KUSH ËSHTË GJENERALI I FOLKLORIT SHQIPTAR-RAPSORDI POPULLOR DERVISH SHAQA?

Nga Flori Bruqi

Në Teatrin Kombëtar të Kosovës u shfaq premiera e dokumentarit të Asllan Bajramit  për gjeneralin e këngës shqipe  Dervish Shaqa.-

Premiera e filmit dokumentarkushtuar rapsodit dhe atdhetarit Dervish Shaqa,me regji dhe skenar të gazetarit të njohur Asllan Bajrami, u shfaq sot në Teatrin Kombëtar të Prishtinës.

Filmi pasqyron jetën dhe veprimtarinë e Dervish Shaqës, si dhe sakrificat e shumta të tij, përfshirë edhe braktisjen e familjes për të mërguar në Shqipëri.

Dervish Shaqa ishte rapsod i shquar popullor dhe i njohur në të gjitha trevat shqiptare dhe këngët e tij në atë kohë konsideroheshin si një thirrje për çlirim të popullit shqiptar dhe si thirrje kundër shtetit jugosllav. Për këtë arsye, siç tregon edhe filmi i shfaqur, ai edhe ndiqej nga UDB-ja.Kjo e shtyri Shaqën që në vitin 1956 të shpërngulet në Shqipëri, dhe këtë e bëri jo nga frika për jetën e vet, porse për të pasur mundësi që t’i ndihmojë popullit të vet në luftën për liri.

Sipas Skender Haklajt, i cili rapsodin e ka njohur personalisht, ai edhe pse nuk e ka parë për një kohë të gjatë familjen, kurrë nuk i ka harrur ata dhe ka qenë gjithmonë i dhënë dhe besnik ndaj tyre.

Djali i madh i Dervishit, Shpend Shaqa, tha se ndihet i nderuar që është bërë një dokumentar i tillë dhe se tani është arritur qëllimi i të atit, e që ka qenë çlirimi i Kosovës

Dervish Shaqa ishte rapsod i shquar popullor dhe i njohur në të gjitha trevat shqiptare dhe këngët e tij në atë kohë konsideroheshin si një thirrje për çlirim të popullit shqiptar dhe si thirrje kundër shtetit jugosllav. Për këtë arsye, siç tregon edhe filmi i shfaqur, ai edhe ndiqej nga UDB-ja.Kjo e shtyri Shaqën që në vitin 1956 të shpërngulet në Shqipëri, dhe këtë e bëri jo nga frika për jetën e vet, porse për të pasur mundësi që t'i ndihmojë popullit të vet në luftën për liri.

Regjisori dhe skenaristi  Asllan Bajrami tha se me anë të këtij dokumentari ka dashur të tregojë shumë të panjohura për Dervish Shaqën, për të cilat populli shqiptar nuk ka qenë në dijeni.

"Publiku shqiptar nuk është në dijeni për madhështinë e rapsodive, kumtit dhe mesazheve që ato përçonin dhe që i këndonte mrekullueshëm Dervish Shaqa.

 Por, në radhë të parë kam dashur që, dukezbardhur shumë të dhëna të panjohura për publikun e gjerë, qoftë profesionist, qoftë të thjeshtë, të nxis edhe krijuesit e rinj që t'i futen këtij zhanri, për të nxjerrë edhe të tjera vlera të Dervish Shaqës, të kohës së tij, të bashkë-këngëtarëve dhe të bashkëveprimtarëve për çështjen kombëtare, për çështjen e kulturës sonë të lashtë. Duke e spikatur në këtë formë ne mendojmë që do të krijojmë një vizion të qartë për identitetin tonë të qartë sikurse loti i syrit që jemi shqiptarë. Duhet t'i kultivojmë, duhet t'i avancojmë dhe duhet të arrijmë atje ku duam edhe sipas mesazheve të cilat i përçojnë vetë kënga e Dervish Shaqës", tha Bajrami.





Shaqa, përmes këngëve të tij, e ka shprehur edhe vuajtjen dhe mallin e tij për Kosovën, e këtu nuk kanë munguar as këngët për gruan dhe për dy djemtë e tij.

Sipas Skender Haklajt, i cili rapsodin e ka njohur personalisht, ai edhe pse nuk e ka parë për një kohë të gjatë familjen, kurrë nuk i ka harrur ata dhe ka qenë gjithmonë i dhënë dhe besnik ndaj tyre.

"Dervish Shaqa, përveç këtyre që u tha, ka edhe një sekret, ka një sekret për zonjën, për gruan e tij. Sekreti i tij më i madh është kjo që asnjëherë nuk hoqi dorë nga zonja, nuk hoqi dorë asnjëherë nga mundësia për ta sjellë zonjën në Shqipëri, bashkë me Aliun e vogël, nuk mundi me i sjellë. Unë i di edhe rrethanat pse nuk mundi ai me i sjellë, por më ka porositë, nuk është vendi për me i thënë. Dhe për zonjën, më ka pas lënë një amanet, nët'u dhëntë kur mundësia për me shku, i thu se Dervish Shaqa kurrë nuk të ka tradhtuar dhe ...", tha Haklaj.

Djali i madh i Dervishit, Shpend Shaqa, tha se ndihet i nderuar që është bërë një dokumentar i tillë dhe se tani është arritur qëllimi i të atit, e që ka qenë çlirimi iKosovës.

"Ne këto ngjarje që shpallen në këtë dokumentar, ne të gjitha i kemi ditur, por tash bukur do vite janë bërë, kur po i shohim disa gjëra, disafotografi të babës, disa incizime të babës, e besa edhe po mërzitemi nga pak, por çka me bë. Tash po e gëzojnë Kosovën shqiptarët, siç e ka pas qejf edhe Dervish Shaqa, ta gëzojë shqiptari Kosovën.", tha Shpendi.

Në këtë film dokumentar, po ashtu shfaqën edhe disa pjesë të këngëve të Shaqës, të patransmetuara ndonjëherë më parë.

Dokumentari i Asllan Bajramit do të shfaqet në RTK nesër në orën 21.30 në kuadër të programit festiv të 28 Nëntorit.




----------------------------------------------------

Dervish Shaqa lindi në Llukë të Epërme të Deçanit më 1912; vdiq më 11 prill 1985. Rapsod i shquar popullor dhe i njohur në të gjitha trevat shqiptare.

Devish Shaqa deri në vitin 1956 jetoi në Kosovë, mirëpo në këtë vit iu desh të lëshonte Kosovën për shkak të përndjekjes nga aksioni i njohur "mbledhja e armëve" që ndërmerrte në atë kohë Sigurimi i Punëve të Brendshme i Jugosllavisë (UDB-ja) kundër shqiptarëve. Ai së bashku me kolegun e tij të këngës Demush Neziri, u vendosën në Rashbull afër Durrësit. Aty e vazhdojë shprehjen e ndjenjave nëpërmjet këngës që për të ishte e vetmja mënyrë e shprehjes së dhimbjes që kishte për familjen dhe vendlindjen që për të ishin të ndaluara. Këtë e shpreh në këngën "Kur ta ktheva Kosove shpinën, e lame borë e gjetëm dimën...".

Dervish Shaqa në Shqipëri e vazhdojë traditën e këndimit të historisë së vendlindjes së tij. Në vargjet e këngëve të tij të përcjelluara me çifteli përshkruhen kullat e gurta të Dukagjinit, figurave kombëtare, patrioteve te devotshëm, trimave, luftëtarëve të atdhëut...

Në Rashbull Dervish Shaqa arrin të themelojë e të udhëheqë grupin e rapsodit. Po me këtë grup në vitin 1968 prezantohet për herë të parë në Festivalin e Folklorit Kombëtar ne Gjirokastër. Që nga kjo kohë së bashku me kolegun e tij rapsodin Demush Neziri prezantojnë një vargë këngësh të cilat për disa gjenerata ende janë të njohura si p.sh.: “Ç`janë këto gjamë që i bjen era”, “Prej Prokuplje deri n`Nish”, “Moj e mira porsi bora”, këngët për Azem dhe Shote Galicën, Nak Berishën e shumë të tjera...

Pjesa më e madhe e regjistrimeve muzikore të bëra nga Dervish Shaqa dhe kolegu i tij gjenden në arkivin e Radio Tiranës.


Përpos këngëve popullore dhe të përpunuar nga ai vetë, për Dervish Shaqën ka kompozuar edhe kompozitori Tish Daija si këngën “Festë të madhe ka sot Shqipëria” që për disa vite ka dominuar në përsëritjen e saj në Radio Stacionin e Tiranës

Populli ku ai kalojë pjesën më të madhe të jetës së tij e mban mend si këngëtar të lindur që këndon për këngën dhe jo për para.

Diskografia

"Oj Kosovë, mos thuaj marova"
“Të shtatë krajlat e rrehin teli”
”Kërsiti pushka, ushtoi mali”
“Kur ta kthyem Kosovë shpinën”
“Kamer Loshi”
“Kurrë Kosovë s'tu da gazepi”
“Isa beg po t'thrret nona”
"Nak Berisha"
"N'verra t'LLukës, e n'qafë t'Morines”
"Haxhe Mustafa"
"Prej Podrimës po vjen haberi"
"Pyet Kosova për nji çikë"
“Kenga e Rexhës”
"Haj medet për Lug t`Baranit”
“N'drrasë të vekut kush po kanë”
“Moj e mira n`derë të stanit”
“E kam pas nji çiteli”

Dr. Florim Cuculi – Madhështia e tij , pacienti shqiptar!

«Në vitin 2008, kur isha në specializim për kardiologji në Spitalin Universitar në Bernë, duhej që te një pacient shqiptar të bëhej një angiografi e arterieve të zemrës. Kur u përshëndetëm në sallën e intervenimeve, unë u prezantova si Florimi – por pasi nuk e kisha veshur mantelin e bardhë – pacienti nuk e kuptoi që unë jam mjek», rrëfen ai hapat e parë si mantelbardhë 

Llukman HALILI

Doktori Florimi rrëfen se si në Bernë ishte normale që specializanti ta përgatisë pacientin bashkë me motrën medicinale. E, gjatë përgatitjes (d.m.th. mbulimit steril), ai thotë se pacienti e ka lëvduar disa herë, duke i marrë lakmi se punon brenda, pa shi, në vend të ngrohtë, meqë ai ishte punëtor ndërtimtarie.

Dr.Florim Cuculi- Kryemjek me funksion të posaçëm, Spitali Kantonal i Lucernit-Kardiologji

Kështu, më në fund, siç rrëfen ai, koha që intervenimi të fillonte kishte ardhur, ndërsa kur ai e merr gjilpërën në dore, pacienti me mosbesim e pyet se kur do vinte mjeku. Kur doktor Florimi ia sqaron që ai është vetë mjeku, mosbesimi i tij rritet edhe më shumë, ndërsa gjatë gjithë kontrollit kishte mbetur si i shtangur.

Në ndërkohë, ai thotë se ka pasur disa qindra pacientë shqiptarë dhe për ata është bërë më se normale që ta kenë Florimin mjek. Njëkohësisht, numri i mjekëve shqiptarë në Zvicër është shtuar vazhdimisht. Në vitin 1998, kur Florimi i ka filluar studimet në Fakultetin e Mjekësisë, në tërë Universitetin e Bazelit ishin vetëm 2 studentë shqiptarë, d.m.th. ai dhe një shok në Fakultetin e Ekonomisë. Në ndërkohë, në universitetet e Zvicrës kanë diplomuar me qindra absolventë shqiptarë. Prandaj, tani nuk është asgjë e jashtëzakonshme që ta takosh një mjek shqiptar nëpër spitalet e Zvicrës.

Me pacientët shqiptarë zakonisht komunikohet në gjuhën shqipe – dhe kështu ndodh edhe gjatë intervenimeve invazive

Trajtimi i pacientëve shqiptarë

Trajtimi i pacientëve shqiptarë për Florimin është kënaqësi e madhe – edhe pse, sipas tij, natyrisht të gjithë pacientët, pavarësisht nga nacionaliteti, e meritojnë vëmendjen dhe respektin maksimal.

Qëndrimi, karakteri, puna vetëmohuese dhe stabiliteti shpirtëror e bëjnë doktor Florimin që të jetë i dashur dhe i çmuar nga të gjitha shtresat dhe njerëzit që kanë nevojë për ndihmën e mantelbardhëve. Kjo, aq më tepër nga bashkatdhetarët tanë, të cilët çdo ditë e më tepër, sa herë kanë nevojë, ndiejnë siguri dhe besim të “dorëzohen” në duart e doktor Florimit.

Kur flet për pacientin shqiptar, dr. Cuculi i referohet çështjes më akute të mërgatës shqiptare, asaj të integrimit në shoqërinë ku punojnë dhe jetojnë.

Për integrim shumëdimenzional

Me këto probleme doktori vazhdon edhe sot të «ballafaqohet» nëpërmjet shkrimeve të ndryshme dhe pjesëmarrjes aktive në jetën e komunitetit shqiptar këtu. «Integrimi nuk është rrugë njëdrejtimëshe, është proces me aspekte shumëdimensionale, prandaj ne jemi këtu për të ndihmuar me përvojën, me sugjerimet, por edhe qëndrimet kritike. Duhet t’i mposhtim tendencat diskriminuese kudo që shfaqen, e ato shfaqen shumë shpesh që nga kërkimi i banesave deri te një vend i rezervuar për zanate të ndryshme», sugjeron dr. Cuculi.

Për dr. Cuculin, komuniteti shqiptar vazhdon të jetë tejet i paorganizuar, ndërkaq përpjekjet dhe tendencat për një bashkërenditje të mërgatës shqiptare i vlerëson pozitive, por thotë se «ato nuk janë gjithëpërfshirëse, nuk ka mërgatë të Kosovës, të Maqedonisë, të Malit të Zi, të Shqipërisë apo të Luginës, por ka vetëm mërgatë shqiptare, e mbi këto baza duhet të riorganizohemi».

Organizim, disiplinë, edukim dhe mbi të gjitha vetëdijesim, është motoja e dr. Cuculit, është formula e integrimit për gjeneratat shqiptare këtu në Zvicër.

Kushtrim Reka doktoron ekonominë në Gjenevë

Dekanja e Fakultetit të Menaxhimit dhe Ekonomisë të Universitetit të Gjenevës, kumtoi, se sapo ka hap dosjen ku Kushtrim Reka, figuron me numër një doktor shkence, pas ndarjes se fakultetit të menaxhimit .- Po në këtë universitet, gati 120 vite më parë, pat doktoruar në drejtësi edhe Andon Zako Çajupi

Teksti dhe fotot Rexhep RIFATI

Juri e prindër, duartrokasin doktoratën e Kushtrimit

Gjenevë, 12 Nëntor: Sipas dokumentave arkivore, shkrimtari Andon Zako Çajupi qysh më 24 tetor 1892, i përfundoi studimet në Universitetin e Gjenevës, ku edhe mbrojti doktoratën në drejtësi. Ndërkaq dje, 120 vite më vonë, po në këtë universitet, në fushën e ekonomisë, në Fakultetin e Menaxhimit dhe Ekonomisë të Universitetit të Gjenevës mbrojti publikisht doktoratën një djaloshi shqiptar, i cili sapo kishte shkelur të 30-tatë.

Është ky Kushtrim Reka, që me sukses nga sfera e patundshmërisë mbrojti doktoratën në temën: » Financial Contagion and Liquidity in Real Estate» para jurisë në përbërje: 1).Prof. Dr. Ines Chaieb, president jurie nga Universiteti i Gjenevës, 2) Prof. Dr. Paul Embrechts, ETH-ja e Cyrihut 3 ) Prof. Dr. Martin Hoesli nga Universiteti i Gjenevës dhe 4) Prof. Dr. David ling, Universiteti i Floridës (SHBA). Ky i fundit, gjatë mbrojtjes së temës, u ndërlidh përmes video- komunikimit nga Universiteti i Floridës. Me Universitetin e Gjenevës. Ky moment ishte tejet i interesant për të pranishmit, pasi komunikimin mes personave të dy kontinenteve u zhvillua nga ana tjetër e Atlantikut!

Mbrojtje e shkëlqyeshme

Me të përfunduar të mbrojtjes së disertacionit, juria komunikoi se Kushtrim Reka kishte bërë një mbrojtje të shkëlqyeshme, më mirë se ç`ka prit komisioni. Ky moment u prit me duartroktje nga të pranishmit në sallë. Pas pak, me një dhuratë simbolike u shfaq dekanja e Fakultetit të Menaxhimit dhe Ekonomisë e Universitetit të Gjenevës, Maria- Pia Viktora Feser, e cila kumtoi së sapo ka hapur dosjen numër një, ku Kushtrim Rekën, figuron doktorant i parë shkence në Fakultetin e Menaxhimit dhe Ekonomisë, pas ndarjes së këtij fakulteti nga degët tjera të ekonomikut. Ajo kishte sjellur edhe disjen në fjalë, si dëshmi.

Dekanja e fakulteti përgëzon doktor Kushtrimin

Këto dy njoftime bënë që salla edhe njëherë të jehoi nga duartrokitjet dhe nga një gëzim i papërshkrueshëm, jo vetëm në sytë e familjarëve, por edhe të pranishmëve të tjerë. Ndër ta ishte edhe xhaxhai Jakup Reka, që kishte ardhur nga Shkupi për të marrë pjesë në këtë arritje familjare, të familje kjo që njihet edhe për etdhetari, ngase gjyshi i Kushtrimit, Shefki Reka pat vuajtur burg shumëvjeçar si NDSH (endshe-ist). Në këtë eveniment, merrnin pjesë edhe shokët e studimeve, por edhe asistentë fakulteti.  Në mesin e tyre edhe Anjeza Kadilli nga Pogradeci, që pas gjashtë muajsh po në këtë fakultet do të mbrojë doktoratën. Në këtë akt triumfi, nuk munagonin as drejtuesit e komunitetit shqiptar në Gjenevë, në krye me Ali Mehmetin dhe të ansamblit »Gëzuar» , përfaqësuar nga producenti, Nexhmedin Ilazi.

Migranti 6 vjeçar- tash doktor shkence

Prindërit e motrat ndajnë gëzimin familjarë

Pak fjalë rreth djaloshit që mbrojti doktoratën në metropolën e diplomacisë botërore: Kushtrim Reka u lind në Shkup më 17 Tetor 1984, ndërsa në Zvicër migroi qysh në moshën 6 vjeçare, kur bashkë me të amën Havushen iu bashkua babait, Islamit, i cili qysh më parë kishte ardhur për të punuar në shtetin helvetik. I shtyrë nga gjendja e rëndë ekonomike, por edhe politike. Islami, me banim në Shkup e me prejardhje nga Kaçaniku, detyrohet të bëjë punë të rënda e të mundimshme me të ardhur në Zvicer.. Qëllimi i tij ishte që të fitonte për shkollimin e katër fëmijve të tij. Që të gjithë fëmijët e shpaguan mundin e prindërve të tyre, duke iu rrek shkollimit e mbaruar atë,  sa sot djali dhe tri vajzat të kanë të kryer edhe një shkollim të mesëm e të lartë.

Rrugëtimi në shkollim e shkencë

Kushtrimi, në vitin 1990 nga Shkupi vjen në Gjenevë, ku pas fillores kryen gjimnazin 4 vjeçar, drejtimin ekonomik. Fakultetin e biznesit dhe ekonomisë e vijon që nga viti 2004 – 2007. Masterin (magjistraturën), me specializim në financa në vitin 2009, kur edhe mbrojti temën e masterit. Pas kësaj vijon një kurs 4 mujor në Australi, për të përsosur gjuhën angleze, përçka edhe jep provimin përkatës. Nga shumë kandidatë, profesori i tij, Prof. Dr. Martin Hoesli, zgjedhi Kushtrimin si asistent. Këtë detyrë e kreu nga 01.01.2010. deri më 31.12.2014, për mëse pesë vite të plota.

Një semestër (Tetor – Dhjetor 2011) e kaloi në Universitetin e Floridës në qytetin Gainesville, si hulumtues në laminë Real Estate (Patundshmëri). Ishte pjesëmarrës në mëse 10 konferenca me tematikë Real Estate (Patundshmëria), në periudha té ndryshme, ndërsa që ka marrë pjesë si spiker dy herë në Çikago, dhe nga njëherë në San Diego, Filadelfia, Gainesville (Florida), si dhe në disa konferenca në Angli, Itali, Holandë dhe Gjermani.

Ndërsa, që në vitin 2013 ka publikuar një punimi shkencor:  »Volatility Spillovers, Comovements and Contagion in Securitized Real Estate Markets » né revistën shkencore, « Journal of Real Estate Finance and Economics ». Gjithashtu iu ka pranuar për publikim edhe një punim shkencor në revistën, « Real Estate Economics » me temën : « Contagion Channels between Real Estate and Financial Markets ». Që të dya këto dy punime shkencore i ka bërë në bashkëpunim me Prof. Dr. Martin Hoesli, para të cilit dje mbrojti edhe doktoratën.

Me babain e axhallar

Me Anjeza Kadillin, kandidate për doktoratë

Bernard Kouchner : «Eshtë marrëzi të pretendosh të jetë zhvilluar trafik organesh në një vend si Kosova, ku nuk ka pasur as energji elektrike . E kuptoni se për çfarë flisni apo jo ?»

Kjo është deklarata e bërë nga ish ministri i jashtëm francez dhe themeluesi i shoqatës «Mjekë pa kufij», Bernard Kouchner gjatë programit televiziv «On n’est pas couché» , një nga programet me audiencën më të madhe në Francë , të kanalit të dytë publik francez ( France 2). Bernard Kouchner ishte ftuar në këtë program për të prezantuar librin «Mémoires croisées» ( Kujtime të gërshetuara) si bashkautor i tij, ku ndër të tjera ai flet edhe për shembullin e Kosovës si rast «sui generis», që nuk mund të shërbejë si krahasim dhe as shembull për asnjë ndërhyrje në asnjë vend jetër në botë.

Kouchner është pyetur nga gazetari francez Aymeric Caron, se si e justifikonte ai ndërhyrjen në Kosovë, duke parë që Kosova i ka shërbyer si shembull Vladimir Putinit për t’i dhënë të drejtën vetes për aneksimin e Krimesë. Bernard Kouchner: «Kjo nuk është aspak e vërtetë. Nuk ka të bëjë fare. Për Kosovën, vendimi është marrë në gjirin e Këshillit të sigurimit të OKB-së, Ne provuam gjithçka në mënyrë diplomatike. Nuk funksionoi. Por ne nuk mund të lejonim të vazhdohej masakrimi i mijëra shqiptarëve të Kosovës» është përgjigjur Kouchner. Gazetari Caron ka insistuar, se ajo që është përftuar nga pavarësia e Kosovës është një shtet mafioz. Dhe është pikërisht në këtë moment, ku Bernard Kouchner është nxehur dhe i është përgjigjur me tone të ashpra gazetarit.: «Nuk është aspak e vërtetë zotëri. Nuk e di se ku i merrni burimet tuaja, por sot ne kemi një Kosovë të pavarur të njohur nga më shumë se 125 shtete. Dhe sot kemi dialog midis Kosovës dhe Serbisë më ndërmjetësimine Bashkimit Europian». Por gazetari Caron, i njohur për pyetjet e tij provokuese, nuk është mjaftuar me aq.

Ai e ka pyetur Kouchner, pse atë e bezdis tema e trafikut të organeve në Kosovë. Për Kouchner e gjithë kjo histori është një marrëzi: «Më thoni, se si mund të bëhet trafik organesh në një vend, ku nuk ka pasur asnjë kusht për të bërë një gjë të tillë. Ma thoni ku? Si mund të bësh trafik organesh në një vend, ku nuk ka pasur as energji elektrike. E kuptoni për çfarë flisni apo jo?» është përgjigjur dy herë Kouchner, duke hedhur poshtë në mënyrë indirekte pretendimet që kanë zanafillën e tyre me raportin e Dick Martin të Këshillit të Europës.

Brezi i dytë brenda kornizave të një doktorate

Përditë shënohen arritje të shqiptarëve në Zvicër, qofshin këto studime postdiplomike. Rifat Haxhijaj, një ish-ushtarak karriere, para disa kohësh, në Universitetin e Gjenevës e mbrojti doktoratën në fushën e sociologjisë.

Rexhep RIFATI

Rifat Haxhijaj është i lindur në Banjë të Pejës, ku e ka përfunduar shkollën fillore. Gjimnazin dhe akademinë ushtarake i ka kryer në Beograd, aty e ka studiuar edhe psikologjinë. Në Zvicër, Haxhijaj i filloi studimet për sociologji, të cilat në vitin 2003 i ka kurorëzuar me një baçelor, kurse më 2005 me master. Tema e doktoraturës «Brezi i dytë i kosovarëve në Zvicër» përmban shënime shumë interesante për këtë çështje. Disertacioni trajton probleme, të cilat mundësojnë për ta kuptuar perspektivën e të rinjve me origjinë nga Kosova në Gjenevë.

Në çka mbështet ky hulumtim?

Hulumtimi është bazuar në supozimin se mënyrat e integrimit shoqëror dhe sistemi i vlerave e normave i gjeneratës së dytë me origjinë kosovare është i lidhur ngushtë me strukturën e tyre familjare. «Me synimin për ta kuptuar procesin e kalimit në moshën madhore të të rinjve kosovarë që jetojnë në Gjenevë, e kam studiuar kthimin e tyre të mundshëm në Kosovë, përvojat jetësore dhe vështirësitë në kërkim të një identiteti», thotë Haxhijaj, dhe vazhdon: «Më konkretisht, dëshiroja të vë në pah cila është lidhja e tyre me standardet dhe vlerat që kultivohen në familjet e tyre. Për të ofruar një shpjegim të mëtejshëm mbi specifikat e kalimit të këtyre të rinjëve në jetën e të rriturve, u nisa nga supozimi i përhapur në studime të këtushme se familja kosovare e ka një distancë të madhe karshi vlerave aktuale në Gjenevë, por edhe një strukturë të ndryshme familjare nga ato në Evropën Perëndimore», shpjegon Haxhijaj.

Familjet kosovare ndërmjet të resë e tradicionales

Në Gjenevë, familja nga Kosova është e rrethuar me lidhje të reja shoqërore, të cilat janë më pak të bazuara në forma tradicionale. Kështu, dituria e fituar nga prindërit në Kosovë para mbërritjes së tyre në Gjenevë, në një mjedis ku strategjitë riprodhuese janë të ndryshme, ua vështirëson atyre kuptimin e realitetit në vendin e tyre të ri. Për t’u integruar në Gjenevë, ata duhet t’i sigurojnë informacionet elementare në lidhje me sistemin shëndetësor, atë juridik etj.

Kësaj i shtohen elemente të tjera që mund të kenë ndikim në procesin e integrimit të të rinjve me origjinë kosovare në Gjenevë. Së pari, Gjeneva, si qytetet tjera kozmopolite, është prodhuar nga migrimi. Së dyti, ajo është një qytet modern – metropol me një lëvizshmëri të vazhdueshme të banorëve dhe një përzierje kulturore. Së treti, globalizimi ka arritur në një pikë pa kthim dhe qytetarët janë më të varur nga njëri-tjetri. Së katërti, prindërit kosovarë, si të gjitha migrimet e tjera të mëparshme, janë të prirë ta ruajnë identitetin etnik dhe fetar.

Së pesti, familja kosovare kurrë nuk ka krijuar kontakte të plota dhe pa rezerva me institucionet në Kosovë, deri në çlirimin e saj, në vitin 1999. Tendenca është që kjo të mbetet e mbyllur për t’i ‹mbrojtur› fëmijët nga ndikimet e padëshiruara edhe në Gjenevë.

«Në fillim të punës sime, për t’i kuptuar më mirë arsyet e migrimit dhe tendencat e migrimit në Kosovë, paraqita një pasqyrë të shkurtër të historisë së saj me një theks mbi migracionin e kohëve të fundit që filloi në vitet e ‘60-ta në drejtim të Zvicrës. Në këtë kuptim, gjithashtu kam folur për politikat zvicerane të migrimit», pohon Haxhijaj.

Në analizën e intervistave me të rinj shqiptarë në Gjenevë, autori përpiqet të japë inteligjencën sociale për këto çështje: rrugët arsimore të të rinjve, punësimin e tyre, martesat ndëretnike, ndërtimin e identitetit, rëndësinë e gjuhës shqipe në përcaktimin e identitetit të tyre dhe kontaktet me Kosovën. Nga këto biseda rezulton se niveli i lartë i shkollimit u mundëson atyre një punë të mirë dhe i shërben ngritjes së tyre shoqërore, në përgjithësi. Sikurse të rinjtë e tjerë me origjine të huaj – përfundon sociologu – ata janë shumë të interesuar për shkollime më të gjata.

Në kërkim të një njohjeje të statusit social e ligjor

«Në kapitullin e fundit të punimit të doktoraturës e kam vazhduar analizën e gjeneratës së dytë të kosovarëve në Gjenevë në lidhje me çështjet e diskriminimit, shtetësisë zvicerane, praktikave të tyre fetare dhe angazhimin e tyre politik e qytetar», raporton Haxhijaj. Nga intervistat del se të rinjtë kosovarë janë shumë të interesuar për pasaportën zvicerane. Sa u përket arsyeve për shtetësi, ata kryesisht flasin për përfitime praktike, të cilat do të rezultonin me avancimin e statusit të tyre social dhe ligjor. Ata udhëtojnë të paktën një herë në vit në Kosovë dhe për këtë u duhet të kalojnë disa kufij shtetërorë. Pasaporta zvicerane i bën ata më të rehatshëm gjatë udhëtimit. «Shtetësia zvicerane i ndihmon të rinjtë shqiptarë gjithashtu në fshehjen e origjinës tyre», referon doktori i sociologjisë.

Interesim edhe për pjesëmarrje aktive në jetën politike në Kosovë

«Pjesëmarrja politike ka rëndësi të veçantë në ndërtimin e realitetit të përditshëm», pohon Haxhijaj. Për të rinjtë kosovarë, jeta politike në Gjenevë nuk ka ndonjë rëndësi të veçantë. Nga intervistat me ta del gjithashtu se ata janë të interesuar të marrin pjesë në mënyrë më aktive në jetën politike në Kosovë nëse kthehen për të jetuar atje, sepse në Kosovë gjithçka është duke u ridefinuar.

Në nivel të shoqatash, vajzat me origjinë kosovare raportojnë të jenë të interesuara për të drejtat e njeriut, në përgjithësi. Më konkretisht, ato duan të bëjnë punë humanitare në Kosovë. Si përfundim, sociologu Rifat Haxhijaj thekson se, «në shoqëritë bashkëkohore identitet kolektive kanë filluar të zbehen».

Haxhijaj punon në Departamentin për Punësim, Punë Sociale dhe Shëndetësi në Gjenevë. Ai merret me shkrime letrare dhe është autor i një romani – «Jetë e ndalur», botuar në Prishtinë në vitin 2003 – në të cilin shpalos historinë e një familjeje shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit XX.

«Ç’kemi nga Shqipëria, babi?»

Kështu e ka titulluar librin e tij dr. Luan Zyka, dhe brenda 150 faqeve të tij dialogon me të birin, me veten, me shoqërinë shqiptare, me atë greke, me politikën, me kulturën.

Arbër AHMETAJ

Dr. Luan Zyka bën pjesë në ata pak njerëz që arritën të studiojnë jashtë Shqipërisë. Ai ka diplomuar në lëminë e gjenetikës Universitetin Aristotelis të Selanikut në vitin 1987. Doktoron në fushën e gjenetikës, në po të njëjtin universitet, në vitin 1998. I vetmi shkencëtar shqiptar i përfshirë në grupin e punës për deshifrimin e genomit njerëzor, dr. Zyka është dhe mbetet kryesisht shkencëtar dhe pedagog. Por, pasioni i tij i hershëm për letërsinë e shtyn atë në sferat publike të përkthimit dhe menaxhimit të kulturës. Pasi punon pedagog në Universitetin Bujqësor të Tiranës dhe bashkëpunëtor shkencor në Universitetin e Selanikut, ai për një periudhë i kushtohet drejtimit të kulturës në Shqipëri, si sekretar i përgjithshëm i ministrisë përkatëse. Përkthen në greqisht poezi nga kolosët e letërsisë shqipe: Lasgushin, Naimin, Fishtën, Camajn, Kadarenë etj. Nga greqishtja shqipëron me shumë sukses poetët e famshëm Kavafis, Ricos, Elitis etj.

Ky është me pak fjalë jetëshkrimi i dr. Zykës, por subjekti i këtij shkrimi është libri i tij mbi kulturën që e përmendëm më sipër. Në këtë sprovë, autori ngre qindra pyetje të cilave në të shumtën e rasteve edhe u jep përgjigje. Autori gjithënjë fton për reflektim dhe angazhim qytetar akterët e kulturës, artistët, krijuesit, qytetarët që konsumojnë kulturë, që kanë kërkesa ndaj saj. Ajo që e bën me peshë librin është dimensioni i tij gjithëpërfshirës, jo vetëm në rrafshin e arteve të veçanta, si filmi, teatri, muzika, piktura, libri, shtypi kulturor, aktivitetet folklorike, traditat, pasuritë e trashëguara arkeologjike e etnokulturore, por edhe ndërthurja e tyre, implikimi i aktorëve shtetëror, privat, decentralizimi i kulturës, rikthimi i saj tek «konsumatorët», pastaj përqendrimi dhe paraqitja para botës, implikimet e globalizmit, të integrimeve dhe identiteteve specifike. Të gjithë këta elementë merren në analizë, dëshmohet gjendja reale, shtrohet ftesa për reflektim, jepen zgjidhje dhe kërkohet angazhim politik e qytetar për të ruajtur e çmuar ato që kemi krijuar, për të pasuruar parreshtur fondin kulturor, jo thjesht si fytyra individuale e kombit, por edhe si «mall» shkëmbimi me kulturat tjera. Dr. Zyka nuk është thjesht teoricien i kulturës, ai është organizator i aktiviteteve të mëdha kulturore. Për vite me radhë e ka bashkëorganizuar «Sheshin Ballkanik», në të cilin kanë marrë pjesë Ansambli Kombëtar i Këngëve e Valleve, këngëtarët Ardit Gjebrea, Manjola Nallbani, motrat Libohova, ansamblet e Elbasanit, Tropojës, Dropullit, artistët e rinj të shkollës së muzikës «Jordan Misja», ka hapur ekspozita librash e pikturash, kostumesh dhe të artit të kuzhinës shqiptare. Ka shkruar dhjetëra artikuj për kulturën shqiptare e greke, ka polemizuar e mbrojtur vlerat dhe të drejtat e shqiptarëve, ka mbrojtur e argumentuar luftën për liri në Kosovë, të drejtën e kombeve të vjetra të Ballkanit për të jetuar në paqe në shtëpitë e tyre, në fqinjësi e marrëdhënie dinjitoze ndërmjet të barabartësh.

Ky shqetësim fondamental për kulturën e bën librin e dr. Zykaj një perlë rreth së cilës duhet të kristalizohen shqetësimet, idetë dhe kontributet e njerëzve të shquar në fushën e kulturës dhe menaxhimit të saj modern.

Dr. Luan Zyka ka profil të lartë prej shkencëtari, intelektuali, e humanistit modern shqiptar. Sot punon si drejtor në një holding ndër më të rëndësishmit në veri të Greqisë, Porto Carras. I njëjti njeri, i qeshur, i çiltër, i ditur e i virtytshëm. Pasioni i tij është letërsia shqipe e botërore, kultura dhe sfidat e saj. Përkundër Zvicrës, thot dr. Zyka, «Greqia nuk ka mentalitetin e hapjes dhe pasurimit të kulturës kombëtare me prurjet e kulturave tjera, klima e përgjithshme është mohuese, refuzuese shpesh dekurajuese». Por, «shkurajimi» është fjalë e huaj për dr. Zykajn. Ai vazhdon…

Mirënjohje për magjistratura e doktorata

Në Universitetin e Gjenevës, brenda një viti masterin apo doktoratën e mbrojtën 15 shqiptarë. Gjysma e tyre – femra!

Teksti e fotot Rexhep RIFATI

Vite më parë në një manifestim për Ditën e Flamurit në qytetin e Usterit, në kantonin e Cyrihut, një mësimdhënës zviceran ftoi në skenë katër të rinj shqiptarë, kryesisht nxënës të shkollave të mesme, që shquheshin për mësim, art e sport. Ky gjest bëri shumë përshtypje, sepse ishte një rast unik që një mësimdhënës i huaj që nxirrte fëmijët të dalluar shqiptarë para një mase prej qindra vetash.

Rasti i dytë ishte me 22 Nëntor 2014, në Gjenevë, kur drejtuesit e Komunitetit Shqiptar u ndanë publikisht mirënjohje të rejave dhe të rinjve shqiptarë, që brenda një viti kanë mbrojtur magjistraturën apo doktoratën në universitetet e Zvicrës. Ishte një gjest që do vlerësuar. Në këtë mënyrë komuniteti nuk nxirrte në skenë vetëm një arritje kulmore në fushën e shkencës të fëmijëve vet, por pas shumë kohësh tregonte se ka filluar të vlerësojë e reflektoj drejtë.

Në fakt, Komuniteti Shqiptar i Gjenevës nga viti i kaluar ka filluar prezantimin e studentëve shqiptarë që kanë përfunduar studimet master, respektivisht magjistraturën në Universitetin e Gjenevës. Vetëm gjatë vitit të fundit janë mbi15 shqiptarë që kanë diplomuar në nivel master – që kanë kryer studimet e avancuara, apo edhe kanë doktoruar. Ndaj edhe në manifestimin kushtuar Ditës së Flamurit, organizatorët nga radhët e Komunitetit Shqiptar në Gjenevë i kishin ftuar të gjithë dhe përmes një mirënjohje i përgëzuan për suksesin e arritur në studime. Një pjesë e tyre për shkak të obligimeve të ndryshme nuk merrte pjesë.

Absolventët e pranishëm i ftoi në skenë drejtuesja e programit, Afërdita Krasniqi; mirënjohjet ua ndau kryetari i KSHGJ, Ali Mehmeti, me motivacionin për kontributin e dhënë në përmirësimin e imazhit të shqiptarëve në Gjenevë dhe përgjithësisht në Zvicër. Gjyma e këtyre të diplomuarve ishin femra!

Ja lista e atyre:  Merita Elezi, master në gazetari dhe komunikim; Fatmire Lami- Avdija – master për arsim fillor; Adnan Beqiri – master universitar në shkenca politike. Ndërkaq Dashnim Murati, Egzona Ajdini, Butrin Ajredini, Majlinda Pilavi, Liburn Mehmetaj, Dalmat Pira dhe Bjondina Rexhepi – masterit në drejtësi, shumica edhe certifikatë për avokaturë. Nga ata që kanë mbrojtur magjistraturën është edhe Jonida Basha, e cila ka bërë master në psikologji dhe është kthyer në Shqipëri. Master universitar të menaxhimit ka mbrojtur Oriona Cenolli, e Doruntina Murseli, ndërkaq Ilir Baci, master në studime të avancuara për interpretim e konferenca. Po ashtu me këtë rast mirënjohje iu ndanë edhe dy doktorëve të shkencës, që mbrojtën doktoratat gjatë këtij viti në Universitetin e Gjenevës: Dr. Sc. Rifat Haxhijajt, në shkenca ekonomike e sociale – drejtimi sociologji dhe Dr. sc Kushtrim Rekës, në shkenca ekonomike – drejtimi i financave. Të shpërblyerit i përshëndeti dhe i uroi drejtuesja e Qendrës së Kulturës së Kosovës në Zvicër, Shukrije Ramadani.

Futbollistët e shumtë shqiptarë nuk janë të vetmit që kanë arritur suksese në Zvicër.

Ndarja e mirënjohjeve nga Ali Mehmeti, kryetari i KSHGJ

Ekspertët e ri shqiptar me Shukrije Ramadanin