Prof.Dr.Helena Grillo
Gjuha shqipe në universitet
Zhvillimi i vrullshëm i shoqërisë njerëzore domosdoshmërisht shoqërohet me zhvillime e ndryshime në fusha të ndryshme të dijes njerëzore. Këto ndryshime pasqyrohen në gjuhë, kulturë, letërsi, edukim, ekonomi e kudo. Aftësia e secilës nga fushat përkatëse është përshtatshmëria me të njëjtin ritëm , megjithëse jo gjithmonë kemi përputhje në kohë dhe hapësirë në realizimin e kësaj përshtatshmërie. Vitet e fundit janë trajtuar cështje të ndryshme që i përkasin integrimit të këtyre disiplinave në globalizëm, janë trajtuar dukuritë nën ndikimin global të gjuhës, letërsisë e kulturës shqiptare, zhvillimet e pritshme të këtyre disiplinave, tematika e arsimit ndërkulturor, e arsimit të pakicave dhe politikat e ndryshme arsimore në Shqipëri, Ballkan e më gjerë, e nxitur nga zhvillimet e viteve ’90 e në vazhdim . Në kuadër të këtyre diskutimeve , sot gjithnjë e më shpesh po hapen debate të ndryshme për rolin dhe funksionin e gjuhës shqipe në arsimin bazë dhe në universitet.
Për të qenë sa më funksionalë në objektin e studimit tonë theksojmë se përbërësit e këtij objekti janë në evoluim të vazhdueshëm, shfaqin vecanti të ndryshme , e tregues jo të njëjtë në varësi të shfaqjes në grupe të caktuara. Në harkun kohor 15-20 vjecar kanë ndryshuar programet universitare që përgatisin mësuesit e gjuhës e letersisë shqipe. Pas disa vitesh këta mësues do të përgatisin breza të tjerë, duke shfrytëzuar krahas njohurive të veta shkencore, edhe përvojën e viteve në mësimdhënie dhe njohjen e thelluar të programeve , sidomos të shkollave të mesme , ku japin mësim një pjesë e mirë e tyre.
Jean Dubois thekson: “ Gjuhëtarët janë të përfshirë në formimin e mësuesve në mënyrë tejet të drejtëpërdrejtë dhe themelore. Ata lidhen me të në një pikëpamje të trefishtë;
1. Sepse objekti i gjuhësisë është, pikësëpari, ligjërimi dhe komunikimi , dhe që pedagogjia është domosdoshmërisht e përcaktuar nga një tërësi hipotezash mbi funksionimin e ligjërimit, mbi zhvillimin e saj dhe mbi tipet e komunikimit që janë përvijuar mes mësuesve dhe nxënësve ;
2. Sepse objekti i gjuhësisë është gjuha , përshkrimi i rregullave që lejojnë të mundësohet realizimi i frazave vazhdimisht të reja, dhe sepse gjuha është , njëherazi, mjeti i nevojshëm i mësimdhënies dhe objekt njëherazi i procesit të të mësuarit të gjuhëve të gjalla apo gjuhës amtare;
3. Sepse objekti i gjuhësisë janë diskurset dhe institucioni shkollor nxit vazhdimisht një diskurs didaktik që realizon mësuesi dhe për të cilin është e nevojshme të njihen rregullat për të pasur zotërimin kritik të tij.
Gjatë përvojës vetiake kemi hulumtuar mbi programet e lëndës së gjuhës e letërsisë shqipe në shkollat e mesme dhe në universitete, të cilat do të bëhën objekt i punimit tonë . Konkretisht do të trajtojmë se si thellohen njohuritë gjuhësore në universitet dhe si i shërbejnë këto mësuesve të ardhshëm. Natyrisht , jo pak i rëndësishëm është formimi gjuhësor i nxënësve në arsimin parauniversitar, sidomos për ata nxënës që ndjekin studimet e larta për gjuhë e letërsi shqipe. Në këtë linjë do të përpiqemi të analizojmë rolin e programeve në vijimësinë e tyre nga shkolla e mesme drejt universitetit. Nuk do të thellohemi në të gjitha dukuritë dhe linjat, sepse punimi do t’i kapërcente kufijtë e një kumtese.
Synimi i gjuhës shqipe në arsimin parauniversitar është zhvillimi i përgjithshëm intelektual dhe komunikues i cdo individi, për realizimin e të gjitha marrëdhënieve shoqërore komunikuese, që realizohen përmes saj[1].
Në shkollë synohet të vazhdohet mësimi i gjuhës , i filluar në familje dhe plotësohet një nevojë e dyfishtë, që zhvillon një aftësi dyfishe:
1. Nevoja dhe aftësia për t’u shprehur me gojë dhe me shkrim.
2. Nevoja dhe aftësia për të kuptuar atë që thuhet dhe shkruhet.
Kjo synohet për të gjithë masën e nxënësve dhe më pas sipas preferencave të veta , gjithsecili përzgjedh të thellojë njohuritë në studimet universitare.
[1] Program i gjuhës shqipe, MASH, 2009
“Shpjegojmë sipas asaj që kemi ditur të kuptojmë. Kuptojmë sipas asaj që kemi ditur të vëzhgojmë . Të kuptuarit dhe të shpjeguarit janë, në cdo shkencë ku shfaqen , të domosdoshëm, harac i një vëzhgimi , i cili, për të nxjerrë plotësisht njërin apo tjetrin, duhet të jetë sa më i gjetur, sa më i hollë dhe gjithëpërfshirës” [1]
Do të hulumtojmë se si universiteti siguron arsimim të bazuar në kërkim dhe njohuri shkencore e teknologjike bashkëkohore; siguron arsimim të vazhduar, kualifikime, specializime; përgatit specialistë dhe shkencëtarë të rinj, duke plotësuar kështu misionin e tij kryesor.
Mes analizave të sjelljeve gjuhësore të mësuesve të sapodiplomuar, do të analizojmë nivelin e përdorimit të standardit realizuar nëpërmjet një pyetësori të hartuar për këtë qëllim. Kemi qenë të kujdesshmëm duke përzgjedhur tema të përgjithshme sociale , për të krijuar lirshmëri në komunikim. Kemi hetuar gjithashtu mes bisedave të drejtëpërdrejta edhe përdorimin e regjistrave të ndryshëm gjuhësorë.
Rezultatet e pyetësorit do t’i përdorim për të analizuar faktorët që cojnë në përdorimin jo korrekt të normës. Duke pasur parasysh variantet gjuhë e folur – gjuhë e shkruar do të hulumtojmë përdorimet nga mësuesit të të dy varianteve. Kemi hulumtuar dhe më pas analizuar punët me shkrim të kontrolluara nga dy grupe mësuesish, të cilët kanë përvoja të ndryshme pune të limituara në një ndarje prej afro 10- 15 vjetësh.
Nga analizat e sjelljeve gjuhësore të mësuesvë të sapodiplomuar konstatojmë se ka defekte serioze në kulturën gjuhësore të tyre. Shpesh disa nga këta student kandidatë kërkojnë ndihmë për të hartuar kërkesë, jetëpërshkrim, plane mësimore, proces-verbale të ndryshme. Duke analizuar programet mësimore të gjuhës shqipe në shkollat e mesme dhe vijimisht në universitet, konstatojmë se shumica e tyre janë të mirëorganizuara në fushën e kulturës gjuhësore duke përfshirë orë praktike të hartimit të tyre. Atëherë mendojmë se duhet analizuar niveli i mësimdhënies në shkollat e mesme dhe niveli i zbatimit praktik të tyre. Shpesh , si pasojë e fluksit të informimit dhe modeleve të shumta mësimdhënësit duke menduar se do t’i parashtrojnë të gjitha variantet krijojnë corientim dhe nuk saktësojnë modelet bazë. Duke u dhënë liri zgjedhjeje shumicës së mësimdhënësve , pa hetuar e kontrolluar shkallën e nivelet të tyre të njohurive , shpesh gabohet. Eshtë detyrë e programeve universitare të mbajnë peshën kryesore në thellimin dhe alternativat në procesin e të shkruarit, sidomos atij universitar.
Roli i mësuesit për formimin gjuhësor të nxënësve do të shihej si një tregues shumë i rëndësishëm , krahas treguesve të tjerë që lidhen me tekstet , gramatikat e programet.
Ja si shprehet Vretoja: “ ….. Andaj themi e parë fare dhe ball’ e dukeme ndë kombinë është të shkruajmë gjuhënë, ani të përkujdesemi të bëjmë msonjëtore e të marrëmë mësonjëtor e mësonjëtore të mir’ e të diturë, që të na mësojnë djemtë mbë kohë…..[2]
Me një vështrim të kujdesshëm të programeve universitare vërehet se gjithnjë e më tepër këto 15 vitet e fundit rol të rëndësishëm po marrin disiplina si sociolinguistika, psikolinguistika, stilistika, të cilat janë më afër marrëdhënieve të gjuhës me shoqërinë e psikologjinë.
Mësuesi është transmetuesi i njohurive. Ai luan rol vendimtar për të lehtësuar studimin e gjuhës dhe për të zhvilluar tek nxënësit aftësitë për nxënie të pavarur. Në diskutimet e shumta rreth rolit të mësuesit në mësimnxënie janë arritur rezultate konkrete në përcaktimin si duhet të rolit të tij në këtë proces.
Roli i mësuesit [3] të gjuhës shqipe është:
Të bashkëbisedojë me nxënësit synimet e nxënies dhe përmbajtjen;
Të ruajë një atmosferë pozitive dhe harmonike për nxënien;
Të mbështesë pjesëmarrjen aktive të nxënësve;
Të veprojë si një model i një nxënësi të letërsisë;
Të përshtatë mësimdhënien me reagimet e nxënësit;
Të nxisë cilësinë e bashkëveprimit në klasë ;
Të japë orientimet e duhura dhe feedback cilësor;
[1] T.S.Casacu” Linguisticue appliquée :une introduction”, editrice La scuola, f.305-306
[2]Jani Vreto, Vepra të zgjedhura, Sh. B. “ Nëntori” , Tiranë, 1973, f.130
[3] IKT, Programi I lëndës letërsi për klasën e 11-të
Të nxisë nxënien e pavarur.
Objektivat e mësimit të gjuhës shqipe në arsimin parauniversitar kërkojnë formimin e përgjithshëm të nxënësve që në këtë cikël. Në universitete thellohen dhe specializohen këto objektiva për të thelluar njohjen e specializuar dhe shkencore.
Nëse do të hulumtonim mbi formimin e mësuesve të ardhshëm , padyshim që ecuria e njëtrajtshme e marrjes së njohurive të përgjithshme përfundon me mbarimin e shkollës së mesme. Do të shohim se si thellohen këto objektiva nga njohuri të përgjithshme në njohuri të specializuara, nga shkolla e mesme drejt universitetit:
Deri në arsimin parauniversitar nxënësi duhet:
1. Të komunikojë për qëllime të ndryshme me të tjerët , duke e përdorur gjuhën me saktësi dhe duke i transmetuar mendimet nëpërmjet të folurit, të lexuarit e të shkruarit.
Këto objektiva thellohen në programet universitare të gjuhës e letërsisë, nëpërmjet diskutimeve të shumta në orët e seminareve të lëndëve të ndryshme, detyrve të kursit të paqitura para një audience të përcaktuar( Detyrat që prezantohen me gojë) , si dhe nëpërmjet procesit të të shkruarit kryesisht në Shkrimin akademik, me tipe dhe lloje të caktuara të punëve me shkrim.
2. Të përdorë dhe analizojë sistemin gjuhësor të shqipes në nivelet e veta përfaqësuese : Drejtshqiptim, drejtshkrim, fjalëformim, morfosintaksë etj
Në programet universitare thellohet analiza e sistemit gjuhësor mes lëndëve të tilla si: Hyrje në gjuhësi, morfologji, sintaksë, fonetikë, hyrje ne historinë e gjuhës shqipe, dialektologji, leksikologji.
3. Ta rrisë në mënyrë të përshkallëzuar dhe në përshtatje me moshën , zhvillimin vetjak emocional, shoqëror, estetik dhe moral të nxënësve [1]
Në universitet ky objektiv thellohet mes lëndëve që lidhen drejtëpërdrejtë me vecoritë psiko- emocionale të nxënësve si: Psikologjia , pedagogjia, e shoqëruar më shkencat e dijeve të zbatuara si psikolonguistika, sociolinguistika, etj.
Përgatitja e mësuesit lidhet:
1. Me përgatitjen e përgjithshme si mësues i lëndës së gjuhës shqipe, e cila lidhet me përditësimin e arritjeve të shkencës së gjuhës. Mësuesit duhet të jenë në kontakt me të gjitha arritjet e kësaj shkence dhe debatet në fushën përkatëse.
Nga vëzhgimet e bëra konstatohet se mësuesit me një përvojë pune 10-15 vjecare nuk e humbasin kontaktin me arritjet e shkencës së gjuhës, kurse mësuesit e sapodiplomuar shpesh u besojnë njohurive të marra në universitete dhe nuk i thellojnë sa duhet njohuritë e fituara në shkollë. Kjo bën që ndoshta ky brez mësuesish duke mos pasur edhe përvojën e tyre në mësimdhënie dhe në studimet e thelluara të programeve të krijojnë dobësi të theksuara në procesin e mësimdhënies.Vetëm 10% e studentëve të diplomuar janë në kërkim të arritjeve të reja të gjuhës , ku shumica e tyre i thellojnë njohuritë mes cilkeve të thelluara të studimeve Master. Me reformën që përfshin Arsimin e Lartë në specifikimin e masterave në ; Shkencor dhe Profesional, mendojmë se do të thellohet interesi dhe niveli i studentëve që do të ndjekin këto studime. Universiteti e realizon suksesshëm përditësimin e arritjeve të shkencës së gjuhës.
2. Mësuesi i gjuhës shqipe duhet të jetë mbrojtës dhe kërkues i vazhdueshëm i standardit të shqipes. Detyrë themelore e tij është përdorimi domosdoshmërisht i standardit dhe evidentimi i formave jostandarde. Në rast se nxënësit dëgjojnë mësues që flasin në dialekt, pavarësisht se në mendje idetë mund t‘i kenë shumë të qarta, do të kishin vështirësi të flisnin rrjedhshëm. Kjo do të sillte që ata të flisnin me fjali të shkurtra e nuk do të arrinin të shpreheshin si duhet.
3. Duhet të jetë i përgatitur metodologjikisht me teknologjitë e reja të mësimdhënies dhe standardet e hartimit të plan ditarit.
Përgatitja metodike fillon në universitet përkatësisht me lëndë të tilla si; Metodika e gjuhës shqipe, Metodika e letërsisë, Pedagogjia,Didaktika dhe thellohet më pas mes kualifikimeve të vazhdueshme nga institucionet përkatëse dhe natyrisht edhe mes vetkualifikimit të mësuesit, proces , i cili vazhdon gjatë gjithë jetës. Përvoja e mësimdhënies e lejon mësuesin ta shohë veten si prodhues i materialeve didaktike .
Në formimin e kandidatëve mësues rol të rëndësishëm luajnë objektivat ndërveprues gjuhësorë.
Me objektiva gjuhësorë kuptojmë njohjen që duhet të arrijnë nxënësit për të gjitha nivelet gjuhësore , duke u nisur që nga drejtshkrimi i saj , sistemi i saj gjuhësor e deri në praktikën e drejtpërdrejtë , te shqiptimi , fjalori, gramatika, modelimime shkrim dhe i saktë i gjuhës.[1]
Kemi hetuar mënyrën e dhënies së informacionit në mësuesit e sapodiplomuar , si dhe në mësues me një përvojë pune 10 vjecare, pavarësisht programeve dhe teksteve , të cilat vijnë për herë të parë në këtë vit shkollor.
Kjo mënyrë do të na ndihmojë për të evidentuar efikasitetin e programeve universitare, krahas përvojës së mësimdhënies, të cilat ecin natyrshëm përkrah njëri-tjetrit.
Konvencionalisht po i shënojmë me :
M 1 - mësuesi i sapodiplomuar
M 2 - mësuesi me përvojë të paktën 10 vjecare
Po sjellim një model vëzhgimi.
Gjuha shqipe dhe letërsia 11
Zinxhirët ushqimorë
|
Seleksionimi natyror
|
Bari hahet nga lepuri,i cili hahet nga ujku.Gjethet hahen nga kërmilli dhe ky hahet nga iriqi. Këto marrëdhënie formojnë një zinxhir,sepse gjallesat janë të lidhura midis tyre si hallkat e një zinxhiri.
Ju e dini që bima një pjesë të ushqimit të saj e merr nga toka. Më pas, në prani të dritës së diellit, ajo e “e gatuan” këtë ushqim dhe e përdor për të jetuar. Por kafshët nuk mund të “gatuajnë” ushqim. Ato e marrin atë të gatshëm nga bimët. Madje dhe një kafshë si shqiponja, tërthorazi e siguron mbijetesën duke u furnizuar me lëndë të domosdoshme nga toka. P.sh.: shqiponja ushqehet me kafshë të tjera, si: ujq, minj të arave, zogj, bretkosa.
|
Darvini në teorinë e tij për evolucionin flet për seleksionimin natyror,si dhe luftën për ekzistencë. Kjo ide do të thotë se natyra realizon procesin e evolucionit, pasi mundëson ekzistencën e vetëm atyre individëve ( dhe llojeve të tyre), të cilët aftësohen më së miri ndaj kushteve të mjedisit jetësor. Mirëpo në tokë ka mjedise jetësore të ndryshme dhe kjo ka ndikuar që numri i llojeve të jetë shumë i madh.Seleksionimi natyror vepron në natyrë të njëjtë tek të gjithë individët e një bashkësie. Disa prej llojeve do të kenë ndryshime të caktuara ( të fituara me mutacione) dhe, në qoftë se janë të përshtatshme, do të kenë sukses më të madh gjatë shumimit. Si rezultat, do të zmadhohet numri i individëve me vecori të atij lloji dhe në këtë mënyrë do të evolojë. Ndryshimi i kushteve për jetesë ( p. sh., akullnajat) do të sjellë që të përshtaten ata të cilët kanë vecori të përshtatshme për situatën e re. Dhe ai lloj do të bëhet mbizotërues.
|
Në fragmentin “Zinxhirët ushqimorë” mësuesi( M 1) organizon këto pyetje:
1.Si janë ndërtuar fjalitë ? ( të thjeshta, të përbëra)
2. Gjeni foljen që nuk përdoret në kuptim të drejtpërdrejtë.
3. Në cilën kohë janë foljet në tekst?
4. Si realizohet përmbajtja në fragment.
Mësuesi M2 organizon këto pyetje;
1.Gjeni fjalë të leksikut të përgjithshëm.
2.Në cilën kohë janë foljet në tekst?
3.Si janë ndërtuar fjalitë ? ( të thjeshta, të përbëra)
4.Si realizohet ideja e zinxhirit ushqimor?
5. Gjeni foljen që nuk përdoret në kuptim të drejtpërdrejtë.
5.1. Përse përdoret ajo?
Në fragmentin “Seleksionimi natyror” mësuesi organizon këto pyetje:
1.Ndërtoni një fjalor me fjalë të përdorimit të përditshëm. M2
2Ndërtoni një fjalor të specializuar me emërtime nga biologjia. M2
1. Si ndërtohet ideja dhe si plotësohet ajo me argumente? M2
2. Në cilën kohë janë foljet në tekst? M1, M2
3. C’lloj fjalish janë përdorur ? ( Te thjeshta , të përbëra, ) M1, M2
Modeli 2
1- Cilat janë karakteristikat gjuhësore të tekstit? M1, M2
2- Cila është natyra e leksikut të përdorur në këto tekste? M2
3- Cili është lloji i shkrimit? M2
4- Cila është struktura e fjalisë? Po foljet në ç’kohë janë përdorur? M1, M2
5.Ndaj në një tabelë ato që di dhe ato që nuk di. M2
Mësuesit e sapodiplomuar studiojnë leksikun dhe vetëm 20% e tyre fillojnë të analizojnë karakteristikat gjuhësore të tekstit. Pothuajse askush nga subjektet e vëzhguara nuk paraqet pamjen vizuale të zinxhirit ushqimor:
Hahet hahet
Bari---------lepuri--------------ujku
Hahen hahet
Gjethet----------kërmilli-----------iriqi
ushqehet
Shqiponja ----------- ujq, minj të arave, zogj, bretkosa.
Ushqehen
Kafshët-------------bimët
ushqehen
Kafshë--------------kafshë
Në fund të zinxhirit që nxënësit të kuptojnë më mirë idenë, mund të përdoret edhe frazeologjia ( Peshku i madh , ha të voglin) Më pas M2 mund të kalojë në përdorimin e një fjalori tjetër , që i përket një grupmoshe tjetër.
C’do të thotë : Peshku I madh , ha të voglin?
Në realizimin vizual të skemës së zinxhirit ushqimor , mësuesi M2 mund të aktivizojë me kujdes njohuritë e mëparshme të nxënësve, por kjo kur në formimin e tij ka dije të qëndrueshme nga leksikologjia dhe semansiologjia, të cilat thellohen në programet universitare.Mësuesi rikujton konceptin e fjalës dhe fushës leksikore. Konceptet e përgjithshme dhe të vecuara ndodhen në marrëdhënien e njohur midis reales dhe gjinisë a klasës më të afërt ku bën pjesë ajo reale. Një nga përbërësit më kryesorë është pikërisht ai që lidhet me klasën më të afërt ku bën pjesë realja.[1]
Koncepte të vecanta
|
Koncepte të përgjithshme
|
Bari, gjethet
|
bimë
|
Lepuri , ujku, iriqi,
|
Kafshë
|
Nëse mësuesit e paraqesin vizualisht këtë pritet që nxënësit të formulojnë të pavarur idenë e zinxhirit ushqimor, duke u mbështetur në marrëdhëniet që krijohen midis objekteve , pjesë të këtij zinxhiri.
Në analizat gjuhësore të dy grupet e mësuesve nuk thellohen në klasat e fjalëve: Abstrake dhe konkrete . Duke u mbështetur në këto klasa do ta kenë më të lehtë të analizojnë gjuhën e përdorur nga grupmosha të caktuara, pasi tekstet janë të dallueshme nga pikëpamja gjuhësore dhe psikologjike. Duke njohur psikologjinë moshore mësuesit krijojnë modelet përkatëse për standardet e moshave të caktuara dhe këtë ua transmetojnë edhe nxënësve të vet.Kjo njohje thellohet më pas në punë të pavarur ku mund t’u kërkohet nxënësve të hartojnë 2 modele tekstesh për dy grupmosha të caktuara.( 6-8 vjec, dhe 14-16 vjec)
Nga vëzhgimet e kryera konstatojmë se në përqindje të caktuara të dy grupet e mësuesve shfaqin shmangje nga standardi.
Mësuesi drejtshkrim morfoligji sintaksë drejtshqiptim
M1 shumë pak shumë pak
M2 fare pak aspak pak fare pak
Faktorët që cojnë në përdorimin jo korrekt të normës.
1 .Radioja dhe televizioni krijojnë “ modë gjuhësore”, regjistra të ndryshëm gjuhësorë, që krejt natyrshëm përvetësohet nga ndërgjegjja gjuhësore e folësve dhe këtij ndikimi nuk i kanë shpëtuar edhe mësuesit e gjuhës e letërsisë, sidomos brezi më i ri i tyre. Njohja e standardit dhe njohja e gjuhës së medias realizohet e plotë si në programin parauniversitar, ashtu edhe në programet e ofruara nga universiteti me lendë si sociolinguistika, shkrimi akademik, psikolinguistika.
1. Ndikimi i idiolektit e sociolektit.
2. Ndjekja e një modeli jo standard( Në formimin e mësuesit ndikojnë paralelizma. Shpesh të gjithë mësuesit ndikohen nga ish- mësuesit e tyre.)
Kjo besoj se mund të kapërcehet me Zhvillimin i suksesshëm të dijes e gjuhësisië së zbatuar, e cila do të ndihmojë në zbatimin e suksesshëm të reformave në arsimin e lartë. Gjithnjë e më tepër aty ku përgatiten mësues , ndjehet nevoja e domosdoshmëria e orientimit të reformës në drejtimet ku rrjedhin ujërat e prurjeve të gjuhësisië së zbatuar, psikolinguistikës, sociolinguistikës, analizës së diskursit, etj[1]
Kalimi nga shkolla e mesme ne universitet në procesin e të shkruarit:
Po marrim në shqyrtim thellimin në procesin e të shkruarit nga shkolla e mesme në universitet duke u mbështetur kryesisht në programin e shkollave të mesme dhe thellimin në lëndën e Shkrimit Akademik. Do të hulumtojmë se si thellohen njohuritë në universitet dhe si i shërben kjo lëndë procesit të shkrimit.
Konkretisht, kursi i Shkrimit Akademik[1] është strukturuar mbi bashkëveprimin për sendërtimin në proces të shkrimit universitar, prej njohjes së tërësisë së karakteristikave metodike e stilistike thelbësore për shkrimin universitar, të normës drejtshkrimore në shqip, të njohjes së llojeve shkrimore pranë shkrimit univeristar dhe të disa standardeve kryesore grafike në formatimin modern të shkrimit universitar.
Synimi i kursit është aftësimi i studentëve për të lëndëzuar në mënyrë korrekte e të përshtatshme universitare detyrimet fillestare në punët me shkrim, përgatitja e tyre për sendërtimin e strukturave shkrimore më të plota në të ardhmen.
Struktura e shkrimit.
Eseja e kërkuar në shkollë të mesme konsiston në tri pika kryesore. Ajo ka një strukturë pesëparagrafëshe: një hyrje, tri pikat kryesore sipas jush dhe një përfundim. Në shkrimin universitar nuk parashikohet ndonjë numër i pikave që shkrimi juaj duhet të përfshijë. Ato mund të përmbajnë aq paragrafë sa të nevojiten. Studenti zgjedh lirshëm një strukturë në funksion të ideve e argumentit që zhvillon.
Paragrafi.
Paragrafët në shkollën e mesme janë të gjatë apo të shkurtër aq sa të nevojiten për të plotësuar kërkesën e pesë paragrafëve të kërkuar dhe kufizimin e faqeve. Çdo paragraf duhet të nisë me një fjali temë që mbështet tezën themelore të shkrimit. Çdo paragraf duhet të përfundojë duke e rimarrë idenë e nënvizuar në fjalinë temë. Paragrafët në shkrimin universitar janë zakonisht mes një të tretës dhe dy të tretave të faqes dhe të ndryshojë në masë, mbështetur në nevojat e paragrafit. Paragrafët do të jenë më të qartë dhe me koherentë nëse ata nisin me një temë që përmbledh pikat kryesore të paragrafit.
Qëndrim mbi tezën themelore.
Cdo shkrim në shkollën e mesme duhet të përmbajë një tezë themelore. Paragrafi hyrës duhet të përfundojë gjithashtu me një tezë të tillë. Teza mbështetet nga tri pikat kryesore. Një tezë kryhet brenda përmasës së një fjalie. Në universitet jo çdo shkrim ka nevojë për një tezë të shpallur. Paragrafi hyrës shpesh mbyllet me një tezë themelore, ndonëse vendi i saj edhe mund të ndryshojë. Tezat themelore nuk ka përse të mbështeten nga një numër i renditur argumentash. Një tezë mund të përfshijë gjerësinë e dy apo tri fjalive, mbase edhe më shumë nëse argumenti është i ndërlikuar.
Hyrja dhe Përfundimet.
Shkrimi në shkollën e mesme duhet të nisë me një artikulim të gjerë e përfshirës të tezës themelore që duhet të vijë duke u ngushtuar. Përfundimi duhet të shfaqet si përmbledhje e pikave kryesore të shkrimit. Në universitet hyrja duhet ta artikulojë temën e shkrimit apo çështjen sa më shpejt të jetë e mundur, në terma konkretë e të veçantë. Përfundimi duhet të paraqesë më shumë se thjesht një shumë të asaj që ju tashmë e keni shkruar.
Artificie stilistike. Në shkollën e mesme mund të shtohen elementë të rrëfimit dhe të përshkrimit duke e tërhequr estetikisht lexuesin. Argumentet e shkrimit mbështeten në opinionin apo përvojën vetjake . Në universitet ju duhet të trupëzoni rrëfimin apo ndonjë artific tjetër estetik në argumentin tuaj, për aq sa e ndihmon gjerësinë e nevojshme të analizës. Argumentet në ese duhet të mbështeten me shembuj nga burimet e kërkimit bibliografik. Në disa disiplina, pedagogu mund t’ju nxisë të shtoni në argumentimin tuaj elementë të përvojës suaj vetjake.
Filozofi e shkrimit. Midis shkrimit universitar dhe shkrimit në shkollën e mesme shfaqen disa ndryshime në filozofinë orientuese të shkrimit: shkrimi në shkollën e mesme orientohet nga formulat. Ju ofrohet një strukturë e gatshme leximi mbi të cilën mund të mbështeteni. Ju mësohet vetëm një model shkrimi që mund ta përshtasni në të gjitha kurset tuaja. Nxitet përsëritja. Përkufizohen rregulla. Shpërbleheni për njohjen e materialit. Në shkrimin universitar nuk nxiten formulat. Ofrohet liri për mënyrën vetjake të strukturimit të argumentit. Ofrohen orientime të posaçme disiplinare për të ndërtuar punën e shkruar. Shkurajohet përsëritja. Nxitet i menduari kritik. Vleresohet shpirti analitik i studentit.
[1] Tomor Plangarica, Aspekte të gjuhësisë së zbatuar, Shtëpia Botuese “ Sejko”, Elbasan, 2002, f.21
[1] J. Thomai, “Prejardhja semantike në gjuhën shqipe” Tiranë, 1989
[1] Po aty, f.47
