Nga veprat e tradhëtorëve edhe atdhetarëve shqiptarë

Shkruan: Prof. Dr. Nexhat ABAZI, (ligjërues në Universitetin Shtetëror të Shkupit “Kirili dhe Metodi” dhe në Universitetin Shtetëror të Tetovës)

          Roli i armiqve  t’Shqipnis u luajt me anë të argjandit ashtu si deshin ata, se lakmonjësit shqiptar për pushtet e pari shterën ndërgjegjen e vet e sa ma shum  s’do kursejn atnin e tyne  t’cilën e bën tym e flagë, prush e hië, tuj përdor vegël feen, së cilës si kurse dokush i vû pykël nan bishtin e sajë  t’a çajnë.

          Po  t’mund ej  t’këmbehet dhe kombtarnia me ni tjetër kombtarni ashtu sikundra këmbehet fea me ni tjetër fee, - na do ishnim ma  t’parët që do këmbenim kombtarnin ton si shqiptar me ni tjetër kombtarni, se na vjen turp ne  t’quhemi shqiptar  prej veprave  t’kqia e  t’pugoshme të tradhtorve shqiptar,  të cilve emni po u shkruhet me shnesa   t’zeza në istorin e fatzezës Shqipni.

Na personisht nuk jemi kundra drejtsis dhe kundra feave e fetarve, por

jemi kundra tradhtorve e kundra fanatikve, të cilët (II) përdorën dhe  po përdorin feen si vegël për prishjen e kambit si shtet i përsëritun dhe i siguruar t’jetojnë si shtet në Sinisit Ballkanit. Shtetet e mdhaja u nanshkrujtën në Konferansët të Londrës për jetimin e Shqipnis si shtet në vette, por mjerisht e për faqe  t’zezë të tynejse disa prej ktynej Shteteve e lëpitin at pështymën qyrrake dhe çuan ni fuqi  t’padukshëm në duart të mâ t’madhit zrathtor t’Esat pash Toptanit, i cili me t’prishunit e t’pa karaktershmit (D’libre ?) – në – nkrehi lak me stërkamza  t’thuruna prej bishtit fess dhe deshte me zënë Princin të gjall në kët lak të pugoshëm, në  t‘cilën më 19 të  Majit 1914 m. râ vet dhe do bëhej copa e thërmija po  t’binte në duart e nacionalistve shqiptar, por nji falnderje ambasadorit t’Italis dhe ushtris sajë që e shpëtoj prej thojve  t’idealistve  t’cilët punuan dhe do punojn për ni Shqipni  ( III )  ideale e jo fetare e fanatike.

                Nuk domë me thën se  t’gjith myslimanët e Shqypnis jon  t’liq e barbar si Esat pasha me shokët e tijë, por na dumë me thën se shumica e krenve myslimanve  shqiptar kan qën dhe janë ma  t’kqi e  t’pugoshëm barbar se tyrku e qyrdi. . .  Pashallarët që përmbajshin sulltanin. . . kan  të drejt ti thon baba, se vetë në Shkodër dërgonte ka 15 mi lira djelmve të Shkodrës. Kështu u dërgonte edhe Dibranve ( IV )  e Dibranasve dhe tjerve të cilët tani më s’kan asni shpres për ni rrojtje si ajo e para rrojtje që jetonin si dema nërmjet mëshqerkave Çerkeska e Tyrkesha, me  t’cilat prishën karakterin dhe hujet e bukura të mëmës Shqipni.

          Krerët shqiptar patën  fuqi  t’madhe në kohët e kalume dhe luajtën nji valle devallare me parat dhe me titullat e bejllëket e tynej   t’cilat i fituan pa asni dituni e shërbim,  ja sikundra e ka fitue faqeziu Esat Toptani pashallëkun e tië me bukurin e vet dhe me fiqe  Rashniku ¹⁾ ,  prej   t’cilve fiqve për viti i çonte sulltan Hamitit në Stamboll, tuj e përshëndet me fjalët: “ Merre  pemën e tokës  tëndë   t’bukur që ke në Shqipni   t’cilën anë unë me hutë në dorë po e ruaj prej anmiqve   t’brendshëm dhe   t’jashtëm”.

          ( V )  Na me Esat pashën jemi shum së afërmi  t’njohun dhe kemi ngran e kemi pië bashk më ni tryes, po kjo  s’mundën me na ndalue  t’shkruajm  për veprat e tia  t’pugoshma dhe për qëllimet e liga që kishte për prishjen e Shqipnis.  Ky deshte me da Epirin dhe Shkodrën prej Shqipnis mesme, në  t’cilën deshte  t’prokllamohet  për prenc, e xfaq kët anë për nji Shqipni myslimane e jo  t’përziet me  t’krishten.  Domethën, ky faqezi 

s’kujtonte për ni Shqipni ideale e  t’madhe, por për ni Shqipni   t’vogël !  Ose  ma mir e ma drejt  t’a thomi, ky deshte me formue ni Tyrki   t’vogël prej myslimanve shqiptar,  t’cilët i vorroj  tuj i çue  t’vriten vllau  me vllan në shum lufta për kët  qëllim. Kështu duhet  t’farohen  dyke u vra njani  me tjetrin, që tu mbushet mendja e atynej që mbeten gjall, se Shqipnia do mbetet në vette si ni Shqipni ideale e popullore, e jo fetare dhe e vogël si do gjak pirësi Esat pash Toptani, e cili për shkinën Sërbi prishi Shqipnin e bukur.

          ( VI )     Për me shkrue   holl e gjat për  t’gjitha manierat dhe nisjet e mënyrat e Esat pashës se si e qysh verbonte njerzin për me i antarue, - na duhet  ni koh e gjat dhe shum  kart e ngjyr, po na dot’përmendim disa ma  t’nevojshmet mnyra e vepra të kti burri të  shitun.

          Nji ditë para dreke më 25 të shkurtit vitin që kaloi vajtëm ne pasha me qëllim që  t’a pyesëm se ç’të shkruam në nomerin që vjen të gazetës “Ushtim i Krujës” për Prenc Viedin, për  t’cilën at kohë, përveç shtypit huaj,  t’gjitha gazetat kombtare shkruajtën mjaft shum dhe i botuan ftyrën e Prencit shum herë.

          Në bisedimt që kishim për të tjerat punë – i përmendëm për  Prencin, tuj e pyet se ç’të shkruajm. Esati u skuq befas dhe u kthye mbë neve me fjalët e ndyra: “ Allah belasëni versin prensën da Bullgaria da që sebep alldullar bukadar bir Tyrkie mileti ezdiler da perushan ettiler”. dmth. Perëndia dhënt ngelje prencit dhe Bullgaris ( VII ) që u bë shkak  t’shtypin nji kaq  t’madh popull si të Tyrkis e ta bëjn  t’vobekt.  Na gritëm në  at moment  t’zembrimi  të Esat  pashës, por prap nuk u trembëm,  se pyetja jon ishte pyetje e jo urdhnim.

         

Mbas zembrimit  t’pashës për pyejtën  që  pyetëm mbretnoj ni qetësi vorrake për nja  2-3 minuta dhe mbas kësaj u kthye  pasha mbë neve dhe na thot me nji ton të unjët këto fjalë: Ju shkrujni vetëm për ata që shkrujn kundra meje;  shkruajni kundra Ismail Qemal beut ashpër dhe lëvdoni punët e mia,  se un jam i zoti ta qeverisi Shqipnin e jo tjetër;  e sa për at Prencin që thon se do vine këtu – ju të shkruani se Fuqiat e Mdhaja na prezantojn ni gjerman për prenc dhe na do ta bëjm kabull tash për tash dhe do ta presëm në Durës,  por ma tej  t’shohim se ku do ta vendojm.  Kështu të shkruani në gazetat për gjermanin: “ Allah belasëni versën gjermanit “  dhe gazetës  t’cilën më vjen ta bëj copa.

          ( VIII )     U gzuam na pak për lejen që na dha pasha  t’shkruajm pak për Prencin dhe për ardhjen e tië dhe dualm jasht  prej odës pashës dyke ju ul këti si shërbetor i bindun,  tuj u mendu,  sesi  qysh  t’a shkruajm artikullin që ti pëlqejnë kryeqeveritarit të Shqipnis  mesme.

          Mbas shum mendimi filluam dhe nisëm të shkruajm artikullin e N-6 të  “ Ushtimit Krujës ” me  kryen:  “ Shqipnia e ree dhe vepra e qeveritarvet Sajë  “.  Artikulli u shkrua gudulisht limuar me lavda për njanin e qërtime për tjetrin që  t’fitojm të tretin dhe kështu dorshkrimi para se  t’rradhohet për botim ju këndue pashës që  t’apë fjalë  t’botohet ose jo.  Pashës i pëlqeu artikulli dhe na me gas  t’madh e botuam më  24 – 6   t’vitit që  kaloi. Artikulli asht shum i interesatshëm dhe shërben të përbotohet,  po mjerisht se  s’kemi fush të gjandë në këta kohra plot me krizë e me mundime të mdhaja.

          ( IX )      Tham ma nalt,  se Esat pasha përdorte shum mënyra për me antarue gjindjen muhamedane që  t’luajn rolin e vet ashtu, si dështe  ay.  Ky pritte dit për dit me qinda vet  gostiar prej muslimanve  t’Shkodrës dhe kur i

përcillte u ipte secilit gostiar nga  2-3 litra në dorë për udhën e mbar.  Kështu mundi me antarue parsin e Shkodrës myslimant shqiptar Alush Lohja,  Salo Koli,  Hamz Kazazi,  Muharem Sylbegu,  Man Hoti,  Sulço Begu,  Sait Juka,  Him Kastrati,  Ibrahim Begu dhe tjer,  të cilët kjen edhe kryetar të kryengritjes që në kryet njer në fundin e kryengritjes vitin që kaloi.

          Qazim Kruja si anëtar i Esatit propagsndonte nëpër fanatikët kryengritës me formën e veshun si pash dhe i hipun  në kalë shatitej qytet më qytet  e nëpër katundet,  tuj emnue vetten Burhanedin,  se  i gjan  t’birit sulltan Hamitit dhe u thoshte fanatikve: qëndroni  burra në luftat,  se na hupi dini me kaurrin princ,  i cili âsht biri  i  kryqit e jo i hanës bekume.

          ( X )       Deli begu bashk me bijt e vet dhe me gjithë fisin i venduar në  punës me gjith  t’vetit si anëtar i Esatit boni ashtu si deshte,  se hesap  s’kish se kush  ti kërkojnë.

          Gjith kështu  nji Tiranas, shef kontabël në  Berat i quajtun Veli, fanatik   i  rrepët  pes  namazet  i  falte  në  kancellari. . .

          Qazim bej Tirana nënpretor në Pretori të Durësit si vegël i Esatit bashk  me Tefik Mandiqin, i cili ishte kryeshkronjës në ministri  t’punvet brendshme luajti  ni rolë të mirë tuj çue lajme kryengritësve dit për dit për çfarë do nevoje e pune për përparimin e tynej,  se  s’dinin me shkrue as emnin e vet më gjuhët amtare që  t’shërbejn si titullar të qeveris shqiptare.  Kështu si këta kishte edhe të tjer titullar. . .

          ( XI )       Selim  Dema  Gorica,   komandant  i  xhandarmeris në Tiran

si oficer luajti nji valle  t’madhe për kryengritjen si dhe kajmekami  i Kavajës allkoholik mundi  t’bëjnë ate që deshte Esati dhe aji vetë.

          Etem  bej  Starova dhe Hazis efendi Bërzeshta ishnin Esatist në Starov ku mblidhnin gjindjen e atjeshme me qinda vet dhe nisnin për plaçk nëpër katundet,  të cilët  i zhveshën dhe u mbyllën derën shumë familjeve dyke vra e pre  t’pafajshmit shqiptar fatzes.

          ( XII )       Tham ma nalt se ka në Shqipni burra  t’mirr e idealist prej muslimanve shqiptar, ja si: Mehmet bej Frashëri,  Mustafa Drito,  Hafëz bej Dibra,  major Ali Fehmiu,  Mazar beu me  t’bijt,  Refik benë e Murat bej Toptanin,  t’cilët  u dogjën e u poqën hië e pluhën për iden e shent  “Shqipnia për gjith Shqiptarët “ .

          Ne pam  myftij e hozhallar shum të liq e të ndyr njerëz, ja si myftia i Tiranës dhe i Kavajës,  t’cilët  hipnotizuan dhe marruan gjindjen për me vra vllau vëllan e motra motrën. Si vall kta myfzij  s’mundën  t’bashkojn popullin me anët fesë,  e cila kur  t’përdoret për  t’mirë bën shum të mira njeriu e jo  t’liga,  sikundra bënte  t’liga e punra  t’papëlqyeshme Hafëz Ali Korça,  i cili predikonte  anë e mban se mos u hupet dini me abecen latine,  e tjera e tjera turpe,  si të sheh  Dervish Ibrahimit,  i cili ishte dedektif e vlla vramës.

          ( XIII )       Na  s’mundim me folë keq për myftin Vehbi efendiun, i cili përpiqej vepërisht për   t’miren e Shqipnis, tuj  ju lut Perëndis më gjuhët amtare në xhami,  Sulltan Feti të Durësit, për   t’cilin shkak Esati e gjykoj për vdek me vramje e therje dhe e gjuante matan të trimave të tij,  t’ja  bajn vorrin nji orë  ma shpejt.

          Kështu  s’mundim me fol keq për të ndelgjyerit: Ceno Sharra,  Haki Slina dhe për shoket e tyne që u vran në Roshbull afër Durësit më  23  t’Majit vitin që kaloi,  më nji luft te rrepët për jetimin e Shqipnis.

          S’mundim  me fol keq për  atdhetarët e vërtetë:  Ibrahim Shytin, Hairi Krespani, Dalip Demon dhe për Nazif Policin,  por mundin me fol keq për direktorin e burgut të Durësit ryshfetçin Qamil efendi Dacin, i cili na turpnoj gjith Shqipnin me veprat e tija të ndyra. . .

          ( XIV )       Kështu shërben qërtim dhe Hakif efendi Monastiri, i cili si direktor i postës Durësit mbushti xhepat me flori dhe luajti rrolin ma  t’madh për Kryengritjen si shërbetor  besnik i atniprishësit Esat halldupit.  Ky halldup Esati, luajti nji  rolë të madhe me Arif Hikmetin dhe me Jusuf bej Zagolin e me kusarin e ndërgjuar Mehmet Xheka Viçishta, i cili shkretoj  t’krishterët e katundeve të Dibrës, duke  u marrë pasunin dhe gjën e gjall,  se kajmekani i Dibrës,  Jusuf Zagoli ishte pjestar i këtij kusari të ndëgjuar.

          Qeveria e Turhan pasha halldupit dërgonte me anë të HafËs efendis me mia lira Jusuf  bej Zagolit korse ( gjoja )  të organizojn xhandarmërinë e Dibrës dhe  t’u bjer kryengritësve në kverg, por lirat e qeveris Durësit shkonin kot dhe gjindja e Dibrës organizohej  non flamurin e Sërbis të ngritun  prej Arif Hikmetit brenda në kufiat e Shqipnis.

          ( XV )       Na njiherë guxuem të shkruajm nji antrafile në gazetët “Ushtim  i  Krujës ”,  për masakrat  e sërbve në Dibër dhe desh shkuam therorë,  se  Jusuf   bej Zagoli  lajmoj Esatin për kët antrofile dhe Esati urdhnoj oficerin Ramiz Dacin për me na gjet kohën   t’na  shtinë  në tokë të vdekun,  por  na u msuam  për kët vështirsin dhe ruheshim si miu prej macës,  se mordja jon ishte  gati  t’na përpinë  për andën e halldupvet trathtorë.

          Krutanët pik  s’pari  t’gjith kishin idea  t’mira për jetimin e Shqipnis si nji principat e ungjin,  por  që kur dërgoj  Esat pasha Ramiz Dacin si komandant të xhandarmëris në Krujë,  gjindja e kti qyteti  t’istorikshhëm e kthej qerren përsëprapi dhe Asllan Denizi  t’mbramën  herë  ngriti flamurin e halldupit, në vendt  të çkëlqymet flamur  kombtar, për rrëzimin e  t’cilit e kapçoj gjuhën Asllan Denizi,  se trimi dhe i vërteti shqiptar Abas  Rystemi e vrau flamur – ulësin  As ( llan )  Denizin në at moment kur ngriti flamurin e kuq me hanë,   ( XVI )  nan hien e  t’cilit  s’ka pas dhe  s’do ket kurri qytetnim e përparim,  por barbarni e regres dhe varfuni e marria; ja si marriat e myslimanvet shqiptarë  t’cilët u ngritin  kundra   vetes  t’a  prishin e  t’a shuajn prej  faqes dhuet  tani kur përparon dhe Kinezi e Arabi. . .

          Kryengritja  . . .  na dha të kuptojm se kot u munduem për kaq vjet të krihojm  nji shtet  të idealshëm për nji  popull  që  ka nji gjuhë e nji huje, se myslimani  shqiptar  asht  fort  shum  prapa  në dituni,  se ky edhe asht  në  t’errtën abus  t’padies dhe  s’ka asni   shpres për shëdritjen e kti . . .

EPIDEISTIKA PRINDËRORE NË NJË ANTOLOGJIE POETIKE

 

 

Nga Gjekë Marinaj

 

 

Ndaj në radarin e këtij projekti hyn menjëherë një grup miqsh të përbërë nga disa poetë, shkrimtarë dhe intelektualë. Zemra Prindërore,  ashtu si të gjitha projektet e tjera në letërsi që nisin me një ide apo me një grup idesh filloi dhe u realizua edhe botimi i antologjisë poetike Zemra Prindërore. Por askush më parë se poeti Agim Bacelli, ideator i këtij botimi, nuk do të ishte dakord se distanca midis një ideje dhe realizimit të saj është shpesh aq larg sa ç’është ëndërrimi nga realiteti. Për fat të mirë ideve të mira u bashkëngjiten gjithmonë njerëzit e mirë.

Përgatitur, redaktuar dhe korrektuar nga tre anëtarë të shquar të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë: Agim Bacelli, sekretarja e shtypit pranë shoqatës Këze (Kozeta) Zylo dhe Kostaq Duka, duke pasë pranë edhe përkujdesjen e vazhdueshme të kryetarit të shoqatës z. Dalan Luzaj. Një kontribut të veçantë në këtë drejtim dhanë edhe konsultantët Mardena Kelmendi e Edmond Ismailati, krijuesja e arti grafik Eva Saliu si dhe redaktori teknik Albert Zholi. Këtë mozaik poetik e kanë bërë edhe më të shndritshëm dy poetë të ftuar si poet nderi, dy ikona të poezisë shqipe, Dritëro Agolli dhe Agim Shehu. 

Të gjithë prindërit e mbi pesëdhjetë poetëve të përfshirë në këtë antologji do të ishin krenarë me paraqitjen teknike dhe kualitetin e poezive të kësaj antologjie që u dedikohet ekskluzivisht atyre. S’do mend, siç ndodh me të gjitha botimet e antologjive, mund të ketë edhe nga ata që do e kundërshtonin përfshirjen në antologji të disa poetëve më pak të njohur në komunitetin letrar. Por për fat të mirë, grupi i punës është mbështetur në qëllimin e mirë të tyre dhe është përkrahur nga njerëz që zakonisht flasin me vepra. Në këtë vorbull hyjnë edhe sponsorët e veprës si nënkryetari i shoqatës Mëhill Velaj, Mardena Kelmendi dhe studiuesi e përkthyesi i njohur Dr. Selaudin Velaj. Me shumë të drejtë, kjo Antologji është e ndërtuar tërësisht me poezi që poetët u kanë dedikuar prindërve të tyre e që andej të gjithë prindërve shqiptarë.

Për misionin e shenjtë që kanë, të gjitha poezitë, pa përjashtim, janë të mira dhe shumë prej tyre të shkëlqyera. Ato janë poezi të drejtpërdrejta, të pastra dhe të depërtueshme. Ajo që të tërheq vëmendjen është hollësia e detajeve, seleksionimi i kujtimeve; secili poet ka idenë e vet se cilat kujtime duhen përfshirë e cilat duhen lenë jashtë poezisë. E gjithë kjo dhënë me atë ndjenjën dhe dashurinë që vetëm poetët e kanë kapacitetin letrar ta thonë në vargje.

Ndarja me prindërit, me tokën në të cilën janë rritur, është një farë vdekjeje për poetët. Distanca gjeografike dhe koha e shkëputjes, vuajtjet për të na rritur dhe sekretet e mbijetesës, gjendja e shëndetit apo humbja e tij, mundësia e vdekjes apo vetë vdekja përbëjnë universin drejt të cilit graviton pesha e madhe e shqetësimit të poetëve për ata që i lindën dhe i rritën me dashurinë më të madhe dhe me mundimin më të sinqertë.

Ja me ç’mjeshtëri poetike e me ç’pastërti mendimi filozofik e kthen në vargje ndjenjën e ndarjes dhe natyrën rreth saj poetja Raimonda Moisiu: “Nata, para se të nisesha për në kurbet, / Kishte hënë—si fytyrë e vdekjes nata—e qetë” (Raimonda Moisiu, “Gurët e Rrugicës Sime”, fq. 139). Apo poetja tjetër e talentuar Julia Gjika, e cila di ta humanizojnë subjektin e vetmisë në atë mënyrë sa të bën që ta përjetosh atë në nivelin që e përjeton ajo vetë kur shkruan: “Kur dikush i troket në derë, / ai nuk e dëgjon, / po të dëgjojë, / nuk beson, / se dikush troket për të. / Babai jetim në pleqëri” (Julia Gjika, “I vetëm brenda katër mureve”, Fq. 82). Duke poetizuar në të njëjtën ide poeti Adnan Mehmeti e zgjeron hapësirën e mendimit duke i shtuar atij nocione inventive përshkrimesh shpirtërore: “Në thinjat e mia / Fëmijët përkëdhelin / Bardhësinë e tyre. / Kujdes, mos u dashuroni me to, / Se në zbardhjen e tyre, / Sodis thinjat e babait ti” (Adnan Mehmeti, “Thinjat”, fq. 20)

Për prindërit të gjithë fëmijët janë poetë ndonëse ata mund të mos shkruajnë poezi. Ndaj disa prej tyre nganjëherë janë mospërfillës ndaj kësaj të fundit.  Edhe mospërfillja e prindërve tanë ndaj poezisë, në këtë vepër, eksploron vetveten si një çelës sa krijues aq edhe sofist në brendësinë e një origjinaliteti të rrallë në varg. Poetët dhe shkrimtarët e ndjejnë më mirë se kushdo tjetër se çdo lëvizje që bëjmë në këtë jetë gjeneron një forcë energjie dhe se kjo energji duhet vënë në shërbim të suksesit jo vetëm të vetes por edhe të tjerëve.

Poeti ynë kombëtar Dritëro Agulli, e sheh raportin midis vetës dhe babait të tij jo si baba e poet por si baba e bir, një energji poetike kjo që do të jepte jetë edhe te lexuesi më i plogët: “S'e thur poemën aq të gjatë, / Me vargje si litarë, / Se kushedi e gris im atë / Dhe dredh me te cigare” (Dritëro Agolli, “Poemë për babanë dhe veten”, fq. 16). Nisur nga fakti se universi operon nëpërmes shndërrimeve dinamike të cilat marrin kuptim më së miri në jetën dhe veprimtarinë e njerëzve të mirë, të atyre që u japin të tjerëve një pjesë të vetvetes, në cilëndo formë të jetë e mundshme dhe e përshtatshme, mund të themi se edhe prindërit tanë na duan pa pretendime për shpërblime qoftë edhe nga ato artistike. Ja mendimet e poetes Arta Mezini në këtë pikë: “Kam frikë pena ime, kam frikë / Prej botës së madhe asgjë nuk marr hua / Dhuratë kam gjithçka, veç zemrës që rreh / Udhën e jetës dhe udhëtarët që dua” (Arta Mezini, “Buzëqeshja e penës”, fq. 31).

Ngaqë prindërit përbëjnë një pjesë kaq esenciale në jetën e poetëve në fjalë, Zemra Prindërore vjen te lexuesi si një reflektim i kësaj lidhje shpirtërore, si shteg në kërkim të përjetësisë së tyre në format e pranueshme të shoqërisë prej së cilës vijmë. Madje edhe marrëdhëniet me prindërit tanë u nënshtrohen ligjeve të marrjes dhe dhënies së anasjelltë të kësaj sentonie. Siç do e shohim më poshtë të perceptuar në metafora të goditura, të japësh dashuri nënkupton edhe të pranosh atë. Poezia “Një pjesë e imja” e Diana Seitajt e ilustron më së mirë këtë koncept: “Dhe po të më pyesin nesër, çfarë do të zgjidhja për ju, / sërish, pavdekësinë do të thërrisja! / E nëse them, se jeni një pjesë e imja, / besoj se unë për ju.., jam e tëra” (Diana Seitaj, “Një pjesë e imja”, fq. 39). Sado që mundohemi ta idealizojmë jetën, ngaqë ajo ka një fund dhe fundi i saj do i shkaktojnë dhembje të tjerëve që mbeten pas, jeta mbeten një harmoni komunikimi e të gjitha elementeve të shpirtësisë që përbëjnë strukturën e ekzistencës. Ky fund edhe kur nuk është peltik është dhe mbetet i frikshëm, i përmallshëm e deri në fund njerëzor: “Natën vonë kur doli hëna, / Mbi bar na gjeti nëpër ëndrra. / Veç gjallë nëna shuplakat hap, / Si tjegulla mbi ne e vesa s’na lag”(Çerçiz N. Myftari “Në shuplakë të nënës”, fq. 38).

Nga Myftari mësojmë një nga arsyet se pse ndjehemi gjithmonë të vegjël para prindërve tanë. Dashuria prindërore ka një ligj të koduar në gjakun tonë si shqiptarë dhe si humane që jemi. Kjo qëndron edhe më e tillë për ne krijuesit ku ligji është në një manifest me të cilin shpallim parimet e qëllimeve tona themelore. Brenda këtij ligji e shohim veten në një proces të çuditshëm ku observuesi behet i observuari, një proces ky i ngjashëm me atë ku ëndërruesi manifeston ëndrrën e tij. Për ta shijuar në një formë më të bukur këtë ide  le t’i referohemi të talentuarës Zylo:“Nga kripa e currilit të lotit, / S’duronin dot këtë lloj vese, / Që buronte nga zërat e mekura, / Brenda pentagramit që s’buzëqeshte!” (Këze (Kozeta) Zylo “Rrudhnin Fletët”, Fq. 94). Edhe Valbona Dardha ka mënyrën e saj të poetizimit në këtë pikë: “Ti akoma vazhdon të më përkundësh, / Për ty, unë akoma fëmijë i parritur / Mbuluar me thinja” (Valbona Bardha, “Mall Etern”, Fq. 172). Pikërisht për këto nivele sa personale aq edhe të përgjithshme poeti Dhori Thanasi sugjeron: “Ti ruajmë “të lashtat”/ Le të rrjedhin si lumë / Të duash është pak / Të kujdesesh është shumë” (Dhori Thanasi, “Kujdes”, Fq. 43).

Mendimet e Thanasit janë jo vetëm pjesë e ingranazhit të kulturës sonë por edhe të etikës që e vlerësojmë aq lart. Sepse burimi i gjithë krijesës është vetëdija, potenciali që gjakon shprehjen e dashurisë dhe dhimbjes, të bukurës dhe të shëmtuarës, të bekuarës dhe mëkateve nëpër të cilat kalon njeriu gjatë jetës. Atributet e tjera që përfshijnë këto aspekte të vetëdijes janë zakoni, heshtja e pafund, ekuilibri, thjeshtësia si dhe cilësi të tjera esenciale të natyrës tonë. Të asaj natyre të ndërtuar nga Zoti dhe të zbukuruar nga ne dhe brezat e tjerë papa nesh.

Në “Zemra Prindërore” poetët nuk e kanë lënë pas dore se komponentin e vuajtjes si pjesë e jetës. Kostaq Duka e thotë si s’ka më mirë: “Im atë punëtor është, / nga më të thjeshtët, nxjerr gëlqere të bardhë”… / Ç’më erdhën ndërmënd këto vargje, / vargjet e parë për babanë”(Kostaq Duka, “S’janë vetëm disa fjalë”, Fq. 90). Kurse Petraq Pali, i njohur si poet që jep maksimumin e vet në lartësimin e figurës së babait të tij Janko Pali (mësues i popullit) për këtë antologji vë në pah edhe vuajtjet e së ëmës. Ja me ç’maturi poetike e kryen këtë akt autorial: “Kur litari nëpër supe / Të kish prerë e të kish grirë / Mbushur bucela me ujë.... / Tharë buza shkretëtirë!” (Petraq Pali “Bucela”, Fq. 136). E si mund të mos i vlerësosh vargjet që pasojnë: “Më pret gjithnjë tek prag’ i portës, / Duart nën përparëse sikur fsheh diçka, / Njëlloj si nënat në mëhallët e botës, / Nëna ime, e plakura” (Thani Naqo, “Nënës” Fq. 166).

Mundësitë e interpretimit të këtij aspekti poetik si nga pikëpamja e dialogut me të kaluarën ashtu edhe të formalizmit sentonik të realitetit jepen me mjeshtri dhe ndjenjë edhe nga një poet tjetër i përfshirë në këtë antologji. Ai është Gëzim Llojdia, një fragment i poezisë të së cilit vijon:“Mullarët e barit u kalbën, te konakët tanë, në katundin e largët. / Oborri gri i heshtur ditën dhe natën, kasollja e lopës me bajga tharë, / thupërishtet rënë, mbi thanë. / Fener poçethyer, gjysmë i ngrënë” (Gëzim Llojdia, “Do ti mbledh lotët e gjyshes pas plisit”, Fq. 62).      Ndërsa poeti Shqfqet Dibrani, në një nga poezitë më të arrira të tij, trishtimin njerëzor e vë mbi hallet e përditshme që karakterizojnë shumicën e nënave tona. Ai e kthen atë në një dramë të vërtet. Në fakt ai e përkufizon domethënien e vuajtjes njerëzore në mënyrën e tij, duke e lënë lexuesin në shkallën e gjykimit të vet për zinë që vetëm pak vite më parë u përzie me ajrin që thithte njeriu kosovar në rrugën e vështirë të lirisë së vet: “Diku në rrugët e Prishtinës, Nëna ra / Lemeria e klithmës sate shpirtrat shurdhon pa pra…“ (Shefqet Dibrani, “Baladë për nënën dhe motrën Xifë duke ikur nga Prishtina”, Fq. 160).

            Poema e Dibranit na futë në një shteg poetik ku potencialet semantike dhe estetike të poezisë e fuqizojnë mendimin se mungesa e prindërve tanë ka diçka të shenjtë dhe humane në vetvete. Gjë që shpjegon se standardet e larta intelektuale dhe morale të poetëve bëjnë që roli i prindërve në vargun e tyre të shkëputet nga realja te surealja edhe anasjelltas. Ndue Hila dhe Skendër Rusi, secili në mënyrën e vet, e konsiderojnë këtë aplikim të jetës sociale si fenomen sa të pamundshëm aq dhe të paevitueshëm në marrëdhënie me veten. I pari shkruan: “Marr të flas me të, por nuk mundem / Marr t’i shkruaj por jo. / Sa shumë unë për të po vuaj, / Siç vuan për mua dhe ajo.” (Ndue Hila, “Malli për Nënën” 128). Ndërsa Rusi thotë: “Gjithnjë po bëhesh më e kërrusur, / Sikur po i afrohesh tokës! / Unë jam atje,në sytë e rrudhur, / Ku është fillimi i gjithë  botës!” (Skënder Rusi, “Nënës sime”, Fq. 155).

Si të tillë poetët duhet të falën për ndjenjën e një krenarie të ligjshme që rritet më parë brenda gjoksit e pastaj brenda vargut të tyre. Sepse poetët, siç dihet, janë gjithmonë në luftë të brendshme midis arsyes dhe dashurisë distinktive që kanë për prindërit:“Dhe ikja larg teje shumë herë / dhimbja lozte me këmbët e mia / mërzia frynte furishëm si erë / e çdo ditë prej mallit të mbinin thinja!..” (Lekë Gjoka, “Nënës” Fq. 98).  Po kështu edhe poeti Edmond Ismailiati me një intuitë vërtet fine poetizon dhimbshëm: “I trishtuar çohem çdo mëngjes, / Me shpresë se do të përqafoj, / Krahët bosh i mbledh me përtesë, / Mbushur plot dhimbje i shtrëngoj” (Edmond Ismailati, “Tek loti mungesën  përjetoj—Babait tim Sherif Ismailati”, Fq. 44). 

Intelekti poetik që gjendet në këtë antologji është i përbërë nga një fenomen që paraqitet here si gjysmë-art e here gjysmë-instinkt, por që të dyja janë të përdoruara me efektivitet në gjuhën poetike dhe tonin përmallues që zotërojnë në vetvete poezitë e tyre. Këto efekte mundësojnë apo argëtojnë idenë se dashuria prindërore i përket sa ekzistencës njerëzore aq edhe asaj hyjnore. Një ide kjo që gjeneron fuqi të mëdha ndjesishë dhe elaboron pastër në aspektet e shqetësimit intelektual dhe kapacitetit të vetëdijes humane që tentojnë në varg: Ne jemi lisa me rrënjë / në gurë e varre / jehonë zërash të rinj / oshëtimë zërash të të parëve (Mëhill Simon Velaj “Fragment Historie” Fq. 121). Këtë vetëdije poetja e re Marjeta Ismailati e thotë me një sinqeritet gati fëmijëror dhe me një pastërti te admirueshme mendimi: “Më kujtohet gjyshi im ! / Këngë labe seç këndonte, /  Kur arat me parmendë lëronte, /  Unë ecja si flutur pas tij, / Nëpër gjurmët që ai lëshonte” (Marjeta Ismailati, “Më kujtohet gjyshi im—Shahin Tusha” Fq. 115).

Edhe zhvillimi i cilësive morale është një dukuri interesante në këtë libër. Rëndësia e mësimeve të prindërve nuk humbet në mes të rreshtave por është një e dhënë direkte dhe me forcën poetike që meriton. Në shumicën e poezive tabani ideor shtihet në sferat e instinkteve sociale përfshi këtu edhe rolin e prindërve që shkojnë si vektorë paralel me jetën në vazhdim. Këto instinkte janë shumë komplekse e nganjëherë drejtohen drejt disa veprimeve specifike që kanë lënë gjurmë në kujtimet e poetëve. Elementet kryesore që përbëjnë këto episode janë dashuria, emocionet dhe simpatia, të cilat tek poetët, më duket mua, gjenden në një shkallë më të lartë se në pjesën tjetër të popullsisë. Poetët e skanojnë dashurinë prindërore më një përkujdesje të veçantë. Ata e lartësojë karakterin e lartë prindëror dhe derivacionin e tyre deri në nivel interpersonal. Ja një fragment poetik nga Resmi Corbaxhi: “Herë më rri në krah /  më jep një këshillë /  Bir! / Shokë pa gabime mos kërko, / është e kotë / në qoftë se ti do / të mos mbetesh pa shokë” (Resmi Corbaxhi, “Hija e tij” Fq. 142) . Llemadeo Dukagjini është një poet tjetër që me një vizion filozofik të filtruar në traditën burrërore të vendlindjes së tij ndër të tjera shkruan: “Ndërsa njëzëri, etrit, që të dy më thanë; / ‘Sa të mundesh o bir të ligun e duro, / Por largohu prej tij po munde´ një ditë udhe larg… /  Kurrë besë mos i fal, as borxh´ kurrë mos i kërko’! “ (Llemadeo Dukagjini, “Porosi e etërve” Fq. 102).

Sipas këtyre sy poetëve, vlerat e prindërve janë të pazëvendësueshme në jetën tonë pavarësisht nga statusi personale që fitojmë në jetë. Orvatja për ekzistencë apo nevoja për të mbijetuar është dhënë në një mozaik ngjyrë-plotë metaforash, që lë vend si për interpretim shpirtëror ashtu edhe filozofik. Kushtet e pafavorshme të jetesës së prindërve të poetëve nuk paraqiten si intriga politike ndaj fatit të tyre, por më tepër si përpjekje për të rritur fëmijët pavarësisht vështirësive që mund të sjellë koha. Poeti Gjeto Turmalaj gjendet brenda këtij perceptimi: “Se është krijesa ma e madhe e dashnisë, / Se është shpirti ma i madh i ngrohtësisë, / Edhe kur të mbarojë drita e Diellit e Hanës, / S’ka për të mbarue madhështia e Nanës” (Gjeto Turmalaj, “Për Nanën”, Fq. 70). Ja edhe Flori Bruqi: “Ti kërkon  dritë  / se ishe dritë / siç janë dritë / të gjitha nënat” (Flori Bruqi, “Rreze drite”, Fq. 55). Fatjon Pajo futet direkt në zemër të kësaj vërtetësie: “Sot bie shi… / Mbështes ballin në gjoksin tend / E me vehte them: / -S’ka si Ti!” (Fatjon Pajo, “Tim eti” Fq. 52). E njëjta rrjedhë e vetëdijes se prindërit janë gjithçka për fëmijët e tyre buron edhe nga poezia kuptimplote “Zemra Prindërore” e poetit Agim Bacelli (titull ky që është huazuar dhe si titull i antologjisë) “Askush në botë s’ju do më shumë / Se prindi që ju ka sjell në jetë! / Prindi ju bëhet çadër apo gunë  / Në stinën përvëluese a në qamet” (Agim Bacelli, “Zemra prindërore” fq. 24).

Pa u larguar nga ky kuzerizëm, si gjithmonë magjik ne fjalën e tij, poeti Dalan Luzaj shkruan: “Rëndojnë mbi të tetëdhjetë e ca vite / çdo vit i solli një dhuratë / Me shpirtin e pastër prej fëmije / Atdheut ia nisi për shpatë” Dalan Luzaj. “Babai” Fq. 56). Poeti dhe përkthyesi mirënjohur Vangjush Ziko, po ashtu, vë në lëvizje ndjenjat e thella që ka në një nga poezitë e bukura të tij tme titull “Ikja e babait”: “Si na e bëre kështu,baba?!...  / Flisje,buzëqeshje,rënkoje ngadalë. / Brym'e verdhë mbi fytyrën tënde ra, / Tingëllove dhe heshte si një këmbanë.”

Natyrisht, poezi të arrira nga shumë drejtime janë edhe ato të poetëve  Zeqir Gërvalla, Mardena Kelmendi, Argetina Tanushi, Maliq Lila, Hysen Cifligu, Zaho Balili, Vitore Stefa, Rozi Theohari, Eleonora Gjoka, Agim Vatoci, Robert Martiko, Vangjush Ziko, Riza Lahi, Mimoza Ahmetaj, Eduard Dilo, Belul Shaqo Arapi, Hasibe Alishani-Bllaca, Gjezide Isufi, Medije Vraniqi, Gëzim Ajgeraj, Fatjon Thanasi etj.

Së fundi, duket qartë se poezitë e kësaj antologjie janë të frymëzuar nga motivet më humane të poetëve dhe organizatorëve pjesëmarrës. Qëllimi i mirë u jep vlera edhe të mëdha virtyteve të tyre të mëdha. Perceptimi artistik që gjejmë në këtë grup poetësh është karakteristikë e poetëve shqiptarë, të cilët me dashurinë më sublime i vënë nënat dhe baballarët e tyre në një platformë të atillë njerëzore e sociale që për shumë njerëz në botë një perceptim i tillë do të konsiderohej si një lloj utopie brenda ligjeve të trashëgimisë familjare. Shkurt “Zemra Prindërore” është një antologji deri në fund poetike në kuptimin më poetik të fjalës.

“Shumë e dashuna nanë”

 

 

Pjeter Arbnori

Shtepia botuese "Nacional" ka nxjerr ne treg edhe librin “Shumë e dashuna nanë” te Pjeter Arbnorit. Letrat qe ka derguar Pjeter Arbnori, nenes se tij gjate viteve te burgimit politik.

Zbrazja e katarzës....

Tahir Bezhani 

 

 

Për librin  “Krisht i harruar”, i Lulzim Logut  

        

Zbrazja e katarzës

“Shprehur më konkretisht, Lulzim Logu, është poet me ndjesi të thella shpirtërore, poet i frymëzimeve të çastit ku përfshihen segmentet e jetës si dhimbja, dashuria ndaj çdo gjëje njerëzore. Këto frymëzime nuk dalin jashtë shpirtit të tij pa krijuar  dridhjet shpirtërorë brenda tij, pa ngjizur e harmonizuar mirë e mirë me karakterin e tij njerëzor e plot humanizëm. Janë këto dhunti e begati që jeta dhe natyra e kanë kalitur  poetin.”

Nga Tahir Bezhani

Këto ditë doli nga shtypi libri më i ri i poetit Lulzim Logu,”Krisht i harruar” -haiku e tanka i cili u botua në Tiranë nga Shtëpia botuese “Vllamasi” nën përkujdesjen e poetit të mirënjohur, Milianov Kallupi. Ky libër vjen i teti me radhë pas: ”Kohen e engjëllit”, ”Hiri”, ”Pinoku i qytetit magjik “,”Akoma hiri im”, tëmtha me poezi, ”koha vdes si zemër”, haiku e tanka, ”Tropoja”,enciklopedi e vogël  dhe e fundit, libri në fjalë,”Krisht i harruar”. Te gjitha  botimet e lartcekura janë një tregues se poeti Logu, është ndër krijuesit më cilësorë e të spikatur që tani ka Tropoja. Në veprën e tij të fundit,”Krisht i harruar”,vërehet një shpërthim i fuqishëm e me shumë elegancë poetike, i cili tek lexuesit do jetë një kumbim, një sihariq i mirëpritur  në duart  e dashamireve të fjalës së vërtetë poetike. Vetë titulli librit sa karakteristik aq sinjifikativ, e mban lexuesin pezull e të rrëqethur nga vargu në varg. Që në fillim të librit  vërehet një  fuqi vargu që të rrëmben, të shtrydhë kujtesen dhe të lë të meditosh kohë të gjatë që të gjesh formulën e zbërthimit të vargut poetik. Ja vargjet:

“Hera-herës

 Jam Krisht i harruar

Maje gozhde.....”

Në veprën poetike “Krisht i harruar”-haiku e tanka e Lulëzim Logut, hetohen të gjitha baticat e zbaticat e jetës dhe provat qe bartë ajo, herë të lehta e me shumë të rënduara, ku autori përherë provon të zbutë hidhërimet deri në përmasën erotike me qëllim të tejkalimit të  dramave  që ngërthen jeta njeriun në vorbullën e vet të përditshmërisë. Dashuria për jetën dhe gjithçka që e rrethon atë, janë premisat kryesore të poetit i cili me mjeshtri i ikë territ duke lënë ëmbëlsirën jetësore si ballafaqim njerëzor. Jetën duhet dashur nëse do ta jetosh. Kjo sintezë buron nga porositë poetike të poetit Logu. Ja një poezi brilante që bartë porosi humane:Ku të shkoj pa ty/Kam rrugë të gjatë/Pa busullë.....Porosi apo imanentë shprehimore e përditshmërisë: lexo; Ai nuk ka shtëpi/Por një kasolle të vjetër/Ku pikon dashuria....

Pra kemi të bëjmë me një krijues talent që për mrekulli din ta harmonizoi vargun poetik me ngarkesat e kohore dhe racionalizon  mrekullueshëm harmoninë me disharmoninë psikologjike të cilën ia njeh fare mire popullit të vet me te gjitha hallet qe e rrethojnë  Ja disa vargje si shembull tipik i një formësimi të fenomenit filozofik të jetës:Jetoje çastin sa një jetë/ Jetoje jetën sa një çast/Dielli ikën pas majës...

Duke u bazuar në shprehjet poetike të poetit, mund të them se  hetohet një potencial i fuqishëm poetik i cili në fushën e artit merr rrugëtimin e sigurt me të gjitha cilësitë e artit bashkëkohorë .

Shprehur më konkretisht, Lulzim Logu, është poet me ndjesi të thella shpirtërore, poet i frymëzimeve të çastit ku përfshihen segmentet e jetës si dhimbja, dashuria ndaj çdo gjëje njerëzore. Këto frymëzime nuk dalin jashtë shpirtit të tij pa krijuar  dridhjet shpirtërorë brenda tij, pa ngjizur e harmonizuar mirë e mirë me karakterin e tij njerëzor e plot humanizëm. Janë këto dhunti e begati që jeta dhe natyra e kanë kalitur  poetin.

               LOGU POET I DASHURUAR NE HAIKU

Haiku e tanka,një trevargësh e pesëvargësh me prejardhje japoneze, te poeti tropojanë ka lënë gjurmë të thella dhe me gjasë,krijues qe mbi të gjitha, e do këtë formë të shprehjes së botës së vet të brendshme. Sikurse poeti Logu,ka zgjedhur një formë mjaft të vështirë komunikimi me lexuesin e vet nga se vetëm me një talent të tillë çfarë posedon z. Logu mund të japësh aq shumë nga vetja me tri vargje.Dashuria e poetit për t’u marrë me këtë formë të vjershërimit është zgjedhja e tij më e preferuar si stil ku vjen në shprehje zbrazja e katarzës së tij me fuqinë plot meditacion. Ja dy shembuj karakteristik të këtij lloj vjershërimi:

Po shkoj i lumtur/Shtegut të haikut/Sa vonë e njoha.... Ose:/ Haiku është dridhje/Një minutë jetë e rrallë/ sa humba....

   DASHURIA NDAJ BUKURIVE     NATYRORE

Në gjithë krijimtarinë e poetit Logu e posaçërisht në veprën e fundit në mënyrë të veçantë, shohim atdhedashurinë e sinqertë të ekspozuar përmes vargjeve shumë të fuqishme. Këtë pjesë të atdheut Logu e viziton shpesh dhe dehet me bukuritë e rrafshit e bjeshkëve të Dukagjinit. Me këtë anë të gjeografisë së atdheut të përbashkët e lidhë edhe ndjenja farefisnore,prandaj dashuria e tij e zjarrtë,është e theksuar me një intonacion të veçantë e të kujdesshëm,plot emocione nga thellësia shpirtërore prej një poeti të madh.

Mbi librin me tregime e novela të Bardhok Pulajt

“Tregimet e Veriut” nën një emër të ri

 

 

“Tregimet e Veriut” nën një emër të ri

nga NAIM ZOTO

“Për vlerat e librit të ri të shkrimtarit Bardhok Pulaj, me titullin “Tregime” u organizua para disa ditësh një promovim në sallën “Gjegj Fishta” të bibliotekës  së Lezhës, ku kolegë të shkrimtarit nga Tirana, Shkodra, Lezha, Mirëdita si Ndue Gjika, Ndue Dedaj, Kujtim Dashi, Naim Zoto folën për vlerat dhe mesazhet e librit. Në këtë aktivitet mori pjesë edhe kryetari i bashkisë së Rrëshenit Gjon Dedaj, i cili përgëzoi shkrimtarin Bardhok Pulaj, aktualisht mësues i letërsisë në gjimnazin e Rrëshenit”.

Nuk është ndonjë gjë e madhe sot të shkruash, të publikosh, të botosh. Problemi është çfarë shkruan, për kë shkruan dhe si shkruan. Kur, para disa muajsh, Bardhok Pulaj, autori i librit me tregime e novela që sapo ka dalë në qarkullim për lexuesit, miku im i vjetër i fakultetit filologjik të Tiranës, për degën gjuhë-letërsi, më solli librin e tij të sapobotuar “Tregime”, u bëra shumë kurioz dhe, nga padurimi, tregimin që hapte vëllimin pothuaj e kam lexuar në këmbë. Më tronditi “Kolla” e tij, tregimi me të cilin hapej libri, duke më risjellë në mendje skicat e paharruara të Migjenit mbi mjerimin në qytetthet shqiptare. Tregimi nuk ka personazhe; personazh është kolla e minatorëve. Nëpërmjet saj bëhet komunikimi, përmes saj minatorët njohin njëri-tjetrin kur nisen herët në mëngjes për në galeritë e nëntokës.  Me pak fjalë, përmes një metafore sa artistike, aq edhe jetësore, Bardhok Pulaj jep një dëshmi artistike, duke u fokusuar jo në qytet, por në mjedise aspak atraktive për artistët, siç janë të ashtuquajturat qyteza minatorësh, që, në fakt, nuk ishin as qytete dhe as katunde.Jo rastësisht, autori nuk merret me njerëzit drejtpërsëdrejti, as me përshkrime të mjedisit. Autori gjen detaje, sende, aspekte të rutinës së përditshme njerëzorë të cilat, pastaj, përmes laboratorit krijues, kthehen në simbolikë, metafora që të befasojnë, duke dëshmuar për njeriun, kohën, shoqërinë, pasojat e politikës apo regjimit mbi to, shumë më tepër se sa krijimi i personazheve konkretë. Ky cikël tregimesh duket sikur janë pjesë e një romani me personazhe të çuditshëm si”kolla”(“vargu i kollitjeve u vu për udhë”), “nënsupa”, “i ftohti”, “qumështi pluhur”, “lexuesi i gazetës së partisë”(“Shumica ishin gra, shumicën e grave e përbënin plakat, shumicë së plakave do t’u lexohej shtypi i ditës”), “tualeti i katundit” (“Nuk kemi çfarë të hamë dhe nuk dalim fare jashtë”), “kokrrat e kafes”, “kokrrat e misrit”, “rrjedha e ujit”, “pëllumbi”, “cjapi”, “kumbulla” etj. Në tregimet e Bardhok Pulajt verifikohet ajo që thuhet se shpesh realitetit është më art se arti vetë, më fantastik se fantazia vetë, më paradoksal se paradoksi i krijuar nga fantazia e krijuesit.  Shkrimtarët janë me fat kur jetojnë apo zbulojnë këtë realitet. Duket si një art i gatshëm, si diamantet apo perlat që dalin rastësisht në sipërfaqe apo anash rruge. Por kjo nuk është e lehtë dhe jo kushdo mund të bëhet shkrimtar. Tregime të tilla, si këto të Pulajt, mund të qëmtohen dhe të servilen si letërsi vetëm nga njerëz që iu dhimbset njeriu, pavarësisht nga fati apo statusi, pavarësisht se sa poshtë ka rënë apo se sa poshtë e kanë vënë.Tregimet dhe novelat e Bardhok Pulajt të përfshira në këtë libër nën titullin thjesht “Tregime” duken si tregime të jetuara; ato janë të përcaktuara në hapësirë dhe, pak a shumë, përputhen me rrugën e jetës së autorit, ndonëse drejtpërdrejt apo edhe tërthorazi nuk rezulton të ketë implikime personale në kuptimin e jetës së autorit. Bardhok Pulaj ia ka dalë që të bëjë letërsi dhe jo si shumë amatorë që shpesh duan të evidentojnë vetveten në mënyrë banale. Poeti mund të rrëfejë vetveten, ndjenjat e tij, por shkrimtar i mirë është ai që rrëfen për të tjerët. Egoizmi iu shkon poetëve, por jo shkrimtarëve, ndonëse arti në thelb është dhuratë e egoizmit njerëzor. Tregimet dhe novelat e Bardhokut janë tregime dhe rrëfime që dalin nga fshati i tij, nga krahina e tij, nga rrëfenjat e vjetra dhe më të reja të krahinës së Mirditës. Merita e shkrimtarit është që këto kujtime dhe fakte historike t’i kthejë në letërsi me qëllim që të bëhen pronë artistike e të gjithëve, pavarësisht nga vendlindja e tyre apo e autorit. Bardhok Pulaj duket se ia ka arritur kësaj. Autori ia ka arritur të kapërcejë katundin, lokalitetin, krahinën, të kapërcejë fisin dhe vetveten, jo duke shkelur apo nënvlerësuar ato. Përkundrazi, duke i ngritur në art, në letërsi, iu ka shumëfishuar vlerat dhe referencat. Mbi të gjitha, ai shkruan si qytetar për fshatin, për katundet, për provincën, për kanunin dhe ndërgjegjen e frustuar.  Shumë autorë kanë përshkruar, për shembull, për ditën, më saktë natën e parë të martesës, por unë nuk njoh një rast kaq dramatik sa i këtij autori kur “nusja me fishek në pajë”, vajza me këmisha “shtatë shtat”  i thotë burrit të paracaktuar se nuk mund të jetë e tija, por e tjetërkujt. Shkrimtarët e Kanunit e kanë vrarë këtë grua, kurse dhëndëri i Pulajt e shpie nusen tek i dashuri i saj. Është për t’u vënë re se autori i këtij libri, jo vetëm në këtë rast, parapëlqen personazhet që “tradhtojnë Kanunin”, ndryshe nga një grup autorësh që, për t’u bërë interesantë, sidomos ndaj disa të huajve që duan ta shohin Shqipërinë si muze të së kaluarës,  shtojnë artificialisht “romantizmin” e veprave të tyre duke hyjnizuar tradita dhe sjellje anakronike. Një novelë interesante, që nuk e di pse më kujton romanin e Ben Blushit “Të jetosh në ishull”,  është novela “Toka e falur”. Një vlerë me vete e autorit është aspekti leksikor dhe frazeologjik, duke rifutur me sukses në përdorim dialektalizma apo duke krijuar edhe fjalë të reja.

“Vajza nga Berati”

 

TRIPTIK NË INNSBRUCK 

“Kozeta Krulis ka shkruar një libër ku lexuesi mund të vërejë ç’ndodh me qenien dhe vetëdijen njerëzore kur gjendet përballë tjetrit, të huajit, i cili ka gjithë-gjithë dy “programe” leximi të njeriut shqiptar: si në letërsinë ekzotike, ose si në imazhin televiziv.”

Pas 20 vjetësh rikthehet në atdhe, por, tashmë si autore e një libri nën titullin “Vajza nga Berati”, botim i parë i shtëpisë botuese “Naimi” për vitin 2011. Mund ta botonte në gjuhën gjermane, por parapëlqen shqipe.   Kozeta Krulis, një shqiptare me nënshtetësi austriake, sjell një libër me tregime të cilat i bashkon jo vetëm autorësia e përbashkët, por edhe “mallkimi i vendlindjes”, që e ndjek autoren ngado që të vejë, ashtu si thuhet në sakramentin e krishterë: në të mirë e në të keq, në shëndet e në të lig. Në Europën e sotme shqiptarët janë të pranishëm po aq sa të tjerët, përpjesëtimisht me të tjerët. Dhe thuajse kudo janë të pranishëm edhe shkrimtarët shqiptarë në gjuhët e vendeve ku jetojnë: Ron Kubati, Ornela Vorpsi në Itali, Besa Myftiu në Zvicër, Elvira Dones në Francë e përtej Atlantikut dhe shumë të tjerë. Kozeta Krulis u shtohet emrave të shqiptarëve që shkruajnë e botojnë në Perëndim dhe për lexuesin e Perëndimit. Kozeta Krulis ka shkruar një libër ku lexuesi mund të vërejë ç’ndodh me qenien dhe vetëdijen njerëzore kur gjendet përballë tjetrit, të huajit, i cili ka gjithë-gjithë dy “programe” leximi të njeriut shqiptar: si në letërsinë ekzotike, ose si në imazhin televiziv. Më së shumti shqiptarët u ndeshën me dyshimin dhe vrazhdësinë europiane, që lidhej edhe me shumë sjellje të padenja të atyre që dolën të parët në Perëndim. “Shqiptarin tim e kam dhuratë nga Perëndia, shqiptarët e tjerë i marrtë djalli” - ky qe titulli i një reportazhi të botuar në fillimin e viteve 1990 në një të përditshme greke. Nëpër këtë kalvar duhej të kalonte edhe Kozeta Krulis. Fillimisht duhej të përballej me përfytyrimin europian për shqiptarin. Dhe, për të mbërritur deri tek “ringjallja llazariane”, do t’i duhej të dëshmohej si vetje-ndryshe në një proces të gjatë e të mundimshëm. Tregimi i Kozeta Krulis “Vrap mbi mina” është një ikje prej skemës së re europiane të përftimit të njeriut shqiptar. Ajo të kujton dialogjet e Tom Cruis në filmin e mrekullueshëm “Terminal”, ku pyetjeve gati lutëse për një pohim të shpejtë që i bëhen prej policisë aeroportuale: “A është për ju Cracovia, vendi i origjinës, n jë rrezik”, ai u përgjigjet thjesht: “Jo, përkundrazi, unë kam frikë nga ju!”.  Ndërsa tregimi me titull “Një çantë te dera” i Kozeta Krulis është jo vetëm letërsi, por edhe një tekst për analizë kompleksesh e psikozash etnike, që nuk munguan të shpërthejnë lirisht me kalimin në shoqëri të hapur.  Kurse “Tango në Innsbruck” është nyja themelore e vëllimit. Eshtë një novelë që të bën të mendohesh; ajo ka, gjithashtu, një lexim antropologjik, sidomos për lidhjet e njeriut me vendlindjen. Berati dhe gjithçka di për të bëhet shpëtimi i autores për të shfaqur identitetin e vet.

Autorja, duke jetuar fatin e personazhit të novelës së vet, në fakt i paraqet lexuesit se si vendlindja, me trashëgiminë e saj më të vlefshme, mund t’i bëhet pjesë e pasaportës së vet; mund të shenjojë identitetin e saj. Prej këndej nis ringritja e personazhit, alter ego e Kozetës. Pikërisht kjo e bën triptikun e saj një vepër që lexohet si letërsi, si dëshmi, si burim të dhënash etnopsikologjike, të vlefshme për krahasim gjendjesh në përplasje mendësish dhe identitetesh. Kozeta u jep, përmes këtij libri, jo vetëm bashkatdhetarëve të vet, por kujtdo që do ta lexojë, shumë trishtim e dramë, por njëherësh edhe shumë ringjallje shpirtërore dhe shpalosje identiteti, duke e promovuar vetveten në sfondin e atij qyteti që ka mahnitur ndër shekuj botën dhe sot është në listën e Kryeveprave të Trashëgimit Botëror, një prej programeve më elitarë të Unesco-s, qytetit të Beratit.

Rreth vëllimit poetik me tanka “Harbimi i kujve” i Milianov Kallupit

Milianov Kallupi

HARBIMI NË PLLAJËN MAGJEPSЁSE

“Poezia e shtruar në këto tanka, shkon në favor të shpërndasrjes me tendencë të afirmimit të kësaj forme poetike, që në letrat shqipe ,nuk është e shfaqur në këtë modalitet.”

Nga Nexhat Rexha, Prishtinë

Frymëmarrja artistike në vëllimin poetik me tanka ”Harbimi i kuajve” i Milianov Kallupit, vjen  si puhizë bashkë me aromën frymëzuese dhe natyrshëm të bën për vete, nëpër bulimin dekorativ të valëvitjes  edhe nëpër oazat dhe shtegtimet e njeriut ëndërrimtar, gjithnjë në kërkim kah pllajat magjepsëse. Ndërsa, trokitjet  harbuese hulumtojnë vezullimin  në kërkim të pashtershëm për portën e ëndërruar dhe hyrje-daljen në detin e pafund,duke  kërkuar hapësirë kalëruese e për  të pa ngjyrat e fluskave të pa përsëritshme të lumit Shkumbin dhe  për të shijuar njelmësinë e detit të pa fund.

Nëpër 112 tankat e këtij vëllimi, lexuesi mund të bjerë në dashuri me peizazhet, që reflektojnë imazhe reale e imagjinatave, që ka flora dhe fauna  e paraqitur  në vargjet e këtyre lirikave, por që në brendi ato kanë mbështetje origjinale në të gjitha variantet  e mundshme të topografisë burimore. Shprehja artistike  në këto lirika pesëvargëshe,është e ngjeshur me brumë të gatuar mirë dhe shprehje funksionale,që brenda vetes  rrezatojnë  të mundshmen për t`i dhënë efektin  dhe kuptimësinë  mesazhit diskursiv.

Shtrirja  kohore në lirikat e Milianovit, shpalosin lidhjet  e gjata shoqërore  të pakëputshme në arealin e  dridhjeve  fizike e psikike të fazave të ndryshme  historike. Mirëpo,në thellësi të vargjeve figurat e zgjedhura të japin shpresën  për dashurinë në kërkim të së bukurës. Në horizont shfaqen  mrekullitë  e fuqishme dhe prania e tyre  krijon karakterin  emocional të dëshirueshëm,sepse lidhja e gjallesave në këtë harbim të kuajve është  personifikim i realizuar e formësuar bukur me  të njohurat dhe të panjohurat e kësaj infrastrukture ,që krijon afërsinë dhe bashkërisht përfaqësojnë lëvizjet në kërkim të lirisë së përgjithshme.

Tërësia kuptimore e vargjeve  të këtyre tankave kanë harmoni në çështjet  e brendshme, sepse esenciale për autorin është mbarështrimi i zgjedhjes së problematikës,që ai ka  shtruar edhe si lëndë edhe si kuptim, që ndërlidh pikëpamjet natyrore me mundësinë objektive, kuptohet gjithnjë me vëmendjen  për atë që vë në spikamë. Pra, që në vargjet e  para, autori  ka bashkëjetuar me kështjellën,gjegjësisht me të kaluarën e heshtur të vendlindjes,

Semantika  e zgjedhur në këto tanka  zgjon kërshërinë për zgjim të ndërgjegjes dhe jep artikulim të vëmendshëm, për t`i dhënë impuls  shkëlqimit në vijimësi. Nëpër vargjet e ngjeshura  të kësaj vepre hasim  edhe mllefin edhe dashurinë, të cilat ruajnë në vete plotninë e tyre në  harmoni e latim me inserte,që karakterizojnë lidhjen e të gjitha fenomeneve natyrore.

Ai me kompaktësi  ka orientuar kah rruga e lumturisë,sepse dashuria është ajo që  mund kohët,autori shprehet përmes vargjeve:*** ”Nuk di se kush/ në kohën time/ hapi një hon të thellë./ Që të mos gremisem/duart më zgjat një lofatë” fq.26.

E kaluara te të gjithë brezat e njerëzimit lë mbresa të pashlyeshme, sa do të thjeshta qofshin ato,varet nga momentet jetësore si janë përjetuar dhe si janë regjistruar në memorien e përjetuesit këto mbresa,të cilat  njeriun  shpesh herë e kthejnë  në retrospektivë. Milianov Kallupi me elegancë artistike, atyre përjetimeve iu ka dhënë përjetimin edhe për moshën e njerëzve te pjekurisë,ato janë çaste, të cilat të kthejnë në meditime dhe ndriçojnë  të gjitha pikat e kujtesës. Rikthimi nëpër krajatat e jetës zgjon emocione dhe autori  të jep çiltërsinë rinore,edhe pse koha  për  dikend mund të jetë edhe e pamëshirshme, në tërë atë bukuri që kanë dhuruar stinët me lulet e natyrës shqiptare. Ai shprehet përmes vargjeve:”Te kjo shpatinë/si ti, mbretëresha ime./zbardhin  luleqershitë./ A ,të ishe dhe ti këtu,/kurorë të të thurja.”/Fq.32.          

Autori  bukur i ka kënduar shtegtimeve,të këtyre kohëve,duke zgjedhur fjalën dhe asaj i ka dhënë funksionalitet e gjuhë poetike. Kjo gjallëri  sa reale ,po aq ëndërrimtare  me figuracionin e brendshëm  ruan edhe rolin transformues dhe lexuesi  mund të ndjej  aromën  në shtegtim të kërkimit për pagjumësi. Prandaj, “Aktorët në skenën e Butrintit”,vijojnë lojën e tyre. Loja e skenës dhe loja e jetës shpalosin ballafaqimin më kompleks,por autori  në anën tjetër shpalos edhe  të bukurën dhe të shëmtuarën. Ai shprish, atë që ka prodhuar njerëzimi  e koha me të gjitha faqet e saj, e guaska  sikur ka ruajtur diçka të rëndësishme, kurse dy kumria, që duken mbi degët  e kumbullës  zhvillojnë dashurinë publike në puthje  sikur çlirojnë plagët e të kaluarës.

Poezia e shtruar në këto tanka, shkon në favor të shpërndasrjes me tendencë të afirmimit të kësaj forme poetike, që në letrat shqipe ,nuk është e shfaqur në këtë modalitet. Mjetet shprehëse që Milianov Kallupi i ka përdorur në vargjet e kësaj vepre janë elementë të pranueshëm, sepse ai ka shfrytëzuar  shfaqjet motivuese me peizazhet e përjetimit,duke paraqitur ambientin burimor edhe si figura artistike edhe si elementë dominues me lidhjen evolutive brenda pasqyrimit tematik, si: trëndafili, shelgu, kumbulla ullinjtë, e si; mjellmën, pulëbardhën, harabelin, pelivesën blu, pastaj  gurgullimën, liqenin, luginat,brigjet e deri te Devolli e Shkumbini për të arrirë në majën e Malit të shenjtë shqiptar Tomori. Të gjitha këto gjetje ekzistuese ,kanë marrë figuracion dhe kanë dhënë efektin artistik,gjithnjë në fokusim të përcaktimit sa më bindës.

Pra,këto veçori e bëjnë veprën më përfaqësuese në procesin e cilësisë estetike,të veprave që po shkruhen në këtë  decenien  e parë të këtij fillim shekulli. Botimi i vëllimit poetik “Harbimi i kuajve”i Milianov Kallupit është botim reprezentativ dhe vjen në dorën e lexuesit për komunikim  tri gjuhësh,në gjuhën e autorit,në atë kroate,në përkthim të poetit Mustafa Spahiu, si dhe  në gjuhën maqedone në bashkëpërkthimin  të, Ismet Bitiqit dhe Mustafa Spahiut.