gjergj Fishtës një pendesë të besueshme”. Faqja e internetit “Proletari.com”. 25 shtator 2015.
A është penduar Kadarea për qëndrimin
fyes, deri në përbuzje, ndaj të persekutuarve politikë dhe, përgjithësisht,
ndaj klasës së përmbysur? Qëndrimi i Kadaresë ndaj tyre ka qenë në harmoni të
plotë me qëndrimin e kryediktatorit në kuadrin e fushatave të luftës së klasave.
Ky qëndrim del më së miri në pah në korpusin e tij poetik në shërbim të
kryediktatorit, sidomos te poezia “Në mesditë Byroja
politike u mblodh” (Mos lëvizën klasat e përmbysura,.. Klasën që u përmbys nën këmbë e mbaj) dhe
te poezia “Terrori i bardhë” (“Njerëzit, pavarësisht nga klasat, buzëqeshin, / Dhe duke buzëqeshur,
unë shpesh ju kam parë. / Por veç kur kam
shkruar diçka që veçanërisht ju ka prekur,
/ Mes smaltit të dhëmbëve tuaj ka ndritur terrori i bardhë”. Vepra letrare, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”,
Tiranë 1981, Vëll. 1, f. 331).
A është
penduar Kadarea për esenë politike “Një
botë në rënie”, të cilën e pati botuar në vitin 1971 në “Zërin e Popullit”
pas kthimit nga Nju Jorku, ku pati marrë pjesë si anëtar i një delgacioni rinie
në kongresin e rinisë botërore? Në atë ese të turpshme, të përfshirë në serinë e botimeve “Vepra Letrare” të Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, vëll. 12, f.
271-294, Kadarea i mashtron lexuesit me
disa gënjeshtra me bisht, si këto në vijim:
“Rinia amerikane është në kërkim të vazhdueshëm. Ajo kërkon
rrugët e protestës. Dyqanet e letërsisë politike janë të mbushura ditë e natë
me të rinj… Ata kërkojnë librat e Leninit, Marksit, Stalinit… Çe Guevarës. Po
sidoqoftë, autori që kërkonin mbi të gjithë është Lenini”.
Kjo ese ishte një tjetër pasaportë
politike, me të cilën kryediktatori e kishte pajisur Kadarenë në luftë kundër
imperializmit amerikan.
A është penduar Kadarea për vrasjen e dashurisë së pastër të atij djaloshit
të talentuar të Liceut Artistik, i cili ishte në lulen e rinisë kur dashuroi të
bijën e tij? Qëndrimi i egër i Kadaresë kundër atij djaloshi a nuk ishte
mishërim dhe konkretizim mjaft domethënës i bashkëpunimit të tij të ngushtë me
dikaturën e kryediktatorit, çka bëri që ai të ngrinte shtetin më këmbë për
ndëshkimin e tij? Dhe shteti e ndëshkoi rëndë: e internoi familjen e tij, kurse
djaloshin e pati shtruar edhe në spital, për t’i injektuar ilaçe, me qëllim që
të mbetej invalid. Dhe sot, në moshë madhore, për fajin e rëndë të Kadaresë, ai
dergjet invalid në Nju Jork.
A është penduar Kadarea për letrën plot indinjatë dhe protestë që i pati
dërguar gazetës franceze “Le Monde” më 26 prill 1985, sepse gazeta kishte
botuar shkrime kundër kryediktatorit me rastin e largimit të tij për në botën e
përtejme? Vallë a nuk ishte i vetëdijshëm Kadarea që populli shqiptar, për
shkak të politikës tmerrësisht varfëruese që kishte ndjekur kryediktatori,
kishte arritur në zgrip të degjenerimit gjenetik për shkak të mungesës së
ushqimit? A nuk e kuptonte vallë Kadarea se kishte ardhur koha ta kthente
pllakën pas largimit të kryediktatorit për në botën e përtejme dhe të hiqte
dorë nga servilizmi ndaj fantazmës së tij? Apo servilizmi i duhej për të pasur
edhe mbështetjen e fuqishme të Nexhmijes, si bashkëpunëtore e ngushtë në krimet
e kryediktatorit?
A është penduar Kadarea për botimin e esesë me titull “Një pasdite me shokun Enver Hoxha”, në të cilën shkruan:
“Tani që udhëheqësi ynë nuk është midis nesh,
kujtimet për të marrin një përmasë e vlerë të veçantë. Ato janë pjesë e veprës
së tij monumentale…” (Citohet sipas faqes së internetit “Radio Kosova e
Lirë”. 17 shtator 2012).
Pra, Kadarea, ende
nuk hiqte dorë nga servilizmi “veteran” ndaj kryediktatorit, duke e vlerësuar
si “monumentale” veprën e tij, e cila dihej që do të përfundonte në koshin e
mbeturinave, siç edhe përfundoi faktikisht.
Sigurisht që
servilët e Kadaresë nuk kanë gojë t’u përgjigjen pyetjeve të radhitura më lart,
se u mungon guximi intelektual. Le të rrinë të qetë se idhulli i tyre u është
përgjigjur vetë atyre pyetjeve. Ai nuk është penduar për asgjë në jetë. Këtë e ka pohuar me gojën e tij. Zonja Mimoza Bejleri, në
vitin 2014, pati botuar në Gjermani librin me titull “Kadare ndryshe”. Në atë libër ajo ka përfshirë edhe një intervistë
që i ka marrë Kadaresë në Paris, në të cilën, mes pyetjeve të shumta, i pati
drejtuar edhe pyetjen në vijim:
Ju jeni penduar për diçka në jetë?
Kadarea i përgjigjet:
“…tek mua s’ka vend fjala pendim për
asgjë” (Citohet sipas: “Kadare për
dashurinë, femrat, pasionin dhe pendesën.
Sipas një bisede të lirë me shkrimtarin Ismail Kadare në Paris. Faqja e internetit “Epoka e
Re”. 10 tetor 2014).
Pra, Kadarea nuk është penduar për asgjë gjatë ushtrimit të zejes
së servilizmit të tij në periudhën e diktaturës komuniste, prandaj karrierën e
dashur të servilizmit e ka vazhduar edhe pas zëvendësimit të sitemit komunist. Letra
e tij e hapur, drejtuar Lulzim Bashës më 21 maj 2011 për të hequr dorë nga kandidimi për kryetar bashkie në
Tiranë, në mënyrë që Rama të zgjidhej për të katërtën herë në atë post, ishte
dëshmia më qartë e servilizmit të tij ndaj Ramës.
Së
fundi, servilëve të Kadaresë dëshiroj t’iu përmend edhe Çmimin Nobel në letërsi,
për të cilin ai, nëse nuk gaboj, ka dyzet vjet rresht që po nominohet për
marrjen e tij. Por, për habinë e të gjithëve, juria e atij Çmimi vazhdon me
kokëfortësinë e vet të mos ia japë ende. Nuk e besoj se do të ketë shqiptar që
të jetë kundër vlerësimit të Kadaresë me atë Çmim. Për mbarë kombin shqiptar do
të ishte një nderim i madh një vlerësimi i tillë. Kadarea, me të drejtë, ka
deklaruar se veprat e tij janë përkthyer që nga Nju Jorku deri në Tokio. Ai
është vlerësuar me Çmime të shumta, që nga Lindja e Largme deri në Amerikë.
Atëherë, cila na qenka arsyeja që juria nuk ia ka akorduar Çmimin Nobel?
Shkrimtari brazilian Fernando Dourado Filho, thotë se emri më i favorizuar edhe në Francë, ka qenë ai i
Kadaresë. Ai shkruan:
“Duke biseduar këtë të mërkurë në
Paris me katër librarë të klasit të parë, përkatësisht të librarive “Compagnie”, “L’ecume des pages”,
“Pollonaise”, “Gibert Jeune” dhe një nga menaxherët më evaziv të shtëpisë
botuese “Harmattan” në rrugën “Rue des Écoles”, nga të gjithë dëgjova
emrin e Ismail Kadaresë, si favoritin e madh për Çmimin Nobel të Letërsisë”
(Citohet sipas: “Shkrimtari brazilian: Emri më i favorizuar në Francë për Çmimin
‘Nobel’ ka qenë ai i Kadaresë”. Faqja
e internetit “kultplus”. 09 tetor
2020).
Por këtu lind
një pyetje:
A do ta kishte
ndërgjegjen të qetë Kadarea, duke qenë i rreshtuar në listën e nobelistëve,
përkrah dy shkrimtarëve shovinistë, armiq të betuar të kombit shqiptar, përkrah
Ivo Andriçit, hartuesit të doktrinës shoviniste serbe për zhdukjen e popullit
shqiptar, dhe austriakut Peter Handke, himnizuesit të serbosllavizmit, të atij
shkrimtari shovinist, i cili kryekriminelin Milosheviç e ngrinte në qiell si
perëndi?
Në
këndvështrimin tim, në raport me kombin shqiptar, Çmimi Nobel për këta dy
shkrimtarë është Çmimi Nobel i Turpit. Çmimin Nobel, në vitin 1918, juria mendonte t’ia akordonte edhe Leninit,
strategut të luftës civile të viteve 1918-1920, e cila i kushtoi popullit rus
një mal me viktima. Unë e vlerësoj si Çmimi Nobel i Turpit, sepse më sjell në
kujtesë medaljen më të lartë franceze - Urdhrin e Legjionit të Nderit. Në
Francë, për këtë medalje ka pasur vlerësime, si Urdhri i Legjionit të Turpit. Me shumë të
drejtë. Dhe ja se pse:
Presidenti Fransua Miteran (François Mitterand - 1916-1996),
në vitin 1987, me Urdhrin e Legjionit të Nderit pati dekoruar diktatorin
panamez Manuel Noriega, i cili dihet se si përfundoi.
Presidenti Zhak Shirak (Jacques Chirac -
1932-2019), në vitin 2001, me Urdhrin
e Legjionit të Nderit pati dekoruar Bashar Al Asadin, i cili në vitet në vijim u
bë një diktator i egër i popullit sirian.
Presidenti Zhak Shirak ishte ai, i cili, më
22 shtator 2006, pati dekoruar me këtë Urdhër presidentin rus Vladimir Putin.
Organizata e mbrojtjes së të drejtave të njeriut “Reporterët pa kufi” pati reaguar në mënyrë të menjëhershme.
Dekorimin e Putinit nga ana e Shirakut, ajo e pati vlerësuar “befasues”. Në reagimin e saj thuhej:
“Kjo
është fyerje në adresë të të gjithë atyre, të cilët në Rusi luftojnë për lirinë
e shtypit dhe për demokraci”.
Ajo organizatë pati shprehur përsëri revoltën
e vet edhe për një arsye tragjike: dy javë pas dekorimit të Putinit, më 07
tetor, në Moskë, u vra gazetarja e njohur Ana
Politkovskaja, e lindur në vitin 1958, kundërshtare e papajtueshme e agait
të Kremlinit.
Presidenti
Fransua
Oland (François Hollande - 1954), në
vitin 2016, me Urdhrin e Legjionit të Nderit pati dekoruar princin trashëgimtar
të Arabisë Saudite. Asokohe, revista e përjavshme franceze “Paris Match” e muajit mars
2016, reagoi ashpër, duke e etiketuar Urdhrin në fjalë “Urdhri i Legjionit të Turpit”.
