Pavarësisht regjistrimeve zyrtare të popullsisë që bëhen në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni, asnjëherë nuk dihet sa shqiptarë ka në botë për shkak të shpërnguljeve të vazhdueshme ndër vite.
Megjithatë mund të thuhet se nuk ka vend në botë ku nuk jeton së paku një shqiptar. Besfort Axhanela kishte ideuar një projekt përmes të cilit synon të identifikojë të gjithë shqiptarët në botë, duke i mbledhur në një bazë të dhënash që quhet “Një Komb”, njofton Zhurnal.
Projekti është një faqe interneti që “njekomb” ku për tre muaj janë regjistruar mbi 430 mijë shqiptarë. Axhanela ka treguar për TCh idenë e tij dhe synimin e projektit. “Ideja për ta filluar këtë projekt ka ardhur si rezultat i faktit që jam i sigurt se mbi 95 për qind e shqiptarëve e kanë pasur në mendje që sa herë kanë shkuar diku jashtë kanë pyetur veten së paku njëherë: sa shqiptarë janë këtu? Domethënë, krejt kjo ka ardhur si nismë e fillimit të këtij projekti. Projekti ynë njëkomb është projekt që synon të identifikojë të gjithë shqiptarët nëpër botë dhe ku ndodhen ata”, tregon ai.
Megjithatë sipas të dhënave të fundit, shqiptarët në shumë vende të botës janë me mijëra. Më poshtë ju sjellim në statistika përafërsisht se sa shqiptarë jetojnë nëpër botë.
Shqiptarët në Gjermani: 450.000 Shqiptarët në Zvicër: 300.000 Shqiptarët në Suedi: 70.000 Shqiptarët në Danimarkë: 12.000 Shqiptarët në Belgjikë: 60.000 Shqiptarët në Itali: 800.000 – 1 milion. Shqiptarët në Angli: 100.000 Shqiptarët në Amerikë: 200.000-800.000 (1.000.000) Shqiptarët në Siri: 10.000 Shqiptarët në Turqi: 5.000.000 Shqiptarët në Argjentinë: 50.000 Shqiptarët në Kanadë: 35.000 Shqiptarët në Ukrainë: 50.000 Shqiptarët në Finlandë: 9.000 Shqiptarët në Rumani: 10.000 Shqiptarët në Hungari: 1.500 Shqiptarët në Bosnjë: 5.000 Shqiptarët në Bullgari: 300 Shqiptarët në Kroaci: 18.000 Shqiptarët në Sloveni: 8.000 Shqiptarët në Serbi: 65.000 Shqiptarët në Mal të Zi: 32.000 Shqiptarët në Greqi: 1.200.000 (5.000.000) Shqiptarët në Maqedoni: 800.000 Shqiptarët në Kosovë: 1.700.000 Shqiptarët në Shqipëri: 2.800.000 Shqiptarët në Azerbajxhan: 10.000.
Floripress
Lexoni edhe kete:http://www.instat.gov.al/media/6547/diaspora-2019.pdf
Shqiptarët në Republikën e Turqisë (tur. Türkiye'deki Arnavutlar) përbëjnë një pakicë kombëtare në Turqi, e cila nuk është e njohur zyrtarisht. Kjo pakicë përbëhet nga shqiptarë të cilët erdhën në Turqi gjatë periudhës osmane, kryesisht shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia e sotme, nga Çamëria, si dhe në numër më të vogël nga Shqipëria dhe Mali i Zi i sotëm, të cilët mërguan si pasojë e persekutimit serb dhe grek pas fillimit të Luftërave Ballkanike.[1] Numri i shqiptarëve në Turqi llogaritet të jetë nga 500 mijë deri në 1.3 Në censusin e vitit 1965, 12,832 shtetas të Turqisë flisinin shqipen si gjuhë amtare, që përbënte rreth 0.04% të popullsisë. Shumica ishin të vendosur në Bursa, Sakarja, Tokat dhe Stamboll. 390,613 të tjerë flisin shqipen si gjuhë të dytë (1.28% e popullsisë). Gjithësej, numri i popullsisë shqipfolëse në Turqi në vitin 1965 ishte 403,445 ose 1.3% e popullsisë së Turqisë.,[2] ndërsa sipas disa burimeve tjera nurmri i personave me prejardhje shqiptare është rreth 5 milieuSi pasojë edoktrinës së shenjtë serbedhe si pasoj e migrimit shqiptarë gjatë kohës së perandoris Omane një numër i konsiderueshem i shqiptarvë kanë marr shtetësin e Turqisë pas krijimit të saj. Për shkak të mungeses së regjistrimit të popullsisë sipas racës edhe numri i shtetasve turk me prejardhje shqiptare nuk mund të dihet saktësisht. Si do që të jetë dihet se në Stamboll ka pasur familje të racës shqiptare që kanë jetuar dhe punuar aty. Mirëpo shumica e shtetasve turk të racës shqiptare anë të ardhur nga teritoret e Sanxhakut të Nishit, Vilajetit të Kosovës, Sanxhaku i Manastirit dhe Sanxhaku i Janinës, të gjitha këto njësi administrative të asaj kohe.
Gjithnjë ka patur diskutime për numrin e shqiptarëve që jetojnë në Turqi për shkak se informacionet zyrtare ose kanë munguar ose kanë qenë kontradiktore, megjithatë, shifra është lëkundur nga 500 mijë deri në 5 milionë, çka tregon për një diferencë të madhe në raportime.Gjithsesi, media shtetërore turke, Anadolu Agency, duke iu referuar Drejtorisë së Përgjithshme të Turqisë për Menaxhimin e Emigracionit, raporton se në këtë vend jetojnë 5 milionë shqiptarë. Duhet sqaruar se ‘AA’, në artikull, nuk i konsideron shqiptarët emigrantë, njësoj si boshnjakët, të mbërritur aty kryesisht gjatë gjenocidit serb në vitet 1992-1998.
Shifra prej 5 milionë është shumë herë më e lartë nga sa është raportuar në censusin e vitit 1965, kur shqiptarët përbënin 403,445 ose 1.3% e popullsisë së Turqisë apo edhe nga raporti i vitit 2008-të i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të Turqisë që fliste për 1.3 milion shqiptar.
Fatin e shqiptarëve në Turqi, nuk duhet ndarë asnjëherë nga fati i shqiptarëve që gjenden sot jashtë trungut të Shqipërisë londineze: në Kosovë, Serbi, Mal i Zi, Maqedoni e Greqi. Deportimi dhe shpërngulja e shqiptarëve në Turqi, ishin pasojë e të njëjtave procese politike-historike, që sollën copëtimin e trojeve shqiptare në Ballkan dhe pengimin që ata të realizojnë të drejtat e tyre historike-kombëtare.
Numri i shqiptarëve në Turqi sot, nga burime të ndryshme, njoftohet ndërmjet 5 milionë minimumi e deri në 20 milionë frymë. Edhe kjo shifra e fundit nuk duket jashtë mendjes së shëndoshë, kur dihet së ne 500 vjet pushtimi nga Perandoria Osmane, numri i rekrutëve shqiptarë si jeniçerë e më vonë si nizamë, ishte shumë i madh. Një numër i ushtarëve të rekrutuar shqiptarë, ra në beteja të ndryshme, ndërsa ata që shpëtuan, mund të kenë ndërtuar një jetë në hapësirat e ish Perandorisë-Turqisë së sotme, pa futur këtu deportimet dhe shpërnguljet masovike e të dhunshme të shqiptarëve nga mesi i dytë i shekullit XIX, e deri në vitet 70-të të shekullit XX.
Ndonëse shqiptarëve në Turqi nuk u njihet identiteti kombëtar formalisht, as gjuha dhe as e drejta e shkollimit të rregullt në gjuhën amtare (nuk u janë njohur asnjëherë këto cilësi themeltare njerëzore gjatë gjithë fazës së pushtimit osman edhe shqiptarëve në trojet etnike të tyre), me afinitetet e veçanta që kanë treguar, kanë dëshmuar se mund të jenë pjesë përcaktuese e modelit qeverisës të shtetit turk, njëkohësisht edhe bartës të një misioni për një rol të caktuar në vendosjen e linjave gjeopolitike në rajon dhe botë.
Disa miliarderë shqiptarë në Turqi, mijëra milionerë, mijëra figura të shquara të politikës, ushtrisë, kulturës e sportit, me origjinë shqiptare, me një koordinim të ndërgjegjshëm, lehtë do të mund të bëheshin ndër faktorët kryesorë të përcaktimit të së ardhmes së Turqisë dhe rrjedhimisht, edhe të rivendosjes së linjës gjeopolitike e gjeokulturore që do të ndalonte brutalitetin e përplasjes së kobshme ndërmjet dy botëve.
Shqiptarët janë shfrytëzuar maksimalisht, shpeshherë edhe brutalisht, për ngritjen e Perandorisë Osmane dhe Turqisë moderne, ndaj, rendi hyjnor e do që tani të fillojnë në mënyrë të organizuar të kërkojnë hisen e tyre në rrjedhat e mëtejme, bashkë me të drejtat kulturore-politike dhe ekonomike të avancuara.
Duke vazhduar pa ndërprerje politikën e qeverisë serbe qysh nga viti 1912, qarqet sunduese të Jugosllavisë borgjeze gjatë tërë periudhës së sundimit paten si qëllim strategjik eliminimin total të shqiptarëve nga trualli i Jugosllavisë, ose të paktën shpërnguljen e tyre në vise të tjera të Jugosllavisë me qëllim të shkatërrimit të homogjenizimit të jetës së tyre në territoret përkatëse. Gjithashtu, qëllimi strategjik u përqëndrua në procesin e denacionalizimit dhe të asimilimit të nacionalitetit shqiptarë në Jugosllavi. Programin e këtillë të luftës kundër shqiptarëve qarqet sunduese e realizuan me metoda dhe forma të shumta, ndër të cilat po përmendim këto:
a) Qarqe më ekstreme dhe më reaksionare shoviniste të Jugosllavisë borgjeze synuan eliminimin e shqiptarëve nga trualli i Jugosllavisë edhe nëpërmjet të gjenocidit fizik. Ky qëllim u realizua nëpërmjet të masakrimit masiv të shqiptarëve më 1912 dhe prej 1918 deri më 1924, si dhe nëpërmjet të vrasjes e të likuidimit individual të njerëzëve deri në vitin 1941. Gjithashtu, pas sulmit të forcave fashiste kundër Jugosllavisë më 1941 u keqpërdor ushtia për masakrimin e shqiptarëve në disa vise të Kosovës. Përndryshe, gjatë tërë kohës së sundimit të Sërbisë monarkiste dhe të Jugosllavisë borgjeze këto forca ekstreme zbatuan terror dhe keqëpërdorime permanente ndaj popullsisë shqiptare me qëllim të zhdukjes së tyre fizike.
b) Pjesët më liberale të qarqeve sunduese në Jugosllavinë borgjeze shpresuan se shqiptarët do t’i eliminojnë nga trualli i Jugosllavisë nëpërmjet të denacionalizimit dhe të asimilimit ty tyre. Në këtë drejtim optimisti më i madh ishte Nikolla Pashiqi i cili më 1918 deklaroi se në priudhën e 25 vjetëve të ardhshme shqiptarët do të eliminoheshin. Mëndim të ngjashëm shprehu edhe prefekti në Prishtinë, i cili shpresoi se “arnautët me kalimin në fenë ortodokse do të braktisin kombësinë e vet, sepse e dinë se paraardhësit e tyre ishin ortodoksë” Mirëpo, për arësye të vetëdijes kombëtare të shqiptarëve në rezistencën ndaj politikës së asimilimit, për arsye të vështirësive të mëdha në eliminimin e gjuhës shqipe, që kishte pak pika të përbashkëta me gjuhën serbokroate, dhe për arsye të kundërvënies së vendosur të masave shqiptare procesit të denacionalizmit, ky qëllim për asimilimin e popullsisë shqiptare nuk mund të realizohej gjatë tërë periudhës së Jugosllavisë borgjeze.
c) Duke parë se eliminimi i shqiptarëve me ndihmën e gjenocidit fizik dhe të asimilimit nuk dha rezultate të dëshiruara, qeveria jugosllave inicoi debatin “shkencor” në Klubin kulturor të Serbisë më 1936, i cili duhej të gjente rrugë dhe mënyra të reja për eliminimin e kombësisë shqiptare nga trualli i Jugosllavisë, ose të paktën për eliminimin e homogjenizimit të saj në territoret përkatëse të të ashtuquajturës Serbi Jugore. Në këtë debat u dalluan posaçërisht Gjoka Perina, Orestije Kërstiq, Borivoje Bunjevac, Vasa Çubrilloviq e të tjerë.
Në këto diskutime u përqëndrua në atë se nëpërmjet të asimilimit dhe të kolonizimit të deriatëhershëm të viseve ku jetonin shqiptarët nuk mund të eliminojej homogjenizimi i shqiptarëve në territoret gjegjëse të të ashtuquejturës Sebi Jugore dhe se kjo do të mund të arrihej vetëm me shpërnguljen masive e të dhunshme të shqiptarëve në botën e jashtme, në rend të pare në Turqi. Shpërngulja e këtillë, sipas pohimeve të këtyre autorëve, kishte rëndësi të madhe kombëtare, strategjike dhe politike për shtetin jogosllav.
Mbasi konstatoi se me politkën e deriatëhershme shtetërore nuk u pakësua, por u shtua homogjenizmi i shqiptarëve në territoret përkatëse, Gjoka Perina tha: “Këta arnautë, si elementë i huaj, përbëjnë sot një rrezik kombëtar dhe politik. Janë të shumtë, të fuqishëm e kompaktë, kanë zënë pozitë qendrore dhe na kanë ndërprerë kontinuitetin si dhe lidhjet shumë të rëndësishme të komunikacionit, që duhet të kalojnë nëpër ato vise”. Sipas tij, do të ishte më së miri sikur shqiptarët të shpërnguleshin në masë në botën e jashtme ose, nëse kjo është e pamundshme, atëherë me tranferimin e popullsisë në viset ku jetojnë shqiptarët dhe me shpërnguljen masive të shqiptarëv në vise të tjera të Jugosllavisë, të paktën të arrihet shkatërrimi i homogjenizimit të shqiptarë në territoret përkatëse. Mirëpo, alernativa mbi shpërnguljen masive të popullsisë në Jugosllavi nuk u pranua në kushtet e përgatitjeve për Luftën II Botërore dhe për arsye se një gjëje të këtillë do t’i kundërviheshin të gjitha forcat demokratike në vend.
Alternativa më e pranueshme për eliminimin e shumicës së popullsisë shqiptare nga territoret përkatëse ishte ajo e Vasa Çubrilloviqit, i cili për këtë diskutim përgatiti studimin më voluminoz, në të cilin u shkoqitën konkretisht të gjitha metodat dhe instrumentet që do të duhej të shfrytëzoheshin për eliminimin e shqiptarëve nga trualli i Jugosllavisë, përkatësisht për shpërnguljen masive të shqiptarëve në botën e jashtme – në Shqipëri, e sidomos në Turqi.
Duke bërë fjalë për shpërnguljen e shqiptarëve në Shqipëri, Çubrilloviqi thotë:”Duhet përdorur të gjitha mjetet diplomatike që Tirana të bindet për të pranuar një pjesë të të shpërngulurve tanë”. Në këtë drejtim, sipas tij, duhej bërë presion mbi qeverinë shqiptare dhe “nëpërmjet të kanaleve të fshehta të angazhohen materialisht njerëz të dalluar”(Hajredin Hoxha). Mirëpo, siç theksonte Çubrilloviqi. Gjasat për shpërnguljen më masive të shqiptarëve në Shqipëri nuk ishin reale edhe për shkak të rezistencës së Italisë ndaj kësaj shpërnguljeje. Përndryshe, qeveria jugosllave nuk ishte shumë e impresionuar për shpërnguljen e shqiptarëve në Shqipëri, sepse këtë nuk e konsideronte zgjidhje të përhershme për eliminimin e shqiptarëve prej trojeve të tyre nga se përvoja tregoi se ata, për arsye të afërsisë, ktheheshin përsëri në trojet e veta sapo u jipej rasti historik.
Për këtë arsye Vasa Çubrilloviq konsideroi se alternative më reale për eliminimin e shqiptarëv nga Jugosllavia ishte shpërngulja e tyre massive e dhunshme në Turqi. Duke bërë fjalë për këtë, ai thotë:”Turqia është e gatshme që në fillim të pranojë afro 200 mijë të mërguar tanë, por kushtëzon që, çka për ne është gjëja më e pranueshme, këta të jenë arnautë. Dëshirën e turqve duhet pranuar sa më pare me plot vullnet dhe të realizohet sa më shpejtë konventa mbi shpërnguljen”. Duhet theksuar se Turqia insistonte në shpërnguljen e shqiptarëve e jot ë turqve nga trualli i Jugosllavisë, për shkak të synimeve dhe të pretendimeve të saj shekullore mbi këtë pjesë të Ballkanit.
Orientimi kah shpërngulja masive e shqiptarëve në Turqi, sipas Çubrilloviqit, do të mund të nxiste opinionin public, e sidomos qeverinë italiane dhe atë shqiptare që t’i kundërveheshin kësaj. Për këtë arsye disi duhej “bindur Shqipërinë të shikojë e qetë këtë gjë. Mjeshtria e veprimit ndaj Tiranës, si dhe paratë e përdorura me vend do të mund të ishin vendimtare” për realizimin e këtij qëllimi.
Qeveria jugosllave, duke vazhduar kontaktet dhe bisedat me Turqinë rreth çështjes së shpërnguljes së popullsisë nga Jugosllavia, të cilat filluan qysh në vitin 1924 e vazhduan intensivisht më 1935, arriti nënshkrimin ndërmjet dy qeverive të marrëveshjes mbi shpërnguljen e të ashtuqueturave emigrantë në Turqi. Me atë marrëveshje ishte paraparë shpërngulja e 250 mijë emigrantave, përkatësisht shqiptarëve në Turqi. Mirëpo, me marrëveshje të fshehtë ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë u vendos që në Turqi të shpërngulen afro 400 mijë banorë të Jugosllavisë.
Në Jugosllavi u morën masa që shqiptarët të shpërnguleshin me dhunë në Turqi. Ndër të tjera, në ligjin civil u përfshi klauzula se banorëve myslimanë mund t’u lëshoheshin lejet për shpërngulje në botën e jashtme brenda 24 orësh.
Në kuadrin e presionit të përgjithshëm mbi masat shqiptare për shpërngulje të dhunshme në Turqi më 1937 u ndërmorën aksione të reja për marrjen masive të tokës së punueshme shqiptarëve me qëllim të kolonizimit të ri ose të shitjes të kësaj toke serbëve vendas. Në studimin e përmendur të Çubrilloviqit shkoqitën me precizitet metodat e llojllojshme të presionit mbi masat shqiptare, duke filluar prej marrjes masive të tokës së punueshme deri te zbatimi i presionit e të terrorit më brutal dhe gjenocidi fizik. Për këtë qëllim ai rekomandoi ndaj myslimanëve shqiptarë, si dhe keqpërdorimin, maltretimin dhe fyerjen e tyre permanente në çdo pikëpamje.
Zbatimit efikas të politikës së shpërnguljes masive dhe të dhunshme të shqiptarëve në Turqi iu kundërvunë vendosmërisht masat popullore të kombësisë shqiptare. Ndërkaq, në fillim të Luftës II Botërore, e sidomos pas okupimit të Shqipërisë më 1939, në mbarë Jugosllavi u krijua psikoza e luftës, prandaj qeveria jugosllave nuk mund të zbatojë marrëveshjen e arritur me Turqinë rreth shpërnguljes masive të shqiptarëve dhe për shkak të rezistencës së shqiptarëve ndaj kësaj shpërngulje.
Në anë tjetër, qeveria turke nën ndikimin e Gjermanisë dhe të Italisë, nën presionin e inteligjencës shqiptare në ambasadën turke në Beograd dhe me veprimtarinë e forcave demokratike në vetë Turqinë, vështirësoi e mandje edhe e sabotoi procesin e realizimit të marrëveshjes së përmendur mbi shpërnguljet nga Jugosllavia në Turqi.
Nga kontributi i hoxhallarëve në shekullin Shqiptar në Luginën e Preshevës
Marrëveshja e fshehtë mes Turqisë dhe Serbisë, për shpërnguljen e shqiptarëve nga rajoni i Luginës së Preshevës, kishte për qëllim spastrimin etnik në favor të elementit serb, i cili në këto hapësira ka qenë gjithmonë pakicë.
Serbia, shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi e bënte para syve të Evropës, për t’i pasur pastaj duart e lira për sundimin e vendeve, ku e realizonte marrëveshjen sekrete.
Për shpërnguljen e shqiptarëve nga Presheva dhe Bujanoci, Serbia e kishte pëgatitur terrenin më herët pasi që gjatë vitit 1887 e këndej, ajo, vazhdonte praktikën e vjetër të detyrimit të dhunshëm të shpërnguljeve masive të shqiptarëve prej Sanxhakut të Nishit e deri në Vranjë e Rrafshin e Kosovës, të planifikuar tani me metoda dhe mënyra të tjera.
Në territoret e prekura nga shpërnguljet e shqiptarëve për në Anadoll, të përfshirë sipas konventës Jugosllavo – Turke të vitit 1938, në nenin 2, figuronte edhe territori i Preshevës. ( Dr. Hakif Bajrami “Marrëveshja xhentëlmene...”)
Me shpërnguljen e shqiptarëve dhe turqëve nga Serbia Jugore (Lugina e Preshevës) Serbia do të përfitonte prona dhe shtëpi për kolonistë. Si për çdo vend tjetër ashtu edhe për territorin e Preshevës, Serbia priti dhe mendoi shpërngulje të mëdha, që ky vend të zbraset nga shqiptarët musliman.
Pavarësisht nga presionet politike dhe ekonomike, shqiptarët nuk dëshironin t’i braktisnin trojet e tyre për asnjë çmim dhe për këtë qëndrim dinjitoz të tyre ishte në dijeni edhe shteti i Serbisë, i cili mundohej ta zbuste rezistencën shqiptare për mos ta penguar shpërnguljen e organizuar. Mirëpo, sipas kësaj Konvente kjo nuk guxon të lejohet, sepse këtë në mënyrë imperative e kërkonin interesat e shtetit dhe kombit Serb.
Pasi që shqiptarët nuk ishin të interesuar që t’i linin vendet e tyre me dëshirë, atëherë Serbia përdori fushata të egra antishqiptare të llojllojshme që ata patjetër të detyrohen për shpërngulje. Fushata për të krijuar rrethana të paduruara për shqiptarët kishte zgjatë prej 1919 – 1941 në kushte të një riokupimi klasik të Kosovës.
( Dr. Hakif Bajrami)
Dhuna e ushtruar ndaj shqiptarëve
Shqiptarët e territorit të Preshevës, pasi që gjeografikisht ishin të parët në kufi me serbët, ndienin frikë se edhe ata do t’i gjejë fati i shqiptarëve të shpërngulur më herët. Kishin dijeni për dhunën e ushtruar ndaj shqiptarëve të Nishit, Leskocit, Masuricës, Vranjës e vendeve të tjera, sepse një numër i konsiderueshëm i të të shpërngulurve nga ato vende ishin stacionuar në territorin e Preshevës dhe të Bujanocit dhe kishin rrëfyer gjëra të tmerrshme për dhunën e ushtruar ndaj tyre. Duke e ndier këtë frikë dhe duke e pritur fatin e muhaxhirëve tjerë edhe në territorin e Preshevës, filloi shpërngulja për në Turqi.
Shpërnguljet në territorin e Preshevës dhe Bujanocit, filluan qysh në vitin 1912 dhe përfunduan rreth vitit 1960.
Në krahasim me trojet e tjera të viseve etnike shqiptare, mund të thuhet se ky vend pati më pak shpërngulje, meqë arsyet bazoheshin në dy faktorë:
- Së pari mosdëshira ( inati ) e popullit për t’i lënë këto vende të zbrazëta në dorën e serbëve dhe urrejtja ndaj atyre që shpërnguleshin dhe
- Së dyti kontributi dhe aktiviteti i vazhdueshëm i hoxhallarëve në pengimin e shpërnguljes, pasi ata llogariteshin në popull si më të dijshmit dhe me autoritet, ndaj në masë të madhe dëgjohej fjala e tyre.
Aktiviteti dhe ndikimi i hoxhallarëve në Preshevë dhe Bujanoc, ishte i madh dhe produktiv.
Hafëz Nexhatiu nga Presheva, i cili ishte nxënës i Medah (Medresesë së Shkupit), diplomoi në këtë medrese në vitin 1934. Dhe pas mbarimit, hapi Medrsenë e Preshevës, ku brenda një kohe arriti t’i ketë rreth 45 nxënës.
Gjenerata e parë që mbaroi shkollimin në këtë Medrese dhe mori ixhazetin, menjëherë filluan aktivitetin nëpër terren, duke shërbyer si imamë në Preshevë, Bujanoc e pastaj në disa vende në Maqedoni dhe në Kosovë. Ata kontribuan shumë në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe fetar në xhematet e tyre, duke lavdëruar dhe mbjellur nëpër popull konditat fetare islame dhe traditat shqiptare dhe duke ia tërhequr vërejtjen popullit që gjithçka që është e huaja (ishte fjala e serbëve) duhet larguar. Këtu ndikimi i hoxhallarëve pati shumë sukses ku edhe sot e kësaj dite vërehet rezultati i tyre.
Suksesi më i madh në këtë drejtim ishte mësimi i vazhdueshëm i fëmijëve nëpër xhami, të cilin e zhvillonin me shumë sakrificë.
Sprovën më të rëndë e patën gjatë heqjes së hixhabit (mbulesës) sepse me gjithë kundërshtimin e tyre të fuqishëm, ata u ndien të mundur, sepse çështja ishte më e madhe se sa kundërshtimi i tyre. Prej kontributeve të suksesshme të tyre me vlerë historike ishte edhe pengimi i popullatës që të shpërngulet në Turqi .
Shpërnguljen në Turqi e kundërshtuan të gjithë hoxhallarët dhe secili prej tyre veproi maksimalisht në terrenin e tij, për ta penguar xhematin, që të mos shpërngulet dhe të mos ia lënë vendin kolonistëve serbë.
Rruga e pakthim e Anadollit
Kontribut të veçantë në këtë drejtim pati Hafëz Nexhatiu, i cili ndonëse nuk doli në mënyrë publike para masës rreth ftesës për mosshpërngulje, populli që e donte dhe e çmonte pa masë, e kishte të qartë qëndrimin e tij kundër shpërnguljes, sepse në çdo mexhlis dhe ceremoni fetare fliste për këtë çështje me xhematin e tij.
Hafëz Nexhatiu, bashkërisht me nxënësit e tij, filloi misionin patriotik dhe qytetar, për t’i bindur bashkëvendasit të heqin dorë nga rruga e pakthim e Anadollit. Ata, gjatë aktivitetit të tyre, folën shumë kundër shpërnguljes, duke ndërprerë lumin e nisur të shpërnguljeve të shqiptarëve. Në këtë mision ata arritën ta bindin shumicën që të mos shpërngulen, përpos një masë e vogël e qytetarëve që nuk arriti t’i binden këshillave të hoxhallarëve.
Vetë prezenca e Hafëz Nexhatisë në Preshevë e bënte popullin më të qetë dhe më të sigurtë të qëndrojë. Sepse duke e parë dashurinë dhe respektin e madhë të popullit ndaj tij edhe pushteti i atëhershëm ia kishte llogarinë. Hafëz Nexhatiu, kontributin e tij për pengimin e shpërnguljes e bënte me bindje të plotë dhe të argumentuar për negativitetin e saj në dy aspekte:
- Sepse vendi do të zbrazej nga shqiptarët muslimanë dhe në vend të tyre do të vijnë kolonistë serbë, të cilët pastaj do të bëjnë shumë dëme të popullata e mbetur dhe
- Ai e kishte vizituar Turqinë në atë kohë dhe nuk i kishte pëlqyer jeta islame në Turqi, sepse atje kishte një tollovi të madhe në organizmin e jetës fetare. Pastaj, ndiqeshin dijetarët dhe torturoheshin, po qe se e kundërshtonin sistemin e Ataturkut, për ndarjen e sheriatit nga shteti.
Ndikimi i hoxhallarëve në pengimin e shpërnguljeve shqiptare
Mulla Hamidi i Dobërçanit, i cili jetoi përkohësisht në fshatin Bilaç të Bujanocit, e që thirrej se ishte me origjinë turke, ishte më guximtarët të fliste publikisht kundër shpërnguljes.
Parulla e tij kryesore kundër shpërnguljes ishte:”Kush shkon në Turqi dhe e len vendin e tij, është pa imanë”. Mulla Hamidi, ishte një burrë serioz i vendosur në fjalën dhe qëndrimin e tij, sa që kur fliste para xhematit nuk mendonte aspak për pasojat e mundshme, që do të ndërmerreshin kundër tij. Ai edhe pse kishte dëshirë të jetojë në Turqi, ku edhe shkoi në vitin 1977 dhe jetoi me pasaportë jugosllave, por në atë kohë nuk dëmtonte shpërngulja e tij. Kur pyetej më herët se pse spo shkon në Turqi, thoshte shpesh “ Nuk i la xhamiat shkret për me shku në Turqi”.
Këto fjalë të Mulla Hamidit, që i thoshte gjtihkund pa ndërprerë barteshin shumë nëpër popull dhe merreshin në konsideratë, e në veçanti ajo e humjes së imanit.
Katër nxënësit më të dalluar të Hafëz Nexhatisë që morrën ixhazetin dhe jetuan dy në komunën e Bujanocit dhe dy në komunën e Preshevës, luajtën një rol të rëndësishëm në të gjitha sferat e jetës fetare dhe kombëtare në këto dy komuna. Dy nxënës nga komuna e Preshevës Mulla Fejza nga fshati Geraj dhe Mulla Nazmia nga fshati Rahovicë, Zoti i mëshiroftë
Mulla Nazmia, thekson se “jemi frigue të flasim publikisht, por nëpër xhematet tona, në ndenja të ndryshme shumë kemi ndikue që popullin ta ftohim që të mos shpërngulet. Edhe Mulla Fejza, thekson se nga kundërshtimet tona të ashpra për shpërnguljen, populli frigonte të shpërngulej, sepse krijonte urrejtje me të tjerët. Kurse dy nxënësit të tjerë të Hafëz Nexhatisë në Komunën e Bujanocit ishin: Mulla Musliu nga Letovica dhe Mulla Hyseni nga Tërnoci i Madhë, Zoti i mëshiroftë.
Mulla Musliu, i cili ndërroi jetë më 2004, në moshën 82 vjeçare, kishte kontribuar mjaft për pengimin e shpërnguljes së shqiptarëve nga këto troje. Ai, shërbeu si imam në disa vende dhe kudo që shkoi shërbeu në interes të popullit, që populli të ketë një ngritje sa më të lartë të vetëdijes. Mulla Musilu, ishte burrë i formuar dhe i kompletuar, e donte shumë atdheun dhe kombin shqiptar. Fjala e tij kishte ndikuar te disa familje që të mos shpërngulen, sepse ai jepte gajret se një ditë do të bëhet këtu më mirë se në Turqi.
Në këtë drejtim Mulla Hyseni, llogaritet si nxënësi më i dalluar i Hafëz Nexhatisë. Kolegët e tij dëshmojnë duke thënë se “ Hoxha atë e donte shumë”. Mulla Hyseni, kontriboi shumë në këto treva në aspektin fetar dhe pati shumë sukses.
Pas marrjes së ixhazetit ( kategori shkencore që barazohej me fakultetin )në Medresenë e Preshevës, në vitin 1948, ai, menjëherë punoi si vaiz në Tërnoc të Madhë. Pasi që si nxënës ishte shumë i dalluar, arriti menjëherë popullaritet jo vetëm në Preshevë dhe Bujanoc, por në gjithë rajonin e Anamoravës, pasi që prej tij kishin marrë mësim edhe hoxhallarë nga Gjilani dhe Dardana, ish Kamenica.
Sa i përket pengimit të shpërnguljes, fjala e hoxhës së ri 19 vjeçar ( atëherë i ri ), zuri vend të rëndësishëm te popullata e Tërnocit dhe më gjerë. Ai e vazhdoi angazhimin e hoxhallarëve të mëparshëm që ishin në Tërnoc, si Fejzi Efendiu, Abdi Efendiu, Haki Efendiu, Hafëz Isufi etj. që shërbyen në Tërnoc, deri rreth viteve 1940- 1950. Ndalimin e trendit të shpërnguljes që filloi në Tërnoc, rreth vitit 1918, e ku sipas Haxhi Ymer Hysenit nga Tërnoci, plak 92 vjeçar, thoshte atëherë se në Tërnoc para luftës filloi afera e shpërnguljes me të madhe, ku prej rreth 300 shtëpi që kishte Tërnoci u shpërngulën gati 100 familje, dhe kjo filloi të ndikojë shumë negativisht. Mirëpo, angazhimi i hoxhës Mulla Hysenit, bashkë me kolegët e tjerë, ndikoi shumë që të ndalet ky trend i shpërnguljes, dhe në Tërnoc shpërnguljet pas Luftës së Dytë Botërore, ishin shumë më të vogla se para luftës, thekson Haxhi Ymeri.
Mulla Hyseni, thekson se përveç hoxhallarëve askush tjetër nuk foli për pengimin e shpërnguljes në këto treva.
Mulla Ramadan Ebibi, nga Corrotica e Preshevës, jetoi dhe punoi përkohësisht imam në Bilaç dhe në vitin 1982 shkoi në Turqi, pasi që ishte dhëndërr i mulla Hamidit, e që njihej si hoxhë trim dhe guximtar. Ai, kishte frikë nga rreziku i shpërnguljes pikërisht në fshatin Bilaç, ku jetonte një pjesë e madhe e popullatës që thirreshin me origjinë turke. Ndaj edhe merreshin masa më të rrepta kundër atyre që shpërnguleshin. Ai, që shpërngulej imami i xhamisë, nuk pranonte të përshëndetej me ta dhe kjo ndikonte mjaft, sepse ishte si rregull se ai që donte të shpërngulej duhej të konsultohej me hoxhën e katundit. E nëse hoxha nuk ishte në përcjelljen e tij, ajo ndikonte shumë te të tjerët dhe kështu Bilaçi u ruajt shumë nga shpërnguljet e mundshme. Sipas disa informacioneve nga Bilaçi u shpërngulëm rreth 80 familje, shumë më pak se sa që pritej.
(foto plotsim teme)
Prej Tërnocit e deri në Shkup
Kontributi i Ulemave në pengimin e shpënguljes së Shqiptarëve të Luginës së Preshevës për në Turqi gjatë periudhës 1912 - 1960
Shpërnguljen e shqiptarëve edhe pse atëherë shumë i ri e kundërshtoi shumë Mulla Vaxhid Memeti nga Zhunica e Preshevës. Gjithashtu edhe ai ishte nxënës i Medresesë së Preshevës, por pak para se të marrë ixhazetin Medreseja u mbyll me dhunë nga ana e shtetit, por mësimi vazhdoi ilegal deri në vitin 1960. Ai, qysh atëherë kishte një largpamësi se çfarë mund të ndodhë me këto shpërngulje. Në vazhdim, ai, thekson se “kur kam marrë lajmin se është lejuar shkuarja në Turqi, më ka prekur thellë në shpirtë dhe kam kuptuar se këtë vend duan ta pastrojnë nga shqiptarët dhe nga islami dhe muslimanët”.
Publikisht nuk mund të bëja asgjë, por me kolegët tjerë, si taktikë kryesore që e përdorëm në çdo mexhlis, e në veçanti kur merrnim vesh se dikush kishte vendosur të shpërngulet, lavdëronim shumë Jugosllavinë dhe sistemin e saj, dhe flisnim shumë keq për Turqinë dhe jetën fetare atje. U thoshim njerëzve se ne shumë më mirë jemi duke jetuar këtu, sesa të shkojmë të jetojmë në Turqi. E kur e kishim dikund rrethin e ngushtë, shpreheshim publikisht se shpërngulja nuk bën të bëhet sepse qëllimim është që të na largojnë nga këto vende dhe të zbrasen këto vende nga shqiptarët muslimanë.
Mulla Vaxhidi, thekson se kur ishim në Haxh në vitin 1967 dhe kur u kthyem shumë prej popullit na bënin pyetje se ku e patë islamin më të mirë? E ne iu përgjigjeshim se islamin më të mirë e pamë: “ Prej Tërnocit e deri në Shkup “ .
Kontribut në këtë drejtim deri diku ishte edhe kthimi i atyre shumë pak familjeve që u kthyen nga Turqia, pasi që nuk kishin gjetë atje atë që kishin ëndërruar, një jetë më të mirë fetare. Poashtu edhe ata të cilët i vizituan të afërmit e tyre në Turqi menjëherë pas shpërnguljes dhe ishin dëshmitarë të argumentuar se të afërmit e tyre atje nuk kishin gjetë jetë të mirë as fetare e as ekonomike. Prej tyre për shembull është Muharremi nga Zhunica e Preshevës, që pasi kishte vizituar vajzën e tij të shpërngulur pak më parë kur u kthye e pyetën se si tu duk atje dhe a ke ndërmend të shpërnguleshe edhe ti te vajza? Ai iu përgjigj duke thënë: “ As sorra kocin mos ma çoftë atje, prej asaj që pashë me sytë e mi “.
Duke përfunduar, mund të kokludojmë se hoxhallarët e Preshevës dhe Bujanocit dhe intelegjenca islame në tërësi, qysh prej fillimit të shpërnguljeve të shqiptarëve në periudhën prej viteve 1912-1960, ishin faktorë shumë të rëndësishëm në pengimin e shpërnguljeve të mëdha, të mundshme dhe të menduara nga pushteti i atëhershëm.
Numri i familjeve të shpërngulura në Turqi nga Presheva dhe Bujanoci, për momentin është pak sa vështirë të nxirret, por sipas disa mendimeve dhe analizave, shpërngulja e shqiptarëve nga këto troje për në Turqi, arrin prej 4 e deri në 5 për qind e popullatës e jo më tepër.Për të katandisur shqiptarët myslimanë të ikin në Turqi, autoritetet greke kishin blerë dhe bërë për vete klerin mysliman, hoxhallarët dhe myftinjtë shqiptarë. Këta bënin propagandë në popull për të mërguar në Turqi. Më 31 tetor 1923, 22 përfaqësues të krahinave të ndryshme të اamërisë (Margëlliçit, Filatit, Paramithisë, Gumenicës) i kërkonin qeverisë shqiptare të ndërhynte pranë qeverisë turke për të mos pranuar në Turqi shqiptarë të mashtruar nga propaganda e këtyre klerikëve të shitur. “Kur qeveria greke (nën presionin e Lidhjes së Kombeve – red), urdhëroi të deklarojmë racën tonë – thoshin përfaqësuesit në fjalë – çamët vrapuan të deklarojnë racën e tyre të vërtetë (shqiptare – red), por si u pa ky sulm, doli myftiu u Filatit, Mehmet Zeqiraj dhe ish myftiu i Gumenicës, Halil Hilmiu, duke gënjyer popullin që të mos rrëfejnë se janë shqiptarë”.»Përfaqësues nga krahina të ndryshme të اamërisë kërkojnë nga qeveria shqiptare ndërhyrje pranë qeverisë turke për të mos pranuar çamët në Turqi. "Athinë, 31 tetor 1923 Vendimi i paqes në Lauzan (për – red) përjashtimin e shqiptarëve nga ndrim i njerzvet gëzoj gjithë popullin اam. Qeveria Greke, pas nomit të ndrimit ndaloj shitjen e niqasjen nga gjithë myslimanët pa ndarë shqiptarët, të cilët s’janë në këtë nom. Kërkuam nga qeverria përjashtimin t’onë nga ky nom me që jemi shqiptarë e për këtë duhelt të jemi të lirë si dhe të tjerët. Mbi këtë, qeverria dha një urdhër që myslimanët e اamërisë të deklarojnë zyrtarisht racën t’onë (duke) mare parasysh që të gjithë اamët flasin vetëm shqip. اamërit vrapuan të deklarojnë racën e vërtetë të tyren, po si u pa ky sulm, dolli Myftiu i Filatit, Mehmet Zeqiraj dhe ish Myftiu i Gumenicës Halil Hilmiu duke gënjyer popullin që mos të rrëfejnë se janë shqiptarë se kush të thotë shqiptar e të mbetet këtu, greku do i djegij dhe na që do të vemi në Turqi do marrim pallate e shumë mallra që ne mot mot do bëhemi miljonerë duke dhënë në besën përpara e shtrëgimet e qeverisë me nomin e ndrimit zunë njerëzia të ftohen. Me këshillat q’u dhanë popullit të paditur se këto që u thanë hoxhët janë propagandë për të përzënë اamët nga vatrat e tyre. Na që do të mbetemi do rojmë më të lirë se sa kemi rojtur dhe gjithë të drejtat tona dot na mbrohin nga Lidhja e Kombeve e cila ishte e detyruar për këtë që të mbrojë të drejtat e pakicave që rojnë nënë shtete të huaja qe më këto njerëzia zuri të kuptojë të drejtën veç ata që janë muhaxhirë që sot. Mësojmë që se tanë q’erdhi komisioni Turk në Athinë për të vënë në zbatim nomin e ndrimit, të përmëndurit Mehmet Zeqirja e Halil Hilmin erdhën në Athinë si Komisjon të dërguar nga اamëria që të gënjejnë turqit se اamët duan të venë në Turqi që për këtë komision kemi protestuar më telegram ndanë qeverrisë greke si dhe komisjonin që të mos mirren parasysh ankimet e këtyre se nukë përfaqësojnë gjithë popullin اam veç një pakicë që janë sot refygjat pa mall veç nga një kalive që kanë, dhe dy të përmëndurit nuk dijnë nga janë të paguar ose më mirë s’mundin të rrëfejmë. Për këtë lutim qeverinë Shqiptare që një or’ e më parë të marin anë ndanë qeverrisë Angorës që të mos meren parasysh e në bisedim propagande e të tillëvet se si këta kanë prishur dhe Turqinë akomi dhe اamët s’janë dhe një popull i përparuarë më mjeshtri, bujqësi etj që Turqisë të sillen mirësin e vendit, veç prishen e اamëris dhe humbjen e enteresës s’onë për kohën e pritme për këtë s’kemi dushim që qeverria Turke jo që nuk do pranojë të tilla ankime por edhe do t’na ndihmojë për qindrimin t’onë në vendin ku kemi lindurë. Prandaj Z. Ministër lusim prapë qeverrinë shqiptare që sa më shpejt të mirni çapat miqësore ndanë qeverrisë Turke për shpëtimin e اamërisë e të mjerit popull اam të paditur, akoma të meren dhe masat ndaj qeverrisë greke, për të mos njohur zot n’ mallërat t’onë me nomin e ndrimit kur na s’jemi në këtë nom me që jemi shqiptarë. Me përunjësi në emër të اamërisë ose të Margëllëçit, Filatit, Paramethi e Gumenice (vijojnë emrat e përfaqësuesve)"
Marre nga libri “اështja اame- Mid'hat Frashëri Ministër Fuqiplotë, Athinë (1923-1926)” i Historianeve Luan Malltezi e Sherif Delvina botuar ne Tiranë 2013
.PS.Fotografi e 26 shkurt 1913. Ne kete foto paraqiten forcat e rregullta greke te cilat kane mbledhur popullsine çame perpara xhamise se Filatit (ndoshta per tu bere te ditur lajmin qe Cameria kalon nen kontrollin grek sipas çka u vendos ne Konferencen e Londres)
Me 14 dhjetor të vitit 1998 ushtarë të UÇK-së ranë në pritë të ushtrisë serbe. Deri më sot kjo tragjedi kombëtare ka mbetur e pandriquar, shkruan MekuliPress.
Më poshtë emrat e ushtarëve të UÇK-së, që vdiqën duke luftuar me forcat e ushtrisë dhe të policisë serbe në Gorozhup të Pashtrikut:
Mujë Krasniqi,
Rifat Mziu,
Ilir Asllani,
Afrim Musliu,
Agim Mziu,
Agron Mehmeti,
Ali Krasniqi,
Arben Hyseni,
Astrit Bytyçi,
Bashkim Krasniqi,
Bekim Bytyqi,
Beqir Gashi,
Besim Qarri,
Enver Olluri,
Fadil Rashiti,
Faton Gjylani,
Gani Elshani,
Gani Zogaj,
Hafir Bajrami,
Haki Prokshi,
Hazir Selimaj,
Hysen Bujupi,
Hysni Kajtazi,
Isa Morina,
Isa Olluri,
Kadri Ademaj,
Kadri Gashi,
Luljeta Shala,
Mentor Ibriqi,
Mevlan Hoxha,
Muhamet Dervishi,
Maliq Karaçica,
Naser Kelmendi,
Qamil Olluri,
Ramadan Elshani,
Selim Selimi,
Sylejman Elshani,
Qenë Qenaj,
Veli Ballazhi,
Xheladin Xheladini, dhe
Avni Kutllovci.
Lavdi të gjithë të rënëve që dhanë jetën për të mbrojtur identitetin, historinë, Flamurin Kuq e Zi dhe për çlirmin nga Serbia fashiste!
Turpi i mbuloftë gjithë ata që njollosen luftën e kombit shqiptar për çlirm nga okupatori serb!
