Gjergj Kastrioti - SKËNDERBEU (1405-1468)

Hero Kombëtar i shqiptarëve, strateg e burrë shteti i madh, që udhëhoqi luftën për pavarësi kundër pushtimit osman, për bashkim politik -shtetëror të popullit shqiptarë. Pinjoll i një familje të madhe sunduese feudale, Skënderbeu ishte më i vogli i katër djemve të Gjon Kastriotit. Fëminia e tij bie në vitet kur vërshimet grabitqare osmane erdhën duke u shtrirë në tokat shqiptare që nga Jugu drejt Veriut, duke i inponuar vendit një regjim që sillte një rëndim të përgjithshëm ekonomik-shoqërorë të masave popullore të vendit. Nën këto gjendje u gjendën qysh herët edhe zotrimet Kastriotëve, që shtriheshin në Shqipërinë Qendrore-Lindore.

Lufta kundër këtij pushtimi me rrjedhime shkatrrimtare që vinin në rrezik gjithë zhvillimin e arritur nga vendi si dhe të ardhmen e popullit shqiptar, përbënte përmbajtjen kryesore dhe detyrën themelore të jetës dhe veprimtarisë së Skënderbeut, si dhe të gjithë epokës që mori prej tij, si figurë qendrore, emrin.

Ndërsa ka mjaft të dhëna arkivale për veprimtarinë e Skënderbeut, janë të pakta të dhënat për jetën e tij personale për rininë dhe periudhën e parë të veprimtarisë së tij deri më 1443, që mbetet mjaft e errët. Burimi kryesor dhe më i rëndësishëm, është vepra e shqiptarit Marin Barleti, ku të dhënat kanë ardhur duke u vërtetuar, plotësuar dhe korigjuar në një varg rastesh edhe nga shumë burime tjera, midis tyre edhe osmane.

Skënderbeu u lind më 1405, siç mundë të llogaritet nga data e sakt e vdekjes, 17.01.1468, kur ai, sipsa Barletit, ishte 63 vjeç; nuk mundë të thuhet se cili nga zotërimet e Kastriotëve ishte vendlindja e tij. Nga burimet e ndryshme vërtetohet e dhëna e Barletit se pasi kishte qenë dorëzuar peng qysh më parë (1410) një vëlla më i madh, u dorëzua edhe Gjergji në moshë të njomë, bashkë me dy vëllezërit tjerë. Ky dorëzim mundë të ketë ndodhur pas vitit 1415, kur osmanët me marrjet e Krujës u vendosën tashmë në mënyrë të qëndrueshme në Shqipërinë Qendrore. Në oborrin e Mehmetit I dhe mandej të Muratit II, Gjergji hyri dhe u edukua në radhët e "Iç - Ogllanëve", ku, për të zhveshur vendet e pushtuara nga forcat, më të afta drejtuese, djemt e sunduesve të nënshtruar përgatiteshin në mënyrë të veçant për funksionet e ardhshme si qeveritarë të bindur e sidomos në ato vende, ku sundimtarët osman hasnin në qëndresën e popullsisë. Gjergji u shqua qysh herët për aftësit e tij të mëdha ; në fushata të ndryshme ushtarake të osmanëve në Ballkan dhe në Azinë e Vogël ai fitoi përvojë të madhe ushtarake. Duke përqafuar Islamin, me emrin e ri "Skënderbej" që e mbajti vet gjat gjithë jetës dhe me të cilin u bë i njohur në gjithë botën, ai arriti në poste të larta në rdhët e feudalëve ushtarak osman.

Largimin nga familja nuk e shkëput Skënderbeun nga vendlindja ku ai mundë të kthehej kohë më kohë, dhe nga fatet e saj. Familja e Kastriotëve, edhe pse e shtrënguar gjithnjë e më fort prej presionit osman, ruajti ende për një kohë, deri më 1430, si vasale e sulltanit, zotërimet e veta duke pritur ashtu si edhe sundimtarë të tjerë shqiptarë, rrethana më të favorshme për të hedhur poshtë sundimin e huaj. Në fakt ajo vazhdonte ta konsideronte Gjergjin gjithmonë si pjestarë të saj e bashkësundimtarë me të drejta të plota dhe e përfshiu emrin e Gjergjit në një varg veprimesh që zhvilloi në vitet 20-30, 1420 në marrëveshjen tregëtare me Raguzën, më 1426 në aktet e dhurimit të disa fshatrave për një manastir në malin Atos, si dhe më vonë më 1437, kur i ati kërkonte mbrojtjen e Venedikut dhe më pas të Raguzës. Kjo ndodhte kur në të njëjtën kohë (1428) dihej se ai, siç thoshte vetë i ati, "ishte bërë turk e musliman" dhe kishte marrë urdhër nga sulltani të sulmonte zotërimet e Vendikut dhe të të atit. Më 1430 pas një inkursioni shkatërrimtar, Kastriotët humbën thuajse gjithë zotërimet që iu nënshtruan tani regjimit të timarëve, kurse edhe Gjoni vetë u detyrua të përqafonte islamin. Por për të qetësuar qëndresën e fortë qëndresën e fortë që haste në këto zona kufitare Veri-Perëndimore më të largëta të pushtimeve të tyre, Murati I i la Gjon Kastriotit një pjesë të vogël të zotërimeve të dikurshme në formën e një ziameti - Krahinë e Mysjes në Perëndim të Krujës deri në bregdet. Vetë Skënderbeu u emërua po për këtë qëllim qeveritar (subash) i vilajetit të Krujës, ku iu la gjithashtu një feud më vete.

Vala e kryengritjeve popullore që pat përshirë pas v. 1432 viset jugore, u shtri edhe në viset e posanënshtruara në Veri; këto rrethana e nxitën Gjon Kastriotin të vihej përsëri në lëvizje. Në këtë periudhë kastriotët sulmuan Krujën, por përpjekja nuk pati sukses. Situata në ish zotërimet e tyre mbeti e turbullt; edhe pse vetë Skënderbeu nuk përmendet në këto ngjarje kryengritëse me emër, nuk mundë të dyshohet se ai nuk ishte i lidhur me veprimet e të atit. Për këtë flet fakti që Murati II iu shtuan dyshimet kundrejt Skënderbeut; pas vdekjes së Gjonit (1437) atij iu mohua trashëgimi i ziametit të Mysjes, për të cilin ngriti pretendime, madje iu hoq edhe feudi që kishte pas mbajtur dhe më në fund u largua më 1438 edhe nga posti i qeveritarit të vilajetit të Krujës. Kësaj situate Kastriotët u përpoqën t'i përgjigjen duke kërkuar mbështetje tek Venediku dhe Raguza. Po kësaj kohe i përkasin ndoshta edhe kontaktet e para me mbretërinë e Napolit. Me këto masa Skënderbeu dhe Stanisha që kishin mbetur nga të katërt djem, përgatiteshin për perspektivën e një aksioni që do të zbatohej më vonë, në kushte më të favorshme. Pas viti 1439, emrin e Skënderbeut nuk e gjejmë të përmendet më tokat shqiptare; siç duket, Murati II që e kishte sjellë për të qetësuar zotërimet e paqeta të Kastriotëve, e largoi tani nga Shqipëria, siç bëri në të njëjtë kohë edhe me një pinjoll të një shtëpi tjetër sunduese, Jakup Bej Muzaka. Ka mundësi që Skenderbeu të ketë qenë dërguar si sanxhakbej në një zonë jo të largët të gadishullit Ballkanik.

Përvoja e 30 vjetëve të parë të shek. XV i kishte treguar Skënderbeut gadishmërinë e masave popullore për të luftuar, po i kishte treguar edhe se lufta e veçant e zotëruesve të ndryshëm feudal si edhe kryengritjes e popullore në krahinat e ndryshme veçmas, sado të fuqishme të kishin qenë, nuk ishin në gjendje të ndalnin pushtimin osman dhe të çlironin vendin. Po ashtu ishte bërë e qartë për Skënderbeun se sulltani nuk lejonte në asnjë mënyrë që zotërimet e Kastriotëve të mbeteshin të bashkuara qoftë në formën e një ziameti më veti në kuadrin e një Sanxhakut shqiptar, që ishte formuar më 1431.

Këto ishin rrethanat në të cilat u zhvillua ajo kthesë vendimtare dhe filloi ajo etapë e re më lartë në luftën kundër pushtimit osman dhe në gjithë historinë e Shqipërisë që lidhet me emrin dhe veprën e Skënderbeut. Kjo kthesë që zhvillohet më vitet 1433-1444, i ka rrënjët në kushtet objektive e subjektive të brendshme, por u favorizua edhe nga disa rrethana të jashtme.

Përparimi osman në viset qendrore të ballkanit drejt Danubit, pushtimi i tokave serbe më 1439, goditjet e njëpsanjëshme të Mbretërisë Hungareze, e detyruan të kalonte që nga v. 1442 në një politikë kundërsulmesh të fuqishme kundër osmanëve. Përfaqësues i kësaj politike u bë Janosh Huniadi, i cili pas Skënderbeut u bë një nga figurat më aktive të luftës antiosmane. Nën udhëheqjen e tij, një ushtri hungareze në vjeshtë të vitit 1443 kaloi Danubin. Për t'i siguruar asaj mbështetje në këto vise, u zhvillua një veprimtari e gjallë diplomatike, në të cilën u përfshi edhe Shqipëria. Në dritën e të dhënave duhet të mendohet se edhe Skënderbeu ishte në dijeni të saj që po përgatitej, ndonëse emri i tij nuk përmendet. Qëndrimi i Skënderbeut në betejën e Nishit në ditët e para të nëntorit 1443, ku forcat osmane pësuan disfatë, nuk ishte një veprim i lindur spontanisht, por rezultat i një plani të paramenduar. Në këtë ndeshje në të cilat mori pjesë me repartet e veta si gjith sanxhakbejt e tjerë, Skënderbeu u tërhoq me forcat shqiptare që kishte me vete, ose që mundi të mblidhte. I pajisur me një ferman që ia mori me forcë, siç na thonë shumë burime, sekretarit të vulës së Bejlerbeut, me shpejtësi të rrufeshme Skënderbeu mori rrugën e kthimit për në atdhe, rrugën e kryengritjes së hapur kundër sulltanit.

Gjithçka varej tani nga vendosmëria dhe shpejtësia e veprimit, për të ngritur në këmbë masat, për të zënë në befasi garnizonet e armikut, për t'u marrë atyre kalatë, pikëmbështetjet e tyre të fuqishme në të katërt anët e vendit. Faktori vendimtarë që e lehtësoi planin e Skënderbeut ishte përgjigja që e gjeti që në hapat e parë ky veprim në tokat shqiptare. Mobilizimi masiv që i forcave që filloi së pari në Dibër dhe erdhi duke u zgjeruar prej andej valë valë në gjith vendin, ishte prova se këtu ishte fjala për një veprim që u kthye brenda pak kohe në një kryengritje të përgjithshme. Në këtë gjenin shprhje aspiratat dhe interesat e shtresave më të gjera të shoqërisë shqiptare - të masave fshatare mbi të cilat rëndonte prej kohësh pesha kryesore e sundimit të huaj, por edhe të asaj pjese të klasës feudale që ishte shpronësuar tashmë ose në rrezik të shpronësohej me zgjerimin e mëtejshëm të pushtimit osman. Në muajt e parë të kthimit, Skënderbeu zhvilloi një veprimtari të ethshme, të palodhshme dhe vendimtare deri në skajet më të largëta. Brenda tre muajsh u morën kalatë e mëdha dhe u çlirua principata e Kastriotëve si dhe pjesa më e madhe e trevave shqiptare prej viseve në veri të matit deri në Dibër, Rekë e Polog, deri në Çermenikë e Malet e Mokrës, në krahinat midis luginës së epërme të Devollit e Semanit. Bashkë me viset deri atëherë të papushtuara në Veri-Lindje të Drinit si dhe në Kosovë, këto zona përbënin pjesën kryesore të trojeve të banuar prej shqiptarëve..

Se sa lartë e çmonte Skënderbeu gadishmërinë luftarake të masave popullore, sipsa Barletit, në çastet solemne kur në kështjellën e Krujës së çliruar, më 28 nëntor 1553 u ngrit përsëri flamuri i Kastriotëve me shqiponjën e zezë dykrenore me fushë të kuqe, që u bë tani e tutje flamuri hiostorik i luftëtarëve për liri i popullit shqipëtarë: "Lirinë nuk jua solla unë, por e gjeta këtu në mes tuaj...armët nuk ua ngjesha unë, por ju gjeta të armatosur, lirinë e kishit kudo, në krahror, në ballë, në shpatë, në hushtat!"

Duke nxjerrë mësime nga përvoja e dhjetra vjetësh luftimesh e dështimesh në planin shqiptar dhe ndërkombëtar dhe duke u përgatitur për të ardhmen, Skënderbeu vuri tani në jetë përfundimin e madh, që u bë guri themeltarë i gjith veprimtarisë së tij si burrë shteti dhe udhëheqës ushtarak në vitet e ardhme, se pa kapërcyer pozitat e vjteruara politike të përçarjes së vendit në një varg zotërimesh të veçanta, pa krijuar një bazë politike-ushtarake të organizuar e të qëndrueshme, pa bashkërenditur veprimet e brendshme me lëvizjet antiosmane që organizoheshin në plan të jashtëm, lufta nuk do të kishte perspektivën e fitores. Ishte merita e madhe e Skënderbeut që u bë shprehësi dhe zbatuesi i qartë, më i ndërgjegjshëm dhe i vendosur i kësaj domosdoshmërie që impononte situata objektive.

Pas fitoreve të para të viteve 1443-1444 filluan gjithnjë e më të forta kundërgoditjet e ushtrive osmane, në të cilat niseshin nga bazat e tyre të mëdha në portat e trojeve shqiptare, në Ohër, Manastir, Kostur e Shkup me forca gjithnjë e më të mëdha, me ekspedita të organizuara vit për vit me një rregullsi të paramenduar, në kohën e mbjelljeve e të korrave, për të shterrur forcat njerëzore dhe mundësitë ekonomike të vendit. Detyrës më urgjente së vendit, i shërbeu thirrja e Kuvendit në Lezhë (2.3.1444) dhe themelimi i një besëlidhjeje të sundimtarëve shqiptarë si organ politik dhe krijimi i një arke lufte për të mbajtur ushtrinë e përbashkët të Lidhjes.

Me autoritetin e vet si udhëheqës i kryengritjes së përgjithshme dhe nismëtar i mbledhjes, si përfaqsues i njërës nga principatat më të rëndësishme të vendit nga pikëpamja politike dhe ushtarake-ekonomike, Skënderbeu mundi t'u imponohej sundimtarëve feudal dhe përfaqsuesve të krahinave të vetëqeverisura për të kapërcyer divergjencat që kishin midis tyre. Lidhja e Lezhës u bë kështu i pari bashkim politik në shkallë mbarshqiptare që njihet në historinë e Shqipërisë. Skënderbeu u zgjodh kryetar i Lidhjes dhe Komandant i saj i përgjithshëm. Nën udhëheqjen e Skënderbeut ushtria që ai organizoi, kaliti e komandoi, u bë një armë e fuqishme tejet e shkathët për mbrojtjen e vendit. Tokat shqiptare për më se 25 vjet mundën t'u bënin ballë vërshimeve të njëpasnjëshme, betejave masive, bllokadave dhe rrethimeve që organizuan Murati II dhe i biri Mehmeti II, të mbiquajtur "pushtues të botëve", për të zhdukur këtë vatër qëndrese e front të ri që u hap në brinjën e tyre perëndimore, në një kohë kur vëmendja e osmanëve ishte drejtuar parasegjithash drejt Veriut, Danubit. Në Shqipëri dështoi politika e tyre e frikësimit, e mbështetur në epërsinë numerike dhe të armatimit. Duke shfrytëzuar veçoritë e terrenit shqiptar, luftën tradicionale popullore dhe duke e kombinuar si mjeshtër i artit luftarak me operacione të mëdha strategjike-taktike dhe ndeshje frontale, Skënderbeu kundërshtarin e lodhur me pusi e kurthe, alarme e shqetësime të vazhdueshme, e godiste me sulme të fuqishme e të befasishme dhe e shkatërronte përfundimisht. Me këtë strategji të mbrojtjes aktive, me parimin "mbrohu duke sulmuar", ai arriti rezultatet të shkëlqyera me një ushtri relativisht të vogël, duke vënë në jetë parimin e tij "se kush nuk është në gjendje ta mundë armikun me një ushtri pre 10-12000 vetash, nuk do të mundë ta bënte këtë as edhe me një ushtri shumëfish më të madhe". Kjo ushtri bashkonte vrullin e një ushtrie popullore me përvojën e reparteve të zgjedhura, të specializuara për detyra të veçanta të një ushtrie të qëndrueshme, të rroguar, me komandant të dalë nga radhët e popullit që u rritën e u kalitën bashkë me ushtrinë nën komandën e Skënderbeut. Me këto forca komanda shqiptare arriti të fitonte dhjetëra beteja kundër ushtrive kufitare osmane. Fushat e Pologut, të Dibrës, të Ohrit e të Domosdovës, grykat dhe luginat e Drinit e Shkumbinit sidomos në vitet 1444-48, 1450-56, 1462-65, fushat e Ujit të Bardhë (1457), të Livadit pran Ohrit (1462), të Vajkalit (1465) etj. u bënë sheh disfatash të ushtrive të rëndësishme osmane. Me këto koncepte taktike-strategjike Skënderbeu arriti të prapste e të thyente edhe forcat kolosale të ushtrive perandorake të llogaritura në mbi 100 000 veta, që erdhën me Muratin në krye për rrethimin e Sfetigradit (1448) dhe të Krujës (1450), si dhe Mehmetin e II për rrethimin e dytë e të tretë të saj më 1466-1467.

Taktika e shkatrimit sistematik të vendit, masakrat masive të zbatuara sidomos, nga Mehmeti II (në Çidhën u vranë më 1467 mëse 10 000 pleq, gra e fëmijë), nxitja e lëkundjeve dhe konflikteve midis anëtarëve të Lidhjes Shqiptare nuk mundën të përçanin bashkimin e Skënderbeun në krye. Këto momente krikite udhëheqësi i luftës mundi t'i përballonte me sukses, sepse kishte mbështetjen masive të qëndrueshme nga ana e shtresave të gjera sidomos të fashatarësisë, që shihnin në luftën konsekuente të udhëhequr nga Skënderbeu rrugën më të efektshme për të përballuar rrjedhimet shkatrimtare të luftës. Uniteti politik dhe ai ushtarak kushtëzonin njëri-tjetrin. Kryetari dhe komandanti i Lidhjes së Lezhës, i cili në një fazë të parë nuk kishte qenë veçse "një i parë midis të barabartëve", u detyrua tani të ndërhynte kur qe nevoja, në interes të luftës së përbashkët, në zotërimet e aleatëve të tij, duke cenuar autonominë e tyre, çka çoi, sidomos në vitet 50, në konfliktet me Arianitët, Muzakët, Dukagjinët, ndonëse ishin të lidhur me lidhje farefisnie me Kastriotët, madje midis vet këtyreve, konfliktet që shkuan deri në tradhëti (M. Golemi 1456, Hamza Kastrioti 1457 etj.). Këto rrethana e detyruan Skëndebeun të merrte masa energjike madje duke vënë dorë mbi tokat e tyre dhe duke marrë masa shtrëngimi, deri edhe dënimi me vdekje.

Me një evolucion të brendshëm, besëlidhja e sundimtarëve shqiptar filloi të kthehej në një aparat shtetëror, në një shtet të përqëndruar, që kishte si bërthamë zotërimet e Kastriotëve. Në gjirin e klasës sunduese, në këto kushte, pozita kryesore në aparatin politik-shtetëror e ushtarak kaluan kryesisht në duart e feudalëve të vegjël, të cilët qëndronin besnikërisht prapa përfaqsuesit të pushtetit qendror. Që nga fundi i viteve 50, në vartësinë e këtij shteti hynë edhe zotrimet e një vargu sunduesish që ishin përpjekur të ruanin pozitën e vet duke kërkuar mbështetje në forca të jashtme.

Formimi i këtij shteti ishte një hap i rëndësishëm për bashkimin politik të shqiptarëve, edhe pse nuk përfshinte gjith trojet shqiptare; jashtë tij mbeteshin viset në Jug të vijës Seman-Vjosë ku prapa krahëve të osmanëve gjendeshin një varg zonash të lira që përbënin vatra qëndrese, pjesë të luftës së përgjithshme. Principata e Kastriotëve nën sundimin e Skënderbeut përfshiu kështu në një shtet politikisht të pavarur pjesën më të madhe të trojeve shqiptare të papushtuara nga osmanët. Duke iu referuar historisë Skënderbeu deklaronte veten si pasardhës e vazhdues i veprës së bashkimit politik, që kishin ndërmarrë në fund të shek. XIV sundimtarët nga dinastia e Balshajve.

Fuqizimi dhe konsolidimi i shtetit të përqëndruar shqiptar e bëri atë një faktor politik e ushtarak të rëndësishëm aktiv edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare.

Lufta që zhvillohej në Shqipëri ishte pjesë e asaj lufte për liri me të cilën popujt e Evropës Jug-Lindore, e midis tyre në rradhë të parë shqiptarët, duke gozhduar forca të mëdha në trojet e tyre u bënë një ledh mbrojtës kundër vërshimit shkatërrues të agresionit, i cili vinte në rrezik fatet e qytetërimit evropian në përgjithsi.

Për Skënderbeun ishte e qartë se një nga kushtet ndihmëse për zhvillimin e luftës antiosmane në Shqipëri ishte bashkëpunimi me forcat e jashtme, të interesuara për t'iu kundërvënë vërshimit osman. Që më 1443-44 e më tej 1448-56 Skënderbeu krijoi lidhje me Huniadin për të arritur një front të përbashkët në Kosovë, dhe për t'i ndihmuar forcat hungareze që luftonin në Belgrad. Nuk mungonin poashtu lidhje bashkëpunimi me sundimtarët e fundit ballkanas, mbretin e Bosnjës, despotët e Sërbisë dhe të Artës, me kryepeshkopin e Ohrit, të cilët qenë në fakt ata më të interesuar të përfitonin nga lufta që zhvillohej në Shqipëri. Vëmndje u kushtoi Skënderbeu sidomos përpjekjeve për të tërhequr në një bashkëpunim efektiv shtetet perëndimore më të afërta - Republikën e Venedikut, Mbretërinë e Napolit, Papatin e Romës, duke llogaritur se ishte vet interesi i këtare shteteve që të ndihmonin aktivisht, materialisht e ushtarakisht luftën në Shqipëri për të siguruar krahët nga sulmet osmane prej Ballkanit. Por këto shtete synonin vetëm të përfitonin nga lufta e popujve ballkanas, duke ua lënë atyre gjithë barrën e duke i përcjellë me fjalë të mira e urime. Republika e Venedikut i trembej përforcimit të Lidhjes Shqiptare e të pozitës së Skënderbeut që mundë të vinte në rrezik zotërimet e saj në Shqipëri. Ajo bëri kundër Skënderbeut një luftë të fshehtë që synonte vrasjen e tij dhe përçarjen e Lidhjes dhe arriti deri në luftën e hapur në dy fronte, të kombinuar nga osmanët më 1445. Edhe kur Republika hyri në luftë me sulltanët më 1463 dhe u lidh me marrëveshje me Skënderbeun dhe Hungarinë, ajo e konsideronte luftën në Shqipëri vetëm si një aksion për të lehtësuar frontin e saj në Peloponez. Skënderbeu i dënoi ashpër këto qëndrime sidomos në situatën e vështirë të rrethimit II e III të Krujës (1466-1467), duke deklaruar se "nuk kishte besuar që mundë të ekzistonte një shpirtligësi e tillë siç e treguan këta priftërinjë" dhe se "duhej luftuar më tepër kundër këtyre se kundër turqve". Edhe Mbretëria e Napolit ishte e interesuar t'ia hapte rrugën ekspansionist të saj drejt Mesdheut Lindor, me anë traktatesh të lidhur me një varg sundimtarësh ballkanas, me traktatin e Gaetës të përfunduar më 1451 me Skënderbeun, Alfonsi i V i Argonisë i premtonte sundimtarit shqiptar ndihmëm ushtarake financiare kundër osmanëve, ndërsa Skënderbeu po të plotësohej ky kusht do të njihte Alfonsin si kryezot, me cilësinë e vasalit për tokat që do të çliroheshin me forca të përbashkëta. Ky bashkëpunim që nuk cenonte politikën e pavarur të Skënderbeut pa u realizuar; lufta që synonte Skënderbeu kërkonte një angazhim tërësor të forcave që Alfonsi s'kishte ndërmend ta bënte.

Një orvatje të dytë për të angazhuar Napolin dhe aleatët e tij, Milanon, Papatin, në një aksion të përbashkët kundër osmanëve, bëri Skënderbeu në vitet 1460-62 me ekspeditën ushtarake në ndihmë të Ferdinandit kundër banorëve kryengritës në Italinë e Jugut, duke treguar qartë, siç ishte qëllimi itij, vlerën luftarake të forcave shqiptare për atë aksion. Në mendimin politik të njerëzve më të qartë të kohës po bëhej gjithnjë e më e dukshme rëndësia e Shqipërisë si kryeurë për kalimin e osmanëve drejt Perëndimit. Invazioni i Evropës është i sigurtë, shkruante në këtë kohë një ushtarak anglez, sepse s'ka fuqi që mundë të bëjë rezistencë po të bjerë kështjella shqiptare". Ndërgjegjja për funksionin evropian të luftës së shqiptarëve gjeti shprehje në planet që u hartuan në konferencën e disa shteteve evropiane në Mantova më 1458 si dhe më vonë më 1464, kur u hodh ideja për një front të gjerë politik e ushtarak antiosman, që do të përfshinte Burgonjën e disa shtete kryesore italiane, Shqipërinë dhe Hungarinë si dhe kundërshtarët e Mehmetit II në Azi. Por politika dritëshkurtër veçanërisht e shteteve italiane bëri që të dështonin këto plane. Për këtë fuksion evropian të luftës së shqiptarëve ishte i ndërgjegjshëm vetë Skënderbeu kur i deklaronte një princi italian se "po të mos ishte lufta jonë, ato vende që thoni se janë tuajat, do të kishin rënë prej kohësh në duart e turqve". Skënderbeu vdiq i sëmurë në Lezhë, ku do të organizohej një kuvend i krerëve shqiptarë, dhe u varros po aty.

Personaliteti i Skënderbeut si burrë shteti, strateg e mjeshtër i artit luftarak dallonte me tiparet e veta karakteristike nga princërit feudal bashkëkohës të Perëndimit. Luftëtarë i thjesht midis luftëtarëve, ai luftonet me "mëngë të shpërvjelura", në krye të një kalorësie që vepronte me shpejtësi të jashtëzakonshme në krahasim me ushtritë e rënda feudale, bartës i një emri me famë.

Skënderbeu u kthye kundër sulltanit për të marrë hakun e babait

"Atë çka nuk mund ta siguronin përmes tregtisë, njerëzit e Skënderbeut shpesh e merrnin me dhunë".




Nga Alma Mile

Ai është sundues, kërkon të arrijë qëllimet e tij me çdo kusht, edhe me dhunë, por është edhe shumë karizmatik. Të thjeshtët e duan, fisnikëria e ka halë në sy. Një këmbyes fesh, nuk është edhe aq i besueshëm. Nga i krishterë u bë mysliman e më tej sërish i krishterë. I pabesueshëm dyfish. Diplomat dhe njohës shumë i mirë i disa gjuhëve të huaja. Të gjitha këto dëshmohen në librin më të fundit të historianit Oliver Jens Schmitt, "Skënderbeu". I ulur përballë historianëve shqiptarë të Mesjetës, por edhe monumentit madhështor të Skënderbeut në pavijonin e Mesjetës, në Muzeun Historik Kombëtar, 36-vjeçari Schmitt, përmes përkthimit mjeshtëror të Ardian Klosit, sjell një këndvështrim për këtë figurë, të pranuar nga historiografia evropiane, si një nga figurat më të rëndësishme të kohës, bashkë me Huniadin dhe Drakulën. Historiani thotë se nuk është qëllimi i tij të çmitizojë Skënderbeun, por të plotësojë figurën e tij me të tjera dokumente të pashfrytëzuara më parë. Përmes një materiali dokumentar, të bollshëm, të qëmtuar në arkivat e Dubrovnikut, Milanos, Mantovës, Romës, Parisit, Barcelonës, etj., Schmitt na e paraqet Skënderbeun, jo si njeriun që bashkoi rreth vetes princërit shqiptarë e luftoi kundër turqve, por si udhëheqësin, që e kishte të vështirë të bënte pakte paqësore me fisnikët e tjerë të Arbrit. Dokumentet e paraqitura në libër dëshmojnë për mërira dhe armiqësira me familjet më të mëdha, duke nisur që me Aranitët, nga ku mori gruan e tij Donikën, Muzakajt, Topiajt, Balshajt. Shumë i internoi, u mori tokat. Besueshmëria tek Skënderbeu ishte shumë e brishtë. Shumë e tradhtuan, u bashkuan me turqit, ndërsa kishte shumë të pakënaqur. Por ajo që "trondit" më shumë është teza e hedhur mbi kryengritjen e Skënderbeut, arratinë e tij nga Danubi dhe kundërvënia ndaj turqve. Në bazë të një dokumenti, Schmitt argumenton se nuk bëhet fjalë për "çlirimin e mëmëdheut", por për hakmarrje personale. Kur figura e Skënderbeut vazhdon të glorifikohet, materialet që ofron Schmitti, nuk mund të mos ngjallin debate. Ende pa u lexuar libri, historianët shqiptarë e dhanë mendimin e tyre pro dhe kundër.


Skënderbeu sipas Oliver Jens Schmittit

Hakmarrja
"Më 10 janar të vitit 1454 dy diplomatët milanezë Sceva de Curte dhe Jacobo Trivulzio i shkruajnë zotërisë së tyre, dukës Francesco Sforza të Milanos, për pritjen që i kishte bërë papa Nikollë V një bajlozi të Skënderbeut. Kjo ndodhi pak më shumë se gjysmë viti pas rënies së Kostandinopojës, kur krejt Italia ishte si në ethe dhe fuqitë, që si zakonisht veç grindeshin me njëra-tjetrën tani po punonin për një "ligë italiane", e cila u realizua me të vërtetë në paqen e Lodit po atë vit. E pra në këto rrethana erdhi para papës i dërguari i Skënderbeut dhe njoftoi se "për arsye të urrejtjes personale që ai (Skënderbeu) ushqen kundër turkut, meqë ky Turk ka vrarë babanë e zotërisë, ky zotëri (Skënderbeu), ka vënë të vrasin një vëlla të Turkut (Mehmeti II)". Kështu zgjidhet edhe rebusi, shpjegohet mosbesimi i sulltanit, kryengritja e Skënderbeut. Ivan Kastrioti pra, më 2 maj 1437 nuk pati vdekur nga një vdekje e natyrshme, por ishte vrarë me urdhër të Muratit II. Si shkak mund të hamendet që urëtrazuesi i vjetër do të kishte përgatitur ndonjë rebelim të ri, e me të vërtetë ai vazhdonte të mbante lidhje të ngushta me Venedikun, kishte kërkuar gjithashtu të drejtën e qytetarisë venedikase, për të bijtë Stanisha dhe Gjergj, këtë qytetari e kishte kërkuar edhe në Raguzë. Me mëkëmbësin venedikas të Lezhës, Pasquale Gradenigo, ai pak para se të vdiste kishte pasur marrëdhënie tejet të përzemërta; venedikasit e quanin "një mik të shkëlqyer". Nga këndvështrimi i osmanëve kjo përbënte arsye të mjaftë për ta hequr qafe këtë njeri të rrezikshëm një herë e mirë. I biri, Iskënderi, i cili në sy të osmanëve nuk ishte i ngatërruar drejtpërdrejt në ndonjë përbetim, u largua menjëherë nga atdheu i të parëve. Është e paqartë nëse Skënderbeu e mori vesh vrasjen aty për aty, apo ndoshta më pas. Por sidoqoftë së shpejti do të mendonte për hakmarrje. Po të keni parasysh se e drejta zakonore e arbërve gjallonte qysh në mesjetë, ai s'kishte tjetër rrugë përveçse të ruante nderin e tij. I duhej të merrte gjak nga ajo familje që kishte derdhur gjak: kjo ishte dera e Osmanëve. Në vend që të rrëmbehej në ndonjë veprim të pamenduar, Skënderbeu luajti në mjeshtërinë e kamuflimit, e cila ishte mjaft e përhapur në oborrin e Osmanëve, me të krishterët e shumtë që ishin shtrënguar të ndërronin fenë e tyre. Biografë të më vonë janë të një mendje në pohimin e tyre, se ai ishte mjeshtër për t'i fshehur mendimet e tij të vërteta. Kështu Iskënderi i ashtuquajtur besnik shkoi në Danub dhe priti me durim derisa të vinte çasti i volitshëm....

Deri më sot mbetej e panjohur për ç'arsye ishte vrarë në mënyrë kaq të llahtarshme, së bashku me fëmijët e vet, biri i dashur i Muratit. Bajlozi i Skënderbeut në Romë ishte i vetmi njeri, që ka folur ndonjëherë për këtë gjë: Alaeddin Ali Çelebiu kishte rënë viktimë e një përbetimi, ku fijet kryesore i luante Skënderbeu. Por a mundej vallë një mëkëmbës në Nikopojë ta drejtonte i vetëm vrasjen e një princi trashëgimtar, i cili për më tepër ndodhej në Anatoli, ndërkohë që Kara Hidr Pasha pa dyshim ka vepruar pas një urdhri nga oborri? Kjo është me pak gjasë e i dërguari i Skënderbeut u shpreh edhe që zoti i tij kishte vënë të vrisnin vëllanë e padishahut, e pra komplotin nuk e kishte udhëhequr ai vetë. (fq 58-60)


Taktikë lufte?
"Atë çka nuk mund ta siguronin përmes tregtisë, njerëzit e Skënderbeut shpesh e merrnin me dhunë. Shumë prej tyre ishin malësorë të mësuar me mungesat, por që sipas zakonit të vjetër, zbrisnin poshtë në fusha për të furnizuar familjet e tyre me grabitje. Këto doke u ruajtën deri në fillimet e shekullit 20. Kalorësit e shpejtë nga malet i kishin qejf shpeditat grabitëse, ku mund të vinin përpara bagëtinë e rrëmbyer. Grabitjet bëheshin kryesisht kundër territoreve osmane, por edhe ato venedikase nuk u kursyen. Pak javë pas fillimit të kryengritjes banorët e Lezhës njoftonin se "njëfarë Jeorgius Castriot ka kryer shumë grabitje e vazhdon të grabitë bagëtitë e tyre e të marrë rob gratë dhe fëmijët e tyre" (Acta Albaniae Veneta) (fq 159).

Marrëdhëniet me fisnikërinë
"Ai mëtonte të bëhej zot në të gjithë vendin", ankohej Joan Muzaki.
Shkruante Joan Muzaki: "Ai zuri rob zotin Joan dhe zotin Gojka Balsha dhe i dërgoi ata te mbreti ferronte Plaku në Napoli, që ky t'i mbante robër, e pastaj ua mori sundimet që ndodheshin midis Krujës dhe Lezhës, dua të them tokën e Misias"

Muzakajt dhe Topiajt, Skënderbeu i fyeu keqas, pasi e detyroi kreun e Topiajve, Muzakë Topinë, që të dëbojë gruan e tij të parë, nga familja Muzaka, e në vend të saj të martohet me Mamica Kastriotin. Për një familje e cila, siç njofton Demetrio Franko (Dhimitër Frëngu) e quan veten Karloviçi, "e cila në sllavisht do të thotë lavdiplotë, apo djemtë e Karlit, pasi e kishin prejardhjen nga dera mbretërore frënge", ky ishte një turp i padëgjuar. Kronisti fisnik Musachi ankohej: "Ai nuk druhej as para Zotit, as para ndonjë gjëje tjetër, as para djemve që kishin ata". Për fisnikërinë, Skënderbeu kishte thyer rendin hyjnor, nderin dhe emrin e dyerve të moçme. E drejta e vjetër përballej me padrejtësinë e këtij homo novus të dhunshëm. (fq 193)

Tradhtia
Më 1457 bajli venedikas i Durrësit njoftonte: "Atë e kanë lënë të gjithë komandantët e vet, të cilët kanë kaluar te Turku". Nëntë vjet më vonë "Skënderbeu, kur mori lajmin e nisjes në marshim të armiqve, nuk u besonte më komandantëve të vet të kështjellave, pasi e dinte se ata do t'i nënshtroheshin të nipit; ndaj dhe i shkarkoi, duke i zëvendësuar me të tjerë, të cilëve ua mori pronat e gratë e fëmijët i dërgoi si pengje në Kalabri. Mirëpo komandantët e kështjellave, të cilëve u ishin marrë kështjellat e tyre e siç thuhet për shkak të frikës nga turqit, që kishin mbërritur në vend, ishin arratisur, Turku, kur pa dështimin e vet, dha urdhër t'i ekzekutonin. Nipin e Skënderbeut, atë që kishte treguar rrugën dhe e kishte këshilluar, ai urdhëroi ta shkonin në hu...". Kjo letër e Agostino Patrizi Piccolominit e vitit 1466 zbulon, se sa e dobët ishte lidhja e besnikërisë me Skënderbeun, sidomos te fisnikët, mbas më shumë se dy dhjetëvjeçarësh luftë. Vetëm marrja peng dhe shantazhet i siguronin ende besnikëri Kastriotit, edhe shpronësimi që u bënte pronave të rebelëve i shërbente si shembull tmerrues. Ndërsa në familjen e vet ai nuk ishte në gjendje të mbante këtë trysni. Përsëri iu desh të shihte tradhtinë e një burri nga rrethi më i ngushtë. Tradhtarët gjendeshin në mjedisin më të afërt të Skënderbeut. (fq 220-221)

Fati i heroit
Jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me disfata, situata në dukje pa rrugëdalje, por shpesh dhe me kthesa të papritura të fatit. Pa vullnetin e prijësit, pasuesit e rraskapitur do t'u ishin nënshtruar herët osmanëve. Mirëpo ishte pikërisht vullneti i Kastriotit për fitore ai që tek e fundit i tërhoqi malësorët drejt rrënimit. Sfidës së padëgjuar të ish-oficerit të tyre dezertor sulltanët i ishin përgjigjur me një ashpërsi të panjohur më parë. Kushtu, jeta dhe kryengritja e Skënderbeut u bë dhe tragjedia e trevës së tij të prejardhjes, e cila si asnjë rajon tjetër i Ballkanit u shkretua dhe u shpopullua nga osmanët. Është gati emblematike vetmia e Skënderbeut në ditët e tij të fundit: hakmarrësi i t'et, kundërshtari i dy sulltanëve, atleti i krishtit, Aleksandri i Ri u ndodh vetëm mbi rrënojat e veprës së tij.

"Arbëria venedike 1392-1479"

"Arbëria venedike 1392-1479", e botuar kohët e fundit në shqip (K&B, përkthyer nga Ardian Klosi), na njeh me punën e jashtëzakonshme të një historiani zviceran, Oliver Jens Schmitt, aktualisht profesor për Historinë e Europës Juglindore pranë Universitetit të Vjenës. Megjithë titullin disi modest, ky libër, më shumë sesa historia e sundimeve të Venedikut në Arbëri, është historia e mesjetës së vonë të viseve që shkojnë nga skajet e Albania veneta pra Kotor e Tivar e deri në Epir. Natyrisht e mbështetur në traditën e madhe të Sufflayt, Jirecekut, Ippenit, Valentinit, në monografitë më të mira të studiuesve sllavë e shqiptarë pas vitit 1945, por edhe atyre frëngë ose gjermanë, vepra e Schmittit zbret në Shqipëri si për të korrigjuar tablotë e ideologjizuara-nacionaliste që për kaq dhjetëvjeçarë mbizotëruan në vendin tonë në radhë të parë saje teksteve akademike e shkollore. Ajo niset nga arkivat dhe burimet e botuara për të ndërtuar tablotë dhe nga kombinimi i mprehtë e asnjanës i fakteve për të mbërritur në përfundime.
Schmitt, i lindur në Basel në vitin 1973 veprën e tij e ka shkruar praktikisht në moshën 26-27-vjeçare. E nisi si punim disertacioni pranë albanologut të Mynihut Peter Bartl, epërfundoi në një opus të larmishëm prej 700 faqesh, ku preken të gjitha aspektet shoqërore dhe historike të kohës. Botimi gjermanisht doli në Mynih në vitin 2001.
Në Vjenë Schmitt ka marrë pikërisht katedrën e ngritur rreth një shekull më parë nga Konstantin Jirecek. Zhvendosja e njëkohshme në Vjenë e "Albanien-Bibliothek" të krijuar ndër dhjetëvjeçarë prej Bartlit, e bën sërish universitetin e Vjenës qendër me rëndësi për studimet balkanologjike e në veçanti albanologjike.
Aktualisht historiani është duke shkruar një monografi për Gjergj Kastriotin – Skënderbeun, të cilën mendon ta mbyllë këtë vit.
Gjatë qëndrimit të tij javën e kaluar në Shqipëri, ku u paraqit "Arbëria venedike" në Tiranë e në Shkodër, Oliver Jens Schmitt iu përgjigj pyetjeve të mëposhtme.

Sa kohë ju është dashur për "Arbërinë Venedike"?

E kam filluar punën në vjeshtë të vitit 1997. Kam përfunduar së shqyrtuari dokumentet e botuara aty nga fundi i vitit 1998. Në gjysmën e parë të 1999-s punova në arkivat dhe bibliotekat e Venecies. Ndërsa libri është shkruar kryesisht në periudhën midis korrikut dhe dhjetorit 1999. Këtyre iu shtuan edhe katër muaj hulumtime në Arkivin Shtetëror të Venecies (shkurt - qershor 2000). Me material së këndejmi u plotësua libri. Së fundi më mori një kohë të gjatë hartimi i indeksit. Në vjeshtë të vitit 2000 libri hyri në shtyp. E pra gjithsej gati tre vjet punë.

Kjo vepër e ngjeshur dhe materiali i shumtë faktik që përmbledh të habit: si ka mundësi të krijojë një vepër të tillë një historian në moshën tuaj? Mund të na zbuloni diçka nga mënyra juaj e punës?

Interesimi im për mesjetën arbëre zë fill qysh në kohën kur isha në gjimnaz dhe lexoja veprat e Milan von Sufflayt dhe Konstantin Jirecekut. E pra plani për të punuar mbi këtë temë është i vjetër. Pata fat që qysh në semestrin e parë në Universitetin e Vjenës munda të ndjek pranë paraardhësit tim Max Demeter Peyfuss, i njohur në Shqipëri nëpërmjet hulumtimeve të tij për Voskopojën, një seminar për historinë e Shqipërisë, pastaj të mbledh edhe njohuritë e duhura në paleografi dhe gjuhë (shqip, greqishte e re, serbisht). Rëndësi pati edhe studimi i bizantinologjisë pranë Johannes Koderit, bashkautorit të një monografie të madhe për Arbërinë jugore në mesjetë. Kështu që kur fillova punën në vjeshtë 1997 në Mynih, themelet ishin krijuar. Këtu më ndihmuan kushte të shkëlqyera pune: Peter Bartl, mentori i doktoratës sime, më hapi visaret e "Albanien-Bibliothek"; edhe Biblioteka Shtetërore e Bavarisë më vuri në dispozicion vepra të moçme e të rralla. Vendimtar u bë qëndrimi im dhjetëmujor në Venecie, ku Qendra gjermane e Studimeve Venedike më ndihmoi bujarisht me një bursë. Arrita të gjej në Arkivin Shtetëror dhe në biblioteka material të ri me rëndësi. Shumë i rëndësishëm qe pa dyshim edhe botimi i Statuteve të Shkodrës në bashkëpunim me Lucia Nadinin, Gherardo Ortallin dhe Pëllumb Xhufin.
Veç kësaj nuk shkelja në truall të virgjër shkencor: krahas historianëve austro-hungarezë rreth vitit 1900, ishin para vitit 1945 sidomos shkencëtarë italianë e pas 1945-s në radhë të parë dijetarë shqiptarë që dhanë kontribut të madh në këtë fushë. Luan Malltezi kishte botuar më 1988 një monografi të gjerë e të rëndësishme mbi qytetet arbëre nën sundimin venedik. Të tjerë dijetarë si Kasëm Biçoku, Pranvera Bogdani, Kristo Frashëri, Përparime Huta, Gjerak Karaiskaj, Aleksandër Meksi, Selami Pulaha, Spiro Shkurti, Pëllumb Xhufi, Injac Zamputi – po rendit këtu alfabetikisht vetëm ata, veprat e të cilëve i kam përdorur në punën time – hetuan çështje të historisë sociale-kulturore. Krahas këtyre historianë jugosllavë e europianëperëndimorë kanë hulumtuar sidomos arkivat e Dubrovnikut, pjesërisht edhe ato të Kotorit. Bazën e vërtetë të librit e përbëjnë Acta Albaniae Veneta, botuar nga ati jezuit Giuseppe Valentini. Këto 25 vëllime i kam përpunuar sistematikisht, duke hapur qysh në krye një bazë të dhënash për të klasifikuar sipas temave mijërat e dokumenteve e dëshmive. Kjo bazë më mundësoi më pas vlerësimin efikas të materialit. Por megjithatë vendimtar ishte pasioni për temën, i cili nuk më ka lëshuar për vite të tëra. Libri i parë i një historiani është gjithmonë diçka e veçantë – këtë e kuptova kur fillova të punoj për librin e dytë, i cili merret me Stambollin dhe Izmirin në shekullin 19.

Pas këtij libri "është thënë gjithçka" për mesjetën e vonë arbëre në përgjithësi dhe sundimin venedik në Arbëri në veçanti?

Asnjë libër nuk mund ta thotë të vërtetën e fundit, pasi ngritja dhe interpretimi i çështjeve janë gjithmonë shprehje e një tradite të caktuar shkencore dhe meditimeve vetjake të historianit. Vlerësimi i sundimit venedik, për shembull, mund të bëhet nga perspektiva të ndryshme, si sundim i huaj, sikurse ndodhte në kohën e Enver Hoxhës, ose si vazhdim i një orientimi mesdhetar të ultësirës bregdetare arbëre. Veç kësaj një libër i vetëm nuk mund t'i mbulojë të gjitha aspektet në detaje; një monografi nuk mund dhe nuk duhet të ketë karakter enciklopedik.
Këtyre vjen e u shtohet edhe çështja e materialit të ri: vepra e Valentinit mbyllet me vitin 1463; disa burime për periudhën deri më 1470 i kam botuar vetë, megjithatë mungon një botim sistematik i dokumenteve venedike deri në lëshimin e Shkodrës më 1479. Duhet mbledhur e botuar gjithashtu sistematikisht materiali arkivor nga Dubrovniku dhe Kotori. Por edhe arkiva të tjera që janë me rëndësi për historinë e Shqipërisë duhet të përpunohen më thellë: kështu p.sh. kam gjetur në Zadar në shtator 2006 disa dokumente të Gjergj Strazimiroviq Balshës nga fundi i shekullit 14.
Kurse arkivat e mëdha italiane (Venecie, Milano, Mantova, Vatikan) janë hulumtuar më mirë, së paku pjesët më të lehta për t'u studiuar të fondit bazë arkivor. E prapë, në Venecie ka ende regjistra noterësh, fonde trashëgimish, testamente në sasi të mëdha, të cilat thuajse janë të painventarizuara. Kështu që është i pamundur një kërkim i shpejtë, gjetjet varen nga rastësia dhe durimi. Me fjalë të tjera: këtu do duhej të punonin historianë shumë të kualifikuar për të paktën tre a katër vjet, që të gjenin material të ri. Pa dyshim që do t'ia vlente, vetëm se është shumë e kushtueshme. Megjithatë, sa për të dhënë një shembull: një rastësi e tillë më ndihmoi të gjej një dokument që tregon se Skënderbeu kishte një shtëpi të vetën në ishullin kroat Hvar.
Duhen shqyrtuar edhe arkivat e famullive në komunat arbëreshe të Italisë së jugut si dhe gjithë arkivat shtetërore të bregdetit puljez: edhe këtu është i pamundur kërkimi i shpejtë; vetëm një ekip hulumtuesish do mund të gjente në kërkime afatgjata material të ri dokumentar. Deri më tani kjo nuk është bërë, mbetet pra një sfidë për të ardhmen.
Është shumë me rëndësi arkeologjia mesjetare: studiues shqiptarë të artit kanë bërë kërkime me vlerë sidomos për historinë e arkitekturës. Megjithatë vetëm gërmimet sistematike – siç u filluan në Lezhë – janë ato që premtojnë zbulime lidhur me kulturën materiale, bie fjala për mënyrën e banimit dhe jetesën e përditshme. Këtu për hulumtimet shqiptare hapen horizonte krejt të reja, të cilat do mund ta pasuronin në thelb imazhin tonë të ngritur kryesisht mbi burimet e shkruara.
E pra nuk është folur fjala e fundit, përkundrazi, shpresojmë që të intensifikohet sërish hulumtimi në arkiva dhe në terren, që megjithë kushtet e vështira dhe kërkesat e larta shkencore, t'u kthehen këtyre temave edhe studiues të rinj shqiptarë. Kështu pra, një libër i ri është në rastin më të mirë ftesë për t'u marrë me përmbajtjen e tij në mënyrë kritike-shkencore, pastaj edhe për të vijuar e përpunuar më tej fillin e tij tematik.

Kohët e fundit janë botuar 2 a 3 monografi mbi Skënderbeun dhe së paku po kaq janë duke u hartuar. Mes tyre edhe punimi juaj. Ku përqendrohet vepra juaj? Ç'aspekte të reja të personalitetit dhe të problematikës kërkoni të ndriçoni? Ka edhe këtu, si për "Arbërinë Venedike" burime dokumentare të pazbuluara ose të hulumtuara pak? Dhe, kur pritet të dalë libri?

Që të shkruash për Skënderbeun do të thotë të hysh në një traditë shumë të gjatë studimore. Kjo traditë gati-gati ia zë frymën hulumtimeve të reja. Pasi, po të krahasosh punimet ekzistuese, do të gjesh në shumicën e tyre një tip strukture narrative: kjo ngrihet mbi mënyrën kronologjike, e ndërprerë nga analizat e strukturave shtetërore, simbolika e pushteteve dhe ndërtimi i tablove.
Ndërsa libri im, të cilin shpresoj ta përfundoj deri në verë, mbështetet në radhë të parë mbi materialin burimor. Kjo do të thotë se përpiqet t'i mënjanojë krejt historitë interepretuese të shekujve 19 e 20 dhe të përqendrohet në materialin bashkëkohës. Materialin e botuar e kam plotësuar nëpërmjet një numri qëndrimesh në arkivat e Milanos, Manovës, Modenës, Dubrovnikut dhe Zadarit, si dhe me punën në sektorin e dorëshkrimeve të Bibliotekës Kombëtare austriake në Vjenë.
Megjithatë në librin tim fjala nuk është vetëm për përpunimin e materialit të ri. Ky libër kërkon, duke iu shmangur strukturave të deritashme narrative, ta ndajë temën e Skënderbeut dhe mjedisit shoqëror të tij sipas fushave problemore; kështu heton, sa për të përmendur vetëm disa tema, çështjen e shpurës pasuese të tij, rëndësinë që kishte besnikëria dhe tradhtia, imazhin ideal të prijësit; ngre pyetjen, nëse dhe për sa kohë e ashtuquajtura "Besëlidhje e Lezhës" përbënte vërtet shtyllën e pushtetit të Skënderbeut dhe çfarë programi politik mund të lexojmë nga burimet.
Por libri ngre edhe çështje të historisë ekonomike, lidhur me transaksionet financiare të Skënderbeut, tregtinë e tij në Adriatik, politikën doganore, importin e teknologjisë luftarake; ngre pyetjen p.sh. se ç'rëndësi kishin për shoqërinë arbëre ndihmat në të holla të Venedikut dhe të papës. Një shembull konkret: ç'vlerë kishte një dukat në male? Atje banorët merreshin kryesisht me blegtori. Për Arbërinë mungojnë të dhënat. Por pyetja mund të marrë përgjigje nëpërmjet krahasimit me kushte të ngjashme shoqërore në Dalmaci, ku kemi më shumë burime dokumentare: një katund barinjsh, që kishte 19 burra, merrte në vitin 1442 në Shibenik, një qytet me rëndësinë e Shkodrës, 19 dukate për prodhimin e djathit në një vit, e pra një bari fitonte 1 dukat në vit. Në rast se Skënderbeu merrte prej Venedikut një pagë vjetore prej 1400 dukatesh, kjo për kushtet e Italisë, dmth. për një ushtri mercenare italiane, ishte ndoshta pak, por në Arbëri Skënderbeu mund të paguante me to për një vit një trupë të vetën prej 1400 burrash. Shpura e zakonshme e Skënderbeut kishte rreth 1500 burra. Me fjalë të tjera, vetëm paraqitja e pagesave në kontekstin e tyre, bën të mundur ta interpretosh rëndësinë e kësaj mbështetjeje.
Një temë tjetër e rëndësishme është edhe analiza e Marin Barletit, i cili në mjaft pika është shumë më i besueshëm nga sa është menduar deri më sot: Barleti më njërën anë përdor modele rrëfimtare nga letërsia antike, të cilat ishin në modë në Italinë e Rilindjes së shek. 15; më anë tjetër gjejmë tek ai shumë përfytyrime dhe mënyra tregimtare për heronjtë idealë sikurse ndeshen në epikën në vargje të Epirit, ku jetonte në shekullin 15 një popullatë e përzierë greke, arbëre, sllave, vllehe dhe italiane. Këto krahasime të ndihmojnë të kuptosh përse gëzonte Skënderbeu në Ballkan një famë kaq të madhe.
Pyetje si këto dhe të tjera do të krijojnë një tablo e cila shmanget nga paraqitjet paraardhëse. Megjithatë edhe ky këndvështrim tjetër nuk i ndryshon ndonjë gjë madhështisë politike dhe njerëzore të Skënderbeut, i cili jo pa arsye për shekuj të tërë ishte në Perëndim njeriu më i njohur nga vendet e Europës Juglindore.

Pak mendime për historianët e sotëm shqiptarë. Po me të rinjtë ç'ndodh? Është kapërcyer vallë trauma e historiografisë së ideologjizuar dhe nacionaliste?

Në Shqipëri studimet shkencore historike në Universitet e Akademi kanë lindur vetëm pas vitit 1945 dhe pas kësaj janë përqendruar fort pranë Akademisë. Këtu Shqipëria nuk është shembull i vetëm, pasi edhe në Maqedoni kushtet janë të ngjashme. Aktualisht kushtet materiale për shkencëtarët janë të vështira. Së bashku me Institutin e Historisë në Tiranë dhe Akademinë e Shkencave dhe Arteve në Kosovë, Komisioni ballkanik i Akademisë së Austrisë dhe Instituti im universitar po planifikojnë një proces të ngjeshur dialogu dhe diskutimesh. Në dhjetor 2006 u organizua në Vjenë një konferencë e parë përgatitore. Në diskutim me institucionet e lartpërmendura në Tiranë dhe Prishtinë, albanologët e huaj më në emër si Nathalie Clayer, Peter Bartl, Noel Malcolm, Konrad Clewing, Bernd Fischer përmblodhën gjendjen e studimeve mbi temat më të rëndësishme të historisë së shqiptarëve. Përfundimet do të botohen edhe në shqip. Në një hap të dytë historianët shqiptarë do të shprehin mendimet e tyre mbi pikëpamjet e kolegëve të huaj. Rezultatet e këtij dialogu do të diskutohen me hollësi në një kongres të madh historianësh, i cili do të përgatitet nga të gjitha institucionet e lartpërmendura. Fjala këtu është më pak për hulumtime vetjake sesa për interpretimin dhe diskutimin e metodave të reja. Kam kënaqësi që si Instituti i Historisë në Tiranë i përfaqësuar nga prof. Dr. Marenglen Verli ashtu edhe ASHAK, e përfaqësuar nga prof. dr. Rexhep Ismajli, po e mbështesin në mënyrë të qëndrueshme këtë proces.
Së fundi po kujtoj si një nismë të vogël, që Instituti im universitar jep bursa për studiues të rinj nga Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia: më 1 mars presim një kolege dhe një koleg nga Kosova si dhe një historian të ri nga Shqipëria. Ky është një hap modest, një ofertë për të rinj që dëshirojnë të qëndrojnë për hulumtime jashtë shtetit.

Mitologjia skënderbejane dhe të vërtetat historike.

Nga Ardian Klosi

Ndërsa deri 20 vjet më parë mund të pranohej që historiografia e prodhuar në RPSSH ecte në një rrugë tjetër nga ajo që kishin hapur studimet albanologjike e balkanologjike europiane prej mëse një shekulli e gjysmë, - se fundja i gjithë vendi ecte nëpër një rrugë të veçantë dhe të mbrapshtë - sot kjo rrugë këmbëngulëse e historiografisë zyrtare shqiptare, e cila ka arritur skaje të paimagjinueshme, të duket si relikti i fundit kockëfortë i asaj ngrehine absurdi që ishte ideologjia nacionaliste-komuniste në Shqipëri.

Absurdi dendësohet, gjithçka merr trajtat e një sendërgjimi të pashembullt kur kjo historiografi zyrtare trajton Gjergj Kastriotin Skënderbeun – hero kombëtar në të trija shtetet ku është shpërndarë trungu kryesor i shqiptarëve: Shqipëri, Kosovë e Maqedoni.

Në fund të një pune të gjatë, por që më dha edhe kënaqësi të veçantë: përkthimit në shqip të monografisë "Skënderbeu" të historianit zviceran Oliver Jens Schmitt, mora të shoh, për kureshtje, disa tekste historie të shkollave tona nëntëvjeçare e të mesme, pikërisht ata kapituj që trajtojnë Skënderbeun.

Ishte e pabesueshme: realiteti që përshkruhej në 20 faqet e njërit prej tyre "Historia 4" (2006) ngjante me realitetin që kthjellonte mes qindra dokumenteve të kohës analiza e mprehtë e Schmittit aq sa ngjan Katallani i përrallave tona me ushtarët katalanë të Alfonsit kur këta zbrisnin në bregdetin e Arbërisë, ose aq sa ngjajnë zanat e malit në Ciklin e Kreshnikëve me malësoret e zonës së Mbishkodrës.

Atëherë kuptova se në vendin tonë kjo dikotomi ose ky dyrrugëtim i sendërgjimit me shkencën, i shajnisë me të vërtetën, ka për të vazhduar edhe për shumë kohë, praktikisht aq sa të kenë jetën përfaqësuesit e historiografisë zyrtare (e kur plaket njeriu, bëhet edhe më kokëfortë, kjo dihet), përveçse po të ketë një ndërhyrje nga lart, deus ex machina, dmth zyrtarë të lartë t'ia ndalojnë historiografisë zyrtare që të jetë zyrtare dhe në të ardhmen.

Prej 1992-shit e këndej janë botuar me dhjetëra libra të mirë për historinë e Shqipërisë dhe të rajonit, sidomos nga Shoqëria e Hapur për Shqipërinë, nga "Shtëpia e Librit", nga "Dituria", nga "Çabej", nga K&B etj., është krijuar një bibliotekë e vërtetë e albanologjisë në gjuhën shqipe – megjithatë e gjitha pa dobi kur vjen puna për tekstet e shkollave, për presidiumet e akademive, për kongreset e Skënderbeut dhe ato të drejtshkrimit, alles bleibt beim Alten, gjithçka mbetet siç ka qenë dhe bigëzimi i dijeve humane në Shqipëri, sidomos i albanologjisë, i historiografisë, i skënderbejadës i ngjan përherë e më shumë një skizofrenie të frikshme të kujtesës kombëtare.

Por le të shohim më nga afër se çfarë u tregohet nxënësve, të rinjve dhe të rejave shqiptare lidhur me një nga personazhet më të rëndësishëm në historinë e vendit të tyre.

"Më 1443... Skënderbeu iu drejtua Krujës dhe e çliroi" ("Historia 4" f. 58) Skënderbeu nuk e çliroi Krujën, por e mori me një ferman të rremë nga arbëri tjetër që kishte komandën mbi kështjellë, Hasan beu. Këtu shpalli pastaj kryengritjen e tij. "Më 28 nëntor 1443 u shpall zot i principatës së pavarur të Kastriotëve me qendër Krujën".

Kastriotët nuk kanë pasur ndonjëherë ndonjë principatë të pavarur. Është gabim i madh historik t'i quash principata sundimet e familjeve të ndryshme të Arbërisë, pasi të parët e tyre atëherë do të quheshin princa. Në një kohë kur zotërit ortodoksë të Arbërisë kërkonin dëbimin e osmanëve, autoriteti i vetëm që njihnin së largu ishte Bizanti (prandaj dhe Skënderbeu zgjodhi për flamur shqiponjën dykrenore të Perandorisë së lindjes), vetëm ai i shpërndante titujt, dhe askush nuk guxonte ta shpallte veten princ etj., siç vëren me saktësi Schmitti.

Sidoqoftë këto mund të quhen lajthitje nomenklature, sepse shumë më serioz është rrëfimi mbi Kuvendin e Lezhës. "Këtu morën pjesë Skënderbeu, Gjergj Arianiti, Andrea Topia me dy djemtë, Gjergj Strez Balsa, Nikollë e Pal Dukagjini, Lekë Zaharia, Pjetër Spani me 4 djem etj." (po aty).

Përmenden edhe djemtë e fisnikëve më të vegjël, e nuk thuhet që në kuvend mori pjesë edhe Stefan Crnojeviqi, zot i Maleve të Zeza. Bëhet përpjekje për t'i dhënë ngjyrime kombëtare një lidhjeje që nuk ishte aspak etnike e aspak kombëtare, por thjesht një bashkim i përkohshëm strategjik i disa sundimtarëve që kërkonin kthimin e gjendjes së vjetër, ku kishin liri të plotë në territoret e tyre, ku nuk qenë të detyruar të paguanin haraçe, taksa, të linin peng djemtë etj.

"Vendimet e Kuvendit të Lezhës shënuan një hap të madh përpara drejt bashkimit politik të vendit" (f. 59)

Cilit vend? Qytetet e Shqipërisë ishin ose në sundim venedik ose, sikurse Berati, Vlora e Gjirokastra, nën sundim të konsoliduar osman. Skënderbeu në atë kuvend u caktua vetëm komandant i përgjithshëm i forcave të Lidhjes, pa kurrfarë atributi politik. Sidoqoftë fantazia e autorëve vazhdon në kapitujt pasardhës, ku arrin të ngrenë pa asnjë vështirësi Shtetin fantazmagorik të Skënderbeut: "Shteti i Skënderbeut kishte territorin e vet.

Në vitet '60 ky shtet përfshinte krahinat që shtriheshin nga lumenjtë Devoll e Seman në jug, deri në Malësinë e Dukagjinit në veri; nga brigjet e Adriatikut në perëndim, deri në luginën e Drinit të Zi në lindje" (shih hartën e riprodhuar këtu, krahasojeni atë me hartën që boton në librin e tij Schmitt, ku shënohen territoret stinore të Skënderbeut).

Kurrë asnjë fisnik nga dyert e mëdha të Arbërisë nuk pranoi t'i nënshtrohej Skënderbeut. Përkundrazi: Dukagjinët, Balshajt, Muzakajt, Araniti, Topiat i shihnin Kastriotët si më të ulët në rangun fisnik, pasi ishin zgjeruar vetëm kohët e vona. Vetëm martesat e zgjuara të Ivanit, babait të Gjergjit, si dhe martesa e këtij me vajzën e Gjergj Arianitit, Andronikën, bënë që Kastriotët të pranoheshin dalëngadalë si të sërës.

Kurse autoritetin e të parit Skënderbeu e pati vetëm për një kohë të shkurtër, sa mund të quhet se ekzistoi Lidhja e Lezhës, prej 1444 deri e shumta në dështimin e fushatës së përbashkët me Johan Huniadin në tetor 1448. Me Dukagjinët, Muzakët, Aranitin ka pasur vetëm fërkime ose dhe konflikte të hapura.

Edhe gjatë kësaj periudhe Lidhja humbi energji dhe luftëtarë të shumtë në beteja me Venedikun, të cilat i bënte mënjanë pse Skënderbeu kërkonte të zgjerohej drejt fushave të pasura të perëndimit, më anë tjetër se fisnikët shqiptarë ishin kthyer në zgjatime të konfliktit midis Mbretërisë së Napolit dhe Venedikut, sikurse vëren përsëri saktë Schmitti.

Por autorët e librave tanë të historisë ecin të papenguar nga njohja historike për të ngritur më tej shtetin e tyre të sendërgjuar skënderbejan. "Shteti i Skënderbeut ishte i organizuar në formën e monarkisë feudale. Skënderbeu ishte monarku". Në qoftë se ka qenë vërtet monarku, kush ia vuri kurorën? Se atëherë kurorë mund të të vinte vetëm perandori i Bizantit. Ose papa. Po vasalët e tij kush ishin? Po oborri, oborrtarët? Po kryeqyteti? Kruja nënkuptohet, mirëpo autorët nuk e thonë gjëkundi që Skënderbeu Krujën ua dorëzoi napolitanëve më 1451, pasi bëri betimin e vasalit ndaj mbretit Alfons.

Edhe që ishte vasal i këtij mbreti nuk përmendet me asnjë fjalë. Beteja e Beratit, apo më mirë katastrofa e Beratit, ku luftëtarët e Skënderbeut, Gjergj Aranitit dhe Muzakë Topiajt bashkë me trupat napolitane të Alfonsit lanë me mijëra të vrarë, përshkruhet kështu: "Skënderbeu iu drejtua Beratit... Por Moisi Golemi në frontin lindor lejoi një ushtri prej 40.000 vetash të kalonte nëpër fushën e Korçës..." etj.

Aksioni i Beratit ishte angazhim i mirëfilltë vasalësh (Alfonsi kërkonte të thyente pushtetin osman në Jug të Shqipërisë), i planifikuar dhe i kryer keq. Të gjitha këto mund t'i mësosh me hollësitë më të mëdha në një monografi si "Skënderbeu" i Oliver Schmittit dhe mund t'i çmësosh në një nga tekstet tona të historisë.

Por le të vazhdojmë me shtetin virtual: "Ai kishte aparatin e vet administrativ, veçanërisht atë të financave dhe të marrëdhënieve ndërkombëtare. Si komandant i ushtrisë, ai drejtonte vetë operacionet ushtarake, emëronte ose shkarkonte kuadrot e luftës. Skënderbeu ka ushtruar edhe funksione gjyqësore. Pranë tij vepronin disa organe: Kuvendi i Princave Shqiptarë, Këshilli i Lartë dhe Këshilli i Luftës".

Mund të themi pa asnjë ngurrim se çdo fjalë e çdo fjali në 4 kapitujt që i kushtohen Skënderbeut dhe luftërave të tij (po sigurisht edhe në kapitujt pararendës e vijues) është e pasaktë, shpikje, shtrembëruese e të vërtetave historike.

Si ka mundësi të mblidhen kaq shumë shajni në kaq pak vend? Shpjegimi i vetëm është që Akademia shqiptare me institutet e saj të historisë etj. ka vepruar prej dhjetëvjeçarësh praktikisht e pakontrolluar, si nga autoritete të tjera shkencore, ashtu dhe nga ndonjë autoritet i arsyeshëm shtetëror.

Dhe këtë liri, që në fakt është anarkia që sundon prej kohësh në shkencat tona, të ashtuquajturit historianë e kanë keqpërdorur, duke e përdorur Skënderbeun si syprinë për gjithfarëlloj konstruksionesh, dëshirash të lindura që nga Rilindja kombëtare e këndej, historish me mbret e me shtet.

Duket ata kanë vepruar edhe më fort edhe më me zemërim kështu, sa më shumë vepra shkencore që janë botuar në këtë fushë, sa më shumë përkthime që janë bërë prej historianëve të vërtetë të çështjeve shqiptare e ballkanase: nga Fallmerayeri te Hahni, nga Bue-ja te Ippeni, nga Shufflay te Babingeri e Schmitti.

Është e pamundur të rrëzosh me një shkrim konstruktet e sendërgjuara të historiografisë shqiptare. Ato nuk janë thjesht 40 e 50-vjeçare. Ato janë së paku 100-vjeçare: Mitologjia për Skënderbeun zuri fill me Rilindjen tonë kombëtare. Të etur siç ishin patriotët dhe intelektualët shqiptarë për një shtet që do t'i bënte ballë rrezikut të aneksimit prej fqinjëve sllavë jugorë e grekë, ata u kapën fort pas një figure që, i humbur siç ishte në katër shekuj harresë, pranonte tani të quhej edhe hero etnik-kombëtar edhe kryetar i një shteti thjesht shqiptar.

Ai i gjori, që edhe eshtrat i humbën, pranonte gjithçka. Oliver Schmitt vëren (pasi ka shtjelluar se në shek. 19 Skënderbeu ishte frymëzues edhe për lëvizjet kombëtare të fqinjëve tanë joshqiptarë): "me kthimin e kultit të heroit në Ballkanin perëndimor shqipfolës në fund të shekullit 19, ai u kthye në atë dukuri ekskluzive shqiptare, që aktualisht është mbizotëruese dhe shumë e larguar nga figura historike".

Për një mbret ishte i dëshiruar edhe Imzot Noli në biografinë e tij "Historia e Gjerq Kastriotit Skënderbeut, mbretit të shqiptarëve" (Boston 1921), aq sa iu errën sytë para sajesës "Anonimi i Tivarit" të priftit falsifikator Biemmi dhe e ndërtoi Skënderbeun e tij praktikisht mbi këto fantazi. Por siç e vëren, me shumë detaje, Schmitti, kulti i Skënderbeut do të merrte përmasat e veta më irreale nën pushtetin komunist, si projeksion në Mesjetë i vetizolimit të Shqipërisë dhe simbolit të kështjellës anë Adriatikut që u bën ballë gjithë sulmeve të botës armiqësore.

Urojmë që botimi i kësaj monografie, me vështrimin e saj depërtues dhe shumëplanësh, me dokumentacionin jashtëzakonisht të pasur që sjell (bashkë me një numër dokumentesh të panjohura), me analizën kritike të biografëve të parë dhe atyre modernë të Skënderbeut, me zbërthimin e skënderbejadës nacionaliste-komuniste, të sjellë dalëngadalë në vendin tonë një Skënderbe që hyn e rri brenda figurës reale si shenjë e hapjes sonë të vërtetë drejt vetvetes dhe fqinjëve, si vajtje në vend e kujtesës historike.

Sabri Godo: I ati i Skënderbeut u quajt Hamza në fund të jetës

Quhej Ivan apo Gjon i ati i Skënderbeut? Sabri Godo jep dhe një alternativë tjetër të emrit të tij. Ai thotë se në fund të jetës, Gjon Kastrioti u konvertua në mysliman dhe u quajt Hamza.
A është e vërtetë se Skënderbeu u kthye në atdhe për t'u hakmarrë ndaj vrasjes së babait të tij, dhe jo për arsye patriotike, se ai ishte një hero që shkaktoi tragjedi për vendin e tij? A po e thyejnë mitin e heroit tonë kombëtar debatet dhe tezat e reja rreth historisë së tij? Pas tezave të ngritura në librin e fundit mbi Gjergj Kastriotin, me autor studiuesin austriak Oliver Schmitte, bëjmë një bisedë me Sabri Godon, autorin e romanit të famshëm historik "Skënderbeu". Godo ka argumentet e tij mbi të gjithë tezat që po hidhen rreth heroit tonë kombëtar.

Z. Godo, në monografinë e re mbi Skënderbeun, të studiuesit austriak Oliver Schmitt, emri i babait të Skënderbeut shkruhet Ivan. Përkthyesi i këtij libri në shqip, Ardian Klosi në një intervistë për "Gazetën", ka argumentuar se emri Ivan ishte emri i vërtetë i tij, ndërsa emri Gjon është një emër i shpikur. Sipas jush, çfarë ka të vërtetë në këtë fakt?

Them se ky nuk është kurrfarë zbulimi. Albanologë të tjerë të hershëm e kanë vënë në dukje këtë fakt, se Gjoni ka ndryshuar emrin. Sipas meje, kronika e ngjarjeve të çon atje. Fillimisht ai ka qenë katolik me emrin Gjon Kastrioti. Por erdhi një kohë kur pa se nuk mund të nxirrte përfitime nga Venediku dhe Vatikani për zgjerimin e pushteti të tij dhe atëherë u kthye në ortodoks.
Më në fund, para vdekjes e spërkati kokën e tij të zbardhur për të tretën herë dhe u bë mysliman, sepse u thye në luftë nga turku, iu morën peng të katër djemtë dhe ai u ngujua në kalanë e Gurbardhës. Atëherë duket se ka vënë emrin Hamza. Por kjo nuk mund të na bëjë të mendojmë se Gjon Kastrioti ishte një turk për nga origjina. Tani na duhet të kujtojmë atë që ka thënë Çabej i madh: se shqiptari e përdorte fenë si gunën për t'u mbrojtur nga erërat dhe ndodhte shpesh që sundimtarët e asaj kohe të kalonin nga një besim te tjetri. Ky ishte Gjon Kastrioti. Dhe të dalësh e të proklamosh sot me zë të lartë se ai e ka pasur emrin Ivan, pra kishte prejardhje serbe, afirmon vetëm një pjesë të së vërtetës. Them dhe njëherë se kjo nuk përbën ndonjë lajm të ri. Kjo është thjeshtë një vogëlsi nga jeta e Gjon Kastriotit, që nuk e ndryshon historinë e tij, si një ndër krerët shqiptar që u ngrit kundër invazionit turk dhe qëndroi kundër këtij invazioni deri në fund. Ky ishte prakticizmi i kohës.

Një tezë ngacmuese e Oliver Schmitt është edhe kthimi në atdhe i Skënderbeut. Sipas tij, ai u kthye për hakmarrje. Schmitt citon një dokument ku i dërguari i Skënderbeut në Romë thotë se Sulltan Murati i II, i ka vrarë të atin dhe kjo është arsyeja që ai ngriti armët kundër osmanëve… A e përligj ky fakt kthimin e tij në atdhe?

Ky për mua është një interpretim naiv. Nuk e kam lexuar librin e zotit Schmitt dhe respektoj çdo diskutim dhe mendim të kundërt, me kusht që të jenë fakte që të ngrenë peshë. Është e ditur se kur një individ përfshihet në një kryengritje, doemos do të ketë dhe një shtysë vetjake. Në këtë rast shtrohet pyetja nëse interesat e këtij individi përputhen me interesat e një shtrese të gjere ose të mbarë një populli. Atëherë nuk mund të vësh si motiv kryesor inatet ose interesat personale. Dhe kjo të shikohet si një materie që ul rolin e individit në shoqëri. Nuk e kuptoj fare një interpretim të tillë. Dhe kjo kurrsesi nuk mund të përbëjë një arsye për të mbajtur një qëndrim kritik ndaj një individi. Mua më duket se këto janë më tepër kritika anësore të stisura që nuk kanë ndonjë qëndrueshmëri. Ose për ta thënë më qartë, nuk duhet të merren fare në konsideratë.

Këto teza dhe fakte janë komentuar nga masa e gjerë e historianëve në Shqipëri si denigruese për figurën e Skënderbeut. A ndikojnë këto në thyerjen e mitit të heroit?

Skënderbeu është kthyer në një legjendë dhe me kohë legjendat bëhen mite. Por ka një të vërtetë të madhe rreth figurës së tij, që ai shkriu jetën në luftën kundër invazionit turk dhe bëri çmos që këtë ta kthente në një luftë të gjithë popujve të Ballkanit dhe më gjerë. Dhe po të mos ishte kjo rezistencë e madhe e tij, shqiptarët do të qenë kthyer në një popull të robëruar. Do të kishte pasoja deri edhe në ditët e sotme. Sepse ishte epopeja e madhe e Skënderbeut që mbajti gjallë frymën e të qenit shqiptar dhe që ishte burim i madh frymëzimi si për pashallarët shqiptarë që ngritën krye kundër sulltanit, si Karamahmuti, Ali Pasha, etj, por veçanërisht për rilindasit tanë. Them se ishte një frymëzim edhe për luftën nacional- çlirimtare. Një popull mund të thyhet në luftë, por jo të dorëzohet. Dhe pikërisht kësaj ideje i shërbeu Skënderbeu. Me të drejtë mund të shtrojmë pyetjen, se ç'do të kishte ndodhur me ne dhe si do të ishte zhvilluar historia e Shqipërisë nëse princat shqiptarë të mesjetës do të ishin nënshtruar perandorisë osmane dhe do te ishin njësuar me të?!

Në parathënien e kësaj monografie, shkruhet se Skënderbeu është një hero, por jo një hero që bëri luftë dhe fitoi disa beteja, por si një hero që shkaktoi tragjedi për vendin e tij...

Ajo që thotë zoti Schmitt është plotësisht e saktë. Asnjë vend tjetër në atë kohë nuk pësoi një shkatërrim aq total sa Shqipëria. Asnjë vend tjetër nuk pagoi një çmim aq të shtrenjtë për kryengritje ndaj sundimit turk. Por ç'do të thotë kjo? A mos duhej pranuar më mirë skllavëria, apo duhej luftuar për trojet dhe për lirinë. Nëse në atë kohë Shqipëria vuajti një kalvar të tmerrshëm, shqiptarët me atë që bënë nën udhëheqjen e Skënderbeut fituan të drejtën historike të quhen një popull që është i gatshëm të bëjë sakrificat më ekstreme në mbrojtje të të drejtave të tyre. Ky është trashëgimi më i madh moral që na mbeti nga epoka e Skënderbeut. Ne treguam se ç'është në gjendje të bëjë një popull i vogël duke u ngritur kundër fuqisë më të madhe të kohës dhe kjo na jep të drejtën të themi se ne kemi qenë këtu që nga kohët më të lashta dhe se kemi qëndruar me krenari kundër të gjithë evazioneve.

Kjo monografi e Oliver Schmitt servir dhe një varg dokumentesh, që sipas vlerësimit të përkthyesit të kësaj vepre, Ardian Klosi: "monografia është shumë bindëse, sepse është e mbështetur në dokumente, dhe dokumentet që ka gjetur Oliver Schmitt janë të rralla..." A janë mjaftueshëm këto dokumente për të ndryshuar historinë?

Ai që bën eksplorimin në histori gjithnjë do të ndeshet me një dokument që kundërshtohet nga një dokument tjetër. Unë nuk do të bëja kurrsesi gabimin që të humbisja mendjen nga përshkrimi i bisedës së dy ambasadorëve dhe ta merrja një gjë të tillë si një dokument që hedh themelet e historisë së një individi. Tani më bie në mend se kur sulltan Mehmeti sulmoi për herë të dytë Shqipërinë, i dërguari i Venedikut në Durrës, që ndiqte ngjarjet në afërsi imediate (dihet distanca ndërmjet Durrësit dhe Krujës), ky i dërguar pra, i raportonte senatit se turku i madh kishte arritur në Shqipëri me 300 mijë ushtarë, që do të thotë gjithë fuqia e perandorisë osmane. Një shifër e tillë duket padyshim e ekzagjeruar, sepse në kohën e atëhershme ishte e pamundur të përfytyrohej një përqendrim prej 300 mijë trupash në një vend të vogël si Shqipëria dhe para Krujës, me të vetmin synim për të marrë qytetin. Mund të përmenden dokumente të tjerë të tillë me shumicë, që na vijnë drejtpërdrejt nga koha e atëhershme, por që kurrsesi nuk mund të merren si e vërteta e fundit, për shkak të subjektivitetit dhe rrethanave të tjera. Prandaj them edhe njëherë, së duke zbuluar diku një dokument s'mund të ngrihesh në këmbë e të thërrasësh "Eureka", sepse e vërteta gjithnjë ka disa nënshtresa dhe siç thashë në fillim, njëri dokument djeg tjetrin, dhe për të gjetur disi gjurmët e së vërtetës, duhet t'i shtrosh që të gjithë në tryezë. Unë shoh një prirje te disa autorë që kapen pas disa "zbulimeve", për të dalë në treg me një lloj origjinaliteti të tyre, por në raste të tilla duhet pasur shumë kujdes për të mos e ekzagjeruar dhe sidomos për të mos denigruar pa baza. Me aq sa kam mundur, kam lexuar gjithçka që është shkruar për Skënderbeun, nga një numër i madh albanologësh. Por sipas meje, sintezën më të vërtetë rreth Skënderbeut e ka bërë Tivarasi dhe pas tij, Fan Noli e ndonjë tjetër. Megjithatë, nuk është e ndaluar që të bëjnë kërkime të mëtejshme, përkundrazi duhet konsideruar si një kontribut çdo gjë e re që del në shesh nga hulumtimi në arkiva. Veçse në këtë rast merr shumë rëndësi interpretimi dhe të qenit objektiv.

A mendoni se është bërë portretizimi i saktë i Skënderbeut?

Unë për vete mendoj se kam arritur të shoh me qartësi të mirë figurën e Skënderbeut, ambientin në të cilin jetoi, dhe të kuptoj shpirtin e kohës. Megjithatë, e thashë edhe më lart se kurrë ndonjëherë nuk duhet të thuash se ke arritur në shtresën e fundit të së vërtetës. Fakti që Skënderbeu diskutohet ende dhe për të ka kontribute të reja, tregon qartë se në epokën e tij ai ishte një figurë e madhe e kontinentit, duke shtrirë ndikimin e vet edhe në shekujt që erdhën më pas. Duhet mirëpritur çdo kontribut i ri që na sjell vërtet diçka të re dhe jo të stisur.

Skënderbeu dhe diktatura komuniste. Si kanë bashkëjetuar?

Në kohën e diktaturës Skënderbeu u përdor për një lloj nacional-socializmi të Enver Hoxhës. Për të u shkruan vepra dhe figura e tij u lëvrua në gjini të ndryshme të arteve. Megjithatë, gjithnjë bëhej kujdes që Enver Hoxha të mbetej i pari dhe Skënderbeu të vinte pas tij. I është lënë rrugë e lirë trajtimit të figurës së tij në shërbim të ideologjisë së kohës për inspirim patriotik, sidomos në periudhat kur Shqipëria mbetej e izoluar. Por në çdo rast duhej të bëhej kujdes për të nënkuptuar se si figura më e madhe në tërë historinë tonë duhej të shihej Hoxha.

Fan Noli i është rikthyer dy herë veprës së tij kushtuar Skënderbeut dhe ka bërë disa korrigjime në të. Një prej tyre lidhet me datën e lindjes. Në historiografinë tonë njihet si datëlindje e Skënderbeut viti 1405. Por Noli shkruan se e ka korrigjuar këtë datë të botimit të parë. Ai ka poseduar më vonë fakte që dëshmojnë se data e saktë është 1400. E megjithatë, ne ende njohim 1405 si datë të lindjes së tij... Pse?

Albanologu i madh, Shuflaj thotë se është e kotë të kërkosh dokumente në Shqipëri, përveç atyre që janë shkruar nëpër shkëmbinj, sepse çdo që ishte e shkruar u dogj nga turku. Nisur nga kjo duhet të pohojmë se ne nuk kemi një dokument kishtar apo të një lloji tjetër që të na japë datëlindjen e saktë të Skënderbeut. Ashtu si nuk kemi një datë të saktë për kthimin e tij në Krujë. Unë besoj se Fan Noli pati mendimin e bukur të vinte 28 nëntorin si datë të kthimit të tij në Krujë, duke dashur ta lidhë këtë me 28 Nëntorin e 1912 dhe që koincidon pastaj me 28 Nëntorin e 1944 të Çlirimit të Shqipërisë nga fashizmi. Kështu krijohet një kombinim i shkëlqyer i këtyre tri ngjarjeve të mëdha në historinë e kombit tonë. Pra, 28 Nëntori. Për mua data ekzakte ose dita ekzakte e lindjes së Skënderbeut ashtu si edhe saktësia precize e ndonjë date tjetër, nuk kanë më një rëndësi të veçantë. Rëndësi kanë ngjarjet.

Noli kritikon edhe shumë teza dhe të dhëna nga ai që quhet biografi i Skënderbeut, Marlin Barleti. A duhet të vazhdojnë historianët ta kenë bazë historinë e Skënderbeut të Barletit?

Barleti na ka lënë një vepër monumentale. Por ai nuk i ka shpëtuar frymës romantike të kohës, duke e lënë të lirë fantazinë e tij. Brenda asaj rryme, ai diku edhe trillon. Për shembull, mund të quhet si krejt e shpikur letërkëmbimi i Skënderbeut me Sulltanin, që nuk vërtetohet me asnjë burim tjetër dhe që diku ndofta thuhet me të drejtë se është huazuar nga Tuqididi, megjithatë si një kronikan i kohës, ai jep shumë të dhëna të tjera që konfirmohen edhe nga burime te mëpasshme, dhe si i tillë Barleti mbetet gjithnjë i çmuar, aq më tepër sepse ishte ndër të parët që shkroi për Skënderbeun.

Dhe në fund i kthehemi edhe njëherë veprës së Schmitt. Ardian Klosi i fton historianët ta lexojnë fillimisht veprën e mandej të debatojnë. Më thatë se as ju nuk e keni lexuar…?

Unë e kam kërkuar këtë libër dhe ende nuk e kam gjetur. Sigurisht s'mund të marr përgjegjësinë për ta gjykuar pa e njohur. Por ju përgjigja pyetjeve tuaja, duke u nisur nga disa fraza dhe citate që duket se vijnë drejt nga libri. Kështu që ruaj të drejtën të korrigjoj veten në një kohë të dytë.

Asgje shkencore prof.Shmitt

Flori Bruqi


Cfare ka "zbuluar " prof.Shmitit( me na thane asgje te re)?


....

Turqit fare mire mund ta kene mare emrin nga forma Jovan apo Ivan e ta kene transformuar ne Juvan.

Pavarësisht nga kjo Juvan nuk vie nga Gjon.

Gjoni në bisedat zyrtare me siguri ka përdorë njërën nga gjuhët e atëhershme lingua franka

1. Latinishte
2. Greqishte
3. Sllavishte

Rrjedhimisht edhe emrin e ka përtkhyer, një zakon i pathyeshëm i asaj kohe. Po fole greqisht e ke thanë emnin tand Joanis, i ktheve shpinën grekut e fole me sllav, të pyeti si e ke emrin i ke thanë Ivan, i ktheve shpinën sllavit, të pyeti latini si e ke emrin i ke thanë Johan. Dhe kjo nuk tregon ndonjë dobësi të këtij apo tij personi, por ishte zakon i pathyeshëm, ligj i respektuar i përkthimit të gjuhëve.

Merr shiko pak fjalorin e Frang Bardhit, si e ka përkthyer emrin e mbiemrin e tij për gazep, gjynah të vjen kur e lexon, por në atë kohë kjo ishte diçka normale: Frankiskum Blankum. Pak më poshtë shkruan emrin shqip: Frangu i Bardhë.

Mirepo nuk ngjet dicka e tille. E ketu nuk ka asnje qe te na thote se si do te ishte ne osmanisht transkiptimi i formes Gjon te emrit te tij.
Pikërisht kjo tregon që emri i tij ishte Gjon.

Sepse Shqipëria ka qenë e mbushur me Gjona, dhe askund nuk gjen emrin turk të prejardhur nga Gjoni, sepse turku nuk merrte info nga shqiptari por nga greku...

Sic e thashe historiografia jone per arsye te ndryshme quan edhe Muzaken Gjon, gje qe ka pake gjasa te kete qene realisht emri i nje jugori ortodoks.

Skendebreu nuk ishte jugor. Ishte nga Malësia e Hasit i zbritur më pas në Mirditë, Dibër, Mat, Krujë, dhe më në fund në Itali (djali i tij).



Atëherë duhet të na shpjegosh se pse turqit emrin arnavud e morën nga grekët, dhe jo nga shqiptarët?


Po marre paragrafin ku pas nje analize shume (ç)domethenese jepet konkluzioni i ketij prof. per ta paraqitur Skenderbeun si serb:

"..Sesa të vështirë e kishin klasifikimin etnik të Kastriotëve edhe vetë bashkëkohësit, këtë e dëshmon edhe një element tjetër, fisniku Arbër Muzaki te Gjergj Kastrioti shihte si një njeri me natyre serbe, kurse murgjit serbë në manastirin Hilandar në malin Atos, e quanin atë kullë që kishte blatuar i ati i Skënderbeut, Ivani, "kulla e Arbrit"

Pra brenda nje fjalie, ky intelktual, jep 2 deshmi, qe duken sikur kundershtojne njera tjetren, por ne fakt shohin ne te njejtin drejtim:

1. Kronika e Arber Muzakit e therret Skenderbeun: njeri me natyre serbe
2. Murgjit serbe e quanin kullen e Gjonit(babait te Gjergjit): kulla e Arbrit

Deshmia e pare
Ne nje veshtrim te pakujdesshem, duket sikur provon qe Gjergji ishte serb, por po te thellohesh ne te, do kuptosh se ajo verteton te kunderten.
Pyetja shtrohet: Nese Skenderbeu do te ishte serb per ç'arsye do te cilesohej prej A.Muzakes me natyre serbe?. A nuk kane serbet natyre te tille?
Pse do te epitetohej nje serb per natyre serbe? Pergjigja eshte e thjeshte: Gjergji nuk ishte serb , natyra e tij ishte ne konsideraten subjektive te A. Muzakes nje natyre e tille.

Deshmia e dyte.
Kjo deshmi ndryshe nga e para eshte nje deshmi e drejteperdrejte. Kulla e Gjonit(dhe per pasoje dhe e bijve te tij) therritej prej vete serbeve : KULLE ARBRE. Por kullen nuk e bejne vetem guret, ate e bejne para se gjithash njerezit e saj, ata i japin emrin kulles, dhe keta njerez i dhane asaj emrin e Arberit.

Akademiku Shmit, erdhi ne Shqiperi, per te Shmit(izuar) figuren e Gjergjit, per ti hequr popullit legjenden, frymezimin, por ai Smujti. Me ate shqipen e cale, na provoi se shume po investohet, per te shkaterruar cdo gje te mire ne te cilen shqiptaret akoma besojne si heronjte, historine. Ne sherbim te tij u vu dhe nje tjeter pseudointelktual, i shituri Ardian Klosi. Ai perktheu librin ne nje kohe rekord , dhe me paturpesine me te madhe i sugjeroi Ministrise se Arsimit te rishkruante tekstet shkollore te historise.

Pse i jane versulur Skenderbeut?
Sepse figura e tij eshte si pike referimi, si qender identiteti, burim frymezimi. Ai eshte jete per racen tone. Ai eshte pika e lidhjes se historise sone, aq shume te neperkembur. Me shkaterimin e tij, shkermoqet identiteti yne i periudhes mesjetare atehere kur mungonin kombet dhe gjithe evropianet ishin nje race, nje familje e krishtere, qe flisnin shume gjuhe por qe nuk i benin ata te ndryshem etnikisht. Me shkaterimin e tij shkaterohet Pirroja dhe Aleksandri qe ai i njihte per pasardhesit e tij. Me shkaterimin e tij pervetsohen dhe simbolet Zeusiane, prej disa te tjereve dhe pikerisht te atyre qe i kishin braktisur ato me kohe.



Te them te drejten une aspak nuk pajtohem me etimologjine qarkulluese te emrit Jovan.

Jovan, eshte forme popullore iliro-shqipe e emrit te rrenjes latine [Jov:] dhe se nuk ka as lidhje te larget me emrat si Gjon e Gjin e Gjergj, e sidomos me format tjera te gjuheve nelidhje me emrin John.

Emri Jovan eshte padyshim rezultat i modifikimit semantik te rrenjes se emrit Jovus, ne gjuhen shqipe duke aplikuar prapashtesen e saj ~an e cila vecon/blaton atributin cilesor te rrenjes se fjales qe ne varsi nga natyra semantike e vet rrenjes ne raste mund te shenjoje edhe perkatesi ose origjine..., etj.

Por t'i kthehemi emrit diskutabil Jovan sa me shkurt. -Rrenja dhe njeherit emri i pervecem:

Jov = Zot;
Jov + an = Zoteri

Ky emer i standardizuar ne gjuhen e popullit ne qarkullim dhe latinishten vulgare u be emer i deshiruar dhe mjaft i popullarizuar ne mesjeten e hereshme. Kjo forme, (Jovan) ne latinishte mori edhe nje prapashtese te re dhuke dhuruar emrin Jovanus; Qe ne italishten e hereshme shume shpejte kaloi prej Jovani, (duke qene se ata gjithnje i theksojne emrat ne menyre te shquar) ne formen e shkruar me standardin e ri: Giovanni.

Prandaj eshte e kote te kerkojme ("zbulojme" sic kane zbuluar) lidhje mes emrave: GJON; JOHN nga njera ane, dhe JOVAN; GIOVANNI, nga ana tjeter.
Ka dallim te madh midis asaj se si duhet te ishte, dhe si eshte - pra faktit. Ideja e germimeve etimologjike nuk eshte te zbulohen rregullat si duhet te kishte bere per hir te te berit shkence, por te gjendet origjina e fjales duke shpresuar qe rregullat e zbuluar te evoimit jane respektuar ne me te shumten e rasteve.

f.170
“Maqedonet e Lashte” Gandeto
John, pershembull, nje emer i rendomte ne Amerike, behet Johan ose Johannes ne Europen qendrore e veriore, Jovan ne France, Juan ne Spanje, Giovani ne Itali, Yoannis ne Greqi, ose Jonche ne Europen Lindore”

GIANI, GIANINI, GIANINO: Nga GIANNI, shkurtim i Giovanni, qe do te thote Miresi e Zotit ne Hebraisht.

Kete e gjeta ne internet dhe te jep nje ide te plote se sa variante kemi nga ky emer.

Histori:
Ne periudhen Anglo-Saksone te historise Engleze, John ishte nje emer i ralle, fetar. Perdorej ralle jashte kishes Ortodokse Lindore. U be popullor pas kryqezates se pare.

Shqiptimi: Jon.

Shkurimet:
Breton: Yannic, Yannig, Yannick
Czech: Hanus, Janek, Jano, Janko, Janík, Janecek, Janicek, Nusek.
Danish: Heming.
Dutch: Joop.
English: Jack, Jenk, Jenkin, Jockin, Johnnie, Johnny.
French: Jeannot.
German: Hansi.
German (Low): Hanke, Henning.
Italian: Nino.
Polish: Janek, Janik, Janko, Janusz.
Scottish: Jock, Seonaidh, Seocon.
Spanish: Juanito, Chan.
Swedish: Jösse.
Welsh: Siencyn, Sionym.

Alternativet: Johne, Johen.
Arabic: Yahya, Hanna.
Basque: Yon.
Belgian: Jehan.
Breton: Yann.
Catalan: Joan.
Cornish: Jowan.
Croatian: Ivan.
Czech: Jan.
Danish: Hans, Jens, Zane, Jantzen, Johan, Joen.
Dutch: Hans, Jan, Jen.
Estonian: Johan.
Finnish: Hannu, Jani, Johan, Jouni, Juhana, Jukka, Jussi.
Flemish: Jan.
French: Jean, Yan.
Gaelic (General): Eoin.
Galician: Xoán.
German: Han, Hans, Hannes, Jan, Johan, Johann, Johannes.
German (Low): Johan.
Greek: Ioannes, Ioanni, Ioánnis, Joannes, Yannis.
Hawaiian: Iana, Ioane, Iwana, Kana, Keona, Keoni, Huanu.
Hungarian: János.
Icelandic: Jón.
Irish Gaelic: Seán, Sean, Eoin, Keon.
Irish (Anglicized): Shan, Shane, Shaun, Shaughan, Shawn, Shayne.
Italian: Gian, Gianni, Giannino, Giovani, Giovanni, Jovanni, Jovanny, Jovany.
Lapland: Jofan.
Latin: Johannes.
Lithuanian: Jõnas.
Manx: Eoin.
Norwegian: Johan, Johannes.
Polish: Han, Hans, Hanz, Iwan, Jan.
Portuguese: João.
Romanian: Ion.
Russian: Ivan, Evamder.
Scandinavian: Hans.
Scottish Gaelic: Ian, Ean, Seathan, Ion, Eòin.
Scottish (Old): Iain, Iaian.
Serbian: Jovan, Jawan.
Spanish: Juan.
Swedish: Jon, Johan, Jöns, Jens.
Turkish: Iahaja.
Ukrainian: Iwan, Ivan.
Welsh: Eoghan, Evan, Evann, Evon, Evyn, Euan, Euen, Ianto, Iefan, Ievan, Ieuan, Ifan, Ioan, Iwan, Owain, Owen, Owein, Owin, Owyn, Siôn, Sioni, Sionyn, Yevan.

“Skënderbeu”, flet Schmitt: Kurrë nuk kam thënë se ai ishte serb

Schmitt: “Libri im nuk ka patur për qëllim të çmitizojë Skënderbeun dhe se në asnjë rresht të tij nuk shkruhet se babai i Skënderbeut Ivan Kastrioti ishte serb. Schmitt shprehet se nuk i kishte pritur reagime të tilla pasi në libër nuk thuhet se gjakmarrja paska qenë motivi i kryengritjes. Qëllimi i librit sipas Schmitt është rindërtimi historik mbi bazën e gjithë burimeve të shfrytëzueshme e me peshë. Në pjesën përmbyllëse vijon Schmitt analizohet dhe shpjegohet receptimi i Skëndërbeut në Europë e Ballkan dhe se si lindi imazhi i sotëm i Skëndërbeut. Debati mbi demitologjizimin i shkon tangent qëllimit të librit –ashtu siç kanë të bëjnë me librin edhe elementët e tjera të debatit. Veç kësaj mendoj se për të arritur mirëqënien ka rrugë më të mira nga hartimi i librave shkencore -përfundon Schmitt në këtë intervistë të tij.

Ne fakt nuk e thote por e le ne ajer si elektron te lire.Gjon (Ivan) Kastriotin Schmitti nuk e ben as arber e as serb.Me pak fjale e nxjerr dhe e le ne nje "ankand" historik.

Ndersa per punen e hakmarrjes ose ja ka keputur kot Schmitti ,ose artikulli ose ka nderruar mendje fare dhe eshte penduar tani.Ne liber eshte e shkruar si e zeza mbi te bardhe qe arsyeja kryesore e luftes se Gjergj Kastriotit ishte hakmarrja personale ndaj Sulltanit.

Atë çka nuk mund ta siguronin përmes tregtisë, njerëzit e Skënderbeut shpesh e merrnin me dhunë".



Ai është sundues, kërkon të arrijë qëllimet e tij me çdo kusht, edhe me dhunë, por është edhe shumë karizmatik. Të thjeshtët e duan, fisnikëria e ka halë në sy. Një këmbyes fesh, nuk është edhe aq i besueshëm. Nga i krishterë u bë mysliman e më tej sërish i krishterë. I pabesueshëm dyfish. Diplomat dhe njohës shumë i mirë i disa gjuhëve të huaja. Të gjitha këto dëshmohen në librin më të fundit të historianit Oliver Jens Schmitt, "Skënderbeu". I ulur përballë historianëve shqiptarë të Mesjetës, por edhe monumentit madhështor të Skënderbeut në pavijonin e Mesjetës, në Muzeun Historik Kombëtar, 36-vjeçari Schmitt, përmes përkthimit mjeshtëror të Ardian Klosit, sjell një këndvështrim për këtë figurë, të pranuar nga historiografia evropiane, si një nga figurat më të rëndësishme të kohës, bashkë me Huniadin dhe Drakulën. Historiani thotë se nuk është qëllimi i tij të çmitizojë Skënderbeun, por të plotësojë figurën e tij me të tjera dokumente të pashfrytëzuara më parë. Përmes një materiali dokumentar, të bollshëm, të qëmtuar në arkivat e Dubrovnikut, Milanos, Mantovës, Romës, Parisit, Barcelonës, etj., Schmitt na e paraqet Skënderbeun, jo si njeriun që bashkoi rreth vetes princërit shqiptarë e luftoi kundër turqve, por si udhëheqësin, që e kishte të vështirë të bënte pakte paqësore me fisnikët e tjerë të Arbrit. Dokumentet e paraqitura në libër dëshmojnë për mërira dhe armiqësira me familjet më të mëdha, duke nisur që me Aranitët, nga ku mori gruan e tij Donikën, Muzakajt, Topiajt, Balshajt. Shumë i internoi, u mori tokat. Besueshmëria tek Skënderbeu ishte shumë e brishtë. Shumë e tradhtuan, u bashkuan me turqit, ndërsa kishte shumë të pakënaqur. Por ajo që "trondit" më shumë është teza e hedhur mbi kryengritjen e Skënderbeut, arratinë e tij nga Danubi dhe kundërvënia ndaj turqve. Në bazë të një dokumenti, Schmitt argumenton se nuk bëhet fjalë për "çlirimin e mëmëdheut", por për hakmarrje personale. Kur figura e Skënderbeut vazhdon të glorifikohet, materialet që ofron Schmitti, nuk mund të mos ngjallin debate. Ende pa u lexuar libri, historianët shqiptarë e dhanë mendimin e tyre pro dhe kundër.


CARE FLET KY O NJERES ME SA DI UNE KURE MOREN GJERGJIN NGA SHQIPERIA ISHTE FEMIJ E JA NDRYSHUAN FEN TURQIT JO AI VETE SI ESHTE NE GJENDJE NJE FEMIJ TE NDRYSHOJ FEN E VETE;SA PER KATOLIKT DHE ORTODOKST I PERKASIN NJE FAMILJE DHE NE SE U BE KATOLIK U BE PER HIR TE KOMBIT JO PER HIR TE FES



Skënderbeu sipas Oliver Jens Schmittit

Hakmarrja

"Më 10 janar të vitit 1454 dy diplomatët milanezë Sceva de Curte dhe Jacobo Trivulzio i shkruajnë zotërisë së tyre, dukës Francesco Sforza të Milanos, për pritjen që i kishte bërë papa Nikollë V një bajlozi të Skënderbeut. Kjo ndodhi pak më shumë se gjysmë viti pas rënies së Kostandinopojës, kur krejt Italia ishte si në ethe dhe fuqitë, që si zakonisht veç grindeshin me njëra-tjetrën tani po punonin për një "ligë italiane", e cila u realizua me të vërtetë në paqen e Lodit po atë vit. E pra në këto rrethana erdhi para papës i dërguari i Skënderbeut dhe njoftoi se "për arsye të urrejtjes personale që ai (Skënderbeu) ushqen kundër turkut, meqë ky Turk ka vrarë babanë e zotërisë, ky zotëri (Skënderbeu), ka vënë të vrasin një vëlla të Turkut (Mehmeti II)". Kështu zgjidhet edhe rebusi, shpjegohet mosbesimi i sulltanit, kryengritja e Skënderbeut. Ivan Kastrioti pra, më 2 maj 1437 nuk pati vdekur nga një vdekje e natyrshme, por ishte vrarë me urdhër të Muratit II. Si shkak mund të hamendet që urëtrazuesi i vjetër do të kishte përgatitur ndonjë rebelim të ri, e me të vërtetë ai vazhdonte të mbante lidhje të ngushta me Venedikun, kishte kërkuar gjithashtu të drejtën e qytetarisë venedikase, për të bijtë Stanisha dhe Gjergj, këtë qytetari e kishte kërkuar edhe në Raguzë. Me mëkëmbësin venedikas të Lezhës, Pasquale Gradenigo, ai pak para se të vdiste kishte pasur marrëdhënie tejet të përzemërta; venedikasit e quanin "një mik të shkëlqyer". Nga këndvështrimi i osmanëve kjo përbënte arsye të mjaftë për ta hequr qafe këtë njeri të rrezikshëm një herë e mirë. I biri, Iskënderi, i cili në sy të osmanëve nuk ishte i ngatërruar drejtpërdrejt në ndonjë përbetim, u largua menjëherë nga atdheu i të parëve. Është e paqartë nëse Skënderbeu e mori vesh vrasjen aty për aty, apo ndoshta më pas. Por sidoqoftë së shpejti do të mendonte për hakmarrje. Po të keni parasysh se e drejta zakonore e arbërve gjallonte qysh në mesjetë, ai s'kishte tjetër rrugë përveçse të ruante nderin e tij. I duhej të merrte gjak nga ajo familje që kishte derdhur gjak: kjo ishte dera e Osmanëve. Në vend që të rrëmbehej në ndonjë veprim të pamenduar, Skënderbeu luajti në mjeshtërinë e kamuflimit, e cila ishte mjaft e përhapur në oborrin e Osmanëve, me të krishterët e shumtë që ishin shtrënguar të ndërronin fenë e tyre. Biografë të më vonë janë të një mendje në pohimin e tyre, se ai ishte mjeshtër për t'i fshehur mendimet e tij të vërteta. Kështu Iskënderi i ashtuquajtur besnik shkoi në Danub dhe priti me durim derisa të vinte çasti i volitshëm....


PO TE KISHTE QEN VETEM PER TE MARR HAK PER TE ATIN E TIJ DO E KISHTE BERE QEKURE ISHTE OFICERI ME I LARTE I SULLTANIT EJO TE BENTE GJITHE KETE LUFTE PER NJE HAKMARRJE PERSONALE

Taktikë lufte?

"Atë çka nuk mund ta siguronin përmes tregtisë, njerëzit e Skënderbeut shpesh e merrnin me dhunë. Shumë prej tyre ishin malësorë të mësuar me mungesat, por që sipas zakonit të vjetër, zbrisnin poshtë në fusha për të furnizuar familjet e tyre me grabitje. Këto doke u ruajtën deri në fillimet e shekullit 20. Kalorësit e shpejtë nga malet i kishin qejf shpeditat grabitëse, ku mund të vinin përpara bagëtinë e rrëmbyer. Grabitjet bëheshin kryesisht kundër territoreve osmane, por edhe ato venedikase nuk u kursyen. Pak javë pas fillimit të kryengritjes banorët e Lezhës njoftonin se "njëfarë Jeorgius Castriot ka kryer shumë grabitje e vazhdon të grabitë bagëtitë e tyre e të marrë rob gratë dhe fëmijët e tyre" (Acta Albaniae Veneta) (fq 159).

KUSH KA BERE LUFTE DHE NUK KA GRABITUR PER MBIJETES ME GJENI NDONJE SE UNE VETE NUK NJOH,,?????


Marrëdhëniet me fisnikërinë

"Ai mëtonte të bëhej zot në të gjithë vendin", ankohej Joan Muzaki.
Shkruante Joan Muzaki: "Ai zuri rob zotin Joan dhe zotin Gojka Balsha dhe i dërgoi ata te mbreti ferronte Plaku në Napoli, që ky t'i mbante robër, e pastaj ua mori sundimet që ndodheshin midis Krujës dhe Lezhës, dua të them tokën e Misias"

KA DY MENYRA OSE JE OSE BEHU ME ZOR PER HIR TE KOMBIT KJO NUK DO SHKOLL PER TA KUPTUAR

Tradhtia

Më 1457 bajli venedikas i Durrësit njoftonte: "Atë e kanë lënë të gjithë komandantët e vet, të cilët kanë kaluar te Turku".

KETE E DIME QE SHQIPERIN TRADHTARET E KAN MARR ME QAF.PO MIR QE NXJERR DHE BURRA KJO TOK TE PAKT PO TE MIRE

Fati i heroit
Jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me disfata, situata në dukje pa rrugëdalje, por shpesh dhe me kthesa të papritura të fatit.