Poezia ime shkruhet më së miri në gegërisht

Manjola Brahaj ka lindur më 1986 në Tropojë. shkollimin fillor dhe të mesëm i kreu në vendlindje, studimet për Gjuhë dhe Letërsi në Fakultetin Filologjik në Tiranë. Mbrojti masterin me temën “Teori dhe kritikë letrare”, kurse tani vazhdon punën për mbrojtjen e doktoraturës. Në ''Çmimet Kombëtare të Letërsisë 2010'' ka fituar çmimin ''Migjeni'' me vëllimin “Vajtimi i Kalipsosë”, si poete debutuese. Shkruan dhe boton ese, artikuj dhe shkrime kritike në shtypin shqiptar. Jeton në Tiranë.

“Zhurnal plus”: Keni mbrojtur masterin për “Teori dhe kritikë letrare”. Mund të na flasësh se në çfarë përfundimesh keni ardhur me këtë studim dhe sa të ka ndihmuar në formimin tënd letrar?

Manjola Brahaj: Po kam studiuar për Teori dhe kritikë letrare dhe objekti im i studimit, ka qenë tregimtaria e shkrimtarit Anton Pashku. E në fakt të thuhen këtu në këtë intervistë përfundimet e studimit më duket e pamundur, por mund të them një gjë, jam ndier e plotësuar dhe e kënaqur me studimet dhe gjërat që kam përfituar në atë periudhë të jetës sime.

“Zhurnal plus”: Po cila është tema e doktoraturës?

Manjola Brahaj: Tema e Doktoraturës, me të cilën po merrem këto kohë, ka si objektiv të njëjtin shkrimtar, por kësaj radhe po i kushtohem krejtësisht veprës prozaike së këtij shkrimtari, me qëllimin për të sjellë një alternativë interpretuese, dhe pse jo për të bërë një lloj rehabilitimi të kësaj figure që në studimet kritike, herë është ngritur në qiell pa argumente konkrete, e herë të tjera është hedhur poshtë duke u keqkuptuar. E nga ana tjetër në arealin e Shqipërisë (në Republikën e Shqipërisë, nuk është studiuar seriozisht dhe lexuesit gjithmonë i ka të nivelit universitar, pra lexues që janë të detyruar ta lexojnë, jo pse e zgjedhin vet për ta lexuar atë.)

“Zhurnal plus”: A ka ndikuar dikush, si një udhëheqës në rrugën tuaj drejt letërsisë?

Manjola Brahaj: Ndonjë udhëheqës shpirtëror apo idhull nuk është se kam pasur ndonjëherë, as nuk kam në fakt, në rrugën drejt letërsisë më ka shtyrë vetëm dëshira dhe pasioni im i lindur bashkë me mua. Pastaj ushqyes të kësaj dëshire, në mënyrë të drejtpërdrejt dhe të tërthortë kanë qenë dy njerëz të veçantë të jetës sime, im atë, që e donte shume letërsinë, lexonte dhe kishte prirje për të krijuar vargje satirike të atypëratyshme, por edhe që lexonte shumë, dhe sot e kësaj dite më kujtohen momentet kur ai recitonte përmendësh me qindra vargje të Lahutës së Malcis. E personi i dytë ka qenë gjyshja ime, e cila ka një fuqi të pa imagjinueshme rrëfyese të ngjarjeve, sa edhe sot i kam në mendje përrallat e saj, por edhe talentin e saj të çuditshëm të krijimit të vargjeve në vajtimet e ndryshme, sepse është vajtore.

“Zhurnal plus”: “Profesionizmi në letërsi, në vendin tonë, është hëpërhë një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizia. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarpërinjtë. Të vrasin shokët, se u bën hije. Dhe kur nuk u bën hije, do të thotë se nuk je i zoti për letërsi” thoshte dikur Mitrush Kuteli. Si është gjendja tani?

Manjola Brahaj: Gjendja ime tani është, me ca ndryshime shumë të vogla ajo që ka qenë gjithmonë, nëse iu referohemi përfitimeve financiare që mund të të vijnë nga letërsia. Unë tani për tani falë studimit të letërsisë kam një punë si mësuese, e falë krijimtarisë nuk është se kam shpresuar ndonjëherë që të përfitoj ndonjë gjë. Nuk i kam shkruar poezitë asnjëherë duke menduar për sukses, as për famë e aq më pak për para. Mund të tingëllojë si shumë idealiste kjo që them, por është e vërtetë. Nëse Ferdinand Celine thotë se fillova të shkruaj romane për të blerë një shtëpi, unë në fakt nuk e kam bërë për një gjë të tillë edhe pse vazhdoj të mos kem një shtëpi timen.

“Zhurnal plus”: Për poezinë thuhet se është mbretëresha e arteve, se ajo është ari, proza argjendi e të tjerat vijnë pastaj, se poetët nuk e krijojnë atë, sepse ajo ekziston diku, poeti vetëm e zbulon atë…Ç`është poezia për ty? A mund të jetojnë njerëzit pa poezinë?

Manjola Brahaj: Po është e vërtetë, ka shumë mënyra të perceptuarit dhe të kuptuarit të artit të poezisë, Sokrati ka thënë se poetët janë thjesht interpretuesit e Zotave, e nganjëherë bazuar tek mënyra se si poezia vjen tek unë e kam besuar këtë gjë. Për mua poezia është një terapi shpirtërore, nga e cila unë kam krijuar varësi, që do të thotë pa të nuk jetoj dot. Marrëdhënia ime me poezinë është pikërisht siç thotë poeti J. Brodskij për gjuhën, që poetët janë në gjendje varësie nga gjuha siç mund të jetë njeriu i varur nga narkotikët. Nuk mund ta përcaktoj ndryshe. Njerëzit jetojnë pa poezinë, sepse ka plot njerëz që nuk kanë lexuar kurë një poezi, sepse gjejnë dhe kanë mënyra të tjera të përmbushjes së shpirtit të tyre, por unë nuk jetoj dot.

“Zhurnal plus”: Një fëmijë ka këndvështrimin e tij për botën. Të gjithë e dimë se nga ai kënd-shikim bota është ndryshe ... Ju kujtohet si e konceptonit botën kur ishit fëmijë? A ka lënë gjurmë atmosfera e vendit ku u rritët në brumosjen e personalitetit tuaj?

Manjola Brahaj: Mbaj mend shumë çuditërisht nga fëmijëria ime, di që kam qenë shumë tip kurioz, por edhe i qetë, e i mendueshëm në të njëjtën kohë. Kam kaluar një fëmijëri shumë të përplasur, të shoqëruar me shumë aksidente dhe rrëzime, sa nga ballkoni, sa nga pema, sa nga kati i dytë, sa nganjëherë mendoj se si jam ende gjallë. Bota më dukej e vogël, dhe bota ime ishte fshati, shtëpia, maksimumi oborri i saj, dhe tani që bota ime është zgjeruar qoftë në aspekt hapësinor, qoftë ideor, trishtohem sepse e kujtoj lumturinë që kam ndjerë kur nuk kam ditur shumë gjëra. Vendi ku jam rritur dhe natyra në të cilën kam kaluar pjesën më të madhe të jetës sime, ka ndikuar fuqimisht, në personalitetin tim, në krijimtarinë time, në mënyrën time të konceptuarit të botës dhe në mënyrën e të jetuarit. Janë gjëra të cilat shfaqen e dalin herë pas here në krijimtarinë time, e në fakt janë pikërisht ato që i japin ngjyrat dhe e bëjnë atë të dallueshme prej të tjerave.

“Zhurnal plus”: A e ka kushtëzuar krijimtarinë tuaj sadopak kritika? Si do ta përshkruanit rolin e kritikës sot në krijimtarinë e një shkrimtari? Ka një qortim për kritikën se ajo nuk e luan plotësisht rolin e duhur për afirmimin e shkrimtarëve të rinj. Gjithashtu thuhet se tani më nuk ka fare kritikë letrare. Mendimi juaj ?

Manjola Brahaj: U shpreha në fillim se unë nuk shkruaj, as nuk kam shkruar ndonjëherë duke menduar për famën, suksesin apo vërejtjet që do të më bëjë dikush, unë kur shkruaj mendoj vetëm për veten dhe për atë që unë ndjej në atë moment. Pra gjatë procesit tim krijues unë jam një ekzocentrike në ekstrem. Roli i kritikës sot në krijimtarinë e një shkrimtari është i domosdoshëm, sepse ndikon në orientimin e lexuesit. Lexuesi shpesh bie në grackat e publicitetit dhe të masives, kështu që është i humbur pa një lloj busulle, që do të ishte kritika në këtë rast. Mirëpo sa e bën punën e saj kritika sot? Nuk është në një rrjedhë dhe as serioze sa duhet, mirëpo ka dhe një dukuri të çuditshme, se të gjithë dalin dhe ia hedhin fajin kritikës, e kam fjalën këtu për studiuesit, ata që janë kompetentë në këtë fushë, dhe askush nuk merr guximin që të bëjë rolin e kritikut. Ka një lloj ngërçi, një lloj kritike lajkatare, ku secili që shkruan, shkruan për mikun e tij, dhe mos e thëntë zoti të nxjerrë në pah ndonjë cent ë veprës, por vetëm vlerat e saj të “mëdha”. Kritikë ka, e kanë gabim ata që mendojnë që nuk ka dhe me raste ndodh që të jetë shumë koherente për afirmimin e shkrimtarëve të rinj, por kjo ndodh tek tuk, jo gjithmonë.

“Zhurnal plus”: Tregimet, esetë etj. i shkruani në gjuhën letrare, kurse poezinë në gegërisht. A është e vërtetë se poezia shqipe më së miri shkruhet në gegërisht?

Manjola Brahaj: Nuk mund të marr një përgjegjësi të atillë sat ë them që poezia shqipe shkruhet më së miri në gegërisht se pastaj do më duhej të fshihja diku L. Poradecin, gjë që është e pamundur të bëhet. Por unë mendoj se poezia ime shkruhet më së miri në gegërisht. Pra unë jam unë në gegërisht dhe dallohem sikur një varg të vetëm të shkruaj, gjë që nuk ndodh kur provoj në standard. Poezisë sime në gegërisht ia ndjej tingëllimin më shumë, e shoh më të fuqishme dhe shumë më origjinale, kjo është arsyeja pse unë shkruaj në gegërisht. Pra është thjesht zgjedhje personale, e cila nuk ka të bëjë me askënd dhe me asgjë tjetër.

“Zhurnal plus”: A jeni e kënaqur me pritjen që iu bë librit tënd të parë me poezi “Vajtimi i Kalipsosë”, duke pasur parasysh reagimin e kritikës, të lexuesit, pastaj Çmimin e Ministrise së Kulturës etj. Kur mund ta presim librin e dytë me poezi?

Manjola Brahaj: Po jam e kënaqur. Kur vendosa ta botoj mendoja që do të numërohen me gishtat e dorës ata që do ta lexojnë librin, por parashikimet në lidhje me lexuesin në letërsi janë thjesht hipoteza. Dhe “Vajtimi i Kalipsosë” më ka befasuar, sepse reagimi i lexuesve ka qenë shumë pozitiv. Dhe sa i përket kritikës ishte edhe më befasues, sepse libri i parë mori çmimin Migjeni në çmimet Kombëtare të Letërsisë që ndan Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe sporteve çdo vit. Dhe pas asaj pati disa shkrime kritike për poezitë e mia, që erdhën nga disa persona që unë nuk i njihja fare dhe që më kanë befasuar për mirë me shkrimet e tyre, sidomos Virgjil Muçi. Libri i dytë është në proces dhe së shpejti do të botohet. Nuk dua të them gjë tjetër për të sepse ende jam duke punuar.

(Intervistoi: E.Neziri)

Poezia është shtëpia, studioja ime e punës

Intervistë ekskluzive për “Zhurnal plus” me poeten Suzana Zisi

“Zhurnal plus”: Si do ta përshkruanit me disa fjalë vetveten?Pra, duam një autoportret Tuajin!

Suzana Zisi: E brishtë. E fortë. Mirënjohëse. Kaq. Tepër e vështirë të flasësh për veten.

“Zhurnal plus”: Për poezinë thuhet se është mbretëresha e arteve,se ajo është ari, proza argjendi e të tjerat vijnë pastaj, se poetët nuk e krijojnë atë, sepse ajo ekziston diku, poeti vetëm e zbulon atë…Rrugën deri te poezia si e gjetët? Ç`është poezia për ty? A mund të jetojnë njerëzit pa poezinë?

Suzana Zisi: Poezinë e gjeta brenda vetes. Isha 5 vjeçe kur shkruaja sprovën e parë.
Dëgjoja zëra brenda vetes të cilët më pëshpëritnin, më këndonin, më zhurmonin. Një ditë, duke i kërkuar ndihmë mësuesit për shkronjat që ende nuk i dija, arrita që “zhurmën” ta shndërroj në fjalë e mandej fjalët në vargje. Poezia ime e parë është kjo:

JAM
Jam vajzë.
Jam lule.
Jam bletë…
Po mjalti ku humbi?
Do të ta falja Ty…

“Zhurnal plus”:Pse “E bardha është pak”?

Suzana Zisi: Sigurisht që është një metaforë por edhe sepse kjo e bardhë është vërtet pak. Sepse “e zeza” është murtajë, bakteri i së cilës e ha çdo çast të bardhën, edhe si kategori estetike dhe si dukuri filozofike, edhe në të përditshmen tonë që për ta parë këtë të bardhë, na duhet “të shpikim” lupa të mëdha e të sofistikuara për ta gjetur…të strukur diku në ndonjë kënd të errët. E shoh gjithmonë e më pak këtë të bardhë, në hapësirën që arrin të përfshijë syri dhe mendimi im. Kjo më trishton.

“Zhurnal Plus”: Vërtetë “Imazhet kanë ftohtë”?

Suzana Zisi: Po, kanë ftohtë imazhet, përderisa ka ftohtë njeriu. Ka ftohtë bota ku ne jetojmë. Ka ftohtë shpirti. Ka ftohtë demokracia. Ka ftohtë dashuria e njeriut për njeriun…

“Zhurnal plus”: Si kalove në “Në shkretëtirat e heshtjes”?

Suzana Zisi: Teksa të gjitha llojet e armëve vrasin trupin, heshtja, është arma që vret shpirtin. Ajo ka një diapazon aq te gjerë, sa brenda saj humbet…si në një shkretëtirë. Heshtja e njeriut përballë padrejtësive, përballë te drejtës së humbur, përballë lirisë së përdhunuar të fjalës, përballë impotencës intelektuale, përballë pamundësisë për t`u shprehur e realizuar, përballë marramendjes politike, përballë dhunimit të shpirtit, përballë frikës nga vetvetja, frikës nga dashuria, pamundësisë per t’iu kundërvënë vetes…Ja në keto shkretëtira pa fund, brenda vetes dhe brenda njeriut, jam endur tek ai libër.

“Zhurnal plus”: Si mund “Të jesh… fjalë”?

Suzana Zisi: E kam identifikuar veten me fjalën, qysh prej fëmijërisë, kur ndodhesha aq larg të qenit fjalë dhe të qenit poete. Nuk e kam pasur të vështirë këtë dyzim. Fjala është ura që na lidh me lexuesin. Tek vëllimi poetik “Të jesh…fjalë”, asnjë poezi nuk ka ardhur rastësisht. Është një kumt për lexuesin, tek i cili jam munduar të shkoj si një ligjërim poetik i botës, jetës, dashurisë, njeriut, gruas, fjalës…Nëpërmjet fjalës, lexuesi hyn brenda krijuesit dhe deshifron botën e tij njerëzore dhe poetike. Ky identifikim, është fillimi dhe fundi…është starti dhe finishi i të qenit poet.

“Zhurnal plus”: Si i zgjidhni titujt e përmbledhjeve tuaja poetike?

Suzana Zisi: Një vëllim poetik, nuk është zgjedhje e rastësishme. Formësohet në një mënyrë të çuditshme që, edhe pse e ndiej, asnjëherë nuk e kam kuptuar. Pasi ndiej që përhumbjes i vjen fundi dhe libri është gati “për të ardhur në jetë”, më kaplon ngërçi i titullit. Përpëlitem më kot dhe ndihem e paaftë për ta pagëzuar. Ai fle aty midis fletëve, i fshehur mes vargjeve, e unë nuk mundem ta identifikoj. Dhe, “barra e rëndë”, i ngelet redaktorit tim të rreptë, i cili ka përzgjedhur të gjithë titujt e librave te mi. Është bashkëshorti im Prof.as.Dr Roland Zisi. Ai, duke më njohur mirë mua dhe njëkohësisht duke njohur po aq mirë poezitë e mia, besoj se nuk e ka të vështirë ta identifikojë, atë që duhet të jetë kryefjala e një libri. Pas sugjerimit, kam kuptuar që këta tituj janë pikërisht ata që meritojnë të përfaqësojnë identitetin vëllimeve poetike. Më pëlqejnë titujt, janë përfaqësues, shprehës, koncentrat i asaj çka unë kam thënë në ato libra.

“Zhurnal plus”: Kur shkruani, sa kohë merr përfundimi i një poezie?

Suzana Zisi: Poezia vjen tek unë si një cikël i përfunduar brenda vetes. Është një tjetër Suzanë brenda meje, ajo që e shkruan. Mbledh përjetimet e mia, i pleks, i shpleks, i ngjiz dhe m`i sjell gati, në një formë të cilën kam frikë ta prek. Thjesht unë e shkruaj në letër, kompjuter, celular apo makinën time të vjetër të shkrimit…Mendoj se fjala gjendet lehtë në qoftë se krijuesi zotëron idenë. Poezia tek unë nuk vjen si një ngacmim i çastit. Ajo është energji, ngarkesë emocionesh, ndjesish, të cilën e mbart brenda vetes gjatë, duke medituar mes reales dhe ireales, derisa, ajo, duke më sfiduar mua dhe unin tim, gjen udhën për të dalë në dritë. Shqetësimet, ndjesitë, përfundimet, ngacmimet që sjell jeta, teksa sillen rrotull në hullinë time të perceptimit, shkojnë dhe ngacmojnë një tjetër “unë”, i cili është hallka e fundit e rrethit vicioz të krijimit. Poezinë, ky “pështjellim” ma sjell aq të plotë sa nuk guxoj ta prek për ta përpunuar. Lëmimi i mendimit, bëhet instinktivisht gjatë procesit të ngjizjes dhe fermentimit brenda meje. Pasi e kam sjellë në formën e shkruar, thjesht mundohem të bëj ndërhyrje të vogla në formë si p.sh. kur një fjalë është e përsëritur apo një tjetër që duhet zëvendësuar me një sinonim më elegant. Jo te gjitha poezitë vijnë tek unë në këtë mënyrë. Një pjesë e tyre, janë endur tek unë për vite të tëra, duke më ngacmuar e duke më provokuar ide dhe mënyra shprehjeje që përjashtonin njëra – tjetrën, deri në çastin ku njëra prej tyre mbizotëronte. Ka poezi për të cilat më është dashur të punoj dhe të meditoj aq gjatë sa janë bërë pjesë e ekzistencës sime, si p.sh. poezitë: “Jam po ajo bebe”, “Puthja e djallit”, “Shekspiri im”.

“Zhurnal plus”: Një kritik letrar thotë:“Poezia e Zisit është e thjeshtë në ndërtim dhe e pasur në ndjenjë. Ky fakt e bën poezinë e saj të dallueshme. Suzana Zisi është një njohëse e mirë e fjalës. Çdo mendim i saj shprehet nga fjalët duhura të renditura ashtu siç ato tingëllojnë më bukur, duke e shfaqur atë si një poete me fjalor të pasur, të pastër e të admirueshëm, çka i jep vulën e origjinalitetit identitetit të saj krijues.”Ç`duhet të ketë një poezi e mirë?Me çfarë lehtësie ose vështirësie e shkruani poezinë?

Suzana Zisi: Një poezi e mirë duhet të ketë një ide/mesazh qe shkon tek lexuesi (madje edhe tek vetë poeti si lexues), nëpërmjet filozofisë që mbart, madje edhe kur në pamje të parë nuk duket. Poezia e mirë duhet ta bëjë lexuesin të mendohet, të hyjë më thellë tek ajo dhe të meditojë. Poezia e mirë duhet të krijojë imazh, përfytyrim. Në qoftë se gjatë leximit kjo tërësi e fjalëve, figurave dhe ideve, nuk shoqërohet me një imazh, atëherë nuk është poezi, por thjesht një lojë fjalësh. Poezia e mirë duhet të ketë lëng, duhet të mbajë aromë njeriu dhe shqetësimi…aromë dashurie apo ankthi. Të ndjehet jeta duke pulsuar brenda saj. Atje ku ka një njeri të gjallë, ka edhe një vepër arti. Një poezi e mirë duhet të ketë muzikalitet…Fjala poetike duhet të rrjedhë lirshëm si një ujëvarë tingujsh me racionalitet. Çehovi thotë: “Arti i të shkruarit, është arti i të shkurtuarit”. Pra, një poezi e mirë duhet të jetë koncize, e plotë dhe e përgjegjshme. Duhet të qëndrojë si një entitet më vete dhe të përfaqësojë jo vetëm veten.

“Zhurnal plus”: Një fëmijë ka këndvështrimin e tij për botën. Të gjithë e dimë se nga ai këndshikim bota është ndryshe ... Ju kujtohet si e konceptonit botën kur ishit fëmijë? A ka lënë gjurmë atmosfera e vendit ku u rritët në brumosjen e personalitetit tuaj?

Suzana Zisi: Kur isha fëmijë, bota ime ishin loja dhe libri…Lojë ishte gjithçka më rrethonte. Ndërsa librin, e kam identifikuar qysh së pari kur jam ndier njeri. Jam lindur e rritur në një familje ku libri ishte më i shtrenjtë dhe më me vlerë se gjithçka tjetër materiale. Jam rritur mes këtyre dy portave të cilat me ndihmuan të hyj në jetë e formuar dhe e përgatitur për sfidën e mbijetesës. Loja, teksa rritesha u shndërrua në eksperiment (gjithmonë kam eksperimentuar me veten), ndërsa libri mbeti po ai, një magji e madhe që ende vazhdon të më përpijë si në çastin kur lexova fjalën e parë. Çdo libër më mahnit, sepse siç thotë Borgesi, nga të gjitha mjetet që përdor njeriu, libri është më i habitshmi.

“Zhurnal plus”: A ka ndikuar dikush, si një udhëheqës në rrugën tuaj drejt letërsisë? Kush janë disa prej shkrimtarëve që e kanë formuar opinionin tënd?

Suzana Zisi: Po, janë dy njerëz, dy burra që kanë udhëhequr projektin tim letrar. I pari është babai im, i cili më mëkoi me letërsi të përzgjedhur qysh prej foshnjërisë dhe më vonë në çdo hap të formimit dhe rritjes sime. Është lexuesi më i madh që kam njohur në jetë. Ai, diti të më ushqejë cilësisht dhe kjo është dhurata më e çmuar që më ka ofruar ai dhe jeta. I dyti është poeti, shkrimtari dhe njeriu i madh e i mençur Teodor Keko i cili ishte mik i vyer i babait dhe i familjes sime. Ne e kemi ende mik atë, pavarësisht se tani ai jeton në një trajtë tjetër. E kam njohur qysh në fëmijëri dhe sa herë vinte në shtëpinë tonë më fliste për poezinë, thelbin, qëllimin dhe mjeshtërinë e vështirë të saj. Ai mbetet engjëlli i dërguar tek unë për punët e poezisë dhe ligjërimit. Për këtë i mbetem përjetë mirënjohëse, Dorit, njërit prej poetëve dhe prozatorëve më të mirë të letërsisë shqipe. Shkrimtarët dhe poetët që kanë qenë të pranishëm në formimin tim, janë të shumtë. Më duhet të shkruaj një listë tepër të gjatë…Iu jam mirënjohëse dhe i falënderoj për shpirtin, ndikimin, botën, kulturën, ndjesitë dhe emocionet që më dhuruan!

“Zhurnal plus”: Dëshira për të treguar është e lashtë sa vetë njerëzimi. Ju keni zgjedhur poezinë për të treguar, po a është në gjendje poezia që të jap në mënyrë të koncentruar thelbin e jetës?

Suzana Zisi: Poezia, krijon një univers paralel me këtë që jetojmë. Ajo nuk është rrëfim me një vijimësi logjike si proza e gjatë. Vetë formati i saj i vogël, të krijon mundësinë për të gjetur mënyra shprehjeje koncize, me një fjalë - të nënkuptosh shumë, me një tingull - të zgjosh ëndrra e të vesh në lëvizje botën. Po të mos ishin poetët, piktorët, muzikantët, bota do ishte ende në foshnjërinë e saj. Besoj se poezia është mënyra për të hyrë thellë brenda qenies. Ajo ka armë - FJALËN, sepse siç e dimë “E para ishte fjala”. Përmes poezisë, njeriu njeh veten. Shpesh e gjejmë veten të përfshirë aq shumë brenda poezive që lexojmë, sa nuk arrijmë të kuptojmë se si një poet i para disa shekujve ka mundur të na lexojë shpirtin dhe trurin…se si ai/ajo, ka mundur të hyjë kaq thjesht në botën tonë të ndërlikuar. Po, poezia e pasqyron thelbin e jetës. Unë e kam gjetur. Se sa poezia ime transmeton, këtë nuk jam në gjendje ta përcaktoj unë. Është lexuesi ai që e vendos. Mundohem të dua artin në veten time dhe jo veten time në art.

“Zhurnal plus”: Shkrimtari i mirënjohur Roland Gjoza duke u shprehur për poezinë tënde, shkruan: “Ndjeva femrën, rashë në dashuri me femrën, u ndava me femrën, gjithsesi kisha punë me femrën, aq sa edhe kur bëhej pjalmimi, degët mbusheshin me lule, më vinte afër femra, edhe kur vdiste vjeshta, më humbte nga pak femra, dëbora e dimrit ma ngrohte e ma ndizte çmendurisht, pranvera ma suferonte e m'i merrte mendtë e kokës. Në libër, pra ishte femra, në të gjitha fazat, gjer në amshim.” Femrat, për më shumë se 20 shekuj kanë shërbyer si muzë për poetin, pra si objekt, po tani që ato janë subjekt, që flasin për vetveten, cila mendon se shërben si muzë për ta, a është gjithnjë një burrë, muza(i) e një poeteje?

Suzana Zisi: Gjoza i referohet poezisë sime, jo muzës nga e cila është inspiruar ajo. Nuk mendoj se muza e një poeti është një femër dhe muza e një poeteje është një mashkull. Ky modalitet mendimi është i tejkaluar dhe i vjetruar. Poeti kur shkruan për dashurinë mund të frymëzohet nga femra por kjo si një frymëmarrje apo shtysë për të fluturuar drejt thelbit. Poetët nuk shkruajnë VETEN, nuk përcjellin vetëm atë që gjejnë në universin e tyre të brendshëm. Në qoftë se do ndodhte kjo, nuk do kishim art por thjesht një ditar individual. Poeti, me apo pa dashjen e tij, shndërrohet në një ZË. Poeti bëhet zëri i kohës së tij, përfaqësuesi i një grupi të caktuar njerëzish, bëhet mushkëria e një organizmi më të madh se sa mund të përfytyrojë ai vetë…Frymezimi tek unë, nuk vjen në mënyrë spontane si p.sh. nga një njeri i veçantë apo nga një emocion apo ndjesi e çastit. Asnjëherë nuk kam shkruar poezi e nxitur nga një përjetim sporadik. Gjithçka, ndodh brenda meje pas një “fermentimi” të gjatë dhe unë ende nuk di të them se si hyj apo dal nga kjo marramendje krijuese. Ajo çka unë shoh, përjetoj, mënyra se si e perceptoj jetën, gjykimi, mënyra se si brezi im e sheh jetën, ankthet, vuajtjet, lotët, dashuritë…besoj se te gjitha këto i mbështjell hullia e krijimit, diku brenda meje dhe në “luftën” për mbijetesë, teksa shkatërrohen dhe rilindin sërish, vjen ajo: POEZIA. Shpesh, teksa lexoj poezi që mbajnë autorësinë time, ndihem e huaj. Përjetoj po atë gjendje që kam përjetuar teksa kam lexuar poezi të poetëve të tjerë. Në ndonjë rast tjetër, nuk di si ta kuptoj poezinë, nuk di si t`u jap përgjigje pyetjeve që më lindin teksa e lexoj. Më ka ndodhur që një poezi timen ta kuptoj më qartë teksa kam parë përjetimin e lexuesve të mi. Krijohet një gjendje sa e bukur, po aq edhe e sikletshme. Kjo është pjesë e vuajtjes së ëmbël që nuk përfundon as me krijimin e as me botimin. Vazhdon të të ndjek pas në çdo sekondë të ekzistencës. Poezitë, bëhen hije, hije te cilat të ndjekin pas duke të mbushur e zbrazur njëherazi, duke të dhënë e duke të marrë...

“Zhurnal plus”: A e ka kushtëzuar krijimtarinë tuaj sadopak kritika? Si do ta përshkruanit rolin e kritikës sot në krijimtarinë e një poeteje?

Suzana Zisi: Më intereson mendimi i kritikës letrare por nuk jam e ndërvarur nga ajo. Kam treguar respekt dhe për ata qe më kanë vlerësuar pozitivisht dhe për ata që më kanë kritikuar me dashamirësi. Jam totalisht kundër “kritikes” denigruese, ashtu sikundër jam kundër kritikës përkëdhelëse dhe glorifikuese. Raporti mes kritikës dhe vlerësimit është një raport i brishtë dhe shpesh herë abuzues. Vovenarg, filozof i madh frëng, ka thënë se është e lehte ta kritikosh një autor por është e vështirë ta çmosh. Ka raste që në hapësirën tonë kultrore, ndodh e kundërta, domethënë, çmohesh shumë dhe lehtë dhe kritikohesh pak ose aspak.

“Zhurnal plus”: Leximi është art më vete. Sa gjen kohë për të lexuar? Sa lexon dhe çfarë lexon?

Suzana Zisi: Dikur, kur isha fëmijë, lexoja për orë të tëra, gjithçka, pa përzgjedhur. Përpija romane apo vëllime poetike madje edhe libra që i kuptoja pak ose aspak se ishin letërsi për të rritur. Pyesja babain të nesërmen dhe ai, me durim, më ndihmonte të kuptoja. Kjo mënyrë të lexuari, më bëri që të rritesha dhe të kërkoja më shumë. Kam lexuar në vijim shumë letërsi, filozofi, histori, psikologji, por, duke përzgjedhur cilësinë dhe materialet që më interesonin në çdo fazë të jetës. Vazhdoj të lexoj shumë, edhe pse gjatë viteve të fundit, teksa shkruaja dy romanet, koha është zvogëluar disi. Por, gjej hapësirë edhe në ditët më të ngarkuara me punë. Dita me e gjatë ka qenë me 12 apo 13 orë lexim, ndërsa me e shkurtra me 3 orë. Unë lexoj gjithçka që është letërsi e vërtetë, pavarësisht përkatësisë së rrymave, emrave po drejtimeve letrare.

(Intervistoi E.Neziri)

Veshjet i kam fiksim, urrej politikën!

Intervistë për “Zhurnal plus” me Meta Dullajn, këngëtare dhe valltare nga Prizreni

“Zhurnal plus”: Cilat janë aktivitetet dhe të arriturat e tua në skenë si këngëtare, valltare dhe aktore humori?

Dullaj: Në Festivalin Kosova Fest 2011 e mora çmimin e treteme një këngë që e shkrova vetë, një vit më pas, po në këtë festival isha mysafire nderi. Kam qenë pjesëmarrëse në Festivalin “Çelësi Muzikor” dhe jam futur në dhjetëshen më të mirë. Para tri muajsh ka dalë filmi artistik ''Jetim me babë e nanë” ku unë luaj rolin e njerkës. Jam pjesëmarrëse në shumë skeçe humoristike me humorist të njohur. Marr pjesë rregullisht në xhirimet e programeve festive që bëjnë televizionet për festën e Vitit të Ri etj. Kam mbaruar shkollën e mesme për muzikë, kam vazhduar tani tre vitet e fundit për balet në Shoqërinë “Agimi” dhe së shpejti diplomoj.

“Zhurnal plus”: Me cilët aktorë të humorit ke bashkëpunuar?

Dullaj: Me Shkoklen, Lecin, Cimën, me Krrylat etj.

“Zhurnal plus”: A ke kënduar në diasporë?

Dullaj: Nuk kam mundur për shkak të shkollës, po tani pas diplomimit do të jem më e lirë dhe shpresoj të marrë pjesë edhe nëpër manifestimet që i bën diaspora shqiptare.

“Zhurnal plus”: Sa e vlerësoni estradën muzikore shqiptare?

Dullaj: Shumë. Të gjithë janë të mirë.

“Zhurnal plus”: Kush e ka zbuluar talentin Tuaj si këngëtare dhe kur ka qenë paraqitja Juaj e parë skenike?

Dullaj: Talentin e kam zbuluar vetë me ndihmën e nënës, kurse paraqitja ime e parë skenike ka qenë në Boks Karamboll 2007, ku ka qenë pjesëmarrëse edhe e adhuruara ime Genta Ismaili, e cila më ndihmoi shumë.

“Zhurnal plus”: Cili është kujtimi juaj më i hershëm?

Dullaj: Lufta dhe tragjeditë e vitit 1999 kur isha 8 vjeçe.

Zhurnal plus”: Çfarë të është dashur të mësoje vetë?

Dullaj: Baletin. Kam pasur shumë vështirësi për ta bindur familjen që të më lejojnë të merrem me balet.

“Zhurnal plus”: Çfarë ke blerë për herë të parë me paratë që ke siguruar vetë?

Dullaj: Veshjet i kam fiksim.

“Zhurnal plus”: Çfarë zakonesh të mira ke?

Dullaj: T`u ndihmoj njerëzve përreth me gjithë atë cka mundem, të mos futem aty ku nuk më takon, t`i dua të gjithë ashtu sic janë.

“Zhurnal plus”: Çfarë ëndrrash sheh? A të kanë thënë se ti qesh në ëndërr?

Dullaj: Po, e kam zakon të keq komentimin në ëndrra të gjërave që bëj gjatë ditës.Gjithashtu edhe qesh shumë.

“Zhurnal plus”:Ku do të jetoje po të ishe plotësisht e lirë për të zgjedhur?

Dullaj: Në Paris, aty ku kam jetuar katër vjet.

“Zhurnal plus”: A të pëlqen të rrish në vetmi?

Dullaj: Jo. E urrej vetminë, i dua zhurmat dhe më pëlqejnë familjet e mëdha me shumë anëtarë.

“Zhurnal plus”: Cila kafshë të pëlqen më shumë?

Dullaj: Qeni Pittbull.

“Zhurnal plus”: A e takon mësuesin apo mësuesen e parë?

Dullaj: Jo, nuk e kam takuar. Kam dëgjuar se e ka pësuar gjatë luftës.

“Zhurnal plus”: A ke menduar ndonjëherë për vetëvrasje?

Dullaj: Asnjëherë. Do ishte mëkat ta mendoja një gjë të tillë.

“Zhurnal plus”: A ke pasur ndonjëherë aksident trafiku?

Dullaj: Po. Tri herë.

“Zhurnal plus”: A do kishe dashur të jesh deputete, ambasadore, ministre, presidente?

Dullaj: Jo. Politika nuk më pëlqen.

“Zhurnal plus”: Si është Meta në dush?

Dullaj: Shumë e ngadalshme. Mbetem më shumë se një orë dhe të gjitha planet e ditës i bëj gjatë dushit të mëngjesit.

“Zhurnal plus”: Si është Meta në një studio fotografike?

Dullaj: Me komplekse dhe e stresuar.

“Zhurnal plus”: Si është Meta në një klub nate?

Dullaj: E qetë. Nuk lëviz nga vendi kur pozicionohem.

Zhurnal plus: Para pasqyrës?

Dullaj: E çmendur (qesh)

Zhurnal plus: Në fletët e një ditari?

Dullaj: Histori.

Zhurnal plus: Në miqësitë e vjetra?

Dullaj: E njëjta.

Zhurnal plus: Si është Meta në flirte?

Dullaj: E qetë.

Zhurnal plus: Ç’është skena dhe publiku për ju?

Dullaj: Diçka e jashtëzakonshme.

Zhurnal plus:Cili ka qenë udhëtimi më i largët që keni bërë?

Dullaj: Udhëtimi më i largët dhe i pari ka qenë gjatë luftës në Kosovë kur udhëtuam në këmbë për në Shqipëri dhe unë isha vetëm 8 vjeçe. Pastaj Franca. Stambollin e vizitoj çdo verë.

Zhurnal plus:Sa kohë të lirë ka Meta?

Dullaj: Pak.

Zhurnal plus:I dashuri sa vjeç është?

Dullaj: Nuk kam të dashur. Jam singëll.

Zhurnal plus:Si do të ishte i dashuri juaj ideal?

Dullaj: Korrekt.

Zhurnal plus: E keni patur të vështirë të arrini këtu ku jeni?

Dullaj: Nuk kam pasur shumë mbështetje, por puna dhe vullneti sjellin rezultate.

Zhurnal plus: Kujt ia rrëfeni sekretet tuaja?

Dullaj: Vetëm Xhejdës që e kam mike zemre.

Zhurnal plus: Mendoni se në suksesin Tuaj ka ndikuar më shumë talenti,pamja,fati Zoti apo?

Dullaj: Puna. Edhe pamjes i kushtoj rëndësi,kurse fatin e zgjedhim vetë kur zoti na krijon pa mangësi.

Zhurnal plus: Si do ta përshkruanit veten, çfarë tipi jeni,çfarë karakteri keni?

Dullaj: E qetë, e sinqertë, e dashur dhe shumë e ndjeshme.

Zhurnal plus: Çfarë vlerësoni më shumë tek vetja dhe për çfarë thoni ndonjëherë më mirë mos ta kisha këtë?

Dullaj: Shpesh herë qaj dhe them me vete pse nuk jam arrogante dhe mendjemadhe, sepse sot butësia dhe respekti nëpërkëmbet nga disa njerëz.

Zhurnal plus: Cila është ajo që të nervozon dhe ajo që të relakson?

Dullaj: Ajo që më nervozon është kur nuk kam qasje në internet, kurse ajo që më relakson është vozitja e natës.

Zhurnal plus: Tri gjërat pa të cilat nuk mundeni?

Dullaj: Pa familje, pa shoqëri dhe pa makinë unë jam invalide.

Zhurnal plus: Deri tani, cila është çmenduria më e madhe që keni bërë?

Dullaj: Në Qendrën Tregtare “Gorenje” në Prizren, njëherë pasi u zura me vajzën e xhaxhait, humba kontrollin dhe kam dëmtuar dy aparatura.

Zhurnal plus: Si janë 24 orët tuaja të zakonshme?

Dullaj: Çdo orë të jetës e çmoj dhe mundohem ta shfrytëzoj maksimalisht.

Zhurnal plus: Për çfarë nuk i kuptoni njerëzit?

Dullaj: Për thashethemet dhe komentet pa nevojë.

Zhurnal plus: Çfarë do të thotë dashuria për Ju?

Dullaj: Dashuria për mua është e shenjtë dhe duhet të respektohet.

Zhurnal plus: Si e përshkruani mashkullin ideal?

Dullaj: Inteligjent dhe i gjatë.

Zhurnal plus: Hobi Juaj?

Dullaj: Muzika.

Zhurnal plus: Kush kujdeset për lukun Tuaj?

Dullaj: Unë vetë dhe Loreal Mersin në Prizren.

Zhurnal plus: Në cilin vend dëshironi të jetoni në hapësirën e banuar me shqiptarë?

Dullaj: Tiranë, Prizren, Shkup…

Zhurnal plus:Cilin personalitet të historisë shqiptare do të dëshironit ta takonit sikur të ishe e mundshme?

Dullaj: Naim Frashërin.

Zhurnal plus:Cili është personaliteti më i rëndësishëm historik për ju?

Dullaj: Historia e Skënderbeut dhe vetë Skënderbeu.

Zhurnal plus: A ekziston Zoti?

Dullaj: Po, dhe jam e lumtur kur mendoj që jam rob i tij.

Zhurnal plus:Çfarë do të ishte për ju fatkeqësia më e madhe?

Dullaj: Fundi i botës.

Zhurnal plus: Kultura e cilit vend perëndimor ju pëlqen më së shumti?

Dullaj: Kultura franceze.

Zhurnal plus: A duhet të bashkohen Kosova dhe Shqipëria?

Dullaj: Po, do të ishte një super mrekulli.

Zhurnal plus:Cili është personi më i rëndësishëm për ju?

Dullaj: Babai.

Zhurnal plus:Cila ngjyrë ju pëlqen më së shumti?

Dullaj: E kuqja.

Zhurnal plus: Cilin virtyt tuajin e çmoni më së shumti?

Dullaj: Jam energjike. Nuk lodhem.

Zhurnal plus: Cilat virtyte i çmoni te një grua?

Dullaj: Kujdesi i veçantë për fëmijët që e bën një grua ta quaj princeshë.

Zhurnal plus: Cilat virtyte i çmoni te një burrë?

Dullaj: Seriozitetin dhe korrektësinë.

Zhurnal plus: Frika më e madhe?

Dullaj: Kam frikë të flej pa drita, i frikësohem territ.

Zhurnal plus: Ti je e bukur apo simpatike?

Dullaj: Marr shumë komplimente për bukurinë, por vazhdimisht më thonë e ëmbël dhe simpatike.

Zhurnal plus: Një djalë shqiptar, çfarë ka ndryshe nga një djalë francez?

Dullaj: Asgjë vetëm në zakone. Cdo shtet ka kulturën e vet.

Zhurnal plus:Po vajzat ku ndryshojnë?

Dullaj: Çdo vajzë ka botën e saj.

Zhurnal plus: Cili është komplimenti më i bukur që të është bërë në Francë?

Dullaj: Në atë kohë isha fëmijë 8 vjeçe dhe nuk më është bërë asnjë kompliment, vetëm se më kanë quajtur kokëfortë edhe e egër në shkollë.

(Intervistoi: E. Neziri)

Bisedë me poeten, dramaturgen dhe përkthyesen Lediana Stillo

Lediana Stillo lindi në qytetin e Korçës më 25 Nëntor 1980. Në qytetin e lindjes kreu shkollën fillore dhe gjimnazin. Më pas studimet i vazhdoi në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin Ekonomik, ku në mars të vitit 2003 detyrohet t’i ndërpresë për shkak të emigrimit në SHBA. Pas përpjekjeve të shumta, u rikthehet studimeve në University of Massachusetts ku njëkohësisht fillon të punojë në Departamentin e Thesarit të shtetit të Massachusets. Ka botuar përmbledhjet poetike ‘Lotët e Nimfës’ dhe “Pax Deorum”, librin me pesë drama “Mëkati i heshtjes” dhe antologjinë e poetëve amerikanë “Tingujt e erës”. Jeton në Boston të Shteteve të Bashkuara të Amerikës

“Zhurnal plus”: E keni filluar me poezi, keni vazhduar me drama, tani keni publikuar edhe një antologji me poezi të përkthyera nga poetë amerikanë. Poezia, drama apo përkthimi të josh tani më shumë? Çfarë jeni duke punuar aktualisht?

Stillo: Së pari ju përgëzoj për iniciativën tuaj. Është për t’u admiruar fakti se sa shumë i jepni rëndësi poezisë në këtë kohë, kur kriza ekonomike ka dëmtuar pothuajse gjithçka, përveç poezisë apo krijimtarisë në përgjithësi. Për t’ju përgjigjur pyetjes tuaj, do e nisja me një pyetje. Një nënë ka disa fëmijë. Cili do të dukej më i bukur në sytë e saj? - Kjo gjë ndodh dhe tek unë. Relatat me krijimtarinë artistike i kam pasur dhe i kam përgjithësisht shumë të forta prej kohësh, ndonëse, ndodh shpesh herë që me apo pa dëshirë të gjitha zhanret më lënë në hije. Jua duroj tekat “fëmijëve” të mi. Poezia, ndonëse për shumë krijuese shfaqet kapriçioze, tek unë ka një relatë krejt tjetër. Ajo më viziton më shpesh. Është më e çilter se unë dhe rrallë herë gabon. Jam unë që nuk ia dëgjoj ose me saktë, nuk ia marr parasysh gjithçka ajo paraflet. Nuk dua të arrij të shkruaj poezi me një të rënë të lapsit. Ndonjëherë e mundoj që të mos m’i verë prangat e të më detyrojë të shkruaj. Shpesh herë ndodh që më le në mendje për një kohë të gjatë disa vargje të cilat, është e pamundur të mos t’i shkruash. Janë pikërisht këto vargje ato të cilat unë marr parasysh dhe ia plotësoj kërkesat për t’i hedhur në letër. Kështu ndodhi me ciklin “Letër Orfeut” (që do të publikohen këtë vit). M’u desh plot dy vjet që t’ia plotësoja ëndrrën zërit tim të brendshëm. Anasjelltas, drama është një zhanër që kërkon të lëvrohet më ngadalë. Po kështu dhe romani. Ndërsa me tregimet relata është disi më e ndryshme. Kam pas shkruar dikur tregime të shkurtra, por tani duket sikur simotrat e veta ia kanë rrëmbyer disi vendin. Momentalisht jam duke ripunuar ciklin e ri me poezi që do të sjell së shpejti për lexuesin shqiptar. Ende nuk e kam menduar një titull për këtë cikël por që është vazhdimi i “Pax Deorum” (Pjesa e dytë e tij). Romanet e mia, ndonëse i kam filluar që herët (njërin në 2006, e tjetrin ne 2010) mendoj se nuk u ka ardhur ende koha e tyre e pjekjes. Kam qejf të sjell në shqip një libër të kohës, shkruar nga John Hamilton, një studiues amerikan që është ndër më të mirët e kohës tonë. Shpresoj se do t’ia dal, sepse publikimet kanë dhe harxhet e tyre. Ndryshe nëse ato sponsorizohen, siç u sponsorizua Antologjia Amerikane nga Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës.

“Zhurnal plus”: Çka mendoni në përgjithësi për jetën letrare dhe kulturore shqiptare,si është ajo në përqasje me atë amerikane. Këtu e kam fjalën për manifestimet letrare dhe kulturore, botimet, panairet, revistat, përurimet e librave, etj.

Stillo: Po më bën një pyetje me të cilin duhet të vras shumë zogj. Po e marr prej fundit për të mbërritur tek manifestimet letrare e kulturore. Librat e rinj janë të mirëpritur. Çdokush ka të drejtën të botojë botën e tij shpirtërore, qoftë edhe për ta ndarë me miqtë e tij. Fundja nuk ka asnjë pengesë për këtë. Unë dyshoj se revistat janë duke publikuar poezi niveli. Le të marrim revistën “Obelisk”. Personalisht, pavarësisht se kush e drejton apo organizon atë, nuk shoh asnjë botim serioz përveç autorëve të huaj e tek tuk ndonjë shqiptar, gjë që del kundër vetë misionit që kjo revistë ka. I njëjti nivel del pak a shumë në të gjitha revistat që publikohen në Shqipëri e Kosovë. E vetmja revistë që do ta konsideroja serioze është “Jeta e Re” por dhe aty shoh se ndonjëherë i lihet më shumë vend hapësirës së njohjeve. Me pak fjalë është vështirë të shohësh një revistë kulturore që t’i përmbahet misionit të saj. Pra, të botuarit të poezive që shkruhen me gjak, sepse poezia është e tillë. Në lidhje me panairet kam shumë ankesa për shtëpitë botuese, që e kanë lënë pas dore librin artistik. Nuk ka ofendim më të madh për të sesa vendosja e dhjetë titujve të vjetër e të stërlexuar përpara titujve bombastikë të librave fetarë e politikë. Pse të mos bëhen dy panaire në vit, një për koloseun politik e fetar, e një për librin artistik? Kjo duhej të ishte iniciativa e çdo shtëpie botuese, që të çonin zërin për të mbrojtur themeluesit e tyre. Që do të thotë të krijuesve të mirëfilltë. Nuk shoh në asnjë panair të ketë të ekspozuar libra të rinj, përveç atyre që u janë prishur dhëmbët prej kohësh. Ata sigurisht që janë të domosdoshëm për letërsinë, por ç’vlerë ka ekspozimi i tyre kur gjenden fare lehtë në çdo librari? Është si të nxjerrësh vjehrrën në vend të nuses për të nusëruar, apo jo?
Tjetër ankesë për shtëpitë botuese është se pranojnë për të botuar libra pa cilësi. Është e tmerrshme kur kupton se sa shumë po ua blejnë shpirtin disa copa kartmonedha këtyre “martirëve”, që në vend të përkrahin librat e ndaluar (siç do të ishte dikur – e që do i botonin në pseudonime) tani pa pikën e turpit u ofrojnë çmimin e “vdekjes” krijuesve te rinj, me shpresën se do i shohin të ringjallur. E tmerrshme të shohësh se si vriten disa krijues që, për shkak të mungesës së fondeve, nuk mundet të botojnë poezi, të cilat, në krahasim me ato që botohen janë perla të vërteta. Nuk shoh asnjë shtëpi botuese të përkrahë krijuesin e vërtetë. Asnjë shtëpi botuese të kthejë mbrapsht për ripunim nga vetë autori një libër artistik. Shtëpitë botuese po shndërrohen gradualisht në vrasës të mirëfilltë të vlerave të artit tonë kontemporan dhe kjo është për të ardhur keq, por ata nuk janë vrasësit e vetëm. Në Amerikë, një poet do ishte fatlum nëse puna e tij do t`i kthehej mbrapsht për të paktën 5 vjet, derisa ai të kuptonte seriozitetin e botimit të veprës së tij. Nuk them se në Amerikë nuk ka lidhje mes botuesit e poetit, por është një lidhje disi më ndryshe. Ai që vërtet shkruan poezi zemre, e gjen veten kudo ku shkon dhe bën leximet e tij të përjavshme. Botimet që vijnë si lidhje mes autorit dhe botuesit, nuk konsiderohen botime, ndaj dhe është mire të shmangësh lidhjet me çdo lloj botuesi, në mënyrë që vepra jote të fitojë pikët që duhet. Ndërsa nëse ti shkon dhe boton (self-publish) vetë, libri yt nuk fiton asnjë pikë në tregun e shkrimtarëve. Tjetër gjë ndodh me përkthimin e poetëve të vendeve të tjera dhe botimin e tyre në Amerikë. Për sa u përket evenimenteve kulturore në Shqipëri, do të shquaja veç një, në të cilën dehesh me poezi të vërtetë. E kjo ndodh tek libraria “E përshtatshme”. Edhe aktivitetet që organizohen nga Instituti i Promovimit të Vlerave në Tiranë kanë vërtet cilësi. Ndërsa aktivitetet e tjera kulturore janë si një turmë ku dhe pse je doktor do recitosh se s`bën ndonjë broçkull që sapo e ke shkruar në stolin kur prisje radhën për të lexuar poezinë e shpirtit tënd. Poezi të vërtetë në këto evenimente rrallë gjen. Shumë rrallë. Për të mos thënë fare. Në Kosovë ndoshta disi më ndryshe. Atdheu është tema që i prek më shumë poezitë e këtij vendi (megjithëse është ezauruar shumë si temë aq sa është kthyer disi në banale). Është e kuptueshme në njëfarë mënyre, sepse lufta pak vite ka që ka ndalur, e plagët janë ende të hapura; megjithatë do të ishte e udhës që poetët aty të mendoheshin më shumë përpara se të vendosnin për të lexuar poezitë e gjakut të tyre. Të kapnin më shumë elementë artistikë për të thyer stilin e rilindësve. Jemi në shekullin e XXI në mos gaboj. E meqë dolëm në shteg, a e dinë poetet shqiptarë se që të quhesh poet duhet të paktën 10,000 orë pune e studimi rigoroz? A e dinë se titulli poet nuk merret në moshën 50 vjeçare, me poezinë e parë të shkruar në stolin e pritjes? A e dinë se, poezia është një nimfë kryeneçe e që fyhet nëse në pellgun e saj kalojnë klandestinë të padëshiruar? A e dinë se zëri i tyre i brendshëm nuk i përkon korit të korbave? A e dinë … ka shume pyetje, por më e çuditshmja është se tashmë, duhet të përballemi jo me një mentalitet turme dosido, po me një turmë krijuese, gjë që do të jetë vrastare për një kohë të gjatë për krijuesit e mirëfilltë.
Së fundi mund të them se aktivitetet letrare e kulturore kanë një synim: të zbulojnë talentet e reja e të studiojnë ata të cilët janë afirmuar. Shkoni dëgjoni një tubim letrar, mbi esetë e shkruara për krijuesit e rinj, e do e kuptoni më së miri se koha ka ngel diku tek 2000, edhe këtë me hatër, se më së shumti do të thoja ke ‘90. (Jemi në 2013, jo?). Zoti e ndihmoftë letërsinë shqiptare!

”Zhurnal plus”: Jeni njëra nga dramaturget e rralla shqiptare,nuk e kam idenë a kemi ndonjë dramaturge tjetër, më kujtohet se vetëm Edi Shukriu ka botuar një dramë!? Si u njohët me dramën dhe çfarë kërkoni të sillni përmes saj.

Stillo: Drama është një zhanër që në Shqipëri rrallë ndeshet. Nuk jam në dijeni për krijues të tjerë përveç një dramaturgeje tjetër, Anila Godole e cila fitoi permes një drame plagjaturë (të paktën sipas këndvështrimit tim), konkursin austriak për dramat shqipe, dhënë nga PEN Club Austria në 2009. Po të dinin drejtorët e komisionit se kjo dramë ishte një plagjiaturë e vërtetë, duke ditur se ata përfaqësojnë ajkën e intelektualëve të dramaturgjisë austriake, sigurisht se nuk do ta lejonin një gjë të tillë. Ose ne shqiptarët kemi maninë t’i kthejmë dhe të huajt si veten. Drama është botuar kundra rregullave të konkurrimit për t`u botuar në një tjetër rrjet (revistë apo gazetë) tek Jeta e Re 2. Aty flitet për njeriun e rërës, ku drama i përkon aktualisht një publiku gjerman, me historinë e tij te holokaustit, gjë që tek shqiptarët nuk e gjen, sepse shqiptarët i kanë mbrojtur izraelitet gjatë kësaj periudhe (mbi 2000 vetë – thonë të dhënat historike), madje ndërmjet tyre dhe gjeniun që e njohin të gjithë, Anjshtajnin. Është turp të lejosh transformimin e historisë si dëshiron shkrimtari dhe jo si në të vërtetë ka qenë. Ka dy mundësi; ose “Njeriu prej rëre” është një dramë gjermane dhe u janë ndërruar thjesht emrat e kryeqyteteve, ose autorja ka dashur të deformojë me dëshirë (dhe pa pasur prova) historinë. Dihet që është nisur nga Hoffman, por vazhdimi i përket një drame kontemporane gjermane. Për këtë jam shumë e bindur. Nuk është se e them këtë shembull për të lavdëruar veten. Unë kam ende shumë punë për të bërë, por nuk do të lejoj në asnjë moment, askënd, të fitojë vlera përmes antivlerave që ka sjellë. Me dramën jam njohur prej poezisë. Nuk e dija fare se cili ka pas qenë territori i saj i të shkruarit. Më ka ardhur natyrshëm, pa bërë ndonjë ndërhyrje kirurgjikale. Teknika e saj kërkon një punë të madhe dhe unë atë jam duke bërë. Klasa që do të kem këtë semestër “Modern Drama” me një dramturg të vjetër amerikan, do të më japë një ndihmë të pakrahasueshme. Unë kam eksperimentuar shumë në këtë zhanër, duke sjellë mes të tjerave edhe drama një minutëshe (sipas stilit amerikan), të cilat do t’i publikoj ndoshta pak më vonë.

“Zhurnal plus”: Cila ka qenë shtysa e parë, momenti i parë dhe për çfarë keni shkruar për herën tuaj të parë?

Stillo: Kam shkruar disa poezi për dashurinë kur kam qenë 14 vjeçe. Përshkruaja një ndjenjë, siç mund të jenë ato të adoleshencës. Nuk i kam thënë kujt se ç’bëja, por para pak vitesh nëna ime më dërgoi një fletore që e kisha me poezi të cilën ajo e kishte zbuluar në komodinën e fshehtë timen. Më pas vdekja e babait më dëmtoi shumë. Isha vetëm 15 vjeçe. U mbylla shumë në vetvete dhe herë -herë shpërtheja inatin tim me pendesën që kisha për largimin e tij të hershëm. Ato poezi nuk u botuan kurrë dhe nuk do të ketë gjasa të botohen.

“Zhurnal plus”: Jetoni në SHBA. A ka ndikuar kjo lëvizje gjeografike në krijimtarinë tuaj? Si e shikon letërsinë shqiptare në raport me atë amerikane?

Stillo: Lëvizja gjeografike më ka strehuar në oqean. Jam si “Lulja që mes dy kontinentesh rritet”. “Gjithmonë në kufirin ndarës mes tyre”. As më shumë as më pak. E ndiej veten të huaj, kudo që jam. Madje edhe në Shqipëri. Nuk e di nëse të njëjtën ndiesi kanë të gjithë emigrantët në përgjithësi, por mua më ndodh shpesh ta përjetoj kështu. Poezia shqiptare (duke përjashtuar autoret si Migjeni, Fishta, Camaj etj) më ndrydhi. Poezia amerikane më dhuroi sensin e realitetit që po jetoja. Poezia klasike më mbrujti. Tek unë më shumë kontribut kanë mjeshtrit klasikë. Në lidhje me pyetjen tuaj se në çfarë raporti e shoh letërsinë shqiptare në krahasim me atë amerikane, veçanërisht atë kontemporane, duke përjashtuar masën apo turmën shkruese, unë mendoj se ka krijues të mirë dhe të mirëfilltë shqiptarë që po ecin njëjtë me kohën. Këtë vetëm koha do ta tregojë. Nuk shoh ndonjë distancë të madhe mes tyre. Unë them se së shpejti do të kemi edhe ne Gëte, Nice, Holderin, etj që do të jenë të njohur në krejt botën.

“Zhurnal plus”: Cila ka qenë kritika e parë që ju është bërë, me ç’rast dhe si e keni pritur?

Stillo: De fakto, kritika e parë më është bërë që me sjelljen e ciklit tim të parë me poezi, “Lotët e Nimfës” (2008). E kam mirëpritur dhe e kam dëgjuar me shumë vëmendje dhe interes (madje i kam vlerësuar më shumë kritikat e mirëfillta e të hidhura ndaj librit). Ato kritika “të egra” më kanë bërë që të jem më serioze veçanërisht në poezi; ta shoh akoma dhe më thellë punën e krijimit e të dal prej zhguallit të përjetimeve personale për të kapur sensin e universalizmit. Sa e kam realizuar këtë gjë? Nuk e di. Atë do ta tregojë koha. De Juro, kritika e parë që më është bërë i takon vitit 2011, një pasthënie në librin tim “Pax Deorum” nga Primo Shllaku. E kam mirëpritur sigurisht, pasi kam një admirim të veçantë ndaj këtij poeti dhe e di se në çka ka thënë aty, ka shumë vërtetësi. Çdo kritikë ka një rezultat fin që qëndron në përpjesëtim të zhdrejtë me krijuesin: sa me e hidhur të jetë ajo, aq më shumë do të thotë se libri yt vlen, aq më shumë iniciativë dhe shtysë ndaj seriozitetit do të ketë. Këtë gjë, pak krijues shqiptarë e kuptojnë.

“Zhurnal plus”: Si do ta përshkruanit rolin e kritikës sot në krijimtarinë e një shkrimtari?

Stillo: Inekzistent. Një kritikë letargjike. Rrallë ndodh të gjesh një të tillë, por dhe kur shfaqet, ose është paguar nga ndonjë shkrimtar (me ndonjë ryshfet), ose ia ka kërkuar me ngulm drejtori i shtëpisë botuese, ose ndonjë gazetë sa për miqësi e publicitet (gjithmonë kritikë e shitur). Tjetër kritikë nuk shoh. Ose unë kam filluar të verbohem.

“Zhurnal plus”: Ka një qortim për kritikën se ajo nuk e luan plotësisht rolin e duhur për afirmimin e shkrimtarëve të rinj. Mendimi juaj ?

Stillo: Nuk i heq as nuk i shtoj asnjë pikë e presje asaj çka thashë më lart.

“Zhurnal plus”: A ka përgjegjësi kritika në mosafirmimin ose afirmimin e vonuar të shkrimtarëve shqiptarë?

Stillo: Sigurisht që ka. Është detyra e saj të afirmojë ose të pengojë shkrimtarët, detyrë të cilën unë nuk e shoh të jetë funksionale. Bisturia e saj është e mprehtë, ka raste që dhe vret, e në rastin konkret, gjumi i saj letargjik është duke vrarë shumë krijuese të mirë shqiptarë.

“Zhurnal plus”: Floberi ka thënë se kritiku është ai që zgjedh rolin e spiunit në kohë lufte, ngaqë s’ka guxim të luftojë. Si do ta komentonit këtë shprehje?

Stillo: Gjithmonë nëse kemi të bëjmë me një kritikë të vërtetë, çka ju nënvizoni qëndron; sepse Floberi e ka ditur më së miri se çdo të thotë për një krijues koha e tij e paqes. Kjo paqe për të është vdekja (jo ajo natyrale). Nuk mund të këtë pajtim me kritikën, në të kundërt çdo gjë merr fund dhe kritika për një shkrimtar ka kryer një vrasje. Kritika duhet gjithmonë të nxitë përmes antikoformizmit të saj, në të kundërt dështon rolin që ajo ka mbi letërsinë. (Intervistoi E.Neziri)

Frederik Ndoci: Biografia ime është një telenovelë pa fund !!!

Plotë tri dekadat super të suksesshme njëherësh përplot sfida në jetën profesionale, ky është argumenti i cili dëshmon jetën e një artisti të merituar. Të jesh i kompletuar në një profesion siç muzika, aspak nuk është e lehtë. Që t’ju dalësh na ballë gjithë atyre barrierave të cilat di t’i sjell rubikoni artistik, nevojitet forcë, durim, kurajo e mbi të gjitha dashuri për një gjë të tillë. Këngëtari shqiptarë me famë botërore Frederik Ndoci është një ndër artistët e rrallë të cilët asnjëherë nuk u dorëzua, megjithëse jeta e përplasi në shumë murre të botës.
Përplot suksese, albume dhe hite të regjistruara në shtëpitë më të njohura botërore diskografike, prezantime dinjitoze dhe vlerësime ndër më të lartat, janë disa nga karakteristikat të cilat do e pasqyronin legjendën e gjallë të këngës, Frederik Ndoci.
Në këtë intervistë ekskluzive dhënë Portalit “Zhurnal”, Frederik Ndoci rrëfen për karrierën e tij të gjatë muzikore, pjesëmarrjet nëpër shfaqje të ndryshme teatrale si aktor, si dhe pasionin e tij të zjarrtë për poezinë. Ai po ashtu ne këtë bisedë përplot sinqeritet nuk hezitoi të ndanë edhe momentet më të lumtura dhe ato të hidhura por të kaluara nga jeta e tij private.

Intervistë ekskluzive me këngëtarin shqiptar me famë botërore, Frederik Ndoci.

Intervistoi: RAJAN ARAPI

Zhurnal: z.Ndoci jeni një ndër artistët të cilët nuk jeni aq shumë i pranishëm në media e kam fjalën me intervista. Cila është arsyeja e shmangies nga mediat e shkruara ?

Frederik Ndoci: Është pjesërisht e vërtetë kjo pyetje, pasi nuk e di se për çfarë mediash e keni fjalën, por sigurisht që jam mjaft i klikuar në mediat e shkruara Shqiptare, qoftë edhe për anët pozitive por siç dihet shumë herë mediat nisen edhe nga fakte thashethemesh ose nga burime jo të vërteta dhe sajojnë lajme, ndonjëherë kjo nuk bëhet me qëllim për të zbehur figurën e artistit apo për të shkelmuar artin e tij, por bëhet thjeshtë edhe për të shitur gazetën, sidomos gjatë muajve të verës me ka ndodhur me tri verat që nga viti 2007 e gjer në këtë të fundit. Por sigurisht në demokracinë perestrojkjane shqiptare nuk është fenomen i çuditshëm, pasi nuk i bën përshtypje si mediave ashtu edhe publikut. Sikur një fenomen i tille të ndodhë në perëndim në SHBA apo Evropë sigurisht që artisti gjobit median për prishje të imazhit dhe përdhosje të personalitetit. Në Shqipëri as që bëhet fjalë pasi mediat në emër të një sllogani që quhet demokraci dhe liri e fjalës, nuk e kuptojnë të drejtat e detyrat e medias. Por gjithsesi mediat edhe nëse nuk më duan atëherë më do populli që më njeh dhe më respekton, kështu që dashtë apo pa dashtë mediat në rastin tim bëjnë një vetëvrasje kur japin në përgjithësi lajme të tilla.

Zhurnal: Megjithatë nuk kanë munguar edhe shkrime të ndryshme të cilat kanë prekur jetën tuaj private, publikime këto të cilat janë futur në detajet më intime të jetës suaj ?

Frederik Ndoci: Kjo pikë është gjithsesi delikate, pasi nga thashethemet mund edhe të dëmtohet edhe vetë perëndia, por gjithsesi nuk më kanë tunduar shumë punën në krijimtarinë time, megjithëse kjo bën që aftësia e juaj të mos fluturojë edhe aq lartë, pra të jetë afër me disnivelet e tjera të pseudoartisteve të cilët tranzicioni i sjell si kërpudhat pas shiut. Vërtet diçka ka sepse kot populli nuk thotë: “ku është zë, nuk është pa gjë”. Por gjithsesi unë mendoj se gazeta do ishte më e shitur sikur mediat të pranojnë se janë në të njëjtin nivel të pseudoartistëve të shumtë jo profesional, të cilët kur debutojnë, për shumë njerëz janë jo edhe aq të adhuruar, kështu edhe gazetat dalëngadalë do të humbin imazhin e tyre kur vazhdojnë të bërtasin si ai çobani i çmendur që alarmonte miqtë kot se koti: ”Ujku Ujku” Jeta e individit është fat nëse nisemi nga metafizika ose besojmë në Zot. Gjithsesi fati i artit nuk është si fati i jetës i shëndetit ose i lotarisë etj, diku fatin e ke në dorë sidomos lotarinë po nuk e provove zor se e fiton, po ashtu edhe për shëndetin, nëse nuk kujdesesh ose abuzon, ai të le, ndërsa të jesh artist cilësor varet nga kërkesat e tua si artist përveç atë pjesë që ta jep Zoti i madh që është talenti, mirëpo ne kemi edhe talent të cilët abuzojnë me talentin e tyre dhe nuk kujdesen për një punë sistematike në mënyrë që të kesh ecuri rritje dhe gjithnjë i freskët. Për mua nëse heshtë së punuari për të rritur personalitetin aftësinë si artist atëherë me siguri jam duke vdekur edhe si artist edhe si njeri. Ndërsa për fatin e lidhjes me njëri-tjetër është aq e vështirë aq edhe jo e vështirë, pasi procesi i njohjes nuk është një çast apo një ditë është një jetë. Mirëpo për shumë njerëz sinqeriteti është një veti jo vetëm e njerëzve naivë, por edhe i disa njerëzve pozitive, kjo kam kërkuar gjithnjë tek partnerët e mia, të cilat janë treguar të sinqerta me mua gjer në ditën kur nuk i nevojitej me të ishin të sinqerta ose më shumë se të sinqerta, atëherë planetet nuk kanë me tërheqje graviteti kur mungon dielli që ti shtyjë dhe ti tërheqë, kështu që parimi im është antagonizmat nuk mund të pranohen në jetën e një çifti, mund të pranosh gabime njerëzore, sepse të gjithë gabojnë, por deri aty që e lejon koha e bashkëjetesës pesha e gabimit dhe mundësia për të vazhduar jetën me një njeri që se kupton jetën bashkëshortore si dy shorte por vetëm si një short, duke e barazuar shortin me një shfrenim ose abuzim të lirisë. Gjithmonë në çdo çift njeri është më i gabuar, dhe une e pranoj që jam më i gabuar, se po të mos isha i gabuar nuk do të lidhesha me këdo, e cila në një kohë mund të të bëje me ty çfarëdo.

Zhurnal: Cila ishte arsyeja e ndarjes me bashkëshorten e juaj të dytë Aide, me të cilën bashk ishit edhe pjesëmarrës në Festivalin “Euro Song” para disa vitesh ?

Frederik Ndoci: Përse nuk e pyesni atë vetë? Pasi ajo e besoj se është aq e sinqertë sa të tregojë se ku, kur dhe kush e ka prishur martesën tonë dhe sa kohë më është lutur që mos ta publikoja arsyen bile as edhe ndarjen. Mirëpo edhe sot edhe pse ia ka kërkuar avokati im divorcin, ajo mban prapë mbiemrin tim !!! Aida N’Doci, duket se i dashuri i saj është aq modern sa që e pranon lehtësisht një gjë të tillë. Për mua do ishte pak e rëndë të mbaja mbiemrin e një njeriu që e kam tradhtuar.

Zhurnal: Meqenëse jeta juaj është karakterizuar me kthesa mjaft të mëdha. A ju ka shkuar ndonjëherë në mendje të shkruani për vetë një autobiografi ?

Frederik Ndoci: Biografia ime është një telenovelë pa fund, me ulje ngritje, me lot gëzimi dhe trishtimi me ankth kurbeti, me ngazëllim fitoresh, me gëzime të papara kurorash dhe lëvdatash, por edhe me shkelje dhe ulje të dinjitetit nga të paaftët që ishin dhe janë sasior. Mesiguri do të ishte aq e lexuar, por të jesh i bindur këtë kuriozitet to ta ketë lexuesi pas vdekjes sime të vërtetë, pasi si artist më kanë mbytur shumë e shumë herë edhe para viteve ‘90 edhe pas edhe sot vazhdojnë snajperë të gjuajnë drejt kurorës së lisit të artit tim, por e keqja është se nuk merren me artin, por merren me stilin veshjen kapelet, ndarjet, pra me intimitete të cilat nuk kam qejf as edhe të lodhem ti mendoj. Sa herë për shembull keni lexuar se emri i Frederik Ndocit është nderuar në listën e aktivitetit më të madh në botë për muzikën, ”49-th Grammy Nomination” plot 14 herë, në vitin 2006-2007, si kompozitor si artist me cd “Canterina” që kam fitur vendin e tretë në botë në “IMA” Indipendent Music Awards, me këngën e kompozuar nga unë tekst e muzikë ”Corason de cristal” ku në vendin e katërt ishte Henrikue Iglesias, që kam fituar ne Epic Unisong USA vendin e parë me këngën “The crying field” , që kenga “Return to me” është marrë nga cd “canterina” dhe është futur në një tjetër cd të grupit “The October Project”, ku në fletëpalosjen e cd-se grupi shkruan tekstualisht kështu. We think is the Gods voises who is singing our song...që Cd-të e mia shiten në të gjitha grupimet më të mëdha botërore, si Amazon, CDBABY, ITUNES etj. Që një kengë e imja këndohet në aparaturat e vendosura nga NASA në planetin Mars, pikërisht kënga “Piano in a Moon”. Pra më thuaj ti i dashur gazetar edhe ti i nderuar lexues çfarë mund të presim tjetër nga paaftësia e mediave tona, e cila nganjëherë kthehet në tendencë për të varrosur vlerat dhe për të ngritur në piedestal antivlerat.

Zhurnal: Posa jeni bërë edhe njëherë prind. Ne ju urojm përzemërsisht për lindjen e vajzes suaj. Do na tregoni diçka më tepër për këtë segment të jetës, bashkëjetesën me këngëtaren Alisa Baraku si dhe lindjen e vajzës së posalindur Marilu, meqenëse kemi dëgjuar se ka qenë një ceremoni lindje jo e zakonshme ?

Frederik Ndoci: Sigurisht edhe pse tokësoret media i kam pothuajse jo miq, kam një jashtëtokësor që vazhdimisht më ka dashur dhe më ka qëndruar pranë, është Zoti i Madh që herë pas here më ka mbrojtur dhe më ka dhënë dhurata si kjo e fundit. Lindja e Mariluse ka ndryshuar jetën time edhe të së dashurës Alisa Baraku, e cila ka përformuar ose debutuar që nga viti 1997 gjer në vitin 2007 Nentor, pranë Filarmonisë së Kosovës si koriste dhe soliste dhe ka dhënë mësim edhe për studentë, Alisa ka kryer fakultetin e Akademisë së Arteve në Tiranë për Canto (soprano colorature) pasi folem më sipër e pat të vështirë të çante turmën e të paaftëve ose turmën e antivlerave dhe me rrëmujat nacionale të viteve ‘97 ajo largohet tek kushuriënjt e vet në Gjakovë (Baraket). Pas pak ajo debuton si soliste e Presidences e cila dha një kontribut jashtëzakonisht të madh, për sa i përket vlerësimit të njohjes së kulturës botërore, pasi bota nuk është se vdes për tallava-të tona. Sivjet në ditët e para të Janarit morëm lajmin se së shpejti do të kishim një fëmijë, nuk pranuam assesi të merrnim vesh se me çfarë do na gëzonte Zoti, për ne ishte krijesa dhe vullneti i Tij dhe ne e quajmë “bebi” gjer me 14 Shtator ditën që e kishim lënë për një ndërhyrje kirurgjikale, pasi për bebin paraqitej domosdoshmëri kjo ndërhyrje. Unë desha ti jap një goditje primitivizmit shqiptar, i cili shpesh e ka trajtuar gruan si plaçkë, por unë besoj se në sallën e lindjes nëna merr përmasa edhe më të mëdha se vetë Zoti, pasi edhe vetë Zoti mesiguri e kishte një NANË. Vendosa me Aldon drejtuesin e famshëm të emisionit “Aldo Morning Show” që nëse ishte e mundur të isha direkt i lidhur me sallën e lindjeve të shtëpisë se lindjes, ai u tregua më se i gatshem e atëherë siç din ai, bëri të mundur çdo gjë bile edhe lidhjen me Scype nga Gjermania të njërës prej motrave Rites dhe Mames time. Pra ekrani kishte emocionet e salles së lidjes dhe gjysma tjetër e ekranit ishte familja ime në Gjermani. Imagjino çfarë emocionesh ku u mundova të jem sa më racional arrita gjer aty sa të këndoja Mariluse vetëm disa minuta të jetës së saj, e afruan afër meje dhe Alises e shtrirë Vip-in më të ri të globit ”Marilu-në” dhe ajo çuditërisht pushoi së qari duke ndjekur ngrohtësinë e faqes së nënës së vet, dhe zërin tim. Gjithçka në atë dhomë u krye me së perfekt, pra sigurisht që misticizmi shkon gjer aty sa të mendosh se vetë Zoti ishte i pranishëm në çdo cep të dhomës. Atë ditë vërshuan mediat dhe urimet në të gjitha linket e mia në facebook, e-mail, në telefon, në mesazhe, në web faqe etj, nga e tërë bota, pra ja çfarë bën media.

Zhurnal: Po ashtu keni edhe dy vajza të rritura, na tregoni diçka më tepër për profesionet e tyre, dhe gjithçka çfarë kanë trashëguar nga i ati i tyre artist i nderuar ?

Frederik Ndoci: Dy vajzat e rritura vërtet të rritura sepse Flodia është 26 vjeçe dhe Klea rreth 21 vjeçe, Ato jetojnë në Kalifornia ku Flodia ka mbaruar studimet e larta PHD, ndërsa Klea me pak probleme, nga që liria shpesh nuk kuptohet drejtë nga adoloshenca, por fatmirësisht ajo është mirë dhe pasi ka bërë një film në TLC (televizion mjaft prestigjios në SHBA) se: ”si shpëtova nga ndikimi i drogës ”Nuk e di nëse është reality show apo një sajim ose krijim artistik, unë komunikoj më shumë me Klean, kur jam në SHBA, pasi nuk është e lehtë që të lidhesh në Amerikë e sidomos në Kalifornia. Klea këndon mjaft bukur. Unë jam munduar që të mos i lëndoj për arsyen e ndarjes, kështu që ato shpesh ngatërrojnë të vërtetën me atë çfarë u duket më e lehtë për ta kuptuar dhe dënuar babain e tyre. Por sigurisht në një të ardhme ato do ta kuptojnë se babai i tyre se ka pasur të lehtë ta mbajë të fshehtë një të vërtetë që edhe ato do të ishin dakord dhe do vepronin njëlloj si unë.

Zhurnal: Një kohë të gjatë keni jetuar në Itali. Çfarë ishte jeta juaj atje, sa e ndjenit mungesën e Shqipërisë ?

Frederik Ndoci: Motrat e mia dhe babai me nënën kanë jetuar dhe jetojnë atje, unë për vehte kam jetuar në Itali kryesisht në Bergamo, Spanjë, USA (Kalifornia, New York dhe Florida). Si çdo refugjat edhe unë mundohesha të lehtësoja përveç plagëve të tjera edhe plagët e mëdha që sjell mërgimi, por shumë shpejt u bëra i veçantë falë talentit dhe punës punova në grupin “Le Rose Rosse” si kitarist dhe solist (në Piacenza) për afro tre muaj, mu afrua një punë edhe ma më nivel vetëm si solist dhe drejtues grupi me emrin “Frederik e Pagine D’album” ku shumë shpejt do të vinte edhe cd-ja e parë ”Di tutto di piu” me këngë spanjolle dhe italiane anglisht dhe frëngjisht, dhe 5 videoklipe, ku dy nga këto qëndruan për 6 muaj si sigla e programeve në tërë Italinë “Canta Italia” më vonë bëra cd-në “Sono Gitano” jam endacak, pak më vonë në Spanjë dhe Belgjikë një cd tjetër “Canta Frederik” , pastaj mu desh të lëshoja Italinë pasi deklarova se jam shqiptar, mirëpo në vitet 1994-95 shqiptarët ishin njerëzit më të rrezikshëm për tërë Italinë dhe lajmet më makabre ishin çdo ditë të pranishëm në të gjitha mediat e shkruara italiane. Pikërisht në këtë kohë në një emision televiziv “Maurizio Costanzo show” deklarova se jam shqiptar, për më pak se tre muaj gjithë suksesi im i ngjante një shkume sapuni, pasi sallat filluan të më boshatisen, nga se urreheshin të gjithë shqiptarët dhe as që nuk besonin që mund të kishte edhe shqiptar që këndonte cilësisht aq mirë sa gjynah më qenë shqiptar, pasi shqiptarët vetëm vrisnin, villnin, plaçkitnin kontrabandë njerëzish, femrash drogë etj, pra po lindët mafia e re shqiptare. Mu desh ta lë europen dhe t’i drejtohem USA (San Diego- Kalifornia) me ftesën e tyre shkova për një CD të re me këngë gospel, e cila do të dilte në treg në vitin 1997 pikërisht në kulmin e trazirave familjare, doli kjo CD me 12 këngë e titulluar “Frederik Ndoci and friends” mu desh të lë edhe Kalifornian duke marrë me veht edhe copat e moralit artistik të dërmuar pa asnjë shpresë se do mund ti ngjis shkallët e të gjeja edhe një herë vendit nga ku më rrokullisi teposhte ndarja alla shqiptarshe, me akuza si prepotent si sadist dhe vrasës. Mu desh shumë prova dhe punë të bindja gjykatësin kalifornian nëse vërtet isha artist apo vrasës. Në lindje në Neë York fillova të rimarr vehten pasi filluam të punojmë së bashku me artistët e tjerë shqiptarë, gjer në atë kohë unë kisha punuar vetëm për të huaj dhe auditorë të huaj, shpesh shqiptarët me ndiqnin në salla, disa dhjetëra por sa mund të duken 30-40 vet në një salle me 3000-4000 vetë. Ndërsa tani në NY po punoja direkt për shqiptarë, ishin në prag te luftes së Kosovës ku koncertet tona dhanë kontribut të rëndësishëm për diasporen e cila nuk kurseu asgjë për të ndihmuar luften. Në vitin 1999 pasi takohem dhe jetojmë pak me Aiden vendosim të martohemi. Në vitin 2003 më ofrohet një ofertë më e madhja për mendimin tim, bashkëpunimi me prodhuesin e cd se 5 “Canterina” me z. George Gesner, një amerikan me origjinë greko-shiptare, sipas tij por sigurisht e ëma e kish keq informuar, pasi kishte gjyshërit e tij kristian nga Permeti e Korca, por zakonisht kristianëve u thuhej gjithnjë se ishin ose serb ose grek ose maqedonas dhe jo shqiptare. Për suksesin e cd-se “canterina” që doli në treg në vitin 2005 fola më lart. Vendosa ti afrohem zjarrit të gjirit mallit për atdheun Shqiperisë, dhe ashtu bëra, në veren e 2006 erdha ne Ulqin për një kontratë e cila nuk pati jetëgjatësi pasi mu desh ta lija në mes dhe iu drejtova Shkodres, 10 vite pa e parë dhe shkelur, atë vjeshtë pastaj siç e dini vendosa të bashkëpunoj me Pandi Laçon dhe Adrian Hilen për një këngë në festivalin e 45 të RTSH “Ballada e gurit” ku Aida edhe pse ka qenë jashtë jetës sime si subjekt e kam ndihmuar duke mos thënë se nuk jemi më bashkëshortë, pasi ajo zgjodhi jetën e vet duke iu rikthyer së kaluarës edhe në dashuri. Por unë assesi nuk e dëmtova imazhin e saj në mënyrë që të mos arrinte në ndonjë trazirë psikike që në të tilla raste janë të shumta, por gjer në Helsinki të gjithë e kanë ditur se është gruaja ime me përjashtim të njerëzve te mi (prindërve) dhe njerëzve të saj, të cilët sigurisht e dënonin vazhdimisht atë për papjekurinë dhe padenjësinë e saj ndaj familjes që vetë e kishim krijuar. Por janë gjëra që ndodhin...

Zhurnal: Pse vendoset që të ktheheni në Shqipëri ?

Frederik Ndoci: Pas kësaj ngjarjeje, prishjes së martesës, Amerika për mua nuk kishte më kuptim, këtu pashë se njerëzit kishin një respekt të pashoq, ishte një grumbull i madh njerëzish që respektonin edhe artin tim gjer në atë shkallë sa që më luteshin “të lutem mendo edhe për ne”, pra kjo ishte njëra nga arsyet e mëdha të qëndrimit, pastaj lëvizja në botë është si nga Florida ashtu edhe nga Tirana, veçse këtu në sekond e ndjen se je i dashuruar nga të gjithë, ndërsa atje assesi jo edhe pse i respektuar, por gjer në atë shkallë që ne e quajmë shpesh hipokrizi intelektuale. Pra në një mënyrë ose një tjetër kam vendosur të më përcjellin shumë vetë në banesën e fundit dhe jo punëtorët e shërbimit komunal.

Zhurnal: Jeni njëri ndër këngëtarët, artistët më të respektuar shqiptar. Keni plasuar shumë albume me vlera të larta artistike, keni mbajtur një sërë koncertësh në mbarë globin. A jeni të kënaqur me arritjet e juaja dhe gjithë kontributin e dhënë për kulturën botërore ?

Frederik Ndoci: Artistin kurrë nuk duhet ta pyesni a jeni i kënaqur, pasi të gjithë artistët edhe ato që nuk jetojnë do të donin të vazhdonin punën për rritjen e aftësive dhe automatikisht edhe të famës, sigurisht që është kënaqësi që bota të njohë Shqipërinë edhe nga një artist, për shembull në Japoni është një vajzë japoneze që në facebook-un e saj shkruan për këngëtarin e saj të preferuar Frederik Ndoci, ajo ka hapur edhe Klubin me emrin tim ku ka me qindra-mijëra fansa etj. Në Kinë po ashtu, në të gjithë boten, kam qenë mjaftë herë në mërgatën e madhe në qendër të Shkupit dhe njërës të nderuar me afrohen dhe nuk ngurrojnë të më bëjnë komplimenta duke treguar respekt dhe admirim, e unë assesi nuk kam ndërmend të vdes pa i kënaqur të gjithë pambarimisht, ja për shembull së shpejti fillon një maratonë e 100 këngëve popullore qytetare të shekullit, në të cilën do të marr pjesë, krahas artistëve tuaj Selami Kolonja, Merita Halili, Ramadan Krasniqi, Rosela Gjylbegu, Maja, Irini Qirjaqi, Vellezerit Korçarë, Bujar Qamili, Saimir Cili, për 12 javë në TV Klan.

Zhurnal: Në çfarë projektesh muzikore jeni aktualisht i angazhuar ?

Frederik Ndoci: Pas këtij projekti kam një kontratë me Australinë për një periudhë tre mujore, pra në muajin Shkurt nisem për atje.

Zhurnal: Kur jemi tek muzika shqiptare. Sa mendoni sot ka vlera artistike brenda muzikës, dhe si i vlerësoni këngëtarët e shumtë të cilët kanë pushtuar në një formë televizionet ?

Frederik Ndoci: Sigurisht ku ka sasi do ketë edhe cilësi por kjo cilësi në krahasim me sasinë është aq e vogël sa që mund të jetë e pa përfillshme për kritikun e artit. Muzika shqiptare përfundimisht është në një rrezik të madh, pasi vërshimi i pseudo ballkanizmave, po dëmton rëndë melosin tonë shekullor dhe po i afrohet atij rom gipsy dhe oriental, fillimisht tendencat e para kanë ardhur nga trevat maqedonase me ndikimin qëllimor të një muzike tallhava dhe gabele, pastaj dalëngadalë ajo erdhi dhe zuri vend saqë vështirë të gjesh një të ri ose të re 20 e poshtë që mund të thotë se një incizim shqiptar i viteve ‘90 ai ose ajo do të thotë se është jo muzikë shqiptare por është muzikë indiane, pasi muzika shqiptare sot është ajo bullgare, greke, serbe por e kënduar nga pseudoartistë shqiptar, me fjalë shqip.

Zhurnal: Përpos muzikës merreni edhe me shkrime, përkatësisht me poezi. Na tregoni diçka më tepër për këtë pasion tuajin ?

Frederik Ndoci: Për të shuar kureshtjen tuaj dhe të lexuesit po publikoj ekskluzivisht për “Zhurnal” disa nga poezitë e mia të shkruara ndër vite.
SINQERISHT DASHURI
Çdo ditë që shkon
dhe më fort unë ndjej
dashurinë që tek ti unë gjej.
Dhe lumturia na përshkon se dashuria
e forcon përgjithnjë, me besnikërinë.
Dua që kënga ime, n’zemër ty të zgjoj
ditën kur dashuria, nisi të më robëroj.
Kur të puthja më rrihte zemra brenda gjoksit me shpejtim.
Hëna dhe yjtë
Humbisnin krejt përpara syve tona çdo vezullim.
Dhe për një çast, buzëqeshnim lehtë të turbulluar,
Qepallat ulje, unë të shtrëngoja,
N’krahët e tu, unë gjithë botën e përqafoja.
Tiranë 1981
ZEMRA dhe QELQI
Ishim të lumtur ne vite më parë
Asaj dashurie këtë kënga ja kushtoj.
Vite kaluan tani jemi ndarë
Por ja që dhe sonte për ty ëndërroj.
Jo, kaq lehtë zemra ime s’të harron
E di mirë, më s’më do ti aspak
Dhe ja sjellja jote e tregoi
Se ujë ke n’zemër dhe jo gjak.
Ah ç’ti bëj zemrës që si qelq ma copëtove
Edhe shikimin tënd shpejt nga unë e largove
Më harrove.
Më kot që frikësohesh kur rrugës kalon
Se më asnjëherë në rrugë s’të ndaloj
E di se do vuaj por s’do të rënkoj
Kjo qeshja e jote më çmend, më tërbon.
Jo, jo se harroj lumturinë
As jo kurrë ëndrrat e rinisë
Sa kollaj flake përjetë dashurinë tonë
Që më s’kthehet asnjëherë tek ne.
Ah, ç’ti bëj zemrës.........etj.

Zhurnal: Nga ju vjen i gjithë inspirimi për këto poezi, sa janë të dedikuara qoft jetës suaj, apo ndoshta realitetit në përgjithësi ?

Frederik Ndoci: Poezia është nëna e të gjitha arteve, pasi është lidhësja e shpirtit direkt me muzeun. Në fillimet e para arti im i poezisë mund të mos ketë peshën e vargjeve që sot shkruaj, sigurisht ndikon pjekuria e poetit dhe përballja me fenomenet e ndryshme të natyrës shpesh edhe pasqyrohet kjo në krijimtarinë time. Kam rreth 120 poezi dhe vjersha.

Zhurnal: Përveçse jeni këngëtar, dhe poet, ju po ashtu keni luajtur edhe në disa filma, si jeni ndjerë në aktrim?

Frederik Ndoci: Unë studimet e larta i kam kryer për aktor, dhe kam debutuar në gjashtë filma, dhe sigurisht që kam hyrë në enciklopedinë e krijimtarisë kinematografike shqiptare, sigurisht një defekt i madh është dhe nuk ka ndreqje gabimesh në artin e kinematografisë, ndërsa një këngë e kënduar 20 vjet përpara sigurisht që sot mund të tingëllojë nga i njëjti artist shumë ndryshe.

Zhurnal: z.Ndoci, padyshim se në fund të kësaj bisede të këndshme do kërkonim nga ju një porosi për të gjithë këngëtarët dhe artistët e rinj, e po ashtu edhe një porosi për të gjithë adhuruesit e juaj të cilët me vite të tëra me ëndje kanë dëgjuar këngët e Frederik Ndocit ?

Frederik Ndoci: Une do i lutesha çdo artisti që sekreti i artit qëndron në zbërthimin e tre pyetjeve çelës: ku? Kur? pse?. Kur artisti të zbërthejë këto tre pyetje para së ta materializojë artin e tij, ai do ketë sukses, pastaj çelësi i vazhdimësisë së suksesit është vullneti për ta parë veten shumë të vogel me artin që sapo debutove, nesër duhet të punosh që të jetë sa më cilësor, si ti si arti yt.
Mos kopjo...
Pasi nuk je më bir i natyrës por je nip i saj.
Artisti krijues është bir i natyrës.
Frederik Ndoci kurrë nuk ka qenë i lumtur në bravurën ose përsosmërinë e artit të vet, gjithnjë më ka munduar motoja, nesër duhet të studioj që si ta bëj më mirë.
Tashti do i publikoj ekskluzivisht për portalin tuaj disa nga aforizmat e mia, të cilat dhe këto janë afro 129.
Nëse ndihmon dikë mos ia thuaj kujt, pasi Zoti nuk është mirënjohës për ndihmën tënde...
Krijoni mitet për vetveten, edhe Zotat nuk filluan ndryshe.
Për fajet e baballarëve, shpesh ndodh që bijtë të shpërblehen.
Ai që pas vdekjes, nuk vëren asnjë ndryshim, ish i pa vlerë që kur u lind.
Kur njerëzimi ka fat, krimet përjetësohen në art.
Bashkëshorten në se se njeh, shpjerë larg ku nuk e njohin, ajo me siguri do shpërfaqet në vërtetësinë e saj.
Shpesh bukët e ringjitura ndjehen pasi gëlltiten.
Kam parë aktorë të mëdhenj që luanin vetveten. Atëherë kuptova sa të vegjël do të ishin sikur mos të ishin aq të mëdhenj.
Sa e tmerrshme është kur ta vjedhin persekutimin e një jete, mendo pastaj kur ta vjedh persekutuesi.
Etja për famë shumë herë përpin njerëz por përfundon në përpirjen e vetvetes.
Pendesa pas gabimit është shenjë hyjnore, por nuk është e tillë në se pendohesh në burg !
Kur rikthehesh në bankën e shkollës në moshë të thyer, nostalgjia e lotëve ndodh’ vetëm për ato momente që harxhove kot në rini.
Sa më shumë vdekje ka artisti, aq më shumë i pa vdekshëm bahet. Mos i tolero shumë injorancës në se nuk do që nesër të thërrasin “injorant”

Zhurnal: z.Ndoci ne ju falënderojmë shumë për gjithë sinqeritetin e treguar në këtë intervistë. Ju dëshiroj shëndet, suksese në karrierë, si dhe gjitha të mirat për ju dhe familjen tuaj ?

Frederik Ndoci: E unë u dëshiroj jetë të gjatë dhe të lumtur plot shëndet dhe dëshira të realizuara si do Zoti për njerëzit e mirë.

Haxhi Prenku(25 janar 1964-)

Haxhi Prenku (çifteli), është i lindur me 25 janar 1964 në Dritan (Drenas). Shkollen fillore dhe atë të mesme e vijoj në Kastriot (-ish Obiliq).
Me këndim filloi të meret prej moshes 11 vjeqare. Në fillim të karieres së tij filloi me babane e tij Beqir Prenkun duke bërë hapat e parë si solist dhe instrumentalist duke kënduar në dasma dhe ahengje tjera. Viteve të '80-ta si anetarë i SH.K.A."Rinia" në Kastriot u dallue si solist dhe instrumentalist.

Prej vitit 1978 këndoi nëpër dasma se pari me babanë e tij e më vonë me Hakif Bajgoren, Xhevdet Shalen, Izet Krasniqin, Nexhmedin Durmishin.

Ka nxjerrë 14 albume, ndër të cilat dy me Rapsodin e njohur Augustin Ukën, repertuari i tij ashtë prej 150 këngëve, prej tyre 14 të komponuara nga vetë ai.

Është ende aktiv si rapsod.

Antarët e tjerë të grupit të Haxhi Prenkut:

Saim Prenku (sharki, u lind me 4 tetor 1972 në Dritan (Drenas). Merret me muzikë që nga viti1 985, filloi të këndoj me axhen e tij Ismajl Prenkun dhe djemtë e tij Agim e Afrim Prenku. Këndoi në grup me Izet Krasniqin e Sylë Krasniqin nga Shipitulla e Kastriotit. Prej vitit 2000 keëdon me Haxhi Prenkun.

Naim Krasniqi (harmonikë), u lind me 5 korrik 1968 në Prishtinë, filloi të meret me muzikë nga viti 1984 si harmonikist në SH.K.A "Kosova" në Prishtinë, në SH.K.A "Bajram Curri", "Minatori", "Ramiz Sadiku" Prishtinë. Tani si udhëheqës i seksionit të muzikës popullore në SH.K.A."Qamili i Vogel" në Prishtinë. Ndër aktivitet e shumta të Naimit si hamonikist mund të veçojmë pjesmarrjen e tij në Festivalin e këngës poullore qytetare Vera 2004 në Tiranë (vendi i 3-të) përcjellës i shumë këngëtareve të njohur si : Nysret Muçiqi, Afrim Muçiqi, Lule Bajra, Nazmije Hoxha, Enver Batllava, Nazmi Gërdovci etj.

Gazmend Berisha (defist), i lindur me 6 nëntor 1977 në Prishtinë. Merret me muzikë prej viti 1985, anëtar i SH.K.A "Yjet e pa shuara", të Prishtinës, SH.K.A "Bajram Curri". Si defist përcolli shumë këngetarë të shoqërive të ndryshme si : Vëllezrit Liti e Biti, Rame Tahiri, Musë Hertica, Fehmi Kastrati, Afrim Gashi, etj. Ka dhjetra inqizime në R.T.K me grupe dhe shoqëri të ndryshme, si dhe në vitin 1987 ne t.v.p me SH.K.A. "Kosova" e Prishtinës.
Është aktiv në muzikë edhe sot.

SALI BAJRAMI-KRASNIQI - RAPSOD I PASHLYESHËM NË KUJTESËN E POPULLIT ( 1919-1987 )

Njeri ndër rapsodët më të mirë dhe më të njohur të Kosovës Salih Bajrami-Krasniqi, u lind më 1919 në fshatin Llashka Drenoc të Prekorupës komuna e Malishevës.Sipas pohimit të vetë Salihut ai filoj të këndoj qysh në moshën 6-7 vjeqare,kur babai i tij e merrte me vete nepër fjalë nuse, në dasma në ndeja e në ahenxhe të ndryshme.Në fillim përveq me babain Bajramin,(për të thuhet se ka qene njeri nder këngetaret më të dalluar dhe është i pari qe e solli sharkinë në Drenicë)Saliu këndoj edhe me Amrush Ymerin,Riza Bllacën (i cili njeheri kishte kënduar edhe me (babanë e Salihut-Bajramin),dhe me Feriz Krasniqin.Me këtë të fundit këndoj gjatë edhe e përfundoj të kënduarit të vetë.

Më së gjysmë shekulli këndoj një numer të madh baladash, këngësh epike legjendare, këngë historike të ashtuquajtura “kang të oxhakut”këngë lirike të dashurisë të traditës së vjetër,dhe posaqërisht këngë të ashtuquajtura të “ashikisë”.ka ditur të këndoj rrethë 500 këngë të llojeve të stileve të ndryshme, qe nga ato më të lashtat e deri të ato të historisë dhe përditëshmerisë sonë të re.

Salih Bajrami ,së bashku me kusheririn e vet Feriz Krasnqin,mbi dyzet vjet këndoj në shumë dasma të Drenicës ,Llapit e anë e mbanë Kosovës.Po keshtu mori pjesë në koncerte dhe në manifestime të shumta me karakter krahinor,republikan,federativë të ish-Jugosllavisë e Nderkombëtare. Me 1966 së bashku me Feriz krasniqin,mori qmimin e parë në Festivalin Nderkombetar të Folklorit në Langolen (England).Për merita të veqanta në ruajtjen e kultivimin e krijimtarisë muzikore popullore të shqiptareve në Kosovë dhe për pjesëmarrje të shumëta në Revisten e Folklorit Burimor Kosovar të Gllogovcit (Drenasit),me rastin e 25 vjetorit të organizimit të ketij manifestimi të rendesishem të krijimtarisë popullore më1987 u dekorua me diplomë dhe me një orë xhepi.Sali Bajrami-Krasniqi,se bashku me Feriz Krasniqin, si ansambël me qifteli e sharki (nganjehere edhe me primin e adaptuar-akorduar si qifteli), ne menyre të veqant pasuroj vlefshmërinë e procesit të trashigimisë dhe ligjësitë e eksistimit të qenjës së saj si pjesë e krijimtarisë shpirtërore të popullit tonë.

Paraqitja e Sali Bajramit si këngëtar i dalluar popullor është manifetuar në një menyrë të konsiderueshme në forma të ndryshme muzikore.Kështu përveq interpretimeve të shumta të melodive instrumentale,me endje edhe pse të gjata i këndonte baladat e vjetra,këngët epike legjendare për Muja dhe Halilin, këngët historike të përiudhave dhe heroive të ndryshme ndër të cilat dalloheshin ato të kohës së Rilindjes Kombëtare,pastaj këngët e dashurisëtë traditës së vjetër fshatare,dhe posaqerisht ato të “ashikisë”për të cilat thoshte se kane kuptim patriotik etj., përmes të cilave këngë shihej se si janë ruajtur elementet e vjetra dhe origjinaliteti interpretues.Ishte kjo menyra më e mire për të deshmuar se keto këngë në të shumtën e rasteve nuk iu kanë nënshtruar ndryshimeve të dukshme të kohës dhe ndikimeve të tjera nga jashtë. Kështu p.sh.edhe pse në të degjuar të thjesht,interpretimi vokalo-instrumental i Sali e Feriz krasniqit ishte ne një sistem tonal stabil,qe del nga lidhëshmeria e llojeve dhe tipave të këngeve qe këndohën me keto instrumente dhe të praktikës së të kënduarit të tyre në unisiono,me mjete akustike të radhës tonale të instrumenteve të vjetra me goditjen e perdeve sipas sistemit të vjeter të akordimit të ketyre instrumenteve,si dhe menyrës specifike të të kënduarit të tyre, të shumtën në menyrën e ashtuquajtur “vargore”, mund të verehej se inrervalët e rradhës tonale të këngëve të tyre shpeshherë nuk janë të sistemit të temperuar,gjë qe ketë e ka kushtëzuar menyra e lirë e goditjeve të “perdeve” të qiftëlise dhe të sharkisë,më të cilat Salih e Feriz Krasniqi luajtn mbi dyzet vjet.

Gjatë këndimit të Sali Bajramit vërehej përdorimi i shtojcave të ndryshme melopoetike,si elemente zbukuruese ,që në menyrë artistike e funksionalizon tërë këngën.Kështu p.sh.zbukurimet në formë shtojcash të vargut melo-poetik,të cilat në pikëpamje muzikore paraqitën si melizma, glisando, kombinime të ndryshme ritmike dhe theksime të tjera melo-ritmike gjithnjë sillnin efekte të fuqishme artistike.Këto elemente të ketij rapsodi të njohur më së shumti ishin rezultat i qasjeve dhe i frymëzimeve spontane me qka karakterizohëj kënga dhe interpretimi i tij i tërësishëm vokalo-instrumental.Numri i madh i këngeve të regjistruara qe gjenden në arkivin Institutit Albanologjik të Prishtinës, paraqesin lëndë të rendesishme për analiza dhe studime etnomuzikologjike nga e cila mund të nxirrën rezultate të ndryshme, qe kane të bejnë me formen e vargut apo strofës melo-poetike dhe elemente të tjera qe u përmenden,qoftë si vlera të veqanta folklorike,qoftë si bazë për një monografi apo studime të tjera etnomuzikologjike.

Jeta, kënga dhe pse jo edhe tregimet dhe barcoletat e rapsodit Sali Bajrami mbeten të pashlyeshme në kujtesen e të gjithë atyre qe e njihnin dhe qe e donin krijimtarinë e mirefilltë folklorike.Ishte mjeshterr i madh jo vetëm i të kenduarit dhe luajtjes me sharki, por edhe i krijimit të tregimeve dhe barcoletave më të cilat njesoj ishte i suksesshem sikur edhe me këngët më të mira më të cilat gjithnjë ishte në nivel të lartë artistik.

Sa herë kujtojme Sali Bajramin-Krasniqin na kujtohën këngët dhe menyra specifike e interpretimit ,të cilat i realizoj me aq pasion dhe dashuri.Ishte njohës i mire i të gjitha stileve të trevave dhe zonave etnografike të mbarë Kosovës.Me menyrën me origjinale dhe autenticitetin të theksuar,se bashku me Feriz Krasniqin interpretoj shume balada dhe këngë epike-historike, të cilat sipas sistemit modelativ të traditës sonë më të hershme lahutare i këndonin neper festa ,dasma dhe gëzime të ndryshme.Ato gjithnjë kishin si karakteristikë kryesore mbizoterimin e të luajturit me qifteli e sharki dhe tingëllimin e intonacioneve tradicionale të traditës lahutare, si parim ky qe është për ruajtjen e formave të njohura të të interpretuarit –eksekutimin të tyre origjinal e autentik.Po kështu përmes këngeve epike-historike ia doli të nxjerr në pah disa elemente të rendesishme të struktur[s formale,të mjeteve shprehëse muzikore dhe menyrës së interpretimit –këndimit të këngeve të cilat paraqesin kreacione qe me vleren artistike dhe kuptimore të tyre ,gjithnje mbahen mend,dhe vazhdojne të kultivohën e këndohën edhe nga këngëtar të tjerë të rinjë.Me këngët qe për objekt trajtimi marin ngjarjet e ndryshme të historisë kombëtare,apo edhe ndonjë figurë të spikatur patriotike siq janë këngët e Lidhjes së Prizrenit ato për Haxhi Zekën,Ymer Efendi Prizrenin,Bajram Currin,Hasan Prishtinën,Isa Boletinine shumë të tjerë,këta këngetar nuk e përseritnin historinë,por asaj i dhanë dimensione më të gjera dhe më të thella shpirtërore gjithëpopullore,të realizuara në menyre maestrale përmes të cilave ata gjithnjë i gdhendnin kujtimet vetjake për ngjarjet historike,mesazhi i të cilave,përveq tjerash,është edhe ruajtja e nderit dhe truallit shqiptar.

Në këngët e lirikës së dashurisë të interpretuara nga Sali e Feriz Krasniqi kemi dy menyra karakterizuese:Së pari mënyra ekzotike e interpretimit të këngeve të dashurisë,të cilat si frymëzim i thellë i ketyre rapsodeve,inkuadrojne ne vete ndjenjat dhe përjetimet me etotike.Dhe së dyti këngët e ashtuquajtura të “ashikisë”strukturen e te cilave Salihu e Ferizi e zhvillonin në formë dialogjësh retorike të pyetjeve, ku Salihu gjithnjëkëndone si prijsë dhe përgjegjes se Ferizit si përcjellës në regjistër të lart intonativ dhe në një fortissimo posible.Janë keto këngë të cilat paraqesin forma më të zhvilluara melo-ritmike.Mirepo e veqanta e interpretimit të tyre beri qe Salih e Feriz krasniqitë mbesin si një duo apo ansambël i paharueshëm dhe i pa përseritshëm. Ata na erdhen dhe na u paraqitën si një degëzim në të cilin.natyrisht Salihu e kishte rolin kryesor, edhe se jo gjithnjë udheheqës,ishin dhe mbetën përshkrues të përhershëm të ndjenjave me suptile të realizuara tërësisht dhe në menyrë të veqant.Shqiptimi i këngës së tyre gjithnjë ishte shprehje plotë i lartë në intonacion për qka edhe fort i vështirë për interpretim, ishte i rrjedhshëm, i pastër dhe i sakt; intonacioni i përkryer dhe ndjenja e sigurt për ritem në të gjitha shpejtësitë dhe disponimet shpirtërore,inteligjenca e virgjert e Salihut si udhëheqës i këngës gjithnjë krijoj mundësi apsorbimi artistik në realizimin interpretues të zhanreve ,stileve tipeve dhe llojeve të folklorit tonë burimor.Ishte fat i madh qe e patem një këngëtar si Salih Bajrami-Krasniqi që së bashku me Feriz Krasniqin, u bë aji Salihu i madh i cili me talentin e tij të rrallë ishte dhe mbeti si një ndër këngëtaret më të mirë të kohës sonë.

Bahtir SHEHOLLI