Është bukur të punosh për paqen

Kozeta Zavalani

Në Sallën “Unesco” të Muzeut Historik Kombëtar, Federata e Paqes Shqipëri zhvilloi Asamblenë e Ambasadorëve për Paqe të Tiranës, ku u mbajtën edhe zgjedhjet e reja për Këshillin e Lokal të Paqes.
Kaluan dy vjet nga nëntori 2011 pas promovimit të librit “Si qytetar global e paqedashës”, dhe zgjedhjes së kryesisë së Këshillit të Paqes për Tiranën. Ndaj secili duhet të pyesë veten, se çfarë ka bërë për të merituar titullin “Ambasador për Paqen”- të krenohet apo të turpërohet, që nuk ka bërë maksimumin e mundshëm. Personalisht jam ndjerë e fat, që kam pasur bashkëpuntorë të tillë të përkushtuar për paqen si Bajram Ibraj, Ali Lacaj, Qemal Çejku, si Gani Roshi e Sokol Rexhepi, si Katarzina Minollari, Lavdie Ruci e Saemira Pino etj… Titullin “Ambasador për Paqen”e marrin ata individë, jeta e të cilëve reflekton dukshëm idealin e të jetuarit për hir të të tjerëve dhe që i përkushtohen me punën e tyre promovimit të vlerave morale universale, duke pasur detyrë të jemi zëri i atyre që nuk kanë zë, një dorë vëllazërore që zgjatet, për të shtrënguar dorën e tjetrit, e kështu së bashku, të krijojmë një jetë me mirësi e harmoni, mireqenie dhe dashuri. Keshilli i Paqes së Tiranës, veprimtarinë e parë e ka zhvilluar në fund të dhjetorit të 2011 në bashkëpunim me Bashkinë Kamëz, ku ka dhënë kontribut të veçantë nënkryetari Qemal Çejku, për ndarjen e dhuratave fëmijëve jetimë e atyre të dalluar, me rastin e festave të fundvitit. Drejtuesja e mirënjohur Silvana Braçe, Ambasadore për Paqen, moderoi veprimtarinë plot dashuri e passion, duke ngjallur emocione tek të pranishmit.

Një ndër parimet e Federatës për Paqe Universale është bashkëpunimi ndërfetar - thelbësor për paqen në botë. Siç e dimë të gjithë, traditat fetare janë themeli dhe pika fillimi i kulturave, ndaj edhe ne i respektojmë ato, duke zhvilluar vizita urimi në kishën katolike, me Imzot Rrok Mirditën dhe Vëllazërinë Ugjillore.

Dashuria është simboli i mëmësisë dhe bazamenti i Ambasadorëve për Paqen, ndaj dhe 14 shkurtin, ditën e dashurisë ne e kemi festuar së bashku. Ideali origjinal i Zotit ishte për një botë, të krijuar përmes dashurisë së vërtetë. Ndaj çiftet festojnë për martesa të forta e të gëzueshme, familje të shëndetshme dhe të qëndrueshme, që sjellin shoqëri në paqe; liri dhe dinjitet.Këto na bashkojnë në një vizion për të ardhmen. Ndaj dhe në themel të punës sonë është përkushtimi ndaj martesës dhe kërkesave të saj moralo-etike.

Në veprimtarinë e 8 Marsit, “Gruaja si Ambasadore për Paqen”, u theksua se gruaja është themeli i shoqërisë njerëzore, është shtylla e moralit të përgjithshëm, ajo është lulishtja e njerëzimit e duke hyrë në lidhjen e shenjtë - ndërton familjen, që e shpëton njeriun nga egërsia, duke e çuar në udhën e qytetërimit. Gruaja lind rrit dhe edukon të ardhmen e kombit. Më 17 maj kemi festuar Ditën Ndërkombëtare të Familjeve. 15 maji është caktuar si dita botërore e familjes qysh në vitin 1993, në bazë të konventës së OKB. Caktimi i kësaj dite tregon rëndësinë e familjes në jetë e shoqëri, si siguri e lumturi për njeriun. Festimi i Dites botërore të familjes ishte një rast i mirë për të folur mbi specifikat e familjes dhe çështjet e saj në shoqëri, për të përmirësuar jetën familjare, e cila është baza e shoqërisë. Veprimtaria u organizua në bashkëpunim me Federatën e Grave.

Familja është krijuese e civilizimeve, transmetuese e trashëgimisë dhe talenteve të individeve, që kanë lidhje të veçantë me familjen. Shoqëria e shëndoshë formohet nga familje të shëndosha, si kemi shembull çiftin Vitore e Skënder Sallaku, që marrin pjesë në çdo veprimtari dhe janë shembull për brezin e ri.

20 maji, Dita e Fëmijve jetimë, ka mbledhur qindra fëmijë, të ardhur nga Shtëpitë e Fëmijëve Tiranë, Shkodër e Sarandë dhe Fshati “Sos”, së bashku me fëmijë jetimë të policëve të rënë në krye të detyrës, fëmijë romë dhe fëmijë të mbetur jetimë nga tragjedia e Gërdecit. Ata morën pjesë bashkërisht në manifestimin e organizuar nga Instituti Kombëtar i Integrimit të Jetimëve Shqiptarë. Gjithashtu, morën pjesë akademikë e profesorë, shkrimtarë e artistë të njohur, Ambasadorë të Paqes Universale, të moshuar pa përkrahje e tjerë. Ishte i pranishëm edhe ambasadori i OSBES-së në Shqipëri, Eugen Vollfarth i cili me bashkëshorten morën titullin "Ambasador për Paqe".

23 shtatori ishte dita kur Ambasadorët për Paqe zhvilluan ceremoninë e lamtumirës për Rev. Dr.Sun Myung Moon, themeluesin e Federatës së Familjes për Paqe dhe Bashkim Botëror, që është një lëvizje ndërkombëtare me në qendër Zotin dhe jo pa qëllim në drejtim të saj është një grua, bashkëshortja e tij zonja Moon. Nën shembullin e tyre ne punojmë që në zemrat tona të ketë më shumë paqe, mirësi e dashuri.

Në takimin "Martesa e Familja në Shekullin e XXI dhe Rëndësia e Ceremonisë së Bekimit" familjet e bekuara morrën pjesë në Ceremoninë e Bekimit në Hotel Tirana International, ku u mbajt Festivali i Familjeve dhe Ceremonia e Bekimit Kozmik. Ne duhet të kuptojmë se, ashtu siç nuk kemi lindur me dëshirën tonë, ashtu edhe nuk jemi krijuar për të jetuar për veten tonë. Prandaj përgjigja e pyetjes sesi duhet të jetojmë jetën tonë, është e thjeshtë. Ne lindëm prej dashurisë. Jeta jonë u krijua duke marrë dashurinë e pakufishme të prindërve tanë, kështu që dhe ne duhet të jetojmë tërë jetën, duke e kthyer atë dashuri. Në jetën tonë, kjo është e vetmja vlerë që mund ta zgjedhim ne vetë. Suksesi apo dështimi në jetë varet nga sasia e dashurisë që jemi në gjendje të paketojmë në vitet që na janë dhënë në jetë.
E premtja pasdite ishte një ditë e veçantë për Ambasadorët për Paqe dhe anëtarët e Federatës së Familjes, të cilët u mblodhën në selinë qëndrore të FPU në Tiranë, ose ndryshe në Ambasadën e Paqes, për të përkujtuar 1 vjetorin e ndarjes nga jeta tokësore e liderit të shquar botëror rev. Dr. San Miang Mun, që nga ndjekësit e tij më të afërt quhet edhe Baba i Vërtetë. Ceremonine e drejtoi z. Sokol Rexhepi, ndërsa referues ishin znj. Lavdie Ruci, z. Bajram Ibraj, z. Astrit Memia etj, të cilët vlerësuan Babanë e Vërtetë, si një yll polar për njerëzimin. E paharruar do të mbetet shërbesa në nderim të njëvjetorit të ndarjes nga jeta të Rev. Moon për mua, zotin Rroshi e çiftin Çipa, që ishim në Qendrën Botërore të Paqes në Çonpiong, rreth 50 km në verilindje të Seulit. Ceremonia përkujtimore Seonghwa, ishte një shfaqje e mrekullueshme Gala ku Nëna Moon këndoi së bashku me dhjetra nipër e mbesa të familjes Moon dhe u lexua poezia ”Kurora e Lavdisë”.
Himni i Ambasadoreve për Paqen
Himni i Ambasadoreve për Paqen është ngritur mbi poezinë e Reverend Moon, titulluar “Kurora e lavdisë”:
Kur dyshoj tek njerëzit, ndiej dhimbje.
Kur i gjykoj njerëzit, është e papërballueshme.
Kur i urrej njerëzit, ekzistenca ime nuk ka vlerë.
Megjithatë, në qoftë se besoj, mashtrohem.
Në qoftë se dua, tradhtohem.
I vuajtur dhe i vrerosur jam sonte, me kokën midis duarsh,
E kam gabim?
Po, po, e kam gabim!
Megjithëse mashtroheni, vazhdoni të besoni.
Megjithëse tradhtoheni, vazhdoni të falni.
Doni tërësisht, madje edhe ata që ju urrejnë.
Fshini lotët nga sytë dhe i mirëprisni me buzëqeshje
edhe ata që s’dinë gjë tjetër veçse të mashtrojnë,
edhe ata që tradhtojnë pa ndier keqardhje,
nga dhimbja e dashurisë.
O, Zot! Shiko duart e mia.
Vendose dorën në gjoksin tim.
Zemra më hidhet, eh, çfarë agonie.
Por kur desha ata që vepruan kundër meje,
Solla fitore.
Në qoftë se dhe ju keni bërë të njëjtën gjë,
Unë do t’ju jap Kurorën e Lavdisë.

Në Ditën Ndërkombëtare të Paqes, e cila festohet në të gjithë botën nën moton “Edukimi për Paqen”, Federata e Familjes për Paqe Botërore në kuadër të projektit në ndihmë të arsimit për fëmijët jetimë, në Hotel Tirana International shpërndau mjete mësimore falas për 100 fëmijë në nevojë, që filluan vitin e ri shkollor 2013-2014. Merrte pjesë edhe Ministrja e Arsimit dhe Sporteve Znj.Lindita Nikolla, njëkohësisht edhe Ambasadore për Paqen. Ky projekt është ndërmarrë në bashkëpunim me Institutin Kombëtar për Integrimin e Fëmijëve Jetimë që ka identifikuar fëmijët që përfituan nga kjo iniciativë. FFPBB Shqipëri përmbylli kështu projektin veror, gjatë të cilit një grup prej 7 vullnetarësh udhëtuan nëpër disa qytete të Shqipërisë, për të mbledhur fonde për këtë qëllim për fëmijë të moshave 6-15 vjec, që u mungojnë njëri nga prindërit ose të dy. Gjithashtu pjesë e përfituesve ishin edhe 40 fëmijë të ngujuar për shkak të gjakmarrjes në qarkun e Shkodrës.

Gjatё pёrpjekjes pёr tё vendosur se çfarё duhet bёrё, duke pasur parasysh probleme të tilla të mëdha si kriza ekonomike apo papunësia, nganjёherё ne mund tё ndihemi tё pafuqishёm dhe t'i themi vetes se, personalisht s'mund tё bёjmё asgjё qё do tё sillte njё ndryshim. Megjithatë duhet besuar me pasion se, heqja dorё nga dhuna është njё forcë e madhe, tё cilёn çdonjëri nga ne mund ta praktikojë nё jetёn e tij tё pёrditshme, dhe se çdo individ mund tё ndikojë pёrmes fuqisё sё dashurisё e zgjuarsisë, si e vetmja forcë që mund të thyejë çdo barrierë.

Pata fatin të isha një prej 300 pjesëmarrësve Konferencën e Lidershipit Ndërkombëtar në Seul të Koresë së Jugut sponsorizuar nga UPF , në bashkëpunim me Federatën e Familjes për Paqe Botërore dhe Bashkim dhe Federatën e Grave për Paqe Botërore. Shumë nga pjesëmarrësit në konferencë ardhur nga 43 kombe, ishin zgjedhur nga Nëna Moon për një fushatë shtatë -vjeçare deri në 2020, në Vizion t kombeve për promovimin e paqes në botë, e midis tyre edhe Shqipëria jonë, ndaj ne jemi krenarë për këtë kontribut.

Në mbyllje dua të sjell zërin e ngrohtë e miqësor të Çehovit nga “Tri motrat”: “Unë besoj se mbi tokë gjithçka do të ndryshojë dalëngadalë, madje ndryshimi ka filluar në sytë tanë. Ska rëndësi koha se kur, një jetë e re dhe e lumtur do të lindë. Ne natyrisht nuk do të arrijmë atë jetë, por për atë jetojmë sot, për atë punojmë, vuajmë e krijojmë...”

Ne duhet të krijojmë njё botё, nё tё cilёn nuk ka tё panjohur, tё huaj e armiq, dhe kjo do tё kёrkojë një punë të jashtëzakonshme. E vetmja forcë që mund t’i thyejë barrierat, ёshtё fuqia e dashurisё, fuqia e sё vёrtetёs, e shpirtit. Nuk duhet të kesh fituar Çmimin Nobel pёr Paqe pёr t’u angazhuar pёr paqen. Kriteri i thjeshtё i dashurisë sё pakushtëzuar dhe heqja dorё nga dhuna, tё cilat nё mёnyrё aq tё mrekullueshme u sollёn nё jetё nga Gandi, Martin Luter King e Nënë Tereza, mund tё zbatohen nga tё gjithё. U mësoni fёmijёve tuaj vetёm kёtё. Nёse e bёni kёtё gjё kaq tё thjeshtё, sё bashku ne mund ta shёrojmё botёn. Ne jemi e ardhmja e kësaj bote. Një e ardhme e bukur, sepse çka do të jetë bota, është në duart tona e çka është në duart tona, duhet të jetë një shpresë për botën nesër…
Para se të zhvilloheshin zgjedhjet e reja, u bënë emërime të reja të personaliteteve nga fusha të ndryshme të jetës me titullin “Ambasador për Paqe”, e konkretisht:

1. Roza Anagnosti, aktore e shquar e Teatrit Kombëtar dhe kinematografisë. E filloi karrierën ne Teatrin “Migjeni” të Shkodrës dhe vazhdoi me kinematografinë për mbi 4 dekada me role te spikatura dhe kryesore, që mbeten në kujtesën e cdo shqiptari. Ka fituar disa medalje të festivaleve të filmave. Përveç shumë vlerësimeve e çmimeve për karrierën, Roza Anagnosti mban titullin “Artiste e Merituar” dhe “Mjeshtre e Madhe”. është dhe aktiviste e fondazioneve të ndryshme shoqërore si: Fondacioni “Nermin Vlora Falascki”, Unicef, Karitasi Shqiptar, etj. Me bashkëshortin Dhimitër Anagnosti Nderi i Kombit, ka dy vajza: Juna (mjeke pediatre) dhe Era (juriste) qё e kanё bёrё katёr herё gjyshe ( 3 nipa dhe 1 mbesё). Moto e jetёs sё saj ka qenё gjithmonё ndershmёria, familja, puna kёmbёngulёse, besimi nё vehten e saj dhe nё zot.

2. Ferdinand Samarxhi – koleg, gazetar i mirënjohur. Kur ende ishte mjegullnaja Komuniste me inisiativën e tij, në agimin e flladit të demokracisë, në të vetmin ekran të atëhershëm u çel drita e besimit. Për shumë vite me përkushtimin e Z. Samarxhi, Zoti kumboi në ekran dhe ndërtoj në zemrat e besimtarëve një kishë, një xhami, një teqe, një Zot që s'do të humbë më kurrë. Fjala e Zotit paqtoj zemrat në një mirëkuptim tolerance, bashkëekzistence dhe harmonie, që gazetari e përcolli me shumë dashuri, përkushtim, profesionalizëm, e devocion, nën siglën e Televizionit Publik Shqiptar. Sot liria e besimit dhe gazetari ynë janë prezent në çdo veprimtari fetare të gjitha besimeve. 37 vjet gazetar, fitues i Antenës së Artë me rastin e 40-vjetorit të Radiotelevizionit Shqiptar. I vetmi gazetar që në 23 vjet në gjininë e tij, ësht i të gjitha besimeve fetare.

3. Profesor Gjovalin Shkurtaj, studiues i njohur i gjuhës dhe letërisë shqipe, lindur në Shkodër. Thuajse gjithë jetën e tij ia ka përkushtuar mësimit të gjuhës shqipe, veçanërisht në auditoret e universiteteve të Tiranës, Prishtinës, Kozencës etj, ku ka formuar me mijëra studentë të degëve të ndryshme. Krahas punës pedagogjike është marrë aktivisht me studimin e gjuhës shqipe dhe me botime të kësaj fushe, ku ndër të fundit vlen të përmendet Atlasi Dialektologjik Shqiptar, botim i vitit 2008.Është nder që të kemi mes nesh një personalitet të tillë, i cili ka dhënë një kontribut të paçmuar për Shqipërinë e shqiptarët.

4. Besim Ndregjoni, përfaqëson veten por edhe gjithë të persekutuarit, që kan treguar me vepra, se dinë të falin. Asnjë krim e vepër hakmarrje nuk kanë kryer në këto 23 vjet, ndërkohë që të tjerët për një fjalë kanë vrarë. As politika nuk u ka kërkuar falje, ndoshta nuk i ka trajtuar me dinjitetin e duhur, por ata janë thellë në shpirt Ambasadorë për Paqen. Koha e tregoi se të burgosurit politikë kishin të drejte, sepse komunizmi 70 vjeçar, dhe Lufta e ftohtë 45 vjeçare ranë, për të ardhur demokracia që ata e kishin kërkuar me idealin e tyre, me gjakun dhe me jetën e tyre. Z. Ndregjoni është dekoruar me titullin “MJESHTRI I MADH” me “Medaljen e Artë të Shqiponjës” dhe është shpallur “Qytetar Nderi i Dibrës”.
Ne Ambasadorët për Paqe, që kemi në themelin e organizimit tonë vlerat shpirtërore dhe jo ato materiale, në emër të vlerave shpirtërore të shqiptarëve që jetojnë në të gjitha trojet shqiptare, kërkojmë sot një falje të madhe publike. Kjo është edhe arsyeja që Kryetari i FPU zoti Bajram Ibraj ka propozuar dhe ftuar zotin Besim Ndregjoni në këtë veprimtari, për të bërë këtë falje publike edhe në emër të atyre që s[e kanë bërë, me qëllim që Këshilli Shqiptar i Paqes, i cili do të mblidhet pas 10 ditëve në Prizren, kërkon që pas 12 ditëve, nga krijimi i këtij Këshilli, më 28 nëntor 2013 ditën kur për herë të parë do të mblidhen edhe dy qeveritë së bashku, të fillojë 100 vjetori i dytë në paqe.

5. Agim Doci. Fitues në 35 festivale kombëtare të Muzikës së lehtë në radio TVSH. Autor, skenarist i dokumentarëve televizivë, fitues i Çmimit të Madh të Mediave nga Centre of Exellence e NATO-s.Fitues i Çmimit të madh poetik nën kujdestarinë e Papa Gjon Palit të II në Zvicër.
Ndjenja kombëtare dhe ajo që ka bërë për pavarësinë dhe paqen në Kosovë është shumë e madhe.Ndaj është Dekoruar nga Qeveria e Kosovës, Organizata e Veteranëve dhe Invalidëve të UÇK-së, Lidhja e Shkrimtarêve Kosovë. Sot e ftojmë të bëhet pjesëtar i familjes së paqes, pasi paqja ka qenë gjithmonë e shkruar në shpirtin dhe në vargjet e këngëve që ne i këndojmë me shumë dashuri dhe që 70% e tyre i japin TV tona.

6. Bashkim Zahaj – një nga skenografët më të shquar të skenës shqiptare. Për më shumë se 2 dekada - firmë e parë në Radiotelevizionin Shqiptar ku ka realizuar mbi 300 skenografi.
Është vlerësuar me çmime të ndryshme si: Skenografia më e mirë në 1986 dhe 2007, Antena e artë 2000, Çmimi i karierës në 2001.
Nga viti 2008 i është përkushtuar edhe mësimdhënies në degën e arkitekturës.

7. Z.Kadri Morinaj jo vetëm sipërmarrës, modeli i një prindi shëmbullor, por edhe investitor e Filantropist.Ai e sheh bamirësinë si diçka të shenjtë. Zoti Kadri Morina, i prejardhur nga trevat e burrërisë, nga Kukësi i trimave të shquar për atdhetari është President i kompanisë së sigurimeve “Eurosig”sh.a, dhe i kompanisë së Ndërtimit Euro-Alba.EA. I pagëzuar “Kadri”- nga emri i shenjtë i natës që u lind. Kemi dëgjuar për mirësitë e tij njerëzore, sikurse ishte rasti i operimit të një fëmijë 3-vjeçar; për mbështetjen e madhe në restaurimin e Xhamisë së Et’hem Beut, në Tiranë; për sponsorizimet në fushen e artit, kultures, sportit, për mundësimin e aktiviteteve, konferencave e simpoziumeve nga bar-restorant “Piazza”, pronë e tij, si ditën që u shpall pavarësia e Kosovës dhe në disa përvjetore.
Shqiptaria e tij nuk ka kufij, Kosovën e ka në zemër e është gati të falë edhe shpirtin për çështjen e saj, e këtë e ka dëshmuar me vepra. Dëshmi e kësaj ndjenje është pagëzimi i djalit të vogël me emrin Wesli Clark, emri gjeneralit amerikan që drejtoi operacionet e NATO-s për çlirimin e Kosovës.Ai ka kontribuar në rehabilitimin dhe ndërtimin e 11 xhamive në Peshkopi, Marikaj, Zall Bastar, Durres etj.Jep kontributin e tij financiar për Fondacione të ndryshme, familjeve në nevojë, Shtëpinë e Fëmijës “Zyber Hallulli”në Tiranë etj.Për vlerat njerëzore dhe humanizimin e tij është vlerësuar me titullin “Fisnikërija e Tiranës” nga Shoqata “Tirana” dhe “Qytetar Nderi” nga Bashkia Durrës. Ai është edhe sponsor i veprimtarisë sonë.

8. Najada Fani –Aktualisht Koordinatore Programit Akademik, Universiteti New York, Tiranë. Me një eksperiencë kombëtare e ndërkombëtare si në arsim ashtu edhe në punësim. Ka fituar eksperiencë në nivel të lartë në konsulencë akademike, menaxhim të projekteve dhe burimeve njerëzore si edhe marrëdhëniet publike.Aktiviste e dalluar në çeshtjet e të drejtave të njeriut, me projekte e vizion bashkëkohor e aksione vepruese.

9. Entela Kasi – Entela Safeti Kasi - Poete, shkrimtare, përkthyese dhe eseiste. Është autore e disa librave.Për veprën e saj janë shprehur kritikë vendas dhe të huaj.Është vlerësuar në Finlandë nga Federata Ndërkombëtare e Përkthyesve të Letërsisë, (FIT), për “Përkthim letrar dhe të drejtat e autorit” në vitin 2005.
Është përkthyer në: Maqedonisht, Turqisht, Anglisht, Frëngjisht, Arabisht, dhe është botuar në antologji dhe revista letrare në vende të ndryshme të botës. Ka bashkëpunuar me Universitete te ndryshme në botë, si: Universiteti i Xhorxhias në Shtetet e Bashkuara, Universiteti i Haifas, Izrael, Universiteti i HANKUK, Seul, Univeristeti i Maltepe, Turqi, etj.
Presidente e Qendrës PEN International në Shqipëri, ka marrë mjaft vlerësime dhe çertifikime në fushën e përkthimit, letërsisë, dhe krijimtarisë:
Si përfaqësuese zyrtare në fushën e arsimit, këtë vit në Frankfurt 2013, në Ceremoninë e çmimeve nga BID Europë, ka marrë - Harku i artë i Europës për 100 kriteret e cilësisë, akorduar Gjimnazit “Qemal Stafa”, ku është nëndrejtore.

10. Freskida Miloti – Dhe tani do të ftoj Hyrremin shqiptar, por që ka edhe shpirtin e bukur ashtu si pamjen. Freskida Miloti ka lindur në Shkodër ku është spikatur në aktivitet artistike në qytetin e lindjes. së saj. Pasioni për radion nisi qysh në moshën 17-vjeçare në Radio Shkodra e zhvendoset nga Shkodra në Tiranë për të vazhduar rrugën me sukses në Radio Kontak. Punon redaktore e revistës për fëmijë “Pëllumbat”, në Radio Sot (Koha) e me pas ne Radio Tirana. Prezantuese e disa koncerteve me karakter kulturor në shumë qytete të Shqipërisë. I është dhënë “Mirënjohja” nga Fondacioni Arsimor dhe Kulturor i Turqisë “SEMA”. Skenariste, bashkorganizatore dhe prezantuese e koncertit të bamirësisë në Durrës për fëmijët jetim, me pjesëmarrjen e artistëve më të mirë Shqiptarë. Freskida Miloti ka kryer një sërë kualifikimesh/trajnimesh në fushën e gazetarisë nga Radio France International, në fushën e teknologjisë. Pjesëmarrëse në disa Konferenca, Seminare Mbarëkombëtare me fokus arsimin. Redaktore letrare është në proces të Masterit Shkencor si punonjëse në Institutin e Zhvillimit të Arsimit. Është e martuar dhe ka një djalë.

11. Flora Jushi– është zgjedhur Kryetare e këshillit Bashkiak Rubik, Eshtë kordinatore e rrjetit për barazinë gjinore, mbështetur nga DLDP( për decentralizimin e pushtetit vendor ). Trajnere për " Bashkëpunim Ndërkomunal " nga programi " Forcimi i Strukturave të Qeverisjes Vendore dhe Rajonale në Shqipëri " zbatuar nga Këshilli i Evropes me mbështetjen e Agjencisë Zviceriane për Bashkëpunim dhe zhvillim, si dhe pjesë e trajnimeve të shumta për rolin e gruas në vendimmarrje me mbështetjen e OSCE-së, pjesë e shumë projekteve për barazinë gjinore dhe përfshirjen e gruas në politikë.

12. Flamur Celaj, - ka mbaruar studimet në Akademinë e Rendit Publik me mesatare shumë të lartë dhe më pas ka mbaruar studimet për Ekonomi- Biznes. Rreth 15 vjet më parë ka themeluar Kompaninë Aulona Pol në qytetin e Vlorës dhe ka arritur ta konvertojë atë në një kompani Lider në tregun e sigurisë në Shqipëri.
Baba i 2 fëmijve por që nuk do të ndalojë me kaq..., pasi mendon se pasuria më e madhe e njeriut përveç emrit që le pas, janë fëmijët.
Filozofia e Flamurit për një impakt sa më të madh social, nuk ka qenë vetëm hapja e shumë vendeve të punës, por edhe rritja e sigurisë publike ne mijra klientet e kompanisë Aulona Pol. Tashmë z. Flamur kërkon të japë kontributin e vet edhe në çeshtjet publike, duke u përfshirë në mënyrë aktive në jetën politike të vendit.

13. Alban Përmeti– studiues i ri i marrëdhënieve ndërkombëtare. Ka rol kyç në Akademinë e Diplomacisë Shqiptare. Pjesëmarrës në dhjetëra konferenca e simpoziume kombëtare e ndërkombëtare. Mbështetës i Federatës së Paqes Universale Shqipëri prej disa vitesh. Gjak i ri për FPU.
13. Margarita Muho ka kryer studimet e larta universitare në degën “Inxhinieri Matematike dhe Informatike“ dhe më pas ka marr titullin Master i Shkencave në të njëjtën fushë në Fakultetin e Shkencave të Natyrës në Tiranë në vitin 2011. Aktualisht është specialiste në Sektorin e Metodologjisë së Anketave Sociale, në Institutin e Statistikave. Redaktore shkencore dhe korrektore e Revistës Periodike Shkencore "Global Challenge", botim i ADSH. Ajo është autore e disa botimeve shkencore dhe pjesëmarrëse në disa trajnime brenda dhe jashtë vendit.

Nga Agim Bajrami-Ngrehinë zhgënjimi

AUTOKRYQEZIM

Mesnata digjet porsi letër
Tek lë nga pas një perde tymi
Unë ndjej si vdes çdo centimetër
Ky trupi im ngrehinë zhgënjimi.
Humbohet pak nga pak nga unë
Si fjollë e hollë në mugëtirë
E lodhën ditët me furtunë
Dhe miqtë e shkuar pa fytyrë.
Ai desh përherë të ish dikushi
Të ndiz mes tyre pak shkëlqim
Atë që desh të bëjë Jezusi
Dhe e pagoi me kryqëzim.
S’pranoi në heshtje të rri strukur
Më kot e luta të mos flasë
T’i thuash botës s’je e bukur
S’të ndahet kokrra e belasë.
Dikush i ra me shtiza helmi
Një tjetër vrer i la mbi prag
O Zot sa shumë bastardë që kemi
Dhe burra trima sa shumë pak!
Mesnata ecën majë gishti
Ç’moment i bukur për flijim
Unë shkul një gozhdë nga Jezu Krishti
Të kryqëzojë zhgënjimin tim.

Piktorit të njohur kosovar Jetullah Haliti

(Etit)

Pikojnë ngjyrat pikë-pikë
Mbas xhamash terri ngeli
Po si s’të reshti more mik
Veç pak në dorë peneli?
Mes pezmit rreh një flamur ere
Dhe qiellit nxinë ca re
Kosova hasmin kish mbas dere
Skifterët donin pre.
Mëngjeset vriteshin nga plumbat
Nën zjarr e perde tymi
Ndaj qiellit varg nisen pëllumbat
Si klithmë e shenjtë kushtrimi.
Me krahë të tyre hap çdo portë
Dhe derë kancelarie
Askush s’kish parë deri më sot
Pëllumb me sy fëmije.
Pëllumb me kokë të bardhë si plisa
Qëndisur me dëborë
Atë që dot s’e bëri Isa
E bëri një piktor.
Frymojnë ngjyrat përmbi beze
Dhe diejt kryengritës
Çdo hap peneli është një rreze
Që nurin ia shton ditës.
S’ka gjë se rrotull tij kaosi
Gjëmon e bën kërdinë
Ai udhën ndrin me sy kozmosi
Ta shohë më qartë lirinë.
Pikojnë ngjyrat pikë-pikë
Dhe pulsi i planetit
Një yll po rend në galaktikë
Të marrë pak dritë prej Etit.

Nga Lida Lazaj-Këtu të pres

Këtu të pres



Këtu të pres
Vera duke ikur shushatur prej të nxehtit
Dhe vjeshta duke mprehur fshehtas urorët e
vetëtimave
Krijuan kët‘ qiell si syt e tu
Nën këtë qiell të presim unë dhe deti
Njerëzia mori diell sa deshi
Dhe ka pije të nisin kalin për frerësh
E kalëron qytetit
Me shushurima fjalësh prej valësh
E me kurora zambakësh të bardhë prej shkume
Shpirti detit shtron pritjen për Ty
Ti do vish dashuria ime
Këtu të duan
Dhe grimca e rërës
Dhe guackat
Dhe algat
Dhe peshqit
 Ti do vish
Këtu të presim unë dhe deti


Dimëroj me miq

Kur pishëz e vogël zë brymë mbi qerpik
Dhe kupa e qiellit përmbyset mbi male
Nga vargjet zbret bohemi Rreshpja
Dhe ndajmë bashkvetminë e madhe
Përmes të bardhave mështekna
Nje slitë plot vjersha,
Kitarë e vodka
Lavire horra
Zilka e trojka
Nje birrusie
Një vagabond i çartur poezie
Më qaset fshehtas e më shprush malle
Oh, shpirt pa vdekuri Esenin
Qielli shkund lule molle, yje kristale
Qerpik‘I pishës llamburin

Diçka në ikje

Nga Sokrat Habilaj

MALLI IM

Ti duhet të më lije diçka, në ikje,
Një grimcë malli, inat, a lot të trishtë.
Se shpirti nuk është thjesht degë pishe,
Ku dashuria rri ca çaste rastësisht.

Nuk ikën dashuria, nuk ikën kështu,
Por kur vdesë, në shpirt mbulohet me dhè.
Tani nëse të kujtohem unë diku,
Bëjë ç’të duash me mallin që lash atje.

Po deshe lere në harresë, tej në skaj,
Dhe kalo pranë tij, thjesht si një e huaj.
Po deshe qeshë me të, a me të qajë
Po deshe, pafajësisht, ti me të luaj.

Po deshe shkele mallin, mos të bëjë zë,
Si hiri i cigareje që sapo u shua.
A në buzët e një tjetri, tallu me të,
Duke i treguar si puthet një grua.

E në ndodhtë të ankohet, mos u trishto!
Unë vet të thash, atë mall e kam tepër.
I thuaj...po s’mund t’i thuash gjë apo jo?
Se ti s’di që unë veç tij, s’kam mall tjetër.


NËSE TË MËRZITA

Të mërzita? Ik nga unë për pak kohë.
Mbase diku tjetër do të gjesh qetësi.
Po unë, s’mund të isha ndryshe, apo jo,
Në këtë botë të mbushur gjithë mërzi.

Megjithatë, ik, madje më merr inat.
Dhe në ndjehesh mirë, këtu më mos u kthe.
Harromë fytyrën si një degë të thatë,
Në pllajën e vetmisë të mbështjell me re.

Larg meje, ti kryeneçe le të më rrish,
pa më shtrirë dorën nëse gjendesh ngushtë.
Po unë, që vij nga bota e mërzisë,
Do ta kuptoj në çast kur ke rënë në kurth.

Dhe do të vij pranë, me pamje krejt ndryshe,
Të mos më njohësh që jam ai i pari.
E dashur, kjo botë, është e mërzitshme,
Nëse të thash ik, s’ta prisha thjesht nga malli.

Kur të ndjesh të ftohtë, të dridhesh në acar,
Do të vij ngrohtësi në vatër të të ndez.
Dhe ti, duke afruar duart në zjarr,
Do të shohësh pranë teje një eskimez.

Kur nga zhegu, të përvëlohet kurmi yt,
Një grusht uji burimi, do të sjell s’largu.
E ti do të qeshësh, duke larë sytë,
Se do të shfaqet një fytyrë zezaku.

Unë nuk e di, kur të më shohësh ndryshe,
Nëse do ta shtysh tutje, ujin a zjarrin.
Kjo botë që gjithçka bëri të mërzitshme,
Nuk di a mundi ta mërzis edhe mallin?

...Po kur buzët të të tundohen për puthje,
Kë do të kërkosh ti në dallgë dashurish?
Buzët e mia, do t’i gjakos me ndukje,
Veç me fytyrë tjetër, s’të shfaqem ta dish!

Nga Mujë Buçpapaj- Lajme nga lufta e Koshares

ANALOGJI PA SKAJ

Me
Trokëllimë bari të egër
Zgjonin dritaret e katundit
Në mëngjes
Kuajt e mbetur jashtë
Çative
Të liruar nga nata
Plakat e dheut, mbushnin
Shtëpitë me zjarr dhe fjolla
Tymi
Ngrohnin rrobat e vjetra
Sipër frymës së gjallë
Deri në oborrr
Ku kishin ardhur nuse
Hipur mbi kuaj
Të endur nga era
Prej shumë vjetësh
Mbetur në katund
Me hingëllima qiejsh
Prej fushës së ngrënë
Vinin kuajt
Me të zotërit e vdekur përsipër
Për të pajtuar ëndrrën.
Fundi i Tplanit
Ish
Fusha me patkonj
Metali, kopshteve të egra
Të fund Tplanit
Kërcente darja ritmin e
Vajzave të paduruara nga
Thirrja
E drurëve që çonin nën valë
Mallin e shiut në kohë
Të thatë të verës
 Rrugës së mbeshtjellë nga deshirat
Shkonte era e fatit
Sipër Gushtit
Për të përcjellë nuset e ndritshme
Rrugës së fushës së vetmuar
Pa vajzat ngelte fusha, e
Krejt Bota
Binte mbi katund nata e
Ëndrrave të shuara
Kuajt e bardhë
Si për zi, në degë të shelgut
Të ngulur
Mbi varre të gjysherve
hingëllinin
Deri pamjes së mbrëmbjes
Ku fshihej
Tufa e fundit e barit
Pa zerin e saj
Ajrit të dendur të fletëve
Humbisnin kopshtet.

LAJME NGA LUFTA E KOSHARES

Vinin në Tropojë
Ushtarët e vrarë në Koshare
Tokës së paqës
Për flokësh ndezur
Shkretëtira e rrafshtë e
Syve të pashuar
Me veshtrim nga atdheu
Rilindnin
Ushtarët e vrarë në frontin e Jugut
Pamjes së Atdheut
Në Koshare të Kosovës
Ushtarët e UÇK
Të gjithë të rënë sipas radhës
Transhesë së dheut të zbuluar
Për rreth qytetit të Gjakovës
Deri
Kodrave të varreve të ngritura
Nën henë plagësh të shuara.
Dikush do të vinte të ngrinte flamurin
Për fat të shaur të njeriut
Deri në mbrëmbje
Kur radha përseritej.

NËN ZINË E KATUNDIT

Nën zinë e katundit
Vit pas viti pret verën mbi fushë
Si lëndë dhimbjesh të plasura
Nëna ime
Sipër kësaj bote, në cep të fshatit
Të lagur nga kënetat
Nën zinë e katundit
Ndez zjarr përjetë
Dhe lëshon mbi fushë bagëtinë
E zotit
Nëna ime
Si muzg i kuqërremtë bote
Fushës së egër të barit.

SHKUPI

Im gjysh me 1910
Solli eren e Alpeve mbi një flamur ere
Me shqiponjë
Të ushtrisë së Bajram Currit
Dhe një hartë të malit përtej
Ballkanit të hirtë.
Në Shkup
Me 1910 gjurmët e sistemit të
Ndarjes ishin me të renda se
Lufta e ardhshme
Kundër Perendorisë Osmane.
Im gjysh me 1910
Rindertoi imagjinatën mbi Shkup
Me një pushkë lënde të thatë
Deri në Artë
Përgjatë Camërisë
Nguli në ajr një britmë kryengritje
Të Atdheut të përcarë
Për njëqind vjetë
Forcë dashurie për rreth së panjohurës
Në robëri
Në Shkup u rindertua imazhi
I ëndërrës.

FEMIJËT E BATHORËS

Prej mengjesit, dalin qytetit
Si pendë zogjsh
Të ardhur nga mali
Me veshtrim të shiut dhe borës
Mbi fushë të thatë të pluhurit të
Periferisë së endur, në diell kodrash
 Të fshehta
 Të Bathores
Shtepive të duarve prej ëndërre
U vijnë pas pragjet e femijëve të pjekur
Në udhë të kontinentit
Të dyerve të hapura të erës
I japin shpresë kryeqytetit të ajrit
Levizjen e fshehtë të ëndërrës së vështrimit,
Pa muzikë shiu, pa ritëm
Shurdhit të rëndë të shtetit
Femijët e Bathores nisin cigaret për qielli
Shijen e braktisur të kujdesit.
Femijët e Bathores
Në kor drite të northit
U japin rrugëve pamjen e tymit
Dhe të zjarrit të turmës
Dy nga dy
Si pendë zogjsh mësyjnë kryeqytetin
Panairin e erës së thirrjeve
Rikthejnë
Në rrugë shpresën
Femjët e varfërisë tonë.


Pranvera e Alpeve

Pranvera e Alpeve
Pa pamjen e malit
Të celur
Del gjethja
Sa një pëllëmbë
Dushku të egër, skaj fushës
Ikin kuajt me këmbë
Bari të mbirë në pranverë të Alpeve
Pas afshit të mbrembjes deri në valë
Midis fshatit të botës së cative
Në katund të erës sipër
Kopshteve të mbjella me ëndërra
Dhe mollë duarsh
Të nënës time të lutjeve

Mbi botë

Iknin lopët e kuqe
Për dielli të mbirë
Gjethet dhe pylli i barit të hollë të
Lëndëve të jetës së pjerrët
Vajzat e dasmave prisnin vjeshtën
Me lekurë daullesh në dritare
Të diellit të stinës
Së ëndërrës.

Marrëdhëniet e përmbysura shkrimtar-botues në Shqipëri...

FERIDE PAPLEKA

.....Libri shqip në këto vite tranzicioni të zgjatur edhe në fushën e botimeve thuajse e ka humbur lexuesin. Kalimi nga botimet e para vitit ’90, kur çdo gjë ishte e kontrolluar dhe e censuruar, në botimet e lira, gati kaotike, ku asgjë nuk kontrollohet, ka sjellë edhe pasojën e rëndë që krahas veprave cilësore të pakta në numër të vërshojnë botime pa vlerë e që janë të shumta në numër. Është e qartë pse ndodh kështu. Sistemi i përfitimit është në dobi të letërsisë së dobët. Prej këndej rrjedh edhe fakti që kritika e hapur dhe qëndrimet parimore ndeshen rrallë, sepse nuk përfillen. Kjo ka ulur nivelin kombëtar të vlerave. Shpesh nëpër gazeta të impresionojnë shkrime të ashtuquajtura kritike me lëvdata të tipit: vepër e madhe, e paarritshme, shkrimtar i shquar, shkrimtar i madh, ia kalon edhe Homerit, çfarë ka Markesi më tepër etj., e të bëjnë të nënqeshësh. Me të drejtë lind pyetja: po botuesi, shtëpi botuese apo gazetë qoftë, si e ka lejuar? Nëpër shkrime të tilla lihet jashtë vepra konkrete, argumentimi me shembuj, arritjet ose mosarritjet, vlerat estetike e gjuhësore që përbëjnë stilin e një vepre letrare.

Varësia e shkrimtarit nga botuesi sot është shndërruar në shumë raste si varësi e qenies nga fati. Shkrimtarët shpesh ndihen të huaj në atdheun e vet, ose “ata jetojnë në një vend anormal, që është atdheu i tyre”, siç do të thoshte Aragoni. Në këto kushte, dëshira dhe pakënaqësia grumbullohen dhe metamorfozohen, duke rrezikuar tërë letërsinë. Liria intelektuale kësisoj është e kërcënuar. E kërcënuar është edhe e vërteta artistike. Kapitalizmi ultraliberal është një totalitarizëm i ri, që e mbulon të vërtetën si të gjithë totalitarizmat. George Orwell kur fliste për letërsinë dhe totalitarizmin, thoshte: “Pa të vërtetën as që bëhet fjalë për nxitje krijuese.” Në socializëm mendohej se një krijues ishte i lirë nga pikëpamja ekonomike, por ai ishte i pranguar politikisht. Në kapitalizëm mendohet një krijues i çliruar nga pikëpamja politike, por ai është i pranguar ekonomikisht.

Ndoshta këto mendime të zymta vijnë nga fakti se ne jetojmë në një vend ku mirëkuptimi është i vështirë dhe fjala “demokraci” shpesh ekziston vetëm si nocion, në letër. Sido që të thuhet, është fakt i pakundërshtueshëm se shumë botime janë kthyer në mall. Shkrimtari që pranon të jetë i varur nga botuesi nuk është i interesuar dhe nuk shqetësohet që në Shqipëri nuk janë të gjithë njësoj para ligjit, që në Shqipëri ka mjerim, i cili shkon gjer në depersonalizim të njeriut, që në Shqipëri sistemet e arsyetimit vulgar shfaqen haptas, po ashtu si konformizmi, idealizmi i rremë dhe urtësia e shtirur. Shkrimtari kundërshton me anë të penës, të ligjërimit letrar padrejtësitë edhe kur shumica ka mendim të kundërt, sepse shumica mund të jetë e manipuluar. Letërsia e vërtetë, kur nuk ndërvaret, është kundër rrymës, ajo është avangardë, ajo përpunon kështu mendimin dhe qëndrimet për një jetë më të denjë. Sigurisht, me të drejtë, dikush do të thotë se në Shqipëri sot nuk ka gazeta të mirëfillta letrare, nuk ka struktura të specializuara si në të gjithë Europën për t’u ardhur në ndihmë shkrimtarëve që të përfundojnë projektet letrare, nuk ka një organizatë shkrimtarësh dhe as një strehë ku ata të mblidhen qoftë edhe për një minutë heshtje, kur dikush nga radhët e tyre shuhet. Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve, për fat të keq, sot quhet “ish-ndërtesa e Lidhjes”. Përfundimi është i hidhur: jetojmë në një vend ku nuk përfillet letërsia. Në një kohë kur në Shqipëri gjendet vend për njëqind e njëzet parti, domethënë për njëqind e njëzet zyra partiake, nuk ka një vend për shkrimtarët (!). Si mund t’i vendosësh, atëherë, fjalët mbi hijen e një indi jo të shëndetshëm që thuret në mënyrë të padukshme?

Mospërfillja për letërsinë dhe nxjerrja e shkrimtarëve në marzh, por jo e të gjithë shkrimtarëve (kuptohet: vetëm të atyre që nuk janë miq të qeverisë), ashtu si në të kaluarën, po e vdes nga dita në ditë lirinë krijuese, duke e shitur skllavërinë ekonomike si liri. Dhe sa kohë që do të mungojë institucioni i kritikës, do të ketë humbje të pallogaritshme në letërsi. Ky është një keqkuptim i madh i administratës ose edhe i atij opinioni që kërkon të bëhet arbitër i gjithçkaje, edhe i letërsisë. Vlerësimi i njëmendët për një vepër letrare që do ta orientonte lexuesin drejt veprës letrare mungon, edhe sepse shumica e shtëpive botuese nuk kanë kritere, qoftë estetike, qoftë profesionale për botimet letrare. Kthimi mbarë i marrëdhënieve shkrimtar-botues, dalja në shtyp e një kritike të shëndoshë, që është filtër për kalimin e vlerave të vërteta letrare dhe krijimi i strukturave në dobi të krijimtarisë cilësore, do të ndikonte në përpjekjet e letërsisë për t’u përfshirë në rrjedhat e letërsisë europiane.

Te ne në përgjithësi nuk ka një kritikë të specializuar që u paraprin botimeve serioze, nuk ka as ndonjë kritikë të mirëfilltë, pasi botohet një libër i mirë, qoftë përkthim, me autorë të huaj, qoftë me autorë vendas. Edhe kur kjo ekziston, nuk bëhet e njohur, sepse reklamat shkëlqejnë për të tjera gjëra. Doemos që botimet e dobëta i krijojnë lexuesit një perceptim të gabuar për letërsinë e vërtetë. Të mos flasim pastaj për anën teknike. Krahas botimeve të mira e të vlerta ka botime të panumërta që lënë për të dëshiruar si paraqitje, me gabime drejtshkrimore e me gabime teknike të pafalshme etj., që e ftohin lexuesin dhe e largojnë atë nga letërsia. Në shtëpitë botuese përgjithësisht janë zhdukur fare redaktorët, korrektorët teknikë dhe gjuhësorë, që janë të domosdoshëm në përgatitjen e një botimi për shtyp.

Sidoqoftë, pyetja “Pse shkruaj?” e bërë nga dhjetëra shkrimtarë, që në fillimin e ndërgjegjësimit të tij historik për aktin e të shkruarit, mbetet përherë aktuale. Ajo ndiqet nga një mendim i dyfishtë, në të cilin lexohet trishtimi dhe utopia e shkrimtarëve të vërtetë. Utopia ka një kuptim të veçantë, është pikë referenciale dhe mban një lidhje të ngushtë me kohët, sidomos në luftën kundër banalitetit dhe antivlerave, që shiten si vlerë. Letërsia, dihet, është çështje lirie individuale, po kur kjo liri kufizohet nga rrethana politike, edhe vetëdija e lirisë cungohet, edhe letërsia shndërrohet në një variant kitsh si gjithçka tjetër që e përfshin sistemi i përfitimit.

Për mitin e Sizifit kemi lexuar shpesh. E dimë gjithashtu se për të kuptuar nëntekstin e tij nuk është aq e lehtë, pavarësisht interpretimeve të shumta. Këtë mit mund ta përqasim me punën e shkrimtarit. Në të vërtetë shkrimtari i denjë për emrin që mban, është pareshtur në betejë për afirmimin e së mirës kundër së keqes. Ai është kundër gjithçkaje që zymton mendimet dhe peizazhin, kundër gjithçkaje që shumohet në errësirë, pa u kuptuar. Ai e di se herët a vonë e keqja, e cila nuk njeh kufi dhe as kohë, edhe e veshur me petkun e së mirës, do t’ia behë dhe do të mbjellë verbërinë dhe intolerancën. Vetëm kur të shkruarit gatuhet me materien e dhimbjes apo lumturisë së provuar, ai shkon drejt universales, kthehet në një un njerëzor të papërsëritshëm.

Dihet që faktori ekonomik me varfërinë e tejskajshme të shtresave të papuna është i pranishëm, por as shtresa e pasur dhe ajo e mesme nuk e përfill librin shqip. Për librin shqip në të vërtetë nuk ekzistojnë nxitjet për një garë të lirë e të ndershme. Kuptohet që një shoqëri që kalon dita-ditës nëpër një krizë identiteti nuk ka sesi të mendojë për letërsinë. Këtë e tregojnë marrëdhëniet e shndërruara dalëngadalë në marrëdhënie botues-autor, të cilat marrin parasysh vetëm fitimin. Shkrimtarët e vërtetë, merret me mend, në kushte të tilla janë në një luftë të heshtur. Heshtja dihet që krijon një gjendje paradoksale. Heshtje do të thotë përulje, pranim i shmangies së fjalës dhe mendimit të emancipuar, dhunim i moralit qytetar të krejt një shoqërie.

Dhe duke dashur të jem më bindëse në ato që them do të ndalem pak në marzhin e unit femëror, timit. Unë shkruaj me lumturinë dhe vuajtjen që të jep krijimi, pa menduar për botimin. Ideja e të botuarit më lodh, sepse të mendosh për botimin, që në të shumtën e rasteve është shndërruar thjesht në një akt tregtimi, do të thotë të mos shkruash. Unë i bashkohem letërsisë së vërtetë, shkrimit ose leximit të saj, për të luftuar kundër moskuptimit, frikës, kaosit, mbytjes, fundit, pushtetit, tradhtisë, vetmisë, harresës, vulgaritetit, përparimit të errësirës dhe përpiqem t’i jap trup e shpirt asaj tjetrës, tregimtares, t’i jap thellësinë e vështrimit për kohërat. Po edhe asaj tjetrës, që jam unë edhe si shkrimtare dhe që them ndonjëherë duke qeshur: “Ah, sikur të isha djalë!”, jo në kuptimin që i jep Haki Stërmilli, por në kuptimin letrar, sepse nuk është aq e thjeshtë sa duket të jesh shkrimtare. Bie fjala, unë e dërgoj librin në një shtëpi botuese dhe drejtuesi i saj, pa e kaluar nëpër instancat e duhura, e lë dikur (që do të thotë pas një viti e më shumë) me mospërfillje në sekretari. Ndonjë lajmërim për t’u paraqitur nuk dërgojnë as shtëpitë e mëdha botuese të Tiranës. Nuk e kam fjalën te mosbotimi ose botimi, e kam fjalën tek ecuria, që mungon e që mund t’i quash me plot gojën qëndrime primitive, punë shqiptarçe. Gjithashtu unë nuk kam gjetur asnjë shënim shoqërues për librat e mi, ashtu si në të dy librat që kam botuar në Francë (në një mënyrë të përpiktë pas dy muajsh), ashtu siç ndodh rëndom në të gjitha shtëpitë botuese të Europës, ku e themi me zë të lartë, gati-gati me arrogancë, se i përkasim. Po si i përkasim, vetëm me fjalë? Marrëdhëniet e përmbysura, që sot kanë emrin “botues-shkrimtar”, dëshmojnë se jemi ende larg.

Me këto shqetësime që ngrita në këtë kumtesë të shkurtër nuk është se nuk i njoh problemet financiare që kanë shumë shtëpi botuese, thjesht dua të theksoj se, për sa kohë do të ekzistojnë marrëdhënie të përmbysura me rendin e paarsyeshëm botues-shkrimtar, hendeku do të thellohet përditë e më tepër e do të përpijë letërsinë e vërtetë....

Feride Papleka-Vitet simbolike ose preludi i modernitetit

 Në ditët tona nuk ekziston ndonjë dallim tepër i rëndësishëm mes vargut e prozës, apo mes poezisë dhe prozës, por poiêsis (gr.) dhepoesis (lat.) do të thotë krijim, ndërsa poîema (gr.) dhe poema (lat.) do të thotë vepër në vargje. Aristoteli tek “Poetika”, thotë se me poiêsismund të jepen të gjitha bukuritë e universit. Emocionet e fuqishme nga poiêsis (poezia, poetika) lindin. Pra, ndarja klasike varg, prozë shfaqet që në antikitet. Megjithë këtë për modernistët ekziston një tjetër ndarje që është: ligjërim i  zakonshëm dhe poezi. Në poezi përfshihen edhe vargu edhe proza. Çelësi ironik i Roland Barthes-it është: Poezi=prozë+a+b+c+…

Moderniteti poetik nisi në vitet simboliste në Francë. Simbolizmi është një lëvizje letrare dhe artistike e gjysmës së dytë të shekullit XIX. Në pikëpamje letrare ai qe në mospajtim kryesisht me natyralizmin dhe poezinë parnasiane.¹Manifesti i simbolizmit që botoi më 1886 në Figaro Jean Moreas-i, i kërkonte poetit të mos pasqyronte dukjen, por brendësinë, ndjesinë shpirtërore, realitetin transhendental. Poema duhet të ketë kuptime të shumëfishta me të vërtetat e pashprehura gjermë tani, thotë ai. Dhe vazhdon se poeti, sidoqoftë, për ta shprehur në mënyrë harmonike ndjesinë dhe idenë që e shoqëron atë, duhet të rivalizojë me muzikën. Simbolistë ishin Kahn, Henri de Régnier, Emile Verhaeren, Gauthier, Banville, Rodenbach, Meterlinck, Dujardin, Bruges, Schwab, por protagonistët kryesorë të tij mbetën: Charles Baudelaire, Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Lautréamont, Mallarmé si dhe disa personazhe me rëndësi të veçantë si Tristan Corbière, Jules Laforgue dhe Gérard de Nerval. Simbolizmi ndikoi thellë edhe në disa vepra të shkrimtarëve Oscar Wilde, Paul Claudel dhe Paul Valéry.

Një histori e shkurtër e vargut të lirë. Në shkrimet teorike të Malarmesë flitet për një krizë të vargut. Ai nuk krijohet më si një e tërë  me dy heksametra, por pritet atje ku dëshiron autori. Artur Rembo thotë se aleksandrini nuk është më forma e vargut që vlen për të shkruar poema. Vargu duhet të jetë “me një liri të lirë” (d’une liberté libre), shprehet ai.

Në këto vite vargu poetik kalon nëpër disa faza, deri në zhdukjen e numrit “të zyrtarizuar” të “këmbëve” (rrokjeve poetike), siç do të shkruante Malarmeja. Kuptohet që nuk ishte e lehtë të ndaheshe nga një traditë e gjatë, e ngulitur, dhe, fillimisht përpjekja për mos ta patur më si model aleksandrinin, u përkufizua negativisht si lojë fjalësh për të shpikur muzikën e brendshme. Tani vargu nuk i bindej më koracës së vjetër. Krahas vargut të lirë u eksperimentua edhe poezia në prozë apo proza poetike. Midis vargut të lirë, poemës në prozë dhe prozës poetike do të mbeten përherë lidhje të fshehta për t’u analizuar në të ardhmen. Poema në prozë dhe proza poetike kanë tejdukshmëri. Ato shpesh herë i përgjigjen më mirë realitetit, e shprehin më hapur të vërtetën e botës moderne dhe tregojnë se “kulla e filldishtë” ka mbetur vetëm si relike, duke u braktisur së bashku me teorinë e saj “të artit për art”. Në të vërtetë braktisja e kullës së fildishtë ishte një mospërfillje për poeticitetin e jashtëm e të ngrirë, ndaj një poeticiteti të brendshëm të një realiteti me prozaizëm pikëllues. Në fakt ky është objekti më i rëndësishëm i poezisë moderne.

Vite më vonë, Apollinaire-i i çliruar nga të gjitha kufizimet metrike dhe tematike do të shkruante:Falmëni mosdijen / Falmëni që s’e njoh më zjarrin e moçëm të vargut / Nuk di asgjë, vetëm dashuroj / Lulet në sytë e mi shndërrohen në flakë (Fejesa).

Vargu i lirë dhe poema në prozë pranojnë një varg “të rrënuar”, pra të zhveshur nga stolitë tradicionale. Ai do të shndërrohet në një ligjërim magjik të poetëve të mëdhenj të fundshekullit XIX e të shekullit XX: Whitman. Mickiewicz, Cavafis, Frost, Neruda, Ricos, Elitis, Eluard, Ahmatova, Borges, Paz, Brodskij e të tjerë.

Modernistët: Stéphane Mallarmé (1842-1898). Malarme ishte një teoricien i shquar i vargut të lirë që nuk e përdori kurrë atë. Edhe kur e përdor fjalën prozë si titull të parë të poemës “Për Eseintët”, ai shkruan me varg të matur: Oh! Ta dish o shpirt i trazuar / Në çastet që ne heshtja na mbulon / Degë e zambakut është shumëfishuar / Dhe prej arsyes sonë lulëzon. Për sonetet e tij të bukura, ai u quajt “muziktar i heshtjes”. Claude Debussy i bëri një ilustrim tingëllor, të mahnitshëm poemës së tij “Pasditja e një fauni”, në të cilën fauni në eglogë pyet: “A mos kam dashuruar një ëndërr?”Pyetja është dyshimi për kohën e re që ka hyrë në poezi, është dyshim ekzistencial i njeriut modern.

Në librin poetik “Një hedhje zari”, ai shpiku poemën tipografike ose ligjërimin e hapësirës. “Fjala e fundit e letërsisë është të krijojë një ligjërim, brenda një tjetër ligjërimi”, thotë Malarme. Në fakt, në tërë veprimtarinë e tij zyrtare e monotone si kuadër i arsimit e më pas si mësues anglishteje në provincë, gjersa erdhi përfundimisht në Paris, ai ia kushtoi jetën, siç thotë “të vetmes detyrë shpirtërore”, të përpunonte “Librin” që i jepte shpjegim orfik Tokës. Duke u marrë që herët me leximin e parnasianëve e pastaj të Bodlerit e të Edgar Poe-s (për Edgar Poe-n, ai shkroi vargun e famshëm: I tillë që vetë përjetësia e ndryshon, në sonetin “Varri i Edgar Poes”), që më 1862 Malarme shpallte mbëhinë e një vepre me kërkesa tepër të larta artistike.

Pavarësisht se në poemat e para “poeti i brengosur nga jeta që vyshket” endet nëpër temat bodleriane për të zbuluar kufijtë e mosqenies, ai e përshkruan në mënyrë filozofike: universin që plagos dhe që njëherësh josh; vështirësinë e të jetuarit; fëmijërinë nostalgjike; kohën e hershme që shtrihet përtej fëmijërisë, gjer te Dikuri i mbështjellë me terr absolut; zbrazëtinë e botës që ka ngrirë në Idenë e Kulluar: Jam i trishtuar, medet! dhe i kam lexuar tërë librat / Të arratisem larg? E shoh se edhe zogjtë janë dehur (Fllad deti).

Pas një periudhe dyshimi që e shtyti të shkruajë më 1868: Unë kam vdekur dhe jam ringjallur,Malarme tani e tutje do ta krijojë veprën e vet si një përvojë metafizike: Dashurohemi po të duash / Me buzët e tua pa folur/ Trëndafilisht të ma thuash / Heshtjen e zezë të lodhur (pa titull).

Duke përdorur sonetin në një sintaksë eliptike, me gjakim për të mbërthyer “fjalë totale” të reja, të huaja për gjuhën “namatisëse”, fjalë me gjerësi burimore, që për nga tingëllimi mëtojnë të hahen me muzikën (ai në këtë kohë kishte zbuluar Wagner-in), Malarme e kthen gjuhën në instrument të betejës së tij me fjalën: Vdes dhe dashuroj: vështroj një engjëll kur shihem!/-Sikur qelqi të jetë art dhe mistikë-/Duke mbajtur ëndrrën si diademë rilindem,/ Në një qiell të moçëm ku lulojnë Bukuritë! (Dritaret).

Kur shpjegon krizën e vargëzimit, ai rrëfen historinë e përjetimit të parë metrik që e shndërruan Malarmenë në një arkitekt virtual të vargut të lirë. Ai argumenton qartë thelbin e asaj poetike që e bën subjektin të ndjeshëm e që ia nënshtron vargun formës së ligjërimit. Problemin e frymëzimit e trajton edhe Nietzsche. Në krijim, thotë ai, Maska bëhet Dukje dhe në një përmbysje të plotë,Dukja kthehet në Realitet. Poeti gjeni, sipas tij, mishëron këtë lloj krijimi. Vjen një çast, kur poema është gati të dalë në dritë. Kjo ndodh kur Maska dioniziake përputhet me Dukjen apoliniane për të sjellë Realitetin poetik. Çdo gjë që është e thellë, shton ai, e pëlqen Maskën. Malarme shkruan se poema është një subjekt i folur dhe se vepra e pastër parashtron tërheqjen mënjanë të autorit. Kësaj teme do t’i kthehen më vonë Luis Borges dhe Maurice Blanchot.

I përfshirë papritmas në librin “Poetë të mallkuar” (1884) të Verlenit dhe fill më pas në librin “Së prapthi” të Huysmans-it, Malarme u bë udhëheqës i gjeneratës simboliste që mblidhej tek ai në rrugën e Romës në Paris.

Charles Baudelaire (1821-1867). Bodleri ripagëzoi skenën natore të realitetit, duke projektuar vetveten me një anti. Gjesti i tij kundër është vetëshkatërrues. Në veprën e tij pyetet vazhdimisht për arsyen e të ekzistuarit në këtë botë të rrënuar, ku rënia e njeriut është edhe më e rëndë se te mëkati zanafillor. Poeti i sheh njerëzit të dërrmuar nga kimera e vet, në një proces shfytyrimi fatal e të pashmangshëm. Kimerën Bodleri e përdor për të ironizuar postulatet, kurse tek Malarmeja dhe Verleni ajo shërben për të vënë në lojë poetikën e thatë.

Që fëmijë, i mbyllur në një kolegj, Bodleri pati ndjesinë e një fati përjetësisht vetmitar. Pasi mbaroi liceun, udhëtoi për dhjetë muaj rresht dhe u kthye prej andej me nostalgjinë ekzotike. Ai u revoltua me familjen e vet borgjeze që filloi të skandalizohej ndaj jetës së tij prej bohemi dhe që në atë kohë nis edhe një lloj përçmimi i tij për botën bashkëkohore.

Poemat e para që botoi më 1847, Bodleri i kishte shkruar më herët, por jetën si krijues ai e nisi me kritika artistike. I kësaj kohe është përkthimi i poezisë “Korbi” të E.A. Poe-s që e entuziazmoi  shumë, sepse ndjeu një afërsi të çuditshme krijuese me të. Sipas Bodlerit shpirtrat e shenjtë janë të dënuar të ecin drejt vdekjes dhe lavdisë duke lënë pas rrënojat e tyre. Kjo ide duket edhe në poemat që shprehin mospëlqim për objektivizmin e ftohtë parnasian.

Viti 1848 Bodlerin e gjen në mes të barrikadave të revolucionit që pas grushtit të shtetit më 1851, i braktis ato i zhgënjyer. Tani në poemat e tij konceptet kohë dhe hapësirë lidhen drejtpërdrejt me ekzistencën, ndërsa fjala angleze spleen që përkthen përafërsisht fjalën frënge brengë, do të shfaqet shpesh e më shpesh edhe si term i parapëlqyer i simbolistëve. Ajo do të shprehë hapur dëshpërimin e thellë si pasqyrë e modernitetit.

Megjithëse i lajmëruar më parë te një botues gazete, libri “Lulet e së keqes” (1857), shkaktoi befasim poetik dhe tronditje të thellë të moralit borgjez parizian. Ai u shoqërua edhe me një proces të famshëm gjyqësor. Arkitektura e fshehtë me gjashtë pjesë që ndjekin në libër njëra-tjetrën, është një përjetim simbolik i orvatjeve të njeriut për t’i shpëtuar mjerimit dhe për t’u rilindur edhe një herë. Por shpirti luhatet midis ligështimit dhe lartësimit e në këtë luhatje ai e ndjen veten të huaj midis njerëzve (Albatrosi). Këtij ekzili i shtohet edhe mendimi i ngulët për ikjen e kohës. Megjithatë, sipas Bodlerit, te njeriu ende mbijeton vetëdija e një parajse të humbur, që shpjegon etjen e dhimbshme për dëlirësi dhe për të Bukurën, sidomos për artin (Himn Bukurisë). Ligjin e analogjive shpirt-natyrë që bën t’i konsiderojmë Tokën dhe pamjet e saj si shëmbëllim, si korrespondencë qiellore të përjetësisë, e ilustrojnë poemat Tablo pariziane. Bodleri thotë se në disa gjendje shpirtërore, pothuaj mbinatyrore, thellësia e jetës zbulohet e tëra në spektaklin që e kemi para syve, sado i zakonshëm qoftë ai. Në sajë të magjisë sugjestive, përmes një ligjërimi simbolik dhe alegorik, heroi i poemave të tij vihet në kërkim të ndryshimit që sjell kënaqësia. Por pas endjes gjithherë vjen keqardhja, çmagjepsja dhe dëshira e asgjësimit me vdekje. Kjo ndodh veçanërisht prej dashurisë zhgënjyese që e gërryen pak nga pak shpirtin e braktisur. Tek dashuria Bolderi sheh edhe një formë të arratisjes, të shpëtimit nga bota.

Libri “Lulet e së keqes” e ka simbolikën që në titull. Bodleri thotë se kishte vënë aty gjithë mendimin, gjithë zemrën, gjithë besimin dhe gjithë urrejtjen. Tematika estetike dhe mistike me frymëzimin, ngjitjen dhe rënien është kudo e pranishme. Poeti përpiqet që në jetën e përditshme të gjejë shenjat e dukshme të një bote sa më të hershme aq edhe ideale, të panjollosur me fatalitetin e mëkatit dhe vuajtjes: Ti je një qiell i bukur vjeshte, i kthjellët e i trëndafiltë / E megjithatë trishtimi te unë ngjitet si batica (Bisedë); E dua në sytë e tu dritën e blertë / por sot në mua gjithçka është helm  (Këngë vjeshte), “Dua të të rrëfej o magjistarja ime e ëmbël” (Brengë).²

Vepra e tij ashtu si dashuria i bindet një postulati engjëllor dhe satanik, ku imazhet dhe simbolet përtërihen nga një rrjetë e hollë shoqërizimesh mistike. “Zemra ime është lakuriq”, thotë ai, dhe shtron problemin e lidhjes së autorit me tjetrin, me lexuesin, me bashkautorin e padukshëm. Në shërbim të artit të tij madhështor Bodleri vë magjinë sugjestive të një ligjërimi e të një metrike të përpiktë: Ç’do të thuash sonte, o shpirt i gjorë, vetmitar / ç’do të thuash ti zemra ime që herët e venitur. (Semper eadem). Ai e urren të folurën borgjeze. Madje lirizmi i tij është një lloj imazhërie, një ndërmarrje joshëse. Tagora thoshte se çdo poemë lirike është një dhuratë, si një objekt dashurie. Tek poema “Moesta dhe errabunda” ai shkruan: Sa larg që je parajsë e erëtisur / Nën qiejt e kaltër gjithçka është dashuri e shend. Por vargje të tillë janë të rrallë te Bodleri. Ai e sheh botën të çpoetizuar dhe thërret qetësisht: “O vdekje, kapiten i moçëm / është koha ankorën ta ngremë (Udhëtim); Unë jam një varrezë e urryer nga hëna (Brengë); Parisi i lashtë s’është më, / forma e një qyteti ndryshon më shpejt / se zemra e një të vdekuri (Mjellma); Një vetëtimë, pastaj terri / U arratise bukuri / Më nuk do të shoh, mbase në përjetësi (Për një kalimtare).

Sipas Bodlerit është vetëdije politike të mos ushqehesh me iluzione. Ai flet për shtriga, për djaj, për luçiferr, për kufoma. Madje një poeme ai i ve titullin “Kërma” e që ngjalli në atë kohë mjaft diskutime.

Poetika e Bodlerit është poetikë e dhimbjes. Ai krijon i pari figurën e poetit tokësor që përjeton vuajtjen e qenieve fatkeqe të kësaj bote: Dy luftëtarët vrapuan drejt njëri-tjetrit / E spërkatën ajrin armët e tyre me dritë dhe gjak. (Duellum) dhe shprehu konfliktin e njeriut modern të shqyer nga antagonizmi i trupit dhe shpirtit. Një nga të dashurat e tij ai e quan “Venus i zi” me “bukuri të kobshme”. Në traditën lirike, poeti këndon dhe vendoset në qendër të botës, tani ai kalon pa rënë në sy. Sepse poezia moderne është sans papiers, (pa dokumente). Albatrosi i tij është poeti i zhveshur nga poeticiteti. Kurse V. Hugo-i e quan atë princ ëndërrues, të shenjtë, profet.

Pas procesit të famshëm gjyqësor, që dënoi disa poema dhe e ndaloi librin “Lulet e së keqes”, Bodleri nuk di të shkruajë më. Ai përfundon afazik.³ Duke përmbledhur disa artikuj që kishte shkruar që më 1845, 46 dhe 49 për revistën “Sallon”, ai boton më 1859 librin “Kuriozitete estetike”, ku ndër të tjera përshëndet pikturën e Delacroix-së dhe flet për gjeninë muzikore të R. Wagner-it. Më 1860 ai shkruan librin me elemente biografikë “Parajsat artificiale”, i frymëzuar nga “Rrëfimet e një opiumomani”, të Th. De Quincey-t. Ndërkohë vazhdon të përkthejë Poe-n.

Por brenga e thellë ka ardhur duke u shtuar dhe e shtyn poetin të kërkojë arratisje, duke iu dhënë drogës dhe dashurive mistike. I lodhur nga pikëllimi dhe nga mendimi i ngulët për pleqërinë dhe vdekjen që ia shton sëmundja, në pranverë 1867 ai shkon në Belgjikë. Atje goditet nga një paralizë e rëndë dhe Bodleri vdes në Paris, pas disa muajsh në moshën 46 vjeçare.

Në atë kohë “Lulet e së keqes” kishte njohur edhe dy botime të tjera dhe do të njohë edhe një botim të tretë e të plotë më 1869, postum.

Mes dorëshkrimeve që iu  gjetën poetit pas vdekjes, ishte edhe libri “Poema të vogla në prozë, apo “Spleen de Paris” (Brenga e Parisit) 1869. Libri është një nga përpjekjet më origjinale për të shkruar një prozë poetike muzikore, pa ritme dhe rimë, sipas lëvizjeve lirike të shpirtit. Te poemat në prozë kemi gjestin poetik, ashtu siç ishte parë dikur edhe gjesti prozaik tek soneti. Ky ishte veprimi më i çuditshëm alegorik i Bodlerit.

Në këtë libër me një humor tragjik ai ngrihet kundër vetes, është edhe xhelati edhe viktima, siç do ta parafrazonte si shembull Mishima në një intervistë të viteve ’60 të shekullit të kaluar. Parodizmi i hapur i poetit duket tek poema në prozë “Xhampunuesi i keq”. Aty Bodleri përqas fjalët: ver: “verre” (xham) dhe ver: “vers” (varg), duke luajtur me tingëllimin e njëllojtë të tyre. Dritarja aty shërben si ekran i projektimeve ku imazhet shihen të mjegullta.

Proza poetike e tij vë në veprim ligjërimin e përditshëm. Në të shquhet tematika e turmës, e qytetit, e të marrëve, e të pambrojturve dhe Bodleri na jep kështu çelësat për të hyrë më natyrshëm në jetën moderne. Poemat e tij në prozë krijojnë një unitet të brendshëm tematik dhe me një ritmikë të hollë parashtrojnë idenë universale se jeta jonë kalon nga mosqenia në mosqenie.

Bodleri është personazh emblematik i modernitetit. I vetmuar, por solidar me njerëzit që i fton nëpërmjet asaj që shkruan, të ndiejnë trishtimet, por edhe të shohin bukuritë, ai mbetet një nga poetët e mëdhenj simbolistë dhe ndër themeluesit kryesorë të modernitetit: Rinia ime qe një stuhi e errët / E përshkuar aty-këtu nga diej të ndritshëm. (Armiku).

Arthur Rimbaud (1854-1891). Malarmeja e ka quajtur Artur Rembonë një aventurë lirike. Vepra e tij poetike i ka të gjitha. E vërteta e kohës tek ai bëhet e vërteta e krijuesit. Rembo shkruan për t’u çliruar nga frymëzimi. Vepra e tij është një nisje me shumë stacione, që përmbledh në vetvete tërë evolucionin e viteve simboliste. Më 1869 ai i pati shkruar Th. Banville-it shprehjen e çuditshme: “Do të jem parnasian”. Dhe vërtet poezitë e tij të para janë me varg të matur e të studjuar mirë: Në muzgjet verore, shtegut do të arratisem / i cuksur nga gruri, do të shkel mbi barin e njomë / Ëndërrues do të flladitem e erëtisem / Mbi fytyrë do ta lë erën të vallëzojë(Ndjesi); Mbi valën e kaltër e të zezë yjet flenë / E zbehta Ofeli pluskon, zambak i bardhë (Ofelia). Simbolistët do t’u qortojnë parnasianëve karakterin sipërfaqësor të kumtit. Shkolla parnasiane në përgjithësi mbahet si teori e “artit për art”. Por kapiteni Rembo, pa humbur kohë i lë prapa parnasianët dhe e nis “anijen e dehur” që të eksplorojë e të zbulojë shtigje të reja poetike. Vargjet aty ngjajnë si uji i rrëmbyeshëm që vjen nga malet. E botuar më 1871 “Anija e dehur” është prelud i modernitetit dhe paraqitet si një alegori e shkëlqyer e aspiratave të poetit të ri në udhëtim drejt agimeve të pikëlluara: Që nga ai çast jam zhytur te Poema / E detit, i larë me yj qumështorë / Duke lundruar gëlltis qiej të blertë / Si një i mbytur që ende mediton (Anija e dehur).

Ai deklaron: “Unë jam anije e dehur” dhe lëshohet në ndjekje të metrave të panjohur, të vargjeve popullore, ngjall forma të harruara. Me Verlenin shpik më 1872 një varg të ri. Shkruan sonete të përmbysura, romanca dhe arrin te proza poetike. Ai flet për një nostalgji të një gojëtarie poetike të vdekur, për zërin e nënës që përzihet me zërin e botës, për dashurinë e lirë që shkrihet me fantazmagorinë poetike dhe kalon nga poezia objektive në atë subjektive: A e zezë, E e bardhë, I e kuqe, U e verdhë, O blu : zanore / Një ditë do të rrëfej lindjen tuaj të fshehtë (Zanore).

Megjithëse doli para lexuesit në moshën 15 vjeçare (më 1870 ai e pati botuar librin e parë “Për muzikën”), Artur Rembo nuk është pararendës. Poemat e tij dëshmojnë se ai i ka njohur format e mëparshme poetike dhe pohon se do ta jetojë më mirë se Bodleri përvojën “prometeiane” si “rrëmbyes zjarri”. Kur shkruan, ai thotë se “nuk është më vetvetja”. Kjo ka si përgjigje “çrregullimin e të gjitha kuptimeve”. Edhe Fernando Pesoa do të thoshte se kur shkruan një poemë dhe e firmos në fund, çdo herë e ndjen se është ndryshe. Shkrimtari i vërtetë zbulon brenda vetes shumë individë.

I tronditur nga shpallja e luftës me Prusinë dhe nga dështimi i Komunës, Rembo provon disa herë të arratiset nga Parisi. Por arratisja e tij e vërtetë është arratisja brenda krijimit. Sidoqë në fillimet e tij poetike ndjehet ndonjë ndikim i jashtëm nga poezia e Verlenit apo edhe admirim për Hugo-in, retorika e tij e re shenjohet hapur me përpjekjen për një revolucion metrik. Brenda vargut të matur ai shprehet kundër vargut të matur. Poema e tij “Kujtesë” është një “katastrofë” e vërtetë metrike. Lexuesi e kupton se nuk është më përballë një kënge melodioze, por përballë me një goditje. Rregullat aty s’vlejnë më. Moderniteti poetik me forcën e tij s’ka të bëjë me poetikën si muzikë dhome të parnasianëve.

Në të vërtetë Rembo është pasqyra më e kthjellët e evolucionit poetik në vitet simboliste. Krijimtaria e tij përmblidhet në tri faza: 1. Kriza e vargut; 2. Stili barok dhe 3. Revolucioni i brendshëm. Në tekstet palimpsest lëvizja e përgjithshme ndihet si një lloj shkrimi, ku poezia i kalon kufijtë poetikë, bëhet kaos dhe proza bëhet urtësi. Rembo fut vargje në prozë dhe rreshta në poemë. Në këtë krizë poema bëhet prozaike dhe proza bëhet poetike si tek Bodleri. “E dua shkretëtirën, blerimin e djegur” do të shkruajë ai.

Vjen një moment kur ai e braktis formalisht vargun me librin. “Ndriçime” (Illuminations) që e kompozon më 1874. Megjithëse titulli dëshmon dritë, prozat poetike të këtij libri janë të errëta, plot mistere. Edhe sot e kësaj ditë pikëpyetjet mbeten pa përgjigje. Ndryshe nga “Një stinë në ferr” që u krijua thuajse me një frymë, gjatë një krize shpirtërore, pas prishjes dramatike me Verlenin më 1873, dhe që shërben si  autobiografi poetike, libri “Ndriçime” u formësua në disa vite. Kritika franceze është përpjekur të shohë te ky titull një kuptim fetar apo një frymëzim të papritur. Gjithë-gjithë të dyzet e dy poemat në prozë që janë si vegime të skicuara, shprehin aspekte të poetikës së Rembosë në një seri temash të pëlqyera prej tij si: largpamësia, sensualiteti, besimi, politika, fëmijëria, të endurit, spektaklet e natyrës, mitologjia, dehja.. Që më 1870 tek “Alkimia e fjalës” ai dëshmon për një hershmëri poetike marramendëse, e cila do të shpërfaqë ligjërimin universal poetik “nga shpirti për shpirtin” (de l’âme peur l’âme). Lidhja midis poemave të tij e sidomos mes “Një stinë në ferr” dhe “Ndriçime” është e madhe, sepse që te “Një stinë në ferr” ai shkruan: Po, i kisha sytë të verbuar nga drita jote. Kjo lidhje tregon se krijimtaria e tij është një revolucion i vazhdueshëm

Poemat në prozë nëpërmjet një mistike të njohur tashmë në krijimet e tij poetike të mëparshme, bartin fragmente të jetës si copëra të mëdha pasqyrash të thyera. Çdo poemë, qoftë ajo e shkruar me varg, qoftë e shkruar në rreshta “si shpërthim i çmendur”, përkthen vizionin për botën dhe forcën e tij të thellë krijuese.

Poetika e Rembosë është vendi i një larmie formale, i një lufte të pafund me fjalët. Ajo është poetikë e moderniteitit. Tek poemat e tij në prozë kemi kaos të perceptimit (sa mendon se ke të bësh me një tablo pikture); kaos të formës (ndonjëra mund të lexohet si sonet në prozë); çrregullim të kuptimit (simbolika e tyre është e shumëfishtë: rënia, ngjitja, bota pa zota etj.)

Tek poema në prozë “Mistikë” që në titull lajmërohet hapja drejt një bote tjetër: Butësia e çelur yjore dhe e çdo gjëje tjetër mbi lirishtë që zbret mbi fytyrat tona si një shportë, e bën greminën të lulëzuar dhe krejt të kaltër dheun. Optika poetike në këtë poemë në prozë është e përmbysur. Madje edhe engjëlli bie, në një kohë që ai duhet të ngjitet. Zbritja e shportës të kujton zbritjen e Jeruzalemit Qiellor te “Apokalipsi” i Shën Gjonit.

Një poeme tjetër në prozë “Agim” rimat e brendshme zanore i japin një muzikalitet të çuditshëm: E putha agun e verës. /Asgjë nuk pipëtinte. Uji ishte i vdekur. Unë ecja, ecja dhe zgjoja frymët e gjalla, dhe gurët e çmuar vështronin dhe flatrat u ngritën pa zhurmë (Agim).

Referencat në prozat e tij poetike janë të qarta e të thjeshta: Delyzhi apo Përmbytja e madhe, Parajsa, Nisja, Mbretërimi, Mëngjeset e bukura, Qytetet, Lulet, Netët, Ankthi, Lëvizja, Fëmijëria me agime të përgjumura, me përalla për të Bukurën e Dheut etj. Është vërtetuar se ndër poemat më të bukura të Rembosë janë ato sipas vegimeve. Poeticiteti tek ai e shmang narrativitetin.

Te krijimtaria e Rembosë shfaqet thelbi i mosqenies si element transfiguracioni. Jean Pierre Richard, vë në dukje se ëndrra tek Rembo, ashtu siç ndodhte edhe me Nervalin, vjen nga jashtë, në gjendje zgjuar. Poemat e tij përshkruajnë lëvizjen e tmerrshme të kohës në kohësi, duke ndriçuar një të vërtetë që shkon përtej së vërtetës: Ç’të kuptosh nga fjala ime / Që arratiset, fluturon (O stinë, o kështjella). Retorika e tij është një gjuhë e zgjedhur për t’i bërë ballë errësirës.  Zanoret e tij të ngjyrshme janë fantazma e atij ligjërimi të ri, me të cilin Rembo shpreson se ka gjetur të vërtetën poetike. Ai i përdori të gjitha llojet e vargut, imazhet mitologjike, pastishin, sonetet e përmbysura, deri sa shfaqet tek ai “katastrofa metrike” që e përmendëm, siç e emërton Jean Nicolas Illuz momentin kur ai e zhduk vargun. Rembo pohon se veçoritë e krijimtarisë poetike janë befasia dhe mençuria. Te një poemë e tij që pati ruajtur Verleni, në pak vargje evokohet dielli eskatologjik, domethënë frymëzimi si dehje poetike. Nietzcshe thotë se të gjitha dehjet e trupit janë dehje të krijimit të botës dhe artisti bëhet vendi ku ngjizen ndjesitë e krijimit dhe zbrazëtisë.

Kur e quan aventurë lirike, Malarme shton se ai u shfaq në poezi si meteor. Për një kohë të shkurtër Rembo i kapërcen kufijtë e realitetit krijues. Je est un autre, Uni është një tjetër, i tij e kapërcen vetëdijen individuale dhe bashkon unin e thellë me unitetin kozmik. Nëpërmjet alkimisë së vargut, siç shprehet vetë, ai synon të mbërrijë një pushtet të mbinatyrshëm.

Ai që pati deklaruar më 1874: Unë tani di si ta përshëndes të bukurën dhe Kam ndërur telat nga kambanarja në kambanare; vargje girlandash nga dritarja në dritare; zinxhirë të florinjtë nga ylli në yll e vallëzoj”, e hedh poshtë poezinë dhe e shpall hapur paaftësinë e saj për të ndryshuar botën. Kur i thotë lamtumirë poezisë, Rembo i thotë njëkohësisht lamtumirë edhe jetës. Ai hesht për tetëmbëdhjetë vjet rresht dhe përfundon trafikant armësh në Abisini. Më 1891, Rembo vdes në një spital të Marsejës, pasi i presin njerën këmbë me kancer në gju. Ishte vetëm 37 vjeç.

E përmbyllur me një heshtje të gjatë e që ngjalli shumë interpretime: si një përvojë meteorike për të shpikur dashurinë (Delir I) dhe si një luftë e fuqishme shpirtërore për një vetëdije “absolutisht moderne” (Delir II), vepra e shkurtër e Rembosë e mbolli simbolizmin para se ai të përshëndetej nga syrrealistët si rrymë letrare, si pararendëse e revolucionit të tyre të përhershëm të mendjes. Rembo quhet i paklasifikueshëm, një rast i veçantë që përbën një identitet të fortë letrar, me një historicitet poetik të patjetërsueshëm. Çdo krijim i tij është një moment poetik që na bën të përshkojmë një gamë të gjerë vargjesh. Megjithëse e mitizuar (Le mythe Rimbaud, R. Etiemble, 1957), vepra e tij mbetet një nga burimet kryesore të lëvizjes poetike moderne.

Paul Verlaine (1844-1896). Verleni mbetet gjer në vdekje besnik i vargut. Në tematikën poetike ai sjell me guximin e një talenti të madh një fushë gjërash të vagullta, të panjohura gjer atëherë. Gjeni tepër individual, vepra e tij nuk lë vend për ndikime poetike. Krizat e ëndjes ai i këmben me ëndrrat nostalgjike të dëlirësisë, rënkimet dashurore me ekstazën mistike krijuese. Vargjet e tij formojnë një këngë intime dhe përftojnë një pushtet muzikor të pakrahasueshëm: Dritë e qetë hëne, e trishtë dhe e bukur / Që i bën ëndërrues zogjtë nëpër pemë (Dritë hëne). Zogu në traditën popullore është një qenie e nginjur me poezi dhe futja e tij në poemë është “simbolike. Keats madje ka shkruar një ode të gjatë e dramatike titulluar “Ode për një bilbil”, ku bilbili është simbol i artit, fitimtar mbi vdekjen.

I lidhur që herët me poezinë, Verleni mori pjesë në lëvizjen letrare, të kohës dhe bashkëpunoi me “Parnasi bashkëkohor”. Libri i parë poetik “Poema saturniane” më 1866, kur ishte 22 vjeç, sidoqë e tregon të ndjeshëm ndaj parnasianëve, e karakterizon atë si poet me frymë të re që i përshkruan në mënyrë origjinale dashuritë fatkeqe dhe pështjellimet e tij. Elita intelektuale pariziane u entuziazmua, ndërsa Malarmeja i shkruan: “Tashmë do të kisha kurajo t’ju recitoja të gjitha vargjet që kam mësuar përmendësh nga “Poema saturniane”.

Verleni thoshte: “Arti kërkon të jesh absolutisht vetvetja” dhe shkruan me një lirizëm konfidencial që nuk kërkon ngjyrën, por nuancën: O zhurmë e ëmbël shiu, / Që rigon mbi çati e mbi dhe, /Për zemrën e trishtuar, /Muzikë e gëzuar ti je (pa titull). Fjalët në poemat e tij kanë një tingëllimë të mbytur, si sonatat, të mezikapshme me  sintaksë të lirë që i ngjan një ligjërimi të heshtur me asonanca dhe rima hollësisht të zbutura, me ritmikë të lehtë. Jo rrallë ai kompozon një varg tek që shërben si refren ideor: Hënëza e bardhë / shkëlqen në pyje/ Nga degët përhapet / Një zëth plot diell / Nën degë përse rri menduar?/                                     / O e dashuruar (pa titull).

Më 1869 Verleni boton librin e dytë poetik, “Festa galante”, që është një libër i mrekullueshëm, i çuditshëm, magjik. Shumë bashëkohës të tij e çmuan librin si një vlerë të re të poezisë verleniane. Malarmeja i shkruan përsëri duke i drejtuar lëvdata të sinqerta dhe e quan librin “një stoli e përjetshme”. Në këto poezi Verleni të merr përdore e të përkund me fjalën e shenjtë të shpirtit që niset për të rizgjuar botën. “Këngë e bukur” më 1870 manifeston një lloj frymëzimi të lumtur që shuhet shpejt.

I ndarë nga gruaja ai iu dha pijes dhe njohu një ekzistencë të paqëndrueshme, sidomos pas rënies të Komunës, sepse kishte një punë në Bashkinë e Parisit. Një tempull i moçëm duke u vithisur / Nga maja e frikshme e një mali të verdhë / Si një mbret që vajton fronin e përmbysur / Llahtarisht e zbeh pasqyra e ujit që rrjedh. (Alegori).

Në një letër që i shkruan ato kohë një miku lexojmë: “Filli i zi që qarkon këtë letër do t’ju mësojë mjaft se udhëtimi dhe qëndrimi im në Belgjikë kanë qenë të trishtuar”. Kuptohet qartë këtu pikëllimi i Verlenit, që kërkon pakëz lumturi, por nuk e gjen. Ndaj e tërheq arratisja drejt një diçkaje misterioze, të panjohur.

“Romanca pa fjalë” botuar më 1879, është shkruar në burg, pasi goditi me revolver mbi Rembonë: Në parkun vetmitar e të akulluar, / Dy hije njerëzore sapo kanë kaluar, / Sytë i kanë të vdekur dhe buzët të thata, / U ngatërrohen ndër dhëmbë fjalët e ngrata (Bisedë sentimentale).

Verleni kultivoi një poezi, si diçka që tretet, duke u mbështetur në zhvendosjen nga fusha e ndjenjave në atë të përshtypjeve poetike ndijimore: Dënesjet e pafunda / të violinave / vjeshtore / Ma copëtojnë zemrën / Me dhimbje monotone (Këngë vjeshte).

Më 1880 ai boton “Urti”, një libër plot mistere, me poema heteroklite, ku shtrohet poetikisht pyetja tragjike: Çfarë bën njeriu mbi tokë? Dhe poeti përgjigjet: Veçse çon një jetë të ndërmjetme midis jetës së brendshme dhe asaj të jashtme. Ndryshimet e gjendjes shpirtërore ndodhin nën ndikimin e dashurive të humbura, nën veprimin e peizazheve të trurit që kanë histori e që kërkojnë soditje të thellë për të krijuar të bukurën: Diç qan në zemrën time?/ Siç ndodh kur në qytet rigon, / Nuk e di çfarë më sjell pikëllime, / Që shpirtin kështu ma plagon (pa titull).

Verleni çliron nëpër vargje poetikë dhe urtësi. Libri “Liturgji” më 1892, kremton ndjesi të sinqerta, por të guximshme. Në zemër të rrymës simboliste të cilës i printe pa dashur, ai shkruan: O Perëndi, jeta është aty/ E thjeshtë dhe e qetë/ Një e lehtë zhurmërimë/ Prej qytetit vjen (pa titull).

Megjithë jetën e tij të turbullt e tepër kontradiktore, duke e krahasuar me harmoninë magjike të poemave të tij, megjithë mjerimin dhe sëmundjen e viteve të fundit, ai nuk harronte të çonte një jetë të dyfishtë: të njeriut dhe të artistit të zgjedhur nga fati që të jetë i ndritshëm. Jeta e tij është si oksimori që përdor vetë kur thotë: këndoj vuajtjen.

Poezia e Verlenit është një epokë e re në universin e poezisë franceze. Ajo dallohet për një muzikalitet që brof nga një gjendje shpirtërore diafane, eterike, e përshkuar nga mrekullia dhe e bukura. Muzikaliteti i poemave të tij ngrihet mbi melodinë e fjalëve, mbi tingëllimin e vargjeve, mbi idenë e diçkaje që është pezull. Në një libër kushtuar Verlenit, Stephane Huyman shpreh keqardhjen kur thotë: “Të kesh aq muzikë në kokë dhe aq pak auditor për ta shpërndarë atë thesar”.

Poemat e tij, në tërësi kompozojnë një këngë intime, që frymëzoi kompozitorët e kohës si G. Fauré e ndonjë tjetër. Është e njohur e famshmja “Këngë gri” në vitet ’60 të shekullit të kaluar sipas një teksti të Verlenit.

Më 1894 Paul Verlaine u zgjodh princ i poetëve. Ajo zgjedhje ishte kurorëzimi i veprës poetike të një gjeniu të simbolizmit, megjithë përgjigjen e tij emblematike dhënë një gazetari: “Simbolizëm? Nuk e kuptoj. Është fjalë gjermane”.

Ai pohon: “Unë jam një Perandori në prag të rënies”. Dhe e mbyll krijimtarinë poetike me poemën “Vdekja”. Këtë titull mban edhe poema e tij e parë.

Gérard de Nerval (1808-1855). Vepra e Nervalit është si një namatisje e çiltër që ndërton korresponca mes ëndrrës dhe jetës. Ai vihet në kërkim të identitetit krijues pa iu kushtuar rëndësi gjinive letrare dhe ndërton një vepërinaktuale për kohën, një vepër objekt midis prozës e poezisë, duke sugjeruar një jetë poetike në mes të kësaj bote prozaike. Në poemat dhe prozat e tij të bukura me referenca të shumta kulturore, u shfaq për herë të parë miti femëror, i cili njëjtësohet me shpirtin e natyrës (“Vajzat e zjarrit”, “Kimerat”, 1854). Tregimi i tij “Sylvie” (Silvia), që Maurice Barres e quan “Silvia hyjnore” i përket më tepër prozës se poezisë. Duke lexuar tregimin pa dialog lexuesi përfytyron një gjurmë të praruar si iluzion. Kështu, funksioni narrativ është i dyfishtë: prozë / poezi. Paul Ricoeur konstaton një simbolikë të veçantë në veprën e Nervalit siç është Pasioni për Absoluten. Ai i bëri edhe një përkthim të famshëm për kohën “Faustit” të Gëtes. Subjekt jermi “midis arsyes dhe çmendurisë” siç e quan një biograf (Nervali u gjet i varur një mëngjes në një nga rrugët më të zymta të Parisit, afër Shatëlesë), ai i përshkroi artistikisht episodet kryesore të aventurës së tij shpirtërore, duke paralajmëruar veprën e Bodlerit, të Malarmesë e të syrrealistëve.

Vizionet e tij të njëpasnjëshme janë prova, por edhe zbulim i pjesshëm i një ndriçimi mistik, që e nxit atë të mendojë se ëndrra ndihmon të hapen portat e fildishit dhe dhe të bririt që na ndajnë nga bota e padukshme siç e gjejmë te Homeri dhe te  Dante.

Tristan Corbière (1845-1875). Poezia e Korbierit vështrohet si një kalim i guximshëm i kufizimeve metrike e tematike dhe si ecje drejt modernizmit. Tek ai kuptohet qartë se ideali i “artit për art” nuk mjafton më. Megjithëse është periudhë e turbullt, megjithë terrorin që ka shpërthyer pas rënies së Komunës, Korbieri bashkohet me Rembonë si shpikës i formave të reja poetike. Dëshira ngulmuese për të dalë nga rregullat mbytëse poetike të trashëguara, e shtyjnë Korbierin të përdorë ironinë dhe lojën e fjalëve. Edhe titujt janë të tillë si: Kjo, Çfarë? Mirëmbrëma. Ai arrin deri atje sa ta pohojë se do ta “shkatërrojë lirën” (delirer sa lyre).

Figura e poetit zakonisht lidhet me zotin, ai është madhështor, mag, Krisht, albatros apo mjellmë, ndërsa tek Korbieri kemi një paraqitje parodike, vulgare. Ai vë në dyshim identitetin lirik të poetit me një lojë fjalësh negativizuese. Në vend që të jetë Narcis i dashuruar me veten, poeti guxon të japë mungesën e imazhit me anë të jehonave, me forma belbëzimi, me fjalorin prozaik të ironisë. Ai edhe emrin e ndryshoi nga Eduard në Tristan, simbol i etjes për dashuri që nga miti i Tristanit dhe Izoltës. Kur shkruajti Kjo, Çfarë? dhe poema të tjera me titujt që s’emërtonin gjë,  Korbieri fliste për diçka të papërcaktuar dhe të paidentifikueshme.

Tristan Corbiere vdiq shumë i ri. Përmbledhja e tij poetike “Dashuritë e verdha” (1873), kaloi pa u vënë re. Qe Verleni që më 1889, dhjetë vjet më pas e zbuloi, duke e cituar emrin e tij tek “Poetë të mallkuar”.

Lautréamont (Isidore Ducasse), i quajtur konti Lautréamont (1846-1870). Më 1868 u botua kënga e parë e librit “Kënga e Maldororit”, anonime. Më 1869 u botuan edhe pesë të tjerat me emrin e kontit Lotreamo. Sidoqoftë ato nuk bënë ndonjë përshtypje të madhe. Pasi kishte vënë titullin paradoksal poezi për dy fragmente proze (Parathënie për një libër të së ardhmes, postum, 1920), I. Dykas vdes në mënyrë misterioze  24 vjeç. Kënga e Maldororit është manifest i një mospajtimi absolut me realitetin, sepse atë që shkruan e shoqëron dëshpërimi në çdo kohë që i ka shfuqizuar ligjet hyjnore të universit tonë të çuditshëm.

Kjo epope në prozë, kjo poezi revolte e dhënë me një ligjërim të organizuar në mënyrë të dhunshme, u lavdërua shumë nga Andre Breton-i dhe syrrealistët. Ajo u quajt shpagim i irracionales kundër forcave të errëta, e u krahasua me një shpërthim vullkanik. Kritika e vetëdijshme e ligjërimit poetik dhe përdorimi i fantazmave të pavetëdijes, e bëjnë Lotreamonë pararendës të revolucionit letrar të shekullit XX.

Edhe Jules Laforgue (1860-1887) kremtoi lirinë e imazheve. Nëpërmjet kërkimeve baroke me një tematikë kritike, në krijimet e tij ndihet ankesa dhe pakënaqësia ndaj realitetit. Veten ai e quan banor hënor dhe argëtohet duke ironizuar nëpër vargje një realitet vajtues. Në krijimtarinë e tij shprehet guxim dhe novacion me hir dhe natyrshmëri poetike. Prandaj Laforg mbahet si një ndër themeluesit e modernitetit.

*

Fjala poetike është transhendencë, është kërkim i identitetit. Kjo u kuptua më tepër se kurrë në vitet simboliste, kur poema u bë ikonoklaste dhe nuk po i përgjigjej më rregullit të ligjërimit në vargje. Poeti parnasian kishte pushuar së ekzistuari. Kodi lirik ishte bërë stereotip. Kështu, lindi kriza e vargëzimit si krizë moderniteti që solli shkrimin vertikal, madhështor, jehonë tematike e kuptimësisë me vargun e lirë, poemën në prozë dhe prozën poetike.

——-

1) Nga Parnas, në antikitetin e vonë ai zëvendësoi Helikonin si vendqëndrim i Muzave dhe i frymëzimit të poetëve; Masiv shkëmbor në Greqi.

2)    Shembujt i përkasin librit “Lulet e së keqes”.

3)    Nga aphasie (fr.) – Humbje zëri. Këtu: Humbje e zërit poetik.