Ku fshihet Gabriel Garcia Markez?

Shkrimtari Gabriel Garsia Markezi ( 6 Mars 1927 - 17 prill 2014) me bashkëshorten Mercedes / Foto: Getty Images"

Ardi Stefa

Problemi me autobiografitë e shkrimtarëve të mëdhenj është i njëjtë dhe i njohur tashmë. Asnjëherë nuk e di se ku mbaron e vërteta dhe fillon realja. Asnjëherë nuk e di se kur e transferojnë realitetin dhe kur e shpikin. Asnjëherë nuk e di se kur zbulojnë vetveten dhe kur fshihen pas stilit të tyre personal për t’iu shmangur vetvetes së “zbuluar”. Asnjëherë nuk e di plotësisht se sa e ka zbuluar vetveten shkrimtari, deri në çfarë mase na e ka dhënë në pjatë shpirtin e vet. Shkrimtari që shkruan autobiografinë e vet, shndërrohet pothuajse në një hero të veprave të tij...

Aq më tepër kur bëhet fjalë për themeluesin e “realizmit magjik”, patriarkun e një lloj letërsie ku kufijtë ku ndahet realiteti nga fantastikja zhduken nga i vetmi ligj i saj, nga ligji i të rrëfyerit. Me të vërtetë, kjo është ndjesia e parë që të krijohet kur lexon autobiografinë e Gabriel Garsia Markezit. Duke folur për jetën e tij, për Kolumbinë ku u lind dhe u rrit, është njësoj sikur të rilexosh e të rilexosh, romanin e mrekullueshëm “Njëqind vjet vetmi”!

Kujtesa, kujtimet...

Kur lexon autobiografinë e Markezit “Rroj për të rrëfyer” një pyetje të vjen vetvetiu në mend: Në rast se nuk do të kishte shkruar “Njëqind vjet vetmi”, a do të fliste shkrimtari me të njëjtën mënyrë sikurse flet tani? Ose më tutje: Bota që përshkruan, bota e Kolumbisë, së pas e mesluftës, me varfërinë e tejskajshme, me jetën e trazuar politike, me kaçakët dhe diktaturat, a do të ishte e njëjtë me atë që përshkruan në faqet e autobiografisë së vet “Rroj për të rrëfyer”? Dhe vetëm titulli, nga kjo pikëpamje është shumë sinjifikativ e zbulues: Jeta e shkrimtarit identifikohet me rrëfimin e tij. Pulsi i kujtimeve është mënyra e tij. Markezi që na tregon autobiografinë e vet, mbështetet gjerësisht në rezervat e pasurisë së tij “markeziane”, në të gjitha ato ngjarje, në të gjitha ato episode që variojnë e luhaten ndërmjet ireales e absurdes, në përshkrimet e një realiteti që të imponon ekzistencën e saj për shkak se karakteri i saj ireal nuk dramatizohet, përballohet e trajtohet si fiziologjik, si një gjë e realitetit të përditshëm. Dhe natyrisht, është tepër familjar. Nëpërmjet faqeve të autobiografisë, Markezi duket se u vërteton miliona lexuesve të vet se botën e Makondos dhe të familjes Buendia, nuk e ka shpikur, nuk e ka krijuar. Thjesht e ka jetuar...

Familja ime ishte viktimë e gjithçkaje...

Sa mirë kuptohet filozofia e tij jetësore e letrare, vetëm nëpërmjet një paragrafi të autobiografisë së tij. “Shembulli për një shikim si ai që unë e ëndërroja aq shumë gjatë gjithë jetës sime, nuk duhet të ishte tjetër veç familjes sime, e cila asnjëherë nuk ishte protagoniste, dhe as viktimë e ndonjë gjëje. Ishte vetëm një dëshmitare e pavlerë dhe viktimë e gjithçkaje”...

Përmbysja

Thjesht gjërat nuk janë kaq të thjeshta. Megjithatë, distancat që ai mban nga moralizmi janë të qarta dhe të ndërgjegjshme: “Moralizmi, i cili na ka ofruar shumë shembuj rilindjeje në fillimet e tij, ka mbërritur në atë shkallë sa të shndërrojë në mbeturina akoma edhe çështjet e mëdha kombëtare, prej të cilave mundet të gjente rrugëdalje...”! Janë të njëjtat distanca që ndajnë jetën nga letërsia. “Realisti magjik” përmbys rregullin e artë të realizmit: Në qoftë se në moralizmin letrar tregimi e merr vlerën e vet prej tregimit të faktit që tregon jetën reale, Gabriel Garsia Markezi tregon se, është rrëfimi ai që iu jep të drejtë vlerave të jetës. A s’është më se klasike? Çfarë rëndësie do të kishte për ne “Zemërimi i Akilit” në rast se nuk do të ekzistonte Homeri?...

Jeta buron prej letërsisë

Gabriel Garsia Markezit i jemi borxhlinj për diçka tepër, tepër të rëndësishme. Në një epokë kur letërsia duket se vuante nga mungesa e oreksit, në një epokë kur letërsia dëfryese dhe sociologjia e urtë e shkrimtarëve e bënte atë gjithnjë e më transparente, më të lehtë e më të tejdukshme, d.m.th e bënte që të ngjante gjithnjë e më shumë me fantazmën e asaj që dikur ekzistonte, ndërkohë  që nga ana tjetër rezistencat formaliste e kufizonin marrëdhënien e tyre me lexuesin në një gogësitje të pafundme, Markezi me stilin e tij të mrekullueshëm barok e rimbushi me lëng, me thelb, e rimbushi me letërsi. Megjithatë pjesa më interesante e autobiografisë së tij është pjesa kur Markezi flet për laboratorin e tij krijues. Çfarë lexonte gazetari praktikant që ishte i detyruar të gjente çdo ditë nga një ide të re për shkrimet e tij, në mënyrë që të mund të jetonte? Folkner, thotë, dhe Xhojs dhe Malaparte. Dhe, megjithatë, siç thotë, për të shkruar “Gjethurinat”, të cilat një botues i madh në Buenos-Ajres ia ktheu mbrapsht, mendoi se i kishte ardhur fundi, se do të vdiste; shkrimtarët që i pëlqenin më shumë ishin ata amerikano-veriorë. Dhe si të kuptosh që Markezi është i sinqertë kur deklaron në autobiografinë e tij se ishte skllav i një perfeksionimi të rreptë, i cili e detyronte të përllogarisë paraprakisht se sa i gjatë do të ishte libri, numrin e faqeve të librit dhe të çdo kapitulli veç e veç? Po, një dëshmi e tillë është nga momentet më të sinqerta të librit të tij: “Besoja se kjo metodë përbënte kriterin e përgjegjshmërisë, sot e di se nuk ishte gjë tjetër veçse një frikë e natyrshme.” Profesionalizëm? Ndoshta. Gjithsesi mallëngjehem më shumë prej rrëfimeve të tij letrare, se sa prej përshkrimit të jetës në Kolumbinë e rinisë së tij, më tepër prej Markezit, që si lexues i thjeshtë e lexon librin “mbrapsht” për të depërtuar në “sekretet më të fshehta të strukturës së tij” dhe pranon se biblioteka e tij ishte gjithmonë një vegël pune, e cila i lejonte që të lexonte kapitujt nga libri i Dostojevskit dhe të gjente të dhëna e fakte për epilepsinë e Jul Qezarit, apo qoftë edhe për funksionimin e karburatorëve.

I gjallë...

Përfundimi? Nuk buron letërsia prej jetës, por jeta prej letërsisë, nga ky realitet i dytë që të lejon të shohësh si nga një pasqyrë magjike.

Dhe Markezi i “Jetoj për të rrëfyer” na drejton dhe përsëri tek Markezi i “Njëqind vjet vetmi”, një Markez i gjallë që duket se nuk ka asnjë lidhje me “Të fundmin e Mohikanëve”!... Markezin që vazhdon të mbrojë mbeturinat ideologjike të Kastros... Na drejton te Markezi i “Njëqind vjet Vetmi”, romanit plot me teprime gjeniale, me fantazinë moskokëçarëse, me potencën marramendëse figurative. Na drejton te Markezi i veprave me detaje madhështore dhe një kompozimi të rrallë. Te Markezi që shkroi romanin që ende nuk është shkruar deri më sot e që ndoshta as do të shkruhet ndonjëherë: Letërsi si reportazh i Krijimit, si rikujtesë magjike dhe si rebelim. Tek Gabriel Garcia Markezi, që me librin e tij të jep përshtypjen sikur është zanafilla e vet natyrës...

"Qerrja e dritës", libri i parë artistik shqiptar për Nënë Terezën

Sazan Goliku

Bota ka shkruar e shkruan shumë për Nënë Terezën, këtë personalitet të famshëm të humanizmit bashkëkohor, por libri i parë artistik për të është romani “Qerrja e dritës” i shkrimtarit të njohur Ibrahim Kadriu nga Karadaku, që jeton në Prishtinë. Ky roman është botuar dy herë në Prishtinë e dy herë në Tiranë dhe është pritur me konsideratë nga lexuesit dhe mendimi kritik. Me përvojën e pasur si shkrimtar e publicist Ibrahim Kadriu ka mundur të krijojë librin “Qerraja e dritës” si një biografi të letrarizuar, që më saktësisht duhet të quhet roman biografik, sepse në strukturën e librit gjejmë të gërshetuara mjeshtërisht elemente romaneske, po që në asnjë rast nuk e cenojnë vërtetësinë e fakteve e të dhënave të tjera historike që hedhin dritë mbi biografinë e Nënë Terezës, vajzës shqiptare Gonxhe Bojaxhiu që u bë nëna e botës, “se ajo gjithnjë vazhdon të shërojë dhembjet kudo në botë”.

Autori, me pikësynim të caktuar i ka kushtuar vëmendje të veçantë familjes së Gonxhes, marrëdhënieve të prindërve të saj me bashkëqytetarët, fisnikërinë e altruizmin e të atit Kolë Bojaxhiut e të ëmës, Dranes. Krahas theksimit të kësaj tradite familjare, në libër pasqyrohen edhe idetë atdhetare të kësaj familjeje, të cilat e ndjekin Gonxhen pas në rrugëtimet e shumta nëpër botë në formën e mallit e dashurisë për njerëzit e saj dhe qytetin e vendlindjes, po sidomos me krenarinë e të qenit shqiptare. Autori lë të kuptohet se janë pikërisht atdhedashuria e qëndrimet burrërore të Kolës që çuan në vdekjen e tij tragjike.

Historia e Kosovës dhe e viseve të tjera shqiptare në ish-Jugosllavi flet për shumë e shumë vrasje të pabesa me helm, tortura e plumb të personaliteteve shqiptare, që në një mënyrë ose një tjetër kanë kundërshtuar politikën shkombëtarizuese të shovinistëve serbë. Në libër vend qendror zënë (dhe kjo është e kuptueshme për një vepër biografike) njerëzit e familjes së Gonxhes, po njëkohësisht hyn e dalin edhe personazhe të tjera sa të rëndësishëm, aq dhe të zakonshëm, po gjithsesi këta janë në funksion të sfondit historik, po dhe që kanë luajtur rol në ecurinë e ngjarjeve të familjes Bojaxhiu e të Nënë Terezës. Duke i mëshuar idesë së edukimit familjar që ka kushtëzuar e përcaktuar botëkuptimin e botëndijimin e mëvonshëm të bamirëses sonë, autori ka përtërirë si ritual didaktik në kujtesë të Gonxhes këshillat e nënë Dranes.

“Mundohu të zbulosh shpirtin e njeriut” është një nga këto këshilla. Dhe jeta vërtetoi se kjo vajzë, duke njohur e dashur deri në vetmohim shpirtin njerëzor, u shndërrua e tëra në mirësi. Në rrugën e saj të gjatë të humanizmit, ajo kishte për ideal mirësinë dhe e vuri në jetë këtë ideal me një vullnet mbinjerëzor dhe me një përkushtim thellësisht njerëzor edhe pse i veshur me një petk fetar, që gjithsesi harmonizohet me humanitetin e këtij ideali. Shtegu për të hyrë në zemrën e të mjeruarve e të pafatëve e çoi Nënë Terezën te ideja se “për të kuptuar mirësinë, për t’i kuptuar mirë të varfrit, nga ne lypset të jetojmë si ata, në varfëri”.

Kjo moto nuk është një lloj asketizmi shterp, po kulm humaniteti e moraliteti, që ajo e zbatoi tërë jetën e vet të mbushur me një veprimtari, që s’e njihte lodhjen, pushimin, tërheqjen. Dashuria e pashuar për vendin e vet, krenaria e trashëguar nga fisi i vet që e bën të mos i frikësohej vuajtjeve e vdekjes, trimëria për t’i dalë në mbrojtje çdo të pambrojturi dhe për të kapërcyer çdo pengesë në rrugën e saj drejt njeriut, janë pasqyra që reflektojnë karakterin legjendar të nobelistes sonë. Pikërisht në këtë drejtim është dalluar edhe pena e Ibrahim Kadriut si shkrimtar. Për të thyer monotoninë e rrëfimit kronologjik, autori ka ndërkallur në libër edhe rrëfime me karakter psikologjik e lirik të personazheve të ndryshëm, po dhe përsiatje me nuanca filozofike për raportet ekzistenciale të njeriut me luftërat e pushtimet, me rrethin e ngushtë e të gjerë shoqëror etj. Duhet theksuar se libri “Qerrja e dritës”, duke qenë në thelb moral, nuk moralizon, duke qenë plotësisht historik, është në radhë të parë thellësisht artistik. Kuptimi metaforik i titullit “Qerrja e dritës” na sugjeron, njëherëshi unitetin e jetës dhe të ëndrrës, të tokësares dhe ideales.

Historia e Shqipërisë, nëpërmjet mediumit të kinematografisë, në Paris

Nga Valeria Dedaj

Etapat kryesore të historisë së Shqipërisë do të tregohen me anë të mediumit kinematografik nëpërmjet retrospektivës së pasur, me 16 tituj filmash dokumentarë shqiptarë dhe 1 film artistik, që është konceptuar e grupuar në 5 programe, në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Dokumentar “Cinema Du Reel”, që organizohet në Qendrën Pompidou në Paris. Specialistja e Arkivit Qendror të Filmit, Eriona Vyshka, shpjegon rëndësinë e prezantimit të Shqipërisë në Paris, duke ndalur në secilën tematikë që trajtojnë filmat shqiptarë.

“Shqipëria e periudhës së shtetformimit përcjellë përmes kamerës së drejtuar nga Mandi Koçi me dokumentarin e parë prodhim krejtësisht shqiptar të vitit 1947. Viktor Gjika, kinopoema dokumentareske e vitit 1964 prezanton etapën e rindërtimit të vendit. Shkëlzen Shala me dokumentarin e realizuar në vitin 1974 mbi Tiranën e djeshme dhe të kohës, pra të ’74-ës. Regjisori Kujtim Gjonaj me thirrjen që i bën shoqërisë në vitin 1993 për të mos ngritur më mite pasi kanë shembur idhujt e vjetër”, thotë ajo.

“Zërat” e censuruar të kinematografisë shqiptare do të vijnë për publikun ndërkombëtar nëpërmjet kamerës së Viktor Stratobërdhës, me filmat e tij të shkurtër të viteve 1955-’56. Sipas Vyshkës, këta filma janë të veçantë në llojin e vetë, një pasqyrë e jetës reale të shoqërisë shqiptare të atyre viteve e që shprehin një kinema të çiltër e origjinale. Pas xhirimit të këtyre etydeve të shkurtra, Stratobërdha i kaloi në burg 20 vitet e tjera të jetës së tij.

Kamera e drejtuar nga Mithat Fagu do të na flasë për dhuruesit e jetës, dhuruesit e gjakut. Sërish një regjisor që e përdorë bukur syrin e tretë dhe realizon dokumentarë përtej atyre të zakonshmëve. Fagu u dënua më vonë për realizimin e tij “Në gjurmë të revolucionit tekniko-shkencor” film, i cili nuk mori dot formën e tij përfundimtare, por në Arkivin Qendror Shqiptar të Filmit ruhen elementet kryesorë të kësaj vepre. “E nuk mund të mungonte kamera e regjisorit Dhimitër Anagnosti në këtë retrospektivë të filmit shqiptar në Paris. Anagnosti vjen me premierën botërore të restaurimit të dokumentarit “Përjetësi’”, vazhdon Vyshka. Një restaurim i realizuar nga AQSHF vitin e kaluar. Ky dokumentar, një trajtim poetik dhe emocional të temës së të rënëve të Luftës Antifashiste, nuk është shfaqur për publikun e gjerë në Shqipëri, as në kohën e prodhimit të tij në vitin 1974, pasi është konsideruar të ketë një koncept regjisorial modern për kohën. Gjithashtu, pjesë e programit do të jetë edhe filmi tjetër ‘modern për kohën’ i Anagnostit, “Motive nga dita e diel”, 1974 ku regjisori luan shumë me planet detaj dhe muzikën xhaz.

Vendet e bukura turistike të Shqipërisë do të përcillen për publikun ndërkombëtar të “Cinema Du Reel” nëpërmjet dokumentarit të Mark Topallajt. Studentët e përzgjedhur nga Topallaj, vajzat më të bukura e djemtë më të pashëm të Tiranës na shoqërojnë në një udhëtim të mrekullueshëm nga Veriu në Jug të vendit e na njohin me historinë, traditat e peizazhet marramendëse. “Pikërisht fati i të rinjve protagonistë të filmit, diktoi edhe fatin e filmit, disa prej tyre u internuan nga regjimi e kështu filmi u detyrua të priste në raftet e Arkivit për ta parë sërish dritën e projeksionit vetëm në vitet dymijedhjetë”, thotë ajo.

Marrëdhëniet me ndërkombëtarët, zbulohen në programin e tretë nëpërmjet filmave të prodhuar në Shqipëri, nga kineastë të huaj, si dokumentari i realizuar në 1935 nga Walter Frentz, që njihet si fotograf i propagandës naziste, apo bashkëprodhimeve me rusët (Shqipëria 1945, Roman Karmen) dhe kinezët (Krah për Krah, Endri Keko, Ho Y Shen, 1964)

Pasoja - historia e risjellë”, është programi i katërt, i cili do të ritregojë historinë e shqiptarëve, këtë herë përmes 2 dokumentarëve të kohëve të fundit, nga dy regjisorë të brezit të ri të kineastëve; “Superballkan”, Fatmir Koci (1998) dhe “Pritja”, Roland Sejko (2015). “Këta dy filma janë të ndërtuar me materiale arkivore nga fondi filmik i AQSHF-së dhe tregojnë se si mund të përdoren materialet e vjetra për të rithënë historinë nga një këndvështrim tjetër”, shprehet specialiste e Arkivit të Filmit .

Loja e fëmijëve - Realiteti i Xhanfise Kekos, është programi i fundit i retrospektivës, dedikuar regjisores shqiptare. Studiuesve dhe kritikëve evropianë të filmit po u bën përshtypje gjithnjë e më shumë puna dhe arti i një gruaje regjisore. Këtë herë sillet Xhanfise Keko me filmin artistik “Kur xhirohej një film” dhe dokumentarin e shkurtër “Para shfaqjes”, ku gjithnjë në fokus vendos botën e pafajshme të fëmijëve.

“Në kuadër të retrospektivës së kinemasë shqiptare, do të mbahet edhe një tryezë e rrumbullakët ku kineastë dhe arkivistë do të diskutojnë se si imazhet e lëvizshme i dhanë formë dhe ende sot pasqyrojnë narrativën e historisë dhe shoqërisë shqiptare, dhe se si këto imazhe duhet dhe mund të ruhen, restaurohen dhe të ripërdoren për të kuptuar të tashmen”, përfundon ajo.

Cinema Du Reel 2015, fokusohet në thesarin që ruhet në AQSHF

Cinema Du Reel, festivali ndërkombëtar i filmit dokumentar që organizohet në Qendrën Pompidou në Paris nga 18 – 27 mars 2016, i dedikon sivjet në edicionin e tij të 38-të, një program të veçantë kinemasë shqiptare, një retrospektivë të sjellë nëpërmjet dokumentarëve të fondit filmik të Arkivit Qendror Shtetëror të Filmit. Programi mbi kinemanë shqiptare, i titulluar Një histori përmes imazheve: Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit në fokus, është kuruar nga Clarence Tsui, një nga programuesit e festivalit Cinema Du Reel, kritik filmi dhe studiues i kinemasë.

“Përralla” e Eneida Tarifës shkon në “Eurosong”

Është publikuar videoklipi i këngës shqiptare “Përrallë” të Eneda Tarifës, e cila do të na përfaqësojë në “Eurosong 2016”. Videoklipi “Fairytale” vjen në gjuhën angleze dhe është realizuar me shumë mjeshtëri.

Për veshjen e Enedës është kujdesur stilistja Bora Kokëdhima e cila me markën e saj “Savage”, do të jetë kuratorja e look-ut të Eneidës në “Eurosong”.  Fustanet e krijuara janë një ndërthurje e elementëve tradicionalë të Shqipërisë së Veriut, me materiale dhe copa, që janë një trend i ditëve të sotme. Eneda është shquar gjithmonë për stilin e saj dhe duket se me këto veshje do të përfaqësohet më së miri në Suedi, ku dhe do të zhvillohet festivali.

Gjatë përgatitjeve për videoklipin këngëtarja shqiptare realizoi edhe një set fotografish në fshatin turistik të Thethit, që do të shërbejë për intervista ndërkombëtare dhe përfaqësime të ndryshme. Kënga “Përrallë” doli Fituese e festivalit të 54-t të Këngës në RTSH.

Nga Valeria Dedaj

Emocionet e këngëtarëve që morën pjesë në Festivalin 54-t të Këngës në Radio Televizionin Publik Shqiptar përfunduan mbrëmjen e djeshme. Ethet e këngëtares Eneda Tarifa, sipas vlerësimit të shtatë anëtarëve të jurisë u kurorëzuan me çmim të parë për këngën me titull “Përrallë ”. Fituesja u shpreh e emocionuar se: “Unë ndihem si në përrallë. Unë e jetova këngën time, punuam në grup bashkë me autoren e re të këngës, Olsa Toqi. Të rinjtë duhet që të punojnë me të vjetërit. Çfarë të them?! Jam e mbushur me emocione” Kënga fituese është kompozim dhe tekst i Olsa Toqit, orkestrim nga Shpëtim Saraçi.

Në vendin e dytë në këtë festival u rendit këngëtari Asladion Zaimaj me këngën "Merrmë që sot". Në vendin e tretë u rendit këngëtarja Flaka Krelani me këngën me titull “Sje për mu”. Çmimin “Eurosing” e morën këngëtarët Rezarta Smaja dhe Klodian Kaçani me këngën “Dashuri në përjetësi”. Të ftuar specialë të kësaj mbrëmjeje ishin disa artistë dhe ishprezantues të Festivalit të RTSH-së ndër vite. Një ndër ta, ishte regjisori Albert Minga, i cili ka qenë prezantues i Festivalit të RTSH-së në vitin 1967, bashkë me aktoren Drita Bardhi (sot Drita Haxhiraj). Gjatë qëndrimit të tij në skenë, Minga kujtoi kostumin që kishte përdorur asokohe.

Aktorja Klea Huta, e cila para dy vitesh ka qenë prezantuesja e festivalit të RTSH-së, kësaj here u ngjit në skenë vetëm për të prezantuar këngën e radhës. Gjithashtu, moderatorja Silvana Braçe, tre herë prezantuese e festivalit të RTSh-së, falënderoi mbështetësitë e saj kudo që ndodhen, brenda dhe jashtë vendit. Kompozitori Aleksandër Lalo, teksa u justifikua se tërë jetës ka bërë kritika në muzikë, nuk ia kurseu as Laços një shaka. “Kam bërë shumë armiq, por në fund të fundit kam luajtur direkt me këtë orkestër. Mbrëmë Pandin e kritikova se përmendi emra politikanësh në festival, por unë sot po përmend vetëm emra të muzikës si: Nikolla Zoraqi, Ferdinand Deda, Robert Radoja, Gjergj Simoni etj”.

Elton Deda teksa prezantoi Aleksandër Gjokën, për t’u ngjitur në skenë u shpreh se: “Kemi bërë një punë të madhe, festivalit po i vjen fundi, dhe të them të drejtën po ndihem bosh. Shpresoj që aktiviteti të ketë dalë shumë i mirë”. Kur në skenë u ngjit bashkë me Gjokën, edhe Redon Makashi, kantautori Elton Deda i pyetur nga Laço, se përse i ka munguar skenës u shpreh se: “Jashtë vendit kam marrë një eksperiencë, që njerëzve u vlen, por në fund të fundit, unë kam lindur në Tiranë dhe i përkasë Tiranës”.

Nuk munguan as mesazhet sensibilizuse. Pand Laço disa minuta ia dedikoi mllefit që ekziston kudo, në të gjitha “skutat” e shoqërisë tonë, duke i uruar njerëzit për festat, me shpresën për një vit më mirë. Këngëtarët Myfarete Laze, Luan Zhegu dhe Françesk Radi risollën një kolazh me këngët dhe hitet e artistit, Tonin Tërshana, i cili vetëm para disa muajsh u nda nga jeta. I ftuar special i mbrëmjes ishte edhe violinisti që ka bërë të ndihen krenarë mijëra shqiptarë, Shkëlzen Doli. Ai bëri një bashkim të Shqipërisë dhe Kosovës nga ana artistike, nëpërmjet kolazhit të këngëve të orkestruara prej tij.

Festivali i 54-t i Këngës Në Festivalin 54-t në RTSH konkurronin 30 këngë. Juria zgjodhi 18 këngë për në natën finale, nga 70 materiale të paraqitura nga këngëtarët. Drejtori artistik i këtij festivali ishte kantautori Elton Deda, ndërsa Orkestra e RTSH-së, u drejtua nga dirigjenti Oleg Arapi. Festivali u zhvillua live, që nga formacioni i harqeve, banda muzikore, si dhe shoqëruesit e këngëtarëve. Juria e festivalit përbëhej nga 7 emra të njohur të artit si: Ilirian Zhupa (poet), Piro Çako (kantautor), Helidon Haliti (piktor), Françesk Radi (këngëtar), Olta Boka (këngëtare), Jehona Sopi (këngëtare) dhe Alban Nimani (vokalist i grupit “Asgjë Sikur Dielli”).

Prezantuesit e këtij festivali ishin Pandi Laço (skenarist dhe autor i disa programeve), i cili gjatë tri netëve u shoqërua nga gazetarja Blerta Tafani, e cila ngjitej për herë të parë për të prezantuar në një skenë të madhe si ajo e festivalit, pasi eksperiencat e saj janë si spikere lajmesh dhe së fundmi, drejtuese e një emisioni në TVSH Këngëtarja do të përfaqësojë Shqipërinë në Festivalin Evropian të Këngës, ku ne marrim pjesë për herë të 13-t. Në edicionin e fundit të Eurovizionit, Shqipëria u prezantua me këngën “I'm alive” të kënduar nga Elhaida Dani. Festivali Evropian i Këngës që do të mbahet në maj në kryeqytetin e Suedisë, Stokholm.

Teksti i këngës fituese 

Eneda Tarifa – Përrallë 

Kjo përrallë e do

Një shpërblim

Një fund nga ato

Siç vetëm unë e ti dim

Me shumë lot

Dhe akoma më shumë çmenduri

Me shpirt dhe vetëm vetëm dashuri

Oh ti, je ajo ndjenjë

Që unë kam besim

Dhe frikë jo nuk e ndjeje

Une ndaj të dua

Une të dua…

Dhe harroj për ty

Dhe kujtoj për ty... çdo gjë

Ndaj të dua

Une të dua

Dhe harroj për ty

Dhe kujtoj për ty…, çdo gjë

Vjen një kohë kur stë mjafton

Ajo që ke dhe përfundon

Veten bosh ti e gjen

Dhe aty, unë vij tek ty

Është vendi ku shpirti im gjehet

Oh ti, je ajo ndjenjë

Që unë kam besim

Dhe frikë jo nuk e ndjeje

Une ndaj të dua

Une të dua…

Dhe harroj për ty

Dhe kujtoj për ty..., çdo gjë

Udhëtimi im si pianiste, nga Shqipëria në Francë

 

Nga Valeria Dedaj

Manjola Trebicka, vajza e aktorit të mirënjohur Roland Trebicka, pas koncertit në Tiranë, vazhdon që të mos ndalet as jashtë vendit. Kësaj here do të interpretojë në koncertin recital, në Francë, bashkëpunim me dy artistët shqiptarë; Blerta Zhegu, soprano dhe Idlir Shyti, violonçelist. Ata bëhen bashkë në koncertin “Vetëm zemra ime” në Katedralen Sainte Croix des Armeniens, më datë 22 mars.

Gjatë një rrëfimi për gazetën "Shekulli", pianistja Manjola Camuset Trebicka tregon gjithë rrugëtimin e saj artistik. Takimet e para me pianon ajo i ka pasur qysh fëmijë në kopsht. Edhe sot e kujton zushën, që e ka përgatitur për t'u bërë pjesë e Shkollës së Muzikës. Teksa na tregon për koncertet e para në skenë gjatë periudhës së Liceut Artistik, nuk lë pa përmendur dhe kushtet që ka hasur brezi i saj, ku ekzistonin dhe pamundësitë për të njohur artistë të njohur ndërkombëtarë. Gjatë periudhës studentore kujton provat në piano, që bënte mes plumbave dhe dëshirën për të mbështetur lëvizjen studentore. Pas diplomimit mundësitë, që iu dhanë pianistes nuk ishin edhe aq të lehta për t’u arritur. Megjithatë, nga konkurset ku do të merrte pjesë u njoh me profesorë të huaj, te cilët shihnin te kjo pianiste, një të ardhme premtuese. Por, për këtë ajo duhet që të ushtrohej dhe me mësime të tjera në piano, mësime këto, prej të cilave nuk ka hequr dorë as sot e kësaj dite.

Zonja Trebicka, si i kujtoni takimet e para me pianon?

Takimet e para me pianon kanë qenë gjatë periudhës që unë kam qenë fëmijë në kopsht. Mbaj mend një grua, jashtë mase të bukur, e cila quhej zysh Violeta. Ajo kishte flokë të verdha, që i mbante topuz. Ajo luante në piano dhe kishte ardhur në kopsht që të na bënte prova. Unë nisa që të kërceja dhe këndoja për festivalin e fëmijëve. Kujtoj se në atë periudhë u tha prindërve se:“Manjola ka vesh për muzikë. Do të ishte mirë që të futej në piano, të vazhdonte Shkollën e Muzikës”. Kjo ishte faza e konkursit për të hyrë në Shkollën e Muzikës. Më kujtohen mësimet e para në pianon “Petrof”. Kur dëgjoja Ardit Fejzon dhe Eglant Hasën, që luanin në piano, doja që të luaja edhe unë si ata. Ne ishim të vegjël dhe këmbët nuk na arrinin te pianoja, por i mbështesnim te kutia e boshatisur e shkumësave.

Më pas shkolla, çmimet dhe ngjitja e parë profesionale në skenë... 

E mbaj mend që kam kaluar konkurse kur isha në shkollën“Kongresi i Përmetit”, por fatkeqësisht s’kam ruajtur asnjë diplomë nga ajo kohë. Ndërsa kujtimet më të shpeshta janë ato në lice, me profesor Petrika Trakon, me të cilin punonim jo vetëm gjatë vitit shkollor, por dhe gjatë verës, në mënyrë që të bënim një recital. Koncertet i bënim në sallën e madhe të Liceut Artistik. Këto janë kujtimet e para të koncerteve të vërteta ku salla ishte përherë plot. Ne dëgjonim njëri-tjetrin dhe për më të rriturit kishim shumë respekt, sepse mbyllja ekonomike dhe kulturore bënte që të adhuronim ata që ishin më të mëdhenj se ne. Nuk njihnim artistë të tjerë nëpër botë dhe pse kishim dëgjuar se ekzistonte Richer dhe disa pianistë të tjerë rusë. Brendel ishte gjerman, por nuk e njihnim edhe as që mund të dëgjonim një koncert në Youtube.

Mbaj mend se, fshehtas te “Rai uno” kur jepej çdo mëngjes, integrali i sonatave të Beethoven-it me Daniel Baren Boy, që dhe sot për mua mbetet një nga referencat kryesore. Pas Liceut recitalet bëheshin në Akademinë e Arteve.

Ç’ndodhi kur Shqipëria hyri në fazën e tranzicionit?

Unë kisha diplomën asokohe. Kam punuar për recital kur ishin grevat e studentëve, te salla Numër 1 e zyshës Anita Tartari. Gryka e topit vinte deri te dritarja, ndërsa unë vazhdoja të shkoja çdo mëngjes për prova, nga ora pesë e mëngjesit. Rrija shtatë orë, pesë orë studim në piano dhe në orën 12.00 shkoja në Qytetin Studenti për të mbështetur grevat e studentëve. Në atë kohë çdo gjë u pezullua, prandaj koncertin e kam bërë në fund të marsit.

Nga greva e studentëve çfarë mbani mend?

Kam qenë thjesht mbishtese e jashtme.

Më vonë ju u larguat nga Shqipëria. Përse e morët këtë vendim?

Ishte një rastësi. Në verën e vitit 1992 mbroja diplomën si pianiste në Akademinë e Arteve. Pas diplomës çdo ditë vazhdoja që të studioja. Mbaj mend që Akademia e Arteve ishte kontaktuar nga Ambasada e Francës. Profesoreshë ishte Zana Shuteriqi, e cila do të propozonte dy pianiste shqiptare që të merrnin pjesë në konkursin “Marguerite Long”. Unë studioja atje përditë, bashkë me një vajzë tjetër Arlinda Majollari. Ata na dhanë programin e fazës së parë të konkursit dhe ne për dy muaj e gjysmë duhet që të përgatisnim fazën e parë. Ambasada e Francës kishte rregulluar një bursë me të cilën nuk mund që të merrnin dy persona avionin, por shkuam me makinë deri në Durrës, me traget deri në Trieste, me tren në Zvicër, Vjen, deri në Paris. Udhëtimi zgjati dy ditë e dy net.

Në Paris kush ju është gjendur pranë?

Në Paris jemi pritur nga Inva Mula dhe Piro Çako, që në atë kohë ishin atje. Ata na çuan në një shtëpi me refugjatë shqiptarë. Të nesërmen shkuam në konkursin “Marguerite Long” dhe u shpërndamë nëpër familje që mbanin kandidatët e konkursit, që nuk kishin mundësi që të qëndrojnë në hotel. Kryetari i jurisë, Lorin Maazel, mundësonte që pjesëmarrësve t’u këshillohej dhe çka ishte më e mira për ta.

Juve çfarë u këshilluan, çfarë potenciali kishit?

Kur panë se kisha një lloj potenciali më këshilluan që duhet patjetër ta zhvilloja. Por duhet që të shkoja në Francë dhe të merrja mësime me profesorë francezë, për të njohur gjëra të tjera në shkollën pianistike. Më premtuan se do të më merrnin si nxënëse në shkollën “École Normale”.U ktheva disa muaj më pas, për një konkurs më pak të rëndësishëm, ku edhe mora çmim të parë. Në juri ishte një person, i cili më tha se nëse unë dëshiroja, fondacioni i tij mund që të më paguante banesën edhe një pjesë të studimeve. Ndërsa për pjesën tjetër duhet që të përpiqesha të fitoja vetë bukën e gojës.

Pranuat...

U ktheva në Tiranë me idenë që gjithsesi në shtator do të shkoja të studioja në Francë. Në 12 shtator të vitit 1993 nisa studimet në shkollën “École Normale” në Francë. Më pas në një konservator tjetër takova një profesoreshë, e cila më ndihmoi. Merrja mësime dhe mundohesha që të punoja për të përballuar jetën time. Me njohjet njëra pas tjetrës, nga një koncert më propozonin një tjetër. Edhe kështu filloi para 23 vjetësh jeta në Francë.

Gjatë 23 vjetëve, cilin moment të karrierës suaj artistike do të veçonit, si më të vështirin dhe si majën e arritjeve?

Nga ana artistike ka më tepër momente të vështira, sesa maja. Sado që publiku të duartroket, mendoj se një artist me ndërgjegje të pastër, ose një artist i vërtetë momentet e jashtëzakonshme të komunikimit me publikun apo me Zotin i ka shumë të rralla. Flas për instrumentistët në përgjithësi, edhe për pianistët. Prandaj çdo ditë ulemi dhe studiojmë pas çdo koncerti. Ndërsa publiku duartroket ne bëjmë një retrospektivë edhe themi: “Aaa ky moment këtu, ky moment aty”. Duhet që të gjitha kushtet të mblidhen që të ndodhë diçka e jashtëzakonshme.

Në çfarë vendi kemi dëshirë të luani më tepër?

Në përgjithësi në një kishë apo në një katedrale, sepse në këto vende ka një histori të veçantë. Pavarësisht se në Francë të gjitha kishat janë katolike, ato janë të ndryshme nga njëra-tjetra. Muret e brendshme, tablotë e vjetërsuara me kohën, sikur të transmetojnë një pjesë të historisë. Dua apo nuk dua unë bëhem pjesë e asaj historie. Komunikimi me publikun është më ndryshe në këto vende, sesa kur luan në një sallë bashkiake, kulturore etj. Në një muze, kishë apo katedrale është e pamundur të luash keq. Është një lloj qetësie ku shprehesh në paqe.

Bashkëpunimet me artistët shqiptarë nuk ju kanë munguar. Kam parasysh sopranon Inva Mulën, apo edhe Ermonela Jahon...

Inva është një person shumë i dashur për mua. Është një mike shumë e mirë. Ermonelën e njoh shumë pak, kemi pasur një takim në të cilin menjëherë shpirtrat tanë fuzionuan bashkë. Funksiononim njëlloj, ishim njëlloj. Kishte diçka që na lidhi, pasionet, mendimet. Ideja për një bashkëpunim artistik mes nesh ka lindur nga kjo lloj afërsie me njëra-tjetrën. Ndërsa Invën e njoh qysh para se të largohesha nga Tirana. Inva është një mike shumë besnike. Ajo nuk i harron kurrë miqtë e saj të vërtetë, në çfarëdolloj momenti që mund t’i shkruash apo t’i telefonosh, në çdo vend të botës që të jetë ajo përgjigjet përherë. Ruaj shumë kujtime me të.

Dhe së fundmi, para pak kohësh interpretuat një koncert recital në piano në TKOB, çfarë ka ndryshuar nga Tirana e para 23 viteve?

Pashë se gjërat janë më të acaruara, më me zjarr. Sigurisht them se jemi në një periudhë ku duam që gjërat të ndryshojnë. Ndryshimi bëhet gjithmonë me dhimbje, mendoj se ka ndryshime për të bërë, në statuse, në ligje dhe në mentalitete. Por do të shkojë për më mirë edhe më mirë, sepse duke qenë se ka artistë që kthehen nga vende të ndryshme, mendoj se do të ketë vetëm gjëra pozitive. Vetëm se, nga momenti që e mbjellë lulen deri në momentin që gonxhja e lules do të çelë kalon një kohë e gjatë. Duhet durim, por duhet edhe që të shërbesh, të jesh i kujdesshëm që gjërat të mos degradojnë.

Biografia 

Manjola Trebicka kreu studimet në Shqipëri, ku mori medalje të art pas mbarimit të Liceut Artistik nga Ministria e Arsimit, si dhe u diplomua me titullin "Pianiste" në  vitin 1992 në Akademinë e Arteve në Tiranë. Më pas, të njëjtin vit merr pjesë në konkursin e madh ndërkombëtar pianistik "Margerite Long". Është vlerësua me çmime të ndryshme në konkurse pianistike në Francë dhe ka filluar punën në Shkollën e Legjionit të Nderit në vitin 1997. Ajo ushtron mësimdhënien në piano. Ka krijuar klasën e Muzikës së Dhomës, punon me shoqërimin e korit, këngëtarëve e instrumentistëve të shkollës. Ndërkohë vazhdon aktivitetin koncertor në solo, duo, muzikë dhome me pjesëmarrje në festivale e koncerte. Në vitin 2004 ka regjistruar një CD me integralin e baladave të Shopenit. Paralelisht aktivizohet në koncerte bamirësie për shoqatat karitative, spitalet dhe luftën në Kosovë. Me urdhërin e Kryeministrit francez Manuel Valls, pianistja shqiptare u vlerësua me titullin e "Kalorëses së Palmës Akademike", për kontributin e saj në transmetimin e vlerave të artit, kulturës dhe edukimit. Para pak kohësh çmimi iu dha në ambientet e Legjionit të Nderit. Ky çmim është krijuar nga Napoleon Bonaparti në vitin 1808 dhe u akordohet personaliteteve të shquara në Francë.

Dëshira Ahmeti-Kërliu: Një koncert madhështor në Nju-Jork me Inva Mulën

Sopranoja shqiptare Dëshira Ahmeti-Kërliu

Nga Flora Nikolla

Për Dëshira Ahmeti Kërliun, Dibra qyteti i saj i lindjes, qytet i njohur për kulturë, emancipim, tradita qytetare, është qyteti piktoresk i të gjitha stinëve të vitit, me bukuri natyrore që zbukurojnë çdo moment të jetës, rrethuar me male të larta, me gjelbërim të rrallë me ajër të pastër, liqenin e bukur dhe lumenjtë Radika dhe Gajri. Ky qytet i fali artistes së njohur, dashuri dhe ngrohtësi nga njerëzit që jetojnë këtu, qytetarë që çmojnë kulturën dhe artin, që kur nisi të këndojë në skenë nga klasa e parë kur u mbështet me fjalët më të bukura. Dëshira sot soprano e njohur, vendin e saj vazhdon ta këtë pikën frymëzimi në punën e saj si artiste. Ëndrra e saj në fëmijëri ishte muzika dhe këndimi! Dëshira Ahmeti Kërliu, nisi Akademinë e Arteve të Bukura në klasën e pedagoges së njohur znj. Nina Mula. Edukimi i saj i dha forcë për të ecur përpara për të ndjekur rrugën e vështirë të artit por dhe me të bukurën e saj.

Me një karrierë të realizuar fillimisht në Shkup në skenën e Operës dhe Baletit të Maqedonise, si soliste e roleve kryesore, me një mori koncertesh te organizuar në Evropë, Dëshira do të lidhte jetën e saj me Nju Jorkun, ku vazhdoi klasat me përgatitje të vokalit të saj në audicione të ndryshme dhe tani është në fazën përfundimtare. Ajo thotë pa frikë se mund të konkurroj në axhendat e këtij vendi për një angazhim më të madh të sajin profesional, me specializimin e vokalit me vepra botërore me emra të njohur të muzikës amerikane si Neil Goran dhe Francis Keeping. Pas suksesit dhe bashkëpunimit të saj në 100-vjetorin e Pavarësisë në Tiranë dhe në Shkup me sopranon e madhe Inva Mula, ajo, tani po organizon një koncert të madh në Nju Jork në një nga sallat më prestigjioze të Manhatanit.

Koncerti i cili do të organizohet më 26 mars, me një orkestër simfonike do sjellë në skenë këngët më të bukura që i këndohen Atdheut për komunitetin shqiptar në SHBA. Ajo thotë se dhe ky projekt është mjaft i guximshëm dhe shumë i vështirë për tu realizuar në një vend si Amerika ku deri më tani ahkush nuk e kishte ndërmarrë një nismë të tillë.

Ju keni lindur në Dibër të Maqedonisë, një zonë e pasur në tradita dhe kulturë, Çfarë do tëkujtonit nga vendlindja juaj?Unë vij nga një qytet shumë i njohur për shqiptarët kudo që janë, qyteti i Dibrës i cili njihet për kulturë, emancipim, traditat qytetare. Ai është qyteti piktoresk i të gjitha stinëve të vitit, me bukuri natyrore që të zbukurojnë çdo moment të jetës, rrethuar me male të larta, me një gjelbërim që rrallë e gjen në qytete të tjera, ajër të pastër, liqenin e bukur natyral si dhe lumenjtë Radika dhe Gajri të cilat sa herë i viziton gjen më shumë bukuri që nuk mund të krahasohet! Ky qytet më fali shumë dashuri nga të gjitha që përshkrova por dhe ngrohtësinë nga njerëzit që jetojnë në ketë vend, qytetarë që çmojnë kulturën dhe artin, ata të cilët që në hapat e para si fëmijë, kur unë nisa të këndojë në skenë nga klasa e parë fillore u mbështeta me fjalët më të bukura të cilat sot e kësaj dite më tingëllojnë aq bukur. Unë i mbaj në kujtesën time për t’i ruajtur gjithë jetën. Unë e dua vendin tim, më mungon dhe kudo ku jam frymëzimin për punën time si artiste e gjej tek ai vend.

Në vitin 1994 ju nisët të studioni në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë në degën e kantos në klasën e profesoreshës së njohur sopranos Nina Mula, Si do ta cilësonit shkollën shqiptare të kantos ashtu edhe profesoreshën Nina Mula?Ëndrra ime si fëmijë dhe më pas duke u rritur ishte vetëm muzika, këndimi! Unë nuk do mund ta paramendoja jetën time pa muzikën. Pa artin, jeta ime nuk do ishte aspak e plotësuar. Pas mbarimit të shkollës së mesme në qytetin tim, mora rrugën e studimeve në Tiranë, në qytetin e ëndrrave, në qytetin që e shikonim në televizor dhe krijonim imagjinatën tonë si mund të ishte jeta atje. Pra Tirana, është qyteti i dytë më i dashur pas Dibrës, dhe vështirë se mund t’i zëvendësoje këto dy qytete me ndonjë tjetër. Artistët shqiptarë i dëgjoja me vëmendje dhe interesim nga ekrani dhe radio, duke ua imituar zërin e bukur të shkolluar në Akademitë më të fuqishme të Ballkanit por edhe më gjerë. Kështu nisa Akademinë e Arteve të Bukura si e quanin në vitet 1994-98, kur fillova studimet në klasën e pedagoges më të njohur znj. Nina Mula. Mund të them që ëndrra ime u bë realitet kur u futa në këtë Akademi në klasën e zyshës më të dashur dhe më të respektuar e cila me shumë përkushtim dhe kënaqësi e bënte punën e saj si pedagoge. Ajo ishte një grua e rrallë dhe kam pasur fat të jem në klasën e saj,të fitoj shumë nga dija dhe eksperienca e punës qe ajo bënte me bagazhin e saj si artiste e madhe e skenës të Teatrit të Operës në Tiranë. Edukimi i saj më dha forcën për të ecur përpara dhe për të ndjekur rrugën e vështirë të artit por dhe atë me të bukurën e saj. I jam shumë mirënjohëse dhe falënderuese kësaj pedagogeje dhe njëkohësisht të gjitha zyshave të cilat na kanë përkrahur në saxhot e kantos që ne kishim në ato vite, provimet dhe diplomën qe mbrojta në vitin 1998. Me plot kuptimin e fjalës shkolla e Tiranës, Akademia e muzikës është në një nivel shumë të lartë dhe të gjithë pedagogët e saj janë shumë të përkushtuar me studentët dhe me sukseset e tyre. Ne kemi arritur të mburremi për arritjet e shumë artistëve të njohur që sot janë ngjitur në majat e skenave botërore.

Ç’do të thotë të jesh soprano?Të jesh soprano në skenë është një profesion magjik,është shumë i bukur, është një ndjenjë që nuk përshkruhet me fjalë por dhe një përkushtim dhe përgjegjësi e madhe për ato momente që duhet të dalë gjithçka nga thellësia e shpirtit, duhet kënduar me ndjenjë, përgatitje maksimale si profesioniste dhe shumë e shumë të tjera që plotësojnë figurën e artistit. Pra unë nuk di nëse do kisha menduar të bëj ndonjë profesion tjetër, nuk di për cilin mund të thosha se mund ta bej, përveç asaj që të mësoj fëmijët dhe studentët e mi në të ardhmen, pra si pedagoge.

Cilat ishin arsyet që u vendosët në Nju-Jork?Unë kam ardhur në Nju Jork shumë shpesh sepse gjyshja ime jeton bashkë me dajat e mi në Konektikat, një shtet i zhvilluar në SHBA dhe kuptohet që unë pa të e kam të vështirë të jetoj me shume kilometra larg. Por arsyeja qe unë mbeta për dy vite me radhë në këtë vend, ishte ardhja ime me një koncert recital në qendrën për kulturë të Maqedonisë në NYC, të organizuar nga Ministria e Kulturës e Maqedonisë. Në atë koncert kishte të ftuar dhe muzikantë amerikane, dirigjentë dhe producentë të cilët më dëgjuan dhe u pëlqeva. Më pas vazhdova klasat me përgatitje të vokalit tim për audicione të ndryshme në Nju-Jork dhe tani jam në fazën përfundimtare. Mund të them pa frikë se mund të konkuroj në axhendat e këtij vendi për një angazhim më të madh timin në profesion. Pra jam duke bërë një specializim të vokalit dhe veprave botërore me emra shumë të njohur të muzikës amerikane si Neil Goran dhe Francis Keeping.

Si u përballët me jetën në Nju-Jork?Jeta në Nju-Jork nuk është e lehtë në fillim ashtu si është e njohur për shumë emigrantë që vijnë dhe përballen me kushtet qe te ofrohen ne fillim. Por unë pata fatin të kem përkrahje nga bashkëshorti im, i cili e njihte mire vendin ku kishte vite me radhë që kishte jetuar dhe vepruar si artist dhe kishte miq dhe shoqëri të cilët ishin shumë të ngritur në profesionin e tyre dhe bizneset që zhvillonin. Ndaj përkrahja jonë nga ata ka qenë maksimale dhe mund të them që isha pak sa më e ledhatuar në këtë drejtim. Por sigurisht qe edhe gjyshja ime dhe dajat të cilët kishin një jetë në Amerikë, më kanë përkrahur.

Cilat janë planet tuaja më të afërta?Pas suksesit dhe bashkëpunimit tim me sopranon e madhe Inva Mula, tani po organizoj një koncert të madh në Nju Jork në një nga sallat më prestigjioze të Manhatanit. Me një orkestër simfonike do sjellë në skenë po atë emocion qe dhuruam nga interpretimi i sopranos Inva Mula në Shkup dhe Tiranë këngët më të bukura që i këndohen atdheut dhe për komunitetin shqiptar në SHBA që të mund ta shijoj këtë program të bukur,gjë të cilën nuk e kanë realizuar më parë. Përsëri mund të them se edhe ky projekt është mjaft i guximshëm dhe shumë i vështirë për tu realizuar në një vend si Amerika ku deri më tani askush nuk e kish ndërmarrë një iniciativë te tillë.

Në SHBA ka një komunitet të konsiderueshëm shqiptarësh. Sa të integruar e shihni këtëkomunitet në jetën amerikane?Komuniteti shqiptar në Amerikë është një nga komunitetet që ka arritur të jetë shumë i suksesshëm në pothuajse të gjitha drejtimet e jetës. Ata kanë zhvilluar biznese të mëdha, kanë punësuar mjaft shqiptarë që kanë emigruar, pra ndihmojnë shumë njëri-tjetrin. Pra janë punëtore të mëdhenj, janë të zgjuar dhe shumë ambicioz. Dhe çka është më e rëndësishmja janë shumë patriotë. Pa komunitetin shqiptar në SHBA, shumë punë politike ne vendin tonë do të ishin më të ngatërruara seç janë dhe kanë qenë.

Po gruan shqiptare, si e shihni në këtë komunitet?Gruaja shqiptare në këtë vend, si emigrante ka pasur zhvillim të madh, dhe pa frikë mund të krahasohet me gruan amerikane në shumë fusha. Kemi gra të cilat kanë përparuar shumë me arsimimin e tyre, studimet të cilat i kanë mbaruar në Amerikë dhe janë nëna të dalluara për fëmijët e tyre që vitet e fundit tregojnë mjaft interesim në shkollimin e tyre, avancimin ne biznese si femra të cilat i udhëheqin ata.

Si do të negociohej futja e Turqisë në një luftë për territoret shqiptare?

Kosova ‘99, Turqia gati trupat për të ndërhyrë ushtarakisht

 Politika e gjenocidit milosheviçian për shqiptarët e Kosovës ishte bërë një realitet tronditës edhe për mbarë opinionin ndërkombëtar. Kolonel Hajro Limaj, i cili në marsin e vitit 1999 ishte me detyrën e atasheut ushtarak në Ankara thotë se kryeministri Majko duke ndjerë përgjegjësinë historike të Tiranës, kishte vënë në lëvizje të gjithë arsenalin e afërt politik e diplomatik, dhe i kishte kthyer plotësisht sytë dhe shpresat nga Ankaraja...


Si do të negociohej futja e Turqisë në një luftë për territoret shqiptare?


Turqia ishte me pushimet e Bajramit të Madh. 9 ditë rresht. Megjithatë, ne vazhdonim punën, ndiqnim nga Ankaraja me shumë kujdes zhvillimet në Kosovë dhe qëndrimet ndërkombëtare ndaj saj. Në katin e dytë të ambasadës, ndodhesha vetëm unë me ambasadorin, S. Bala. Atë ditë, më 29 mars 1999, pa pritur, ambasadori hyri me shpejtësi në zyrën time dhe më kërkoi të shkoja në telefonin e zyrës së tij, mbasi më kërkonte nga Tirana Kryeministri Majko. Nxitova tek telefoni e fola: “Urdhëroni, Zoti Kryeministër!”. “Zoti kolonel” – m’u përgjigj Ai nga ana tjetër. - Realizoni një takim urgjent me Kryeministrin Bülent Ecevit dhe i shpjegoni situatën në Veri të Shqipërisë… Forcat e ushtrisë serbe kanë bombarduar disa herë me artileri dhe nënrepartet ushtarake të saj vazhdojnë të hyjnë në thellësi të territorit tonë. I kërkoni Atij të bëjë një deklaratë të fortë për median, ku të shprehë qartësisht mbështetjen reale të Shtetit dhe të Forcave të Armatosura të Turqisë, në mbrojtje të sovranitetit të Shqipërisë dhe pastaj i parashtroni Atij nevojat urgjente të Forcave tona të Armatosura për mbështetje logjistike, sipas faksit që do t’u dërgojë tani Luani, Ministri i Mbrojtjes. Në takim merr edhe ambasadorin e më raportoni për rezultatet e këtij takimi”- përfundoi ai.


Si do të vepronit pas këtyre kërkesave?


U riktheva në zyrën time dhe kërkova në telefon shefin e kabinetit të Kryeministrit Bülent Ecevit, Zeynel Yeşilay. Iu prezantova dhe, mbasi e urova për festën e Bajramit, i kërkova një takim urgjent me Kryeministrin Bülent Ecevit. Me atë njihesha nga afër dhe kisha pasur mundësi të takohesha e bisedoja disa herë. Kryeministri Ecevit, atij i besonte shumë. Mbas 5 minutash nga kërkesa që i bëra, më konfirmoi takimin e menjëhershëm. Sa vesha uniformën ushtarake të kolonelit, të cilën e mbaja në gardërobën e zyrës, ambasadori kishte nxjerrë nga parkingu makinën zyrtare dhe menjëherë u nisëm drejt kryeministrisë. Makinën e ngiste ambasadori, sepse shoferi i ambasadës ato ditë ndodhej me pushimet e Bajramit. Rruga kishte shumë pak trafik dhe në orën 13.00 mbërritëm para ndërtesës së kryeministrisë. Në shkallët e hyrjes së kryeministrisë ndodheshin dy gazetarë, të cilët u drejtuan menjëherë drejt nesh. Por, oficeri i sigurimit të kryeministrisë na shoqëroi për në katin e dytë të godinës dhe ne hymë direkt në zyrën e punës së Kryeministrit Bülent Ecevit. Pasi e përshëndetëm dhe e uruam për festën e Bajramit, fillova me një herë t’i transmetoja mesazhet e Kryeministrit tonë, Pandeli Majko: “Vëllai juaj i vogël, Kryeministri Majko, ju dërgon nga Tirana të falat dhe përshëndetjet më të mira”- e fillova bisedën me të. Duke ditur marrëdhëniet e tyre konfidenciale, e fillova takimin pikërisht me të falat e “vëllait të vogël”, siç e konsideronte Kryeministri Bülent Ecevit, Kryeministrin tonë, Pandeli Majko. Pastaj i shpjegova Atij situatën politiko-ushtarake në kufijtë veriorë të Shqipërisë, ku reparte të ushtrisë serbe bombardonin me artileri në thellësi të territorit tonë, ndërsa nënreparte të zbulimit dhe të trupave komando të ushtrisë serbe hynin në thellësi të kufijve tanë, deri 10 kilometra. Ata pretendonin se në ato zona ishin strehuar trupa të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës e këtë mund ta përdornin si pretekst për të hyrë në thellësi. Gjithashtu, Shqipërinë, Beogradi e akuzonte për hapësirën ajrore, që i kishte dhënë në përdorim avionëve të NATO-s. Pra, Shqipëria në çdo moment mund të përfshihej në luftë. Në këto rrethana, qeverisë tonë i duhej të përforconte kufijtë dhe të vendoste në gatishmëri njësi dhe reparte ushtarake, por i mungonin pajisjet ushtarake të nevojshme. Divizioni i Kukësit ishte në gatishmëri numër 1, i përforcuar edhe nga Tirana.


Si do të reagonte kryeministri turk ndaj ekspozesë tuaj?


Kryeministri turk, me gishtat e dorës që i dridheshin për arsye shëndetësore, shtrëngonte stilografin me të cilin shkruante problemet dhe nënvizonte çështjet më të rëndësishme të tyre. –“Po mirë, - m’u drejtua mua, - a keni ju të dhëna të mjaftueshme informative, që vërtetojnë se njësi dhe reparte të ushtrisë serbe do të mësyjnë me forca të organizuara në hapësirat tokësore të Shqipërisë së Veriut?”. - “Deri tani, për një mësymje të tillë nuk mendohet, por do të vazhdojnë të bombardojnë me artileri dhe të shkelin territorin tonë me grupe zbulimi dhe nënreparte të trupave komando. Por, se si do të evoluojë situata ditët në vazhdim, nuk mund të gjykojmë plotësisht që tani. Fakti është se ne jemi përballë një ndërhyrjeje me trupa ushtarake në kufijtë dhe territorin verior të vendit”- iu përgjigja pyetjes së Tij. Ambasadori më ndiqte në sy dhe përpiqej të kapte ndonjë fjalë të veçantë, mbasi ai nuk dinte fare turqisht. Në këtë kohë, Kryeministri Bülent Ecevit shtypi butonin e kuq të linjës telefonike që kishte përpara dhe në anën tjetër i’u përgjigj Komandanti i Forcave të Armatosura dhe Shefi i Shtatmadhorisë, gjeneral armate, Husejin Kevrekoglu. Kryeministri Bülent Ecevit komunikonte me gjeneralin si me një bashkëpunëtor dhe me shumë edukatë. Mbasi mbaroi bisedën me komandantin, Ai me qetësinë që e karakterizonte, m’u drejtua: “Zoti Atashe, nesër në orën 09.30 të presin në Shtatmadhori, mbasi për plotësimin e kërkesave tuaja do të bëhet një mbledhje urgjente”. E falënderuam me përzemërsi Kryeministrin turk për pritjen dhe angazhimin serioz të Tij dhe zbritëm shkallët. Gazetarët ishin informuar për takimin tonë dhe menjëherë filluan të na filmonin dhe pyesnin se cili ishte qëllimi i këtij takimi me Kryeministrin Bülent Ecevit në ditët e Bajramit. Ata m’u drejtuan veçanërisht mua, mbasi u tërhoqi vëmendje prezenca e një atasheu të huaj ushtarak, i cili në takimin me Kryeministrin ishte i veshur me uniformën përkatëse. Duke ecur ngadalë iu përgjigja gazetarëve se “ne erdhëm për të uruar Kryeministrin për festën e Bajramit si dhe shkëmbyem disa mendime për zhvillimet e ditëve të fundit në rajonin e Ballkanit Perëndimor, veçanërisht në Kosovë”.


Po kryeministri turk do të bënte ndonjë deklatarë nga ana e tij?


Në fakt atë natë kanalet televizive të Turqisë dhanë takimin tonë me Kryeministrin Ecevit si dhe deklaratën që Ai bëri para gazetarëve, në mbrojtje të kufijve dhe tërësisë territoriale të Shqipërisë. Bülent Ecevit, me atë qetësinë e tij natyrale dhe karakteristike, nënvizoi se “Shteti dhe Forcat e Armatosura të Turqisë janë në krah të popullit vëlla shqiptar dhe nuk do të lejojnë askënd të prekë kufijtë dhe tërësinë territoriale të Shqipërisë. Në rast nevoje, vazhdoi Ai, Turqia do të mbrojë së bashku me Shqipërinë sovranitetin dhe pavarësinë e popullit mik dhe vëlla të Shqipërisë”. Kjo ishte një deklaratë, e cila u bë në kohën, vendin dhe formën e duhur. Ajo u transmetua në të gjitha agjencitë e lajmeve të botës dhe u botua në shtypin kryesor të shumë vendeve…





Turqia i garanton Shqipërisë territorin


Më 2-3 mars ‘99, ish-kryeministri, Pandeli Majko, në krye të një delegacioni qeveritar bëri një vizitë të rëndësishme në Ankara. Delegacioni shqiptar ishte i përbërë nga Ministri i Punëve të Jashtme, Paskal Milo, Ministri i Mbrojtjes, Luan Hajdaraga, Ministri i Financave, Anastas Angjeli Ministri i Ekonomisë, Ylli Bufi. Delegacioni u vendos në hotelin “Hilton”, në qendër të Ankarasë. Të nesërmen, Kryeministri u prit nga Presidenti vendit, Süleyman Demirel, Kryeministri Bülent Ecevit dhe Shefi i Shtatmadhorisë dhe Komandant i Forcave të Armatosura, gjeneral armate, Kivrikoglu. Në Shtatmadhori ishin planifikuar të merrnin pjesë në takim vetëm Kryeministri Majko, Ministri i Mbrojtjes, Luan Hajdaraga dhe Atasheu ushtarak i Shqipërisë, kolonel Hajro Limaj. Për temat që do të diskutoheshin, ne kishim punuar dhe koordinuar të gjitha çështjet përpara se të vinte delegacioni në Ankara. Kryesore do të ishin rrugët e zgjidhjes së krizës së Kosovës dhe mbrojtja e sovranitetit të Shqipërisë nga një sulm i mundshëm ushtarak i Forcave të Armatosura të Serbisë, i cili mund të ndërmerrej me justifikimin e goditjes dhe asgjësimit të reparteve dhe njësive ushtarake të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK-së, një pjesë e të cilëve stërviteshin në territoret veriore të Shqipërisë. Një argument tjetër, i llogaritshëm më shumë si mundësi teorike, do të ishte hyrja në luftë e Shqipërisë, për mbrojtjen e shqiptarëve të Kosovës nga gjenocidi serb, që kishte filluar të zbatohej nga Milosheviçi, variant i cili do të zbatohej nëse NATO-ja nuk do të ndërhynte ushtarakisht në Kosovë. Shefi i Shtatmadhorisë, gjeneral armate Hysejn Kevrekoglu, i cili ndiqte me kujdes nëpërmjet të dhënave të zbulimit strategjik zhvillimet në Veri të Shqipërisë dhe brenda Kosovës, i garantoi Kryeministrit Majko mbështetjen e gjithanshme ushtarake, në mbrojtje të kufijve dhe tërësisë territoriale të Shqipërisë nëpërmjet rrugëve konkrete, që do të aplikoheshin sipas zhvillimeve të ardhshme në terren. Gjithashtu, ai e garantoi zotin Majko se do ta mbështeste ushtarakisht Shqipërinë, nëse ajo do të detyrohej të futej në luftë me Serbinë, për të shmangur gjenocidin serb ndaj shqiptarëve të Kosovës. Vlen të nënvizohet se nga të gjitha shtetet ku Shqipëria kërkoi mbështetje politike, diplomatike e ushtarake, për mbrojtjen dhe çlirimin e Kosovës, i vetmi vend, që iu përgjigj pozitivisht ishte Turqia.





Greqia i kundërvihet NATOS, Turqia nis 18 avionë F-16


Kolonel Hajro Limaj vazhdon rrëfmin e tij: -Bombardimet që vazhdonte NATO përmes korridoreve ajrore perëndimore e jugore që hynin në Jugosllavi, nuk po e gjunjëzonin Milosheviçin. Për këtë arsye, SHBA me Turqinë, vendosën të hapnin një korridor të ri, për ta bombarduar Serbinë nga Veriu e Lindja e saj. Me vendimin 99/12688, datë 27 prill 1999, Këshilli i Ministrave i Turqisë, vendosi që Bazat Ushtarake Ajrore të Anadollit Perëndimor në Ballekesir dhe në Banderma, nëse ishte e nevojshme, edhe e Çorllusë në Trakën Turke, të kalonin në interes të bombardimeve kundër Serbisë. Ishte koha kur qeveria greke nuk e miratoi kërkesën e NATO-s për hapjen e korridorit të saj ajror për kalimin e avionëve ushtarake të NATO-s për në Jugosllavi. Ndërsa Bullgaria, mbas shumë hezitimesh, e miratoi korridorin ajror, që do të fillonte nga Turqia Perëndimore në Bullgari ose Rumani dhe do të përfundonte në hapësirat ajrore të Serbisë dhe Kosovës. Në bazat ushtarake të Turqisë Perëndimore do të dislokoheshin 72 avionë ushtarakë të NATO-s, nga të cilët 54 avionë F- 15 S dhe F-16 S do të ishin amerikanë dhe 18 të tjerët F-16 do të ishin të Forcave Ushtarake Ajrore të Turqisë. Baza Ushtarake Ajrore e Çorllusë u vendos të përdorej për avionët cisternë të tipit KC-135 R dhe avionët e transportit kargo. Fillimisht do të dislokoheshin 2000 trupa amerikane. 54 avionët ushtarakë amerikanë në fund të muajit maj1999 do të ishin të gjithë të dislokuar në këto baza turke dhe do të fillonin operacionin në fjalë. Për këtë skenar ushtarak, më datën 25 maj 1999, Komandanti i Forcave të Armatosura dhe Shefi i Shtatmadhorisë Turke, gjeneral armate Hysejin Kevrekoglu, inspektoi bazën ajrore të Ballekesirit dhe vëzhgoi një stërvitje ajrore me avionë të tipit F-16 dhe F-4. Turqia vazhdonte të ishte i vetmi vend i NATO-s, që argumentonte dhe mbështeste idenë e organizimit dhe realizimit edhe të operacioneve tokësore kundër Jugosllavisë. Në këto kushte Milosheviçi u gjunjëzua. Menjëherë Turqia dërgoi dhe dislokoi në Kosovë 987 trupa ushtarake, në kuadrin e Forcës Ndërkombëtare të Paqes”.




Armata hap depot


Gjatë rrëfimit të tij, kolonel Hajro Limaj vazhdon: -Të nesërmen, në orën 09.30 mbërrita në Shtatmadhorinë e Forcave të Armatosura Turke. Kur u drejtova për në sallonin e mbledhjeve pashë njëri mbas tjetrit gjeneralët, të cilët ishin në funksionet e drejtuesve të Drejtorisë së Operacioneve, Logjistikës, Zbulimit,... etj. Njëri prej gjeneralëve, mbasi më përshëndeti, me buzën gjysmagaz, m’u drejtua: “Kolonel Hajro, mirë ditët e zakonshme nuk na le rehat ditë e natë, por edhe ditët e Bajramit na e bëre këtë?!”. Duke qeshur edhe unë iu përgjigja: “Zoti gjeneral, miku i mirë njihet në ditë të vështira”. “-Keni plotësisht të drejtë!” - tha ai. Së bashku u futëm në sallën e mbledhjeve. Përveç ushtarakëve të lartë të Shtatmadhorisë, në mbledhje kishte ardhur edhe përfaqësuesi Ministrisë së Punëve të Jashtme, Drejtori i Drejtorisë së Marrëdhënieve me Vendet e Ballkanit, H. Taner Seben. Pa e zgjatur, unë u dorëzova në turqisht listën e mbështetjes, që kërkonte Ministria e Mbrojtjes e Shqipërisë. Mbasi studiuan listat, ato i shpërndanë sipas drejtorive përkatëse. Por, përpara shpërndarjes së tyre i’u referuan edhe njëherë detyrave që kishte vendosur Shefi i Shtatmadhorisë, gjeneral armate, Hyseyin Kivrikoglu nga takimi që Ai realizoi me datën 3 mars 1999 me Kryeministrin shqiptar Pandeli Majko, kohë në të cilën nuk kishin filluar akoma bombardimet e NATOs në Kosovë. “Atëherë, zoti Atashe - m’u drejtua Drejtori i Përgjithshëm i Logjistikës, - ne sonte do të hapim rezervat e Armatës në Ankara dhe nesër në mëngjes do të nisen avionët e parë të transportit ushtarak me pajisjet përkatëse, për t’i zbarkuar në aeroportet e Shqipërisë”. Duke më dhënë dorën, të shoqëruar me një buzëqeshje të lehtë, shtoi; “miku i mirë njihet në ditë të vështira apo jo, zoti kolonel?”. Dhe ashtu ndodhi.


Operacionet në përballimin e krizës


Në agimin e nesërm, nga aeroporti ushtarak i Ankarasë, u nisën drejt Shqipërisë avionët e transportit ushtarak. Në atë kohë për në kufirin verior të Shqipërisë udhëtonte Ministri i Mbrojtjes, Luan Hajdaraga, mbasi Shtabi i Përgjithshëm, me në krye gjeneral Aleks Andonin, në rajonin e Kukësit dhe Tropojës kishin dislokuar mbi 60 % të ushtrisë, përfshirë edhe Brigadën e Tankeve nga Tirana. Ata kishin planëzuar përballimin e kërcënimit ushtarak serb, që në brezin e kufirit. Stërvitja “Drini i Bardhë”, që u zhvillua ato ditë në këto rajone, ishte kurorëzimi i kësaj gatishmërie dhe mesazhi që iu dha ushtrisë Serbe për t’u tërhequr nga kufijtë tanë si dhe nga gjenocidi i egër, që kryente ndaj vëllezërve tanë në Kosovë. Shqiptarët e Kosovës morën mesazhin se Shqipëria dhe Forcat e Armatosura të saj po u afroheshin çdo ditë... Ushtarakët tanë, nën drejtimin e Shtabit të Përgjithshëm, gjatë Operacioneve ushtarake të NATO-s për çlirimin e Kosovës menaxhuan në mënyrë të shkëlqyer operacionet e evakuimit të popullsisë shqiptare. Ata bënë sakrifica sublime për këtë qëllim. Kështu, Kolonel Mehmet Musai, zëvëndës shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, u angazhua në përballimin e krizës së Kosovës. Mbas disa ditësh e kërkova në celular zv/shefin e Shtabit të Përgjithshëm, kolonel Musain, por ai m’u përgjigj nga Kukësi e jo nga Tirana. - “Zoti Hajro, - më tha. – me një grup të Shtabit të Përgjithshëm, po organizojmë evakuimin e popullsisë civile, që kanë ardhur në Kukës dhe Tropojë nga gjenocidi çnjerëzor serb. Situata është shumë e rëndë”.