DASHMIR ZAÇE, DËSHMI E QYTETARIT MODEL
Nga Ligor Shyti
Nuk jemi shumë larg nga dita kur pushoi së rrahuri zemra e poetit, mësuesit, përmetarit dhe atdhetarit të njohur Dashmir Zaçes. Në datën 26 shtator 2016, pas një sëmundje të rëndë dhe akute, në moshën 69 vjeçare, pushoi zemra e një përmetari të devotshëm që e donte aq shumë Përmetin dhe përmetarët. U nda prej nesh mësuesi, edukatori dhe drejtuesi i aq e aq brezave të nxënësve të shkollave 8-vjeçare dhe të mesme të Përmetit, duke lënë pas veprën e tij të pashtershme e të paharruar. Një nga figurat më të shquara të arsimit përmetar, që punoi pa u lodhur për vite të tëra në arsimimin e brezave të rinj në qytetin e Përmetit dhe jo vetëm. Ai ishte një nga mësuesit e parë që hapën shkollën shqipe në qytetin e Selanikut në Greqi dhe punoi pa shpërblim për mësimin e fëmijëve të emigrantëve shqiptarë. Poeti i këngëve lirike të dashurisë përmetare, që modestisht punoi vitet e tij të fundit për t’u bërë pjesë e krijimtarisë letrare, që s’reshti asnjëherë për të ngritur lart vlerat e këngës përmetare dhe artit përmetar.
Ai, njeriu i thjeshtë dhe modest, që me buzëqeshjen e tij kishte vetëm miq dhe shokë në të gjitha anët e vendit. Po kush ishte Dashmir Zaçja?
Ai lindi në Përmet më 22 shkurt 1947, në një familje të thjeshtë. Prindërit e tij ishin pa shkollë, por fëmijët e tyre i nxitën të shkolloheshin e të mësonin, sepse shkollimin e shihnin si të vetmen rrugë për të ardhmen e fëmijëve të tyre. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin “Sami Frashëri” në Përmet dhe të lartën në Fakultetin Filologjik në Universitetin e Tiranës, në vitin 1970. Pas mbarimit të shkollës së lartë u emërua mësues i gjuhës shqipe në fshatin Sukë të Përmetit. Mbas disa vite punë u emërua mësues në shkollën 7-vjeçare të qytetit Përmet. Ishte njeri me pasion dhe kulturë, edhe pse injoranca e kohës dhe despotizmi nuk e vlerësoi. Ai nuk reshti kurrë së punuari me dashuri e pasion për punën dhe nxënësit.
Në vitin 1979 u emërua mësues i letërsisë në shkollën e Mesme, ku filloi një erë e re në formimin e tij pedagogjik, duke punuar me përkushtim dhe përgjegjësi për cilësinë e mësimdhënies dhe rritjen e nivelit të nxënësve. Pas katër vjetëve punë në këtë shkollë, kaloi kryeinspektor në Seksionin e Arsimit të Rrethit Përmet. Normalisht, pati vështirësitë e veta në një punë të tillë, por edhe pse nën presionin e hipokrizisë së kohës, ai, aty, mësoi shumë e në rradhë të parë mësoi të donte punën, të donte njerëzit, t’i ndihmonte e respektonte ata në hallet e jetës. Me punën e tij dhe të ekipit të inspektorëve të Seksionit të Arsimit, u arritën rezultate të shkëlqyera dhe vlerësime në nivele Lokale dhe Kombëtare.
Me gjithë punën e mirë dhe përkushtimin e tij, ai nuk i rezistoi dot kohës së hipokrizisë, luftës së bërrylave dhe padrejtësisë së kohës. Pas kësaj detyre u emerua Drejtor i Shkollës 8-vjeçarë “Nonda Bulka” në qytetin e Përmetit. Tani, thoshte Dashmiri, rashë atje ku dëshiroja. Aty mundi të shpaloste vlerat e tij njerëzore dhe pedagogjike. Kolektivi i mësuesve në atë shkollë kishte eksperiencë dhe traditë dhe ky mjedis Dashmirit i erdhi përshtat. Krijoi një mjedis kompakt me kolektivin e mësuesve, edhe pse bindjet e ndryshme politike të tyre dhe tendencat partiake përpiqeshin të tërhiqnin pas vetes militantë në marrëdhëniet në kolektivin e mësuesve. Me punën e tij si drejtues, si njeri i urtë dhe i dashur që ishte, ai punoi me ndërgjegjie profesionale dhe dashuri për punën, nxënësit dhe mësuesit. Në kohën kur ai drejtonte këtë shkollë, në vitin 1993, mbaruan klasat e teta rreth 96 nxënës, ku 80% e tyre kaluan në shkollën e Mesme të qytetit, mbaruan shkollën dhe mbi 50% e tyre vazhduan shkollën e lartë.
Në vitin e mbrapshtë 1997, lufta politike u bë e ashpër në qytet. Ishte një luftë vrastare që shkatërroi vlerat njerëzore dhe intelektuale të qytetit të Përmetit. I ndodhur në këto kushte, Dashmiri, në mesin e vitit 1998 mendoi të largohej nga vendi dhe mori rrugën e kurbetit me familjen e tij. Nuk ishte e lehtë të lije profesionin e mësuesit dhe të nisje kurbetin në moshën 50-vjeçare. Iu përkushtua punëve të rëndomta të kurbetit në Selanik të Greqisë, por i mungonte shpirti, Përmeti, nxënësit, shokët, miqtë.
DASHMIR ZAÇE
Vitet kaluan dhe ja, një ditë prej ditësh ai u gjend përsëri mes nxënësve dhe katedrës së mësimdhënies, por tani në kushte të tjera. Do të jepte mësim pa shpërblim për fëmijët e shqiptarëve kurbetllinj që kishin kaq shumë nevojë për mësimin e gjuhës së tyre të nënës, gjuhën shqipe. Në kushte të tjera, në kushte emigracioni, mes frikës dhe rrezikut për përplasje me frymën e grekëve të cilët e pranuan me vështirësi hapjen e shkollës shqipe në Selanik. Falë drejtuesve largpamës të këtij qyteti dhe punës titanike që bënë iniciatorët e saj, u lejua hapja dhe fillimi i shkollës shqipe për fëmijet e emigrantëve në qytetin e Selanikut. Ishte dhe do të mbetet pionieri i parë i hapjes së shkollës shqipe në emigracion, në qytetin e Selanikut.
Ja si e përshkruan këtë moment, Kryetari i Shoqatës së emigrantëve shqiptarë “Nënë Tereza” të Selanikut, zoti Arjan Cara:
“Me Dashin, ose Profesorin, siç u mësuam ta thërrisnim, jam njohur në mars të vitit 2001. Isha pjesë e Shoqatës së Emigrantëve shqiptarë “Shqiptarët e Selanikut”, një nga shoqatat pioniere të emigrantëve shqiptarë në Selanik dhe Greqi. Në përpjekjet tona të atëhershme për hapjen për herë të parë në Greqi të kursit të mësimdhënies së gjuhës shqipe, problem kryesor në diskutimet tona, qëndronte afrimi i mësuesve vullnetarë. Pas diskutimeve të shumta, u vendos një lajmërim dhe thirrje publike për hapjen e kursit të gjuhës shqipe, më 7 mars 2001 dhe kërkoheshin mësues vullnetarë në mjetet e informacionit në shqip që ekzistonin në atë periudhë në Selanik dhe Greqi.
Mes tensionit, frikës dhe gëzimit, në të njëjtën kohë, që ekzistonte në ato ditë të ftohta marsi tek të gjithë ne, për mbarëvajtjen e hapjes së kursit në gjuhën shqipe, veçanërisht tek dy mësueset iniciatore; Mimoza Dako, që ishte dhe drejtuesja e Shoqatës, dhe Dhimitra Malo, dallova një burrë të qeshur dhe menjëherë krijova një simpati për të. Pyes Dhimitrën: Kush është ky? Ky është mësues Dashmiri, njeri shumë i mirë, i cili sapo kishte lexuar njoftimin tonë, erdhi dhe na takoi dhe është shumë i interesuar për të dhënë mësim falas në gjuhën shqipe.
Prezantohem me të. Në sytë e tij të qeshur shikoja një gëzim të brendshëm dhe dëshirë të madhe. Më pyeti nga je?
-Jam nga Bulqiza.
-Je nga Dibra e mendjes dhe e pushkës. -më thotë.
-Po ti? -i them.
-Jam nga Përmeti, jam mësues. Kam dhënë mësim si fillim në fshatrat e Përmetit! -dhe filloi të m’i radhiste. -Së fundmi, para se të emigroja, isha Drejtor në shkollën e Përmetit. E dëgjoja me ëndje dhe shikoja se me sa pasion fliste për profesjonin e tij.
Pas një bisede të këndshme, një moment i drejtohem:
-Dashamir!
-Jo Dashamir, po Dashmir! – më thotë.
-Dashmir, më fal, por më pëlqen kur të thërres Dashamir. Ai qeshi, qesha edhe unë. Ky ishte momenti kur u njoha me Profesor Dashin. Kursi i mësimdhënies së gjuhës shqipe u hap më 7 mars 2001 dhe profesor Dashi dha orën e parë të mësimit. Fjalët e tij të urta, në atë fillim, na bënë të na mbusheshin sytë me lotë të gjithëve, teksa lotonte edhe ai vetë. Kështu nisi rrugëtimi i gjatë i shkollës shipe të Selanikut, ku qindra fëmijë emigrantësh mësuan gërmat e para, dhe jo vetëm nga Profesor Dashmiri. Këtë udhëtim e vazhdoi Shoqata “Nënë Tereza”, ku profesori ishte një nga themeluesit e parë të saj.
Mbaj mend, mbas shumë diskutimesh, vendosëm njëzëri që shoqata jonë të mbante emrin “Nënë Tereza”. Arjan, më thotë, shoqata jonë mban mbi supe emrin e një Nëne të Madhe, kështu që duhet të jetë model për shoqatat e tjera. Sot, pas 12 viteve, e themi me krenari se ja kemi arritur, Profesor. I kudondodhur ishte profesori në aktivitetet e shoqatës që janë të panumërta. Ja, se ç’na thoshte në një mbledhje të shoqatës, më datën 14.10. 2006, ku u drejtohej anëtarëve dhe prindërve: “Shoqata bën punë cilësore, ka vlera të mëdha shoqërore dhe publike. Ne, kursin e gjuhës shqipe e realizojmë me ndihmën tuaj…”
Përveç mësimit të gjuhës shqipe, tek fëmijët e emigrantëve, në sa e sa aktivitete, seminare e takime të ndryshme kombëtare e ndërkombëtare, ka dhënë kontributin e tij, mendimin e tij. Është paraqitur me tema të ndryshme për shtjellimin e pasurimin e gjuhës shipe tek emigrantët. Gjurmët e Profesor Dashit pranë Shoqatës “Nënë Tereza”, që ishte pararoja e mësimit të gjuhës shqipe në Greqi, i ndoqën dhe vazhdojnë dhe sot shumë mësuese dhe mësues të tjerë. Për ta dhe për mua, ishte më shumë se koleg, ishte prind që gjithmonë me buzë në gaz i përqafonte dhe u jepte këshilla. Profesori, çdo të dielë ishte në mjediset e Fakultetit Pedagogjik të Universitetit “Aristoteli” në Selanik, ku shoqata “Nënë tereza” zhvillon mësimin e gjuhës shqipe për fëmijët e emigrantëve. Ai vinte i pari dhe largohej i fundit… Ishte njeriu i letrave, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Poetëve “dega e Blertë” Selanik. Kur botoi librin e tij të parë, “Rrëfimet e nënës sime”, më mori në telefon dhe më kërkoi të takohemi. U takuam në Neapoli, diku në një kafe dhe më tha se kam botuar një libër me tregime dhe dua t’i jap disa kopje Shoqatës, se Shoqata nuk ka mundësi ekonomike t’i blejë. E shikoja me vëmendje dhe më erdhi keq.
-Profesor. Unë ndiej kënaqësi dhe të uroj suksese dhe vazhdimësi të krijimeve të tua…
Komunikova me kryesinë e shoqatës dhe morëm një sasi librash që edhe sot janë vlerë për shoqatën tonë.
Një të dielë të marsit të vitit 2013, po diskutonim si çdo të dielë që mblidheshim në mjediset e Universitetit, dhe ai më thotë:
-Arjan, mendoj të largohem përfundimisht nga Greqia!
Më erdhi si bombë. Në atë moment më erdhën në mendjen time fragmente të panumërta që kishim kaluar bashkë dhe as mund ta mendoja se një ditë do të isha pa profesorin. Ai e kuptoi gjendjen time dhe vazhdoi:
-Do kthehem në Përmet, të marr pensionin dhe të pleqëroj me zonjën time. Po ti mos u mërzit, unë prapë do t’ju ndjek nga afër. Në Shqipëri do të flas për shoqatën “Nënë Tereza” dhe madje nuk e di sa e lejon ligji, por do të punoj për krijimin e degës së shoqatës në Përmet. Për momentin m’u prenë fjalët, mbaj mend se thashë vetëm: “Do t’më lësh vetëm mua…” Mbledh kryesinë dhe u komunikoj se Profesori do të largohet përfundimisht nga Greqia dhe shoqata ka detyrim vlerësimin ndaj tij dhe kontributit të paçmuar që ka dhënë për shoqatën dhe komunitetin shqiptar në Greqi…
Edhe pas kthimit në Shqipëri, kontakti ynë ishte i vazhdueshëm. Shpesh më merrte në telefon dhe më fliste me mall, më pyeste si venë punët. Sa herë vinte në Selanik, takoheshim. Ai na ndiqte në çdo hap, duke na dhënë këshilla. Më thoshte gjithmonë: -Shoqata Nënë Tereza do ngelet në histori dhe ti do të jesh Kryetari më i suksesshëm. Si të mos përulesh përpara këtij njeriu?!
Aq i interesuar ishte, saqë për librin “Shkolla shqipe e Selanikut”, i zotit Abdurahim Ashiku, më thoshte se ky libër duhet të botohet dhe të përshkruhen të gjitha sakrificat tona. Të lutem, bëj ç’është e mundur! Sot, ky libër, në saje dhe të këmbënguljes së tij, u realizua dhe më 11 maj 2014, në 10-vjetorin e Shoqatës, ishte vetë profesori që e promovoi…”
Tre vjet me Shoqatën e Emigrantëve “Shqiptarët e Selanikut” dhe 9 vjet me Shoqatën e Emigrantëve Shqiptarë “Nënë Tereza”, ai gjeti veten, por jo pa keqardhje e thoshte, se pas daljes në pension, iu desh të linte atë aktivitet e të kthehej në qytetin e tij të dashur, Përmetin, me të cilin ishte lidhur pazgjidhshmërisht jeta e tij. Ai e donte vendin, atdheun, donte njerzit, bashkëqytetarët e tij, bashkëkohësit, me të cilët ndante kujtimet e bukura të jetës. I lumtur se në Selanik la pas një brez të tërë mësuesish të apasionuar, atdhetarë dhe profesionistë, ai kthehet në qytetin e lindjes, në Përmet për të kaluar vitet e pleqërisë së tij me familjen.
Me ëndrra të bukura për të sjellë diçka të re në mesin e miqve dhe shokëve të tij, me eksperiencën e fituar dhe kulturën që kishte lënë gjurmë në memorien dhe formimin e tij njerëzor e profesional, ai u kthye nga kurbeti me një dëshirë të madhe për të dhënë kontributin e tij modest në çdo fushë të jetës shoqërore dhe artistike në qytetin e Përmetit. Shumë shpejt u ndodh mes krijuesve të qytetit dhe me modestinë që e karakterizonte krijoi një mjedis të ngrohtë shoqëror. Kohën e tij të lirë e kalonte në oazin e tij të fëmijërisë, në bahçen e prindërve të tij, në lagjen “Mejden”, ku malli dhe dashuria për të shkuarën e prindërve të tij e ktheu në një “bahçevan” ëndërrimtar dhe aty gjente frymëzimin për të krijuar poezi të bukura lirike, kujtime nga fëmijëria, tregime, fabula e këngë popullore qytetare, të cilat i publikoi në librin e tij “A kanë ujë ato burime”, dhjetor 2014. Në fund të atij viti pata rastin të konsultohesha me profesor Dashmirin për librin e tij me këngë popullore qytetare përmetare dhe ai më besoi parathënien e librit, i cili më dha një kënaqësi dhe vlerësim të veçantë.
Në kujtesën e lexuesit do të ngelen të paharruara tregimet e shkruara gjatë viteve të kurbetit, të cilat Dashmiri i shkroi dhe i rrëfeu me aq mall e dashuri për nënën e vet, në librin “Rrëfimet e nënës sime”, një libër me përjetime nga fëmijënia e tij. Në vitet e fundit të jetës, ai shkroi poezi të ndryshme lirike, ndër të tjera, poezia konkurruese në konkursin poetik “Në gjurmët Naimiane”, 25 maj 2015, titulluar: “ Hëna”, si dhe një cikël me tregime të pabotuara që autori kishte filluar dhe po i grumbullonte një nga një. Tregimi “Taksixhiu i Prishtinës”, pati një jehonë të madhe në faqen e tij internetike dhe u lexua nga shumë lexues, miq dhe shokë të Dashmirit.
Jeta midis shokësh dhe pjesëmarrja e tij aktive në Klubin e Shkrimtarëve dhe Artistëve “Naim Frashëri” i dha një impuls të ri përditshmërisë së tij prej qytetari model dhe poeti modest. Shpesh herë në bisedat tona të pasdites ai e përmendte faktin se kishte hyrë vonë në botën e krijimtarisë, edhe pse në e dinim mirë se ai tashmë ishte një krijues profesionist, me një bagazh të pafund në dijet e tij artistike dhe letrare. Njohës i shkëlqyer i letërsisë ruse në veçanti, dhe asaj evropiane në përgjithësi, ai shpesh, nëpër takime me miqtë dhe shokët na recitonte vargje dashurie papushim nga Esenini. Si mësues i letërsisë dhe filolog ai kishte një kulturë të gjerë artistike-letrare dhe qytetare. Dashmiri ishte shëmbëlltyrë e një qytetari model, i sjellshëm dhe korrekt që e donte qytetin e tij dhe njerëzit.
Ikja e parakohshme e tij lëndoi zemrat e një qyteti të tërë që e përcolli me dashuri e respekt në banesën e tij të fundit. Ai lindi dhe u rrit në këtë qytet dhe me dashurinë për Përmetin dhe përmetarët, punoi pa u lodhur deri në çastin e fundit. Në fjalën e lamtumirës, mes lotëve dhe psherrëtimave, vajza e tij e dashur Eliodiona, ndër të tjera, shprehu dhimbjen e madhe të ikjes para kohe të babait të saj, Dashmirit dhe krenarinë e saj për një prind të dashur dhe model për familjen dhe fëmijët. “Ai iku me një testament shpirtëror të shkruar në vargje”, tha ajo: “Kur të iki miqtë e mij, më këndoni këngët e dashurisë, nuk dua lotë e vlerësime, koha jonë vlerëson vetëm horrrat. Unë do të jetoj se përmendoren ia ngrita vetes…”
Në emër të shokëve, miqve, Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve “Naim Frashëri” Përmet, i shprehim ngushëllimet tona familjes. Qoftë i paharruar emri dhe vepra e tij.
*******
Ligor Shyti: ''Dodona'' e Kujtim Matelit
Pjese nga veprimtaria e promovimit te librit "Dodona ndodhet ne Deshnice te Permetit" qe u zhvillua ne Kelcyre, me 11 maj 2013.
I dashur Ligor Shyti!
Ju falënderoj për kontributin që dhatë në promovimin e librit tim “ Dodona ndodhet në Dëshnicë të Përmetit” që u bë në Këlcyrë me pasardhësit e vërtetë të Dodonës pellazgjike. Duke dëgjuar ata njerëz të mirë e të mençur m`u përforcua bindja se sado mijëvjeçarë të kalojnë, vitet nuk i zhdukin dot gjurmët që ka lënë historia as në dëshmitë materiale, as në ato shpirtërore. Përmetarët e provojnë se janë pasardhës të atyre stërgjyshërve tanë që i dhanë emrin kontinentit europian. Pranë Dodonës kishte një lumë me emrin Europë dhe po një qytet me emrin Europë. Mitologjia dodonase thotë se e dashura e Zeusit e kishte emrin Europë. Pra emri Europë lindi aty në Dodonën tonë, në shpat të malit të Trebeshinës (Tomar i lashtësisë). Autorët e vjetër thonë se në Dodonë vinin nga të gjithë popujt e botës. Në ikje, bashkë me bekimin e Zotit morën edhe edhe emrin e ri të kontinentit tonë.
Po ju në diskutimin tuaj e nënvizuat me të drejtë : “Historia e lashtë dhe ajo e kohëve tona ka treguar se fiset, kombet dhe popujt e kanë shfrytëzuar historinë e lavdishme të tyre për t’i bërë nder historisë dhe heronjve të tyre, por nga ana tjetër, të gjithë kanë vrapuar për t’i përvetësuar këto vlera e me to të shtojnë krenarinë e të pasurojnë kulturën dhe historinë e tyre” Një nga këto vlera të përvetësuara është edhe Dodona. Nga unaza e historisë shqiptare e përmetare është hequr guri i xhevahirit.
Duke parë vendosmërinë tuaj, po bindem se ky gur i çmuar do të vendoset në vendin e vet, aty në rrethinat e Këlcyrës.
Respekt e mirenjohje për Ju , miku im Ligor.
Më poshte do të lexoni fjalën e shkrimtarit përmetar, z. Ligor Shyti:
Një këndvështrim i shkurtër mbi studimin shkencor “Dodona” të autorit Kujtim Mateli
Të nderuar miq, pjesmarrës, dashamirës të artit e të letërsisë.
Hidhini një sy kopertinës së librit “Dodona” të shkrimtarit Kujtim Mateli dhe që aty do të ndieni se syri njerëzor fillon e çlodhet. Pamjet e rralla të atij mali që shohim në kopertinë, të depërtojnë në shpirt e të magjepsin me bukurinë e tij, por, për ne përmetarët që i njohim dhe shijojmë çdo ditë këto pamje, sot, pasi kemi marrë në dorë këtë studim historik e shkencor të autorit, magjia e këtyre pamjeve na sugjestionon e na fut në një botë edhe më të bukur, njëlloj sikur jetojmë historinë e gjenezës sonë që nga prehistoria e deri më sot, brenda harkut kohor të leximit të një libri me dyqind e ca faqe dhe, kur e mbaron, të duket se je ende në ëndërr e po përjeton këtë magji.
Përpara ca kohësh lexova në gazetë një shkrim që fliste për këtë studim dhe të them të drejtën u bëra kurioz, por kur lexova librin u ndieva i befasuar. Nuk më befasoi stili artistik që kishte përdorur autori në ndërtimin e librit, nuk më befasoi as struktura ndërtimore e pemës së subjektit të këtij libri dhe vlerat e papërsëritshme që ka ky libër i parë në këndvështrimin artistik, por ajo që më befasoi e më mrekulloi, ishte vizioni që ka pasur autori gjatë studimit, puna e madhe dhe e palodhur që ka bërë zoti Mateli në ndërthurjen e emocioneve që të shkakton një studim i tillë me historinë dhe krenarinë e popullit tonë ndër shekuj. Unë nuk jam historian dhe si i tillë e kam të vështirë të shpreh opinionin tim për prurjet e reja që autori i ka sjellë aq bukur në këtë fushë në librin e tij, por kjo nuk më pengon të shpreh kënaqësinë time dhe opinionin tim në lidhje me vlerat e patjetërsushme që ka ky libër për të hedhur dritë mbi një çështje që i bën nder jo vetëm autorit, jo vetëm ne përmetarëve dhe gjithë shqiptarëve që do ta lexojnë këtë libër, por edhe atyre që duan të dinë më saktë se ku ndodhet Dodona, apo kanë dilema për vendndodhjen dhe historinë e saj.
Të nderuar miq,
Më duhet t’i shpreh autorit mirënjohje dhe përgëzime të përzemërta, sepse me këtë vepër letrare studimore, përtej fakteve dhe dokumentave të karaktrerit shterues që ka përdorur në argumentimin e studimit të tij, na ka bërë të ndihemi më krenarë, më të qartë e më të vetëdijshëm për historinë tonë. Nuk do doja të përsërisja atë që na ka shprehur vetë autori në studimin e tij, për t’i dhënë përgjigje pyetjeve se: Pse Dodona nuk ndodhet në afërsi të Janinës, siç pretendohet nga Karapano, apo një pjesë e studiuesve dhe historianëve grekë e më tej. Për t’i dhënë përgjigje pyetjes së Ku ndodhet Dodona e vërtetë dhe ç’duhet bërë sot nga ne shqiptarët për t’i dhënë asaj madhështinë e dikurshme, ashtu siç i takon?, por, ndërkohë, nuk mund të rri pa shprehur emocionet dhe mendimin tim se autori na e ka sjellë historinë e mbi 3000 viteve më parë në një terren konkret dhe jo të panjohur për ne, na e ka sjellë atë këtu midis nesh, na e ka sjellë përpara syve tanë, pikërisht këtu, në vargmalet tona të dashur dhe të shkelur nga të gjithë ne, na e ka sjellë historinë e vërtetë aty ku faktet dhe argumentet janë të dukshme e bindës, këtu, në të dy anët e Vjosës, “përtej maleve të Pindit”, na e ka sjellë aty ku Eskili se Dodona ndodhet në një vend të lartë…, na e ka sjellë aty ku thotë Homeri se Dodona ndodhet në një vend me borë dhe akuj: “O Zeus, ti që nga larg sundon edhe Dodonën me akuj dimrit, ku rrojnë priftërinjtë Selas…” Na ka sjellë shumë larg, në Veri të Carakovistës, “në krahinat e sipërme të Epirit…” dhe jo në mes të Epirit; afër një mali të lartë, të quajtur Tomar, ku Eneas dhe ushtarëve të tij të zgjedhur iu deshën dy ditë për të ardhur nga Ambrakia, aty, në perëndim të malit të Pindit, ku Jeune Anacharsis thotë se: “…do të ktheheshim te Orakulli i Dodonës, i cili nuk është shumë larg, por do të na duhej të kapërcenim male mbuluar nga bora, sepse dimri është shumë i ashpër në këtë qytet…”. Pyesim ne sot? A mos vallë ka bërë ndonjëherë dimër i ashpër në Carakovistë, apo për të shkuar atje duhen kapërcyer male me borë? Përgjigjen na e ka dhënë autori, i cili na e ka sjellë të freskët arenën e luftrave Maqedono-Romake, e ndër të tjera, na e ka ndërtuar atë me aktorët e skenës botërore sot, këtu midis nesh, duke na përcjellë të vërteta historike dhe emocione të pashlyeshme për syrin dhe shpirtin e një shqiptari të vërtetë. Nuk ka shqiptar që nuk do t’i pëlqente të shihte sot, pas 2500 vjetësh, të mos dëshironte t’i shihte ato tragjedi Homeriane që në themel të tyre kanë skenën ilire, truallin ilir dhe aktorët e popullit shqiptar në historinë e lashtë të tij. Nuk ka shqiptar që sot, të zgjohet e të dalë në majën e malit të Trebeshinës e të mos të sugjestionohet nga pamjet e atij vendi të mrekullueshëm, kur të shohë nga jug-perëndimi, reflektimin e detit. Të shohë këtej nga lindja malin e Pindit dhe nga ana tjetër të shohë malin e Tomorit dhe malet përreth.
Te nderuar miq. Historia e lashtë dhe ajo e kohëve tona ka treguar se fiset, kombet dhe popujt e kanë shfrytëzuar historinë e lavdishme të tyre për t’i bërë nder historisë dhe heronjve të tyre, por nga ana tjetër, të gjithë kanë vrapuar për t’i përvetësuar këto vlera e me to të shtojnë krenarinë e të pasurojnë kulturën dhe historinë e tyre. Gjej rastin këtu të kujtoj se shumë studiues e historianë të njohur në Ballkan e në Botë, të cilët në veprat e tyre kanë shprehur përkatësinë joshqiptare të heroit tonë kombëtar. Dhe Skënderbeu nuk është i vetëm nga historia jonë e lavdishme. A mos vallë është e rastësishme kjo? A mund ta përfytyronin Molosët, në periudhën e mbretërimit të tyre, Dodonën jashtë kësaj hapësire? Po Janina, qendra më e madhe politike, ushtarake e fetare në kohën e pushtimit turk, a do ta pranonte se Orakulli i Dodonës ishte larg saj, aty ku ne pretendojmë sot? Falë zotit që disa nga këta studiues, të cilët ishin të ndërgjegjshëm për origjinën e tyre pellazge, si dhe pellazgut tonë që na ka mbledhur sot të gjithëve, arrijmë të nxjerrim disa fakte dhe argumente që na shpien drejt së vërtetës. Edhe nëse ky studim do të ishte pjellë e fantazisë së autorit, ne sot duhet të ishim krenarë, sepse në mendjen e gjithsecilit risillet bukur arena e ngjarjeve të tragjedive më të mëdha që ka njohur historia njerëzore, por, aq më shumë kemi motive të krenohemi, sepse autori, nuk ka fantazuar, por fantazia e ka shpënë tek e vërteta historike dhe kjo është një praktikë e njohur e studiuesve botërorë. Mendoni se si u zbulua Troja dhe do të kuptojmë se e njëjta praktikë do të na ndihmojë të gjëndet qyteti i Dodonës dhe Orakulli i saj. Të gjithë jemi të ndërgjegjshëm se për ta bërë këtë duhen studime, duhen njerëz të apasionuar, duhen njerëz të specializuar dhe qeveri të përkushtuara, por le të besojmë dhe shpresojmë se ky fillim i mirë drejt së vërtetës do të na shpjerë tek burimi. Le të besojmë se edhe ata njerëz me veshë që sot po bëjnë sikur s’dëgjojnë, të zgjohen e të kuptojnë se Orakulli i Dodonës është një dhe historia jonë, historia e pellazgëve dhe ilirëve, sado që të tjetërsohet, do të vijë dita të flasë shqip këtu midis nesh, në veri të Epirit, midis këtyre maleve të larta, ku në dimër bën shumë ftohtë…
Urime të përzemërta autorit dhe suksese në krijimtarinë e tij kërkimore-shkencore dhe historike. Faleminderit të gjithëve.
Ligor Shyti lindi në Kosinë të Përmetit më 29/12/1957. Pas përfundimit të shkollës së mesme dhe shërbimit ushtarak, iu përkushtua karierës ushtarake, prej së cilës u shkëput nga një aksident i rëndë automobilistik, që e bëri të jetojë mbi karrige me rrota. Pas korrikut të vitit 1991 i është kushtuar artit dhe letërsisë. Në pranverën e vitit 2000 doli në qarkullim libri i tij i parë i titulluar “Çmimi i Faljes” dhe më pas vazhdoi krijimtarinë e tij.
Ka marrë pjesë në konkurse të ndryshme lokale, kombëtare të poezisë dhe fabulës dhe është vlerësuar me çmime të ndryshme si brenda vendit, në Itali e Greqi. Romani “Letër nga Ferri” është shpallur nga Lidhja e krijuesve “Pegasi” me qendër në Gjirokastër, si vepra më e arirë e vitit 2005. Pjesë nga krijimtaria e tij janë botuar në shtypin e përditshëm lokal dhe atë kombëtar, si dhe në Kosovë, Sh.B.A. dhe Italinë e jugut.
Botime në prozë:
“Çmimi i faljes” , shkurt 2000 (roman)
“Letër nga Ferri” korrik 2003 (roman)
“Françi, mbesa e kapitenit” 2007 (roman)
“Në aerodromin e ëndrrave të mia”2010 (poezi-lirika)
“Detektivi” 2006 (tregim)
“Kuqoja” qershor 2008 (tregim)
”Në qendër të të gjitha gjërave qëndron Mirësia” tregim,
Publicistikë:
“Kosina dhe kosinaret ne vite”, shkurt 2007
“Bastioni” i socialistëve në Përmet, u shkërmoq” janar 2007.
