nga Alisa Velaj
Kufinjve të Pambarimit ....mbi vëllimin poetik “Ajri i kryqëzimit” të Azem Qazimit
Çdo qenie njerëzore, në kujtesën e së cilës ka lëshuar rrënjë një vetëdije poetike, i ndodh shpesh të tundohet prej vargjesh që mbartin një kuptimësi të veçantë për të. Një tundim të tillë, e mëpas “një rënie kokë e këmbë në dashuri”, do ta perjetoja (e vazhdojende ta perjetoj) me poezinë njëvargëshe të poetit të madh italian Xhuzepe Ungareti:"Ndriçohem në pafundësi”.
Seç ndjej një klithmë hareje e dëshpërimi njëherësh brenda saj. Një shtegëtim prej kesaj bote ikanake drejt hapësirave të pambarimtahyjnore. Dhe dimensionet që të hap një varg i madh përpiqesh t’igjesh mëpastaj edhe në poetë të tjerë.
Duke lexuar vëllimin e pare me poezi te Azem Qazimit, lexuesi ndjen përhumbjen pikërisht mes këtyre dy dimensioneve: hapësirave ndërmjet të cilave frymon ekzistenca njerëzore dhe asaj bote ku gjithçka shfaqet e ndryshme, e madje në antitezë te plotë me hapësirat ku gjeneron kjo ekzistencë.
Ikanakja projektohet si perjetësi e rrejshme, me nje kujtesë po aq të skalitshme, sa dhe ishujt e frymës ne qelqet e dritares. Nje sendërtim ky i jetës tokësore krejt analog me atë jehonë dhimbje e pesimizmi të thellë që ndjen çdo njeri prej nesh kur lexon vargjet e Librit të Predikuesit.
Përkohshmëria e tejkalon vetveten, vetëm atëherë, kur në vështrimin e saj ngjizen ato shkëndija drite, të cilat e ndërgjegjësojnë të “respektojë” në mënyrën e duhur kufijtë e Pambarimit.
"Tash që kujtesa rrudhet si buzë / tue gjakue me puthë Pafundësinë/ paqen Zot truejna".
Simbolika biblike, diku e gjendshme drejtpersedrejti si lende e pare, e diku tjeter pulsuese neper frymemarrje e vargjeve, eshte filli qe lidh pjesen me te madhe te poezive meditative te ketij vellimi.
Ne rastin e pare duket se cdo simbol eshte i konvertueshem ne nje koncept te vetem, ndersa kur kjo simbolike kamuflohet brenda vargjeve, imazhet shumefishohen ne varesi te “situatave poetike”, duke formesuar keshtu nje teresi konceptesh.
Duke qene se kemi te bejme me nje poezi ku imazhi i paraprin tekstit letrar, dhe ku ky i fundit me teper se sa realitet eshte nje vegim apo shembelltyre hyjnore, e kemi teper te veshtire te krijojme nje konfigurim te sakte se ku mbaron imazhi e ku fillon simboli.
“Hapet nji portë/ e nga drita dalin fëmijët/ hareja që shtyn ma përtej/ kufinjtë e hijes”
“Shiu mejti dhe tash shifet/ vetëm rava që lanë mbi ujë/ kambët e Jezuit”
Imazhet poetike luhaten vazhdimisht mes drite-hijeve, ku nga njera ane ofrohen peizazhe krejt te zhveshura me “juda te mjere fqinje me harabelet”, ndersa ne ane tjeter ravijezohen shembelltyrat e verteta, ato qe ngjizen prej te Pasosmit apo “krishterve plot diell”.
Perplasja e dy realiteteve te mesiperme lind imazhe dhimbje, te cilat vijne permes klithmave te heshtura, prej granatave qe ne mish celin trendafilin, ndersa qenia ec dhe mengadale e pa e ndimun e qarkon ajri i Kryqezimit...
Kuptimesia e ketyre poezive teper te kursyera ne vargje qendron ne zberthimin e detajit, brenda te cilit maskohet nje thelb i perkapshem vetem nga nje lexues elitar. Fjala eshte guacke me perlen brenda, ngase kemi te bejme me nje ligjerim poetik aspak te zakonte ne traditen e poezise shqipe, dhe qe verteton pa me te voglen medyshje, se forma eliptike e te shkruarit ne poezi, krahas Farudin Gunges ne Republiken e Kosoves, e Martin Camajt ne trungun ame, njeh dhe nje tjeter talent te fuqishem, ne ate cope memedheu qe sot frymon brenda kufinjve zyrtare te Maqedonise. Andej nga celet “kjo dritare e befte drite” per poezine shqiptare…
Ankthi i dritës në poezinë e Alket Çanit
METRIKA E DRITËS
I.
Drita përndrit dritën
Atje ku shkrepat e malit prekin qiellin me dorë
Duke lënë gjurmën e heshtjes së përjetshme.
E gjelbër dhe e pandërprerë ja tek ngjitet jehona
E lugjeve të kristaltë dhe muzika e ujërave
Që pikturojnë në ajrin e shtangur të agut
Pamjen e pritme të ditës.
Drita lind nga uji.
Nga uji i drurëve që humb në rërën e virgjër #
Dhe uji i lumenjve të lodhur së kërkuari detin.
Këshillat e urta të rrënjëve dhe gurit më mësuan
Si t’u hap shtratin lumenjve dhe të bëj brima në rërë,
Brima të thella gjersa gjeta
Rrënoja qytetërimesh antike, rrënoja drite
Dhe kujtime gjeta e varre ku mermeri
Lëshon prej syve një vezullim verbues.
Unë ecja dhe pas vetes tërhiqja kohën
Si një mendim të hershëm që të ndjek gjithë jetën,
A si një imazh mjegullor nga fëmijëria
Që ngjan me kaun plak që tërheq parmendën
Nëpër një tokë të shterët.
Por duke ecur gjer në fund të rrugës –
Gjer në fund të vetvetes,
Duke kërkuar burime të rërë e shkretëtirës,
Arrita të kap një fije të hollë drite,
Që e mbajta fort dhe e ruajta si të vetmin thesar
Dhe krijova me të duke e mbjellë në tokë:
Një lumë, një pemë dhe një poemë.
Ty t’kjofsha falë, o dritë, ama e mbrodhsimit!
II.
Zgjohesha me një dhimbje drite në sy,
Duke prekur me gishtrinj trupa të panjohur,
Duke gjetur aty
Hapësira rrënjësh, ekuinokse dhe përshkoja
Rrathët e heshtjes si rrathët e ferrit
Apo të qiellit.
Koha e luleve më dhuroi
Pjalmin e verdhë që ngjitej te dielli,
Hosinë e nektarit
Ku rridhnin ujërat e Letes,
Dhe krahët e shkrirë të Ikarit
Si flatra kujtese.
Prekja vezullimin që velonte argjilën e tokës,
Zbrazëtinë e mbrujtur me brumin e dritës,
Lexoja profecitë e gjithë muzgjeve të botës
Dhe vdisja në flijimin e dritës,
Duke gjurmuar shpresën e rrezes së fundme,
Si ai që kërkon te kalimtari i natës
Njeriun e njohur.
III.
Është ky ankthi i dritës
Që të përmbyt ndërsa ti
Mendon, një ditë shiu që s’ka fund,
Se tragjedia lindi nga seksi tragjik,
Se bota është një lëmsh lajmesh,
Se gjithë kjo hapësirë yjesh të ndritshëm
Tretet, një çast, brenda riteve të diellit,
Se vështrimet e shtresuara janë imazhe
Që koha morfologjike i përhap
Në lojën e përfytyrimit metafizik.
Nëpër dritën e ideve të hajthme :
Rrjedhje ajri, rrjedhje tingujsh, vorbull
Mjegullnajash rreth enigmave mitike,
Vargje të gjatë rrëfimesh të mumjeve prej dylli,
Hipotezash në bibliotekat e djegura…
Sa herë zbulohet një e vërtetë
Zhduket një thelb
Dhe mbetet veç fjala – labirint i kujtesës.
Me fjalën thellon
Abysin e mendimit.
Duke shkruar i shton diçka
Kotësisë së krijimit.
Duke shkruar s’ke thënë asgjë,
Veçse i rikthen dritës
Ca profeci të vjetra,
Mesazhe të errët psherëtimash dhe shenjash,
Ëndrra pa kohë, largësi dhe heshtje.
Recensioni
Kam qenë në vitin e fundit të studimeve për letërsi, diku nga janari i vitit 2005, kur më ka rënë për herë të parë në dorë vëllimi me poezi “Shtrati i Prokrustit” i poetit Alket Çani.
Një vëllim që do të më linte mbresa të thella, e që do ta ruaja në kujtesën time poetike, si një nga librat më të mirë të poezisë shqipe pas viteve ’90. Në këtë shkrim nuk kam për qëllim të bëj ndonjë vështrim gjithëpërfshirës të këtij vëllimi, por do të doja të ndalesha tek një poezi e vetme, e cila për nga vlerat që mbart mbetet një nga krijimet më të mira të poezisë moderne shqipe, e denjë për t’u përfshirë në çdo antologji poetike.
E kam fjalën për poezinë “Metrika e dritës”. (Poezi që përfshihet dhe në vëllimin e parë me poezi të A. Çanit, duke i dhënë madje titullin krejt vëllimit). Poezia është e strukturuar në tri pjesë.
Dy pjesët e para përshkohen nga e njëjta simbolikë. Ato janë si të thuash një ravgim drejt Dritës, ndërsa pjesa e tretë mund te konsiderohet fare mirë si epilogu i këtij ravgimi.
Për të depërtuar në simbolikën shumështresore të kësaj poezie, do të doja të ndalesha pikësëpari te vargu që hap pjesën e dytë të saj.
“Zgjohesha me një dhimbje drite në sy”
Është pikërisht ky ankth drite që pulson brenda këtij vargu, ai që do ta çojë subjektin poetik drejt ravgimeve të tij. Diku në veprën e tij “Koncepti i ankthit”, Sorren Kierkegaardi përmend ankthin e së keqes#, në të cilin individi gjendet kur është në mëkat. Kjo sjellje nga një këndvështrim më i lartë, i përket sferës të së mirës dhe prandaj individi provon ankthin e së keqes.
E përmenda ketë citim të mendimtarit danez, jo për faktin se do të ndalem ne kategori te tilla si mëkati apo jo-mëkati, pasi ato nuk kanë aspak lidhje me këto rradhë, por sepse kjo aksiomë mbart një thelb, të cilin do të doja ta huazoja për ta bërë argument të interpretimit tim. Konceptet e mëkatit dhe jo-mëkatit do t’i zëvendësoja me ato të dijes dhe të padijes.
Këto dy të fundit shndërrohen në dy polet qëndrore, ndërmjet të cilave ravgon subjekti, ose Qenia e mëmkuptuar brenda kësaj poezie. Ravgim ky që ka për shkak ankthin e dritës. Ajo që do të vazhdoj ta quaj Qenia e nënkuptuar ose thjesht Qenia fillon të mbushet me një lloj dije, e cila vjen tek ajo dalëngadalë nëpërmjet Soditjes.
(Në pjesën e dytë të poezisë Qenia do të kuptojë se është pikërisht kjo lloj Soditje që e bën të zgjohet me një dhimbje drite në sy).
Duke u ndodhur pra në një gjendje padije, ankthi i Qenies eshtë i drejtuar kah dija. Ajo (Qenia) fillon të dritësohët shkallë-shkallë me anë të përndritjes., që ndodh diku rreth saj, por që realisht e ka përfshirë dhe atë vet përmes procesit të Soditjes.
“Drita përndrit dritën/Aty ku shkrepat e malit prekin qiellin me dorë”.
Pamja e pritme e dritës, ajo që mbart dritën natyrore, fillon e përndritet në takimin e saj me dritën e Hyut (dijen e epërme). Asaj lloj drite trashedentale, për të cilën Qenia shpreh adhurimin e saj të hapur në vargun
“Ty t’kjofsha falë, o dritë, ama e mbrodhsimit!”
E gjithë kjo mund të shprehej në një formulë të tillë për procesin e përndritjes.
Dritë tokësore + Esencë drite hyjnore =>Përndritje.
Në Shkrimet e Shenjta, Hyu u drejtohet krijesave te veta me fjalët: “Ju jeni drita e botës, kripa e tokës”#. Ndaj dhe Qenia ndjek këshillat e urta të rrënjëve dhe të gurit, për të mos mbetur vetëm tek soditja e dritës, por për të kërkuar në pakohësi themelet e saj.
“…gjersa gjeta Rrenoja qytetërimesh antike, rrënoja drite”.
Dhe duke qenë një dritë e pakohë, një dritë që nis prej përkohshmërisë së qytetërimeve e mandej zgjat deri në amëshim, këto rrënoja kthehen papritmas në ndërtesa, ndërsa përkohshmëria e qytetërimeve shndërrohet në grimëkohë përjetësie.
Por ajo që duhet të skalitet mirë në kujtesën njerëzore është se kjo dritë mbartet te secili prej nesh. “Unë ju kam krijuar sipas shëmbëlltyrës sime”, thotë Hyu.
Qenia arrin te jetë vetë krijonjëse, vetëm kur arrin të kapë këtë fill të hollë drite në fund të vetvetes.
“Dhe krijova me të duke mbjellë në tokë Një lumë një pemë dhe një poemë”.
Në këtë mënyrë Qenia mbjell ekzistencën, e cila del e nënkuptuar nëpërmjet tri elementëve të saj:
Ajrit (rrënjët), Ujit (lumit) dhe Zjarrit (dritës). Poeti vetpagëzohet gjithashtu Krijonjës, përderisa arrin të mbjellë një poemë. Pjesa e dytë e poezisë jep një subjekt tashmë të dritësuar (me dije të plotë).
Krahët e shkrirë të Ikarit si flatra kujtese simbolizojnë Qenien para dhe pas ravgimit. Më parë në kërkim të rrënjëve, ndërsa tash me një koncept krejt të ndryshëm mbi jetën dhe vdekjen, mbi dritën dhe errësirën.
“Dhe vdisja në flijimin e dritës”.
Pikërisht në këtë varg përmbyset kuptimi denotativ i titullit të kësaj poezie. Nuk mund të ketë metrikë drite për një Qenie me dije të plotë. Kjo metrikë perceptohet si e tillë vetëm nga optika e vështrimit të dikujt që nuk mbart kurrfarë dije.
Ndoshta për këtë arsye, në pjesën e tretë të poezisë, njëlloj si në Librin e Predikuesit në Shkrimet e Shenjta, Qenia merr rolin e Krijuesit, dhe përpiqet t’i flasë me parabolë një qenieje tjetër. Asaj që është e ndryshme prej saj, ose është e mbrujtur ashtu siç ishte vetë ajo para se të përjetonte ankthin e dritës.
Duke i profetizuar qenies tjetër se në fund të gjithçkaje mbetet veç fjala (“dhe mbetet veç fjala-labirint i kujtesës”), Qenia nuk eshtë gjë tjetër veçse jehona e zërit të Hyut në Testamentin e Ri, ku shkruhet: në fillim ishte Fjala#. Fjala si fund dhe fjala si fillim dhe në këtë krijesë plot drite të poetit Alket Çani!
Epika e vdekjes në romanin “Ar e fosfor” të Romeo Çollakut
Romani “Ar e fosfor” i shkrimtarit Romeo Çollaku na servir nje subjekt disi të rrallë, jo vetëm në letërsinë pas viteve ’90, por për romanin shqiptar në përgjithësi.
Në qendër të tij hidhen dy personazhe të paemër, të cilët e bëjnë akoma më të çuditshëm këtë subjekt të pazakontë.
De juro protagonistët e kësaj vepre janë tri, por de facto, ata janë dy. Edhe pse këta të fundit në fillimet e rrëfimit na duken si dy personazhe në një të vetëm, apo thënë ndryshe, si vazhdim i njëri-tjetrit (marrë kjo në kuptimin, Çiraku si trashëgimtar i Ustait), por, në të vërtetë, ata janë antipode të sho-shoq. Alterego që nuk arrinë të mësojnë në ç’vend e në ç’kohë ndodhen.
(Bejko S, Gazeta “Fjala”, Tr 2003) E kjo vjen për faktin se koha nuk është kurrë kohë në këtë roman. Ajo kthehet vazhdimisht në antikohë, që në çdo moment pjell antikrishtët e saj.
Por duke qenë se në thëlb dy protagonistët de juro të këtij romani janë kaq të përkundërt, mund të themi se antikoha këtu ka ngjizur një antikrisht të pastër, një demon të vërtetë (Ustain) dhe një antikrisht të penduar, një Judë (Çirakun).
Këta antikrishtë hyjnë e dalin nga jeta tokësore në atë të përtejmen me një qellim të vetëm: të nxjerrin në pah dilemat e mëdha të shpirtit njerëzor. (Bejko S, Gazeta “Fjala”, Tr 2003).
Përrallë, fantazi e legjendë. Nga ana tjetër realitet dhe vërtetësi. Më pas, një përleshje e gjithë këtyre kategorive, për të krijuar realitet përralle, përralla të realitetit, të vërteta fantastike, fantazi të së vërtetës. E mbi të gjitha, legjenda më shumë se të besueshme. Pikërisht këtu ngatërrohen dhe kufinjtë mes jetës dhe vdekjes. Jeta si kohë dhe antikoha si vdekje.
“Ecnin. Të zhytur në të thella, të pagojë, shpërfilllës ndaj natyrës dhe ndaj njëri-tjetrit. Sidomos ndaj njëri-tjetrit”. (Romani “Ar e fosfor”, fq 52)
Ftohtësia e vdekjes, si klimë mbizotëruese në këtë roman, ka ngjizur dhe brendinë e protagonistëve antipodë. Klisheja skeptike e Barthes-it “personazhi është ligjërata që ai prodhon” , (Barthes, R, 1970, fq 179) formëson një teoremë të mrekullueshme në romanin “Ar e fosfor”.
Antikrishti i penduar monologon, më tepër se sa komunikon, me antikrishtin e vërtëtë. Madje edhe atëherë kur përpiqet të komunikojë, në të vërtetë ai s’bën gjë tjetër, veçse monologon me zë të lartë.
Zgjimi ose ndërgjegjësimi i tij ka ardhur në çastin kur ka njohur demonët e vet. Megjithëse ccdo gjë ka shkuar dalëngadalë drejt një fundi të pashmangshëm, gjuha e tij (Çirakut), është gjuha e makthit. Pasi te vdekja e tjetrit, ai ka nisur te ndjejë acarin e ftohtë të vdekjes së vet. Ndaj, në mënyrë krejt të natyrshme, ai është kthyer në një shpirt të trazuar.
Antipodi i tij (Ustai), ngase nuk e ndjen atë trazim ne fyerjen ndaj të vdekurve, ka një gjuhë të metaltë, të ftohtë, dhe është shndërruar prej kohësh në një hije që ecën shpërfillës mes kufomash.
Në një vijë kohore të prekshme secili prej personazheve është vetëdija e munguar e tjetrit dhe kjo prani e vazhdueshmë mungesash përcakton trajektoren e pakthyeshme nga jeta drejt vdekjes.
Kurreshtari- Çiraku- Ustai(vetëdija e parë) (vetëdija e zgjuar) (mungesa e plotë e vetëdijes)
Brenda këtij raporti zinxhir qeniesh marrin trajtë dhe ato dilemat e mëdha të shpirtit njerëzor, të cilat bëhen të dukshme për një lexues model vetëm në një zbërthim alegorik te veprës, duke qenë se kjo e fundit cilësohet si një proces retorik me anë të të cilit një tekst ose imazh shpreh një koncept ose kuptim të fshehur, jo drejtpërsëdrejti të dallueshëm e të ndryshëm nga domethënia parësore. (Dizionario delle filosofia Garzanti, Milano 2004, fq.20).
Gjuha e kureshtjes është vetëdija e munguar e fëmijërisë së Antikrishtit të penduar, dhe dialogu i tij i stërzgjatur me qenien Kureshtar, i cili ndodhet nga ana e tij në dilemën e tmerrshme “të jesh a të mos jesh”, mund të merret fare mirë edhe si monologu i munguar, që personazhi duhej të kish bërë prej kohësh me veten.
Për të mos u shndërruar në një fëmijë-hajdut varresh, e më pas në një çirak të vdekjes. Gjuha e kureshtjes është gjuha e tij e munguar dhe dialogu me mbartësin e saj është nisja e fëmijërimit, ose thënë ndryshe procesit te kthjellimit në vetëdijen e tij. Këtu nis metamorfoza e pritshme e qenies në një shpirt të trazuar.
Trupi nuk është si flaka.Sepse është braktisur nga jeta, nga shpirti.Shpirti po, shpirti është si flaka. Por jo si flaka e këtij zjarrit tonë, që, me të ikur ne, herët në mëngjes, do të jetë shuar.Shpirti është një flakë që nuk dihet kur është ndezur e nuk do të shuhet ndonjëherë. (Romani “Ar e fosfor”, Fq 71).
Vdekja e Kureshtarit është ndoshta më kuptimplotja në të gjithë veprën. Ajo nuk është gjë tjetër veçse një vdekje simbolike, ndërsa dialogu i tij me Çirakun e vdekjes shërben si një “diell alegorik” për këtë të fundit. Një diell që Çiraku vetëm sa e sheh, por nuk arrin të ngrohet dot prej rrezeve të tij, pasi tashmë është tepër vonë.
Por ndërsa gjuha e kurreshtjes e shndërron çirakun e vdekjes nç një qenie dilemash të tmershme, në një Antikrisht të penduar, kjo gjuhë nuk e prek asfare Ustain e vdekjes. Ai është tepër i moshuar për të tilla transformime, duke qenë se mbart në subkoshiencën e tij gjuhën e ftohtë të vdekjes Me këtë gjuhë ky personazh ligjëron prej ferrit tij, që është tepër larg purgatorit ku po qëndron përkohësisht bashkëudhëtari Çirak, dhe vite dritë nga rrethi ku lind gjuha e kurreshtjes.
Pikërisht ngase nuk ka më asnjë lloj mundësie për t’u fëmijëruar qoftë edhe për një grimëkohe, ai ka humbur çdo lloj ndjesie njerëzore. E vetmja gjë ndaj së cilës tërhiqet si me magnet është ari në kockat fosforeshente të viktimave që përdhos netëvë të pambarimta të mëkatit të tij. Mëkatet që nuk i rëndojnë aspak në ndërgjegjie e bëjnë qenien Usta, personazh antipod me protagonistin tjetër të romanit.
Dhe si për një rastësi aspak të rastësishme, tokat që në vend të të korrave shpërthejne uturima, rënkimet e njerëzve të pafajshëm që do t’i nënshtrohen aktit makabër të murimit apo shpirti shegtar i vashës së vdekur ditën e martesës, të gjitha këto tmerre të marra së bashku, nuk janë ndodhi të pranishme në vendlindjen apo monologët e Antikrishtit të vërtetë, por në kohën dhe hapësirën, nëpër të cilën vërtitet shpirti i trazuar i Judës, që me gjithë pendimin e tij s’e ndali dot lundrimin e pashmangshëm nëpër lumin Akeront. Duke qenë se arriti të fëmijërohej veç për një çast të vetëm, sa për të parë njëhërë me sy të shqyer të vërtetat e tmerrshme. Sa për t’u berë shndërruar një një momënt sa një e rrahur zemre, në Çirak dhe një pjesë të Kureshtarit. (Romani “Ar e fosfor”, fq 83)
E ardhmja e tij i ishte profetizuar qysh në ëndrrën e përbashkët të tre protagonistëve de juro. Ëndërr që përmbushi profecinë ogurzezë, se pendimi i vonë vlerë nuk ka.
“O për të menduar që pendimi i vonë vlerë nuk ka”, (Romani “Ar e fosfor”, fq 83)siç jehon dhe zëri i arkitekt Çollakut, brenda ferrit që ai ka ndërtuar për antikrishtët e kësaj toke, e cila nuk ia fal askujt të shqetësojë prehjen e kockave të të vdekurve që mban përjetësisht në gjirin e saj.
Tiranë, nëntor 2010
Metafora e Rrugës në vëllimin poetik “Njomja e fikut” te poetes Naime Beqiraj
Në një prej ligjëratave të tij më të dëgjuara, filozofi gjerman M.Heidegger shpjegon kuptimin e foljeve ndërtoj dhe banoj. Sipas Heidegger-it:“Ndërtoj nuk është vetëm një mjet banimi, një udhë që të çon aty. Ndërtoj është në të vërtetë edhe banoj”. Ky përfundim na shtyn t’i vështrojmë të ndërtuarit dhe të banuarit si dy procese të brendashkruar tek njëri-tjetri dhe me një “kufi” lidhës mes tyre: udhën. Të ndërtosh pra është një udhë që të çon drejt banimit.
Ndërtimi, Rruga dhe Banimi janë tri konceptet themelore në vëllimin poetik “Njomja e fikut” të poeteshës kosovare Naime Beqiraj. Por ndërsa koncepti i parë dhe i tretë janë të kamufluar përmes simbolikës së vargjeve, koncepti i dytë (Rruga) pluskon në subkoshiencën e lexuesit si metafora bërthamë, rreth së cilës mbështillet krejt “ashti poetik” i këtij vëllimi.
Poezia erotike e autores na shpalos një reliev të trishtë, ku çdo gjë është vazhdimisht në ikje, dhe ku format e ikjes nuk janë aspak fjala vjen si largimet e dallgëve nga brigjet e tyre, por përkundrazi, ato i përngjasin asaj anijes, e cila çdo moli në të cilin ankorohet, rrallëherë i rikthehet për të dytën herë.
“Ti nuk je as ai/Që ndjell erën e ikjes/Dhe kthehesh”.
Qenia poetike e njeh mjaft mire Rrugën, derisa mbetet e vetmja projektuese dhe ndërtuese e kësaj të fundit, por ajo nuk arrin të gjejë dot në të banorin e përhershëm, i cili përpara se t’i iki qenies dhe Rrugës, shtegton parreshtur prej ekzistencës së vet.
“Ti zbrisje, por nuk bije/Në ceremoninë/E përndritjes”
Ky moskuptim i vetvetes, kjo gërmadhë shpirtërore e pandreqshme ngjiz vargje të mrekullueshme, me një lakonizëm dhe dramacitet të thellë, ku ky i fundit shkaktohet nga një lidhje aspak e frytshme mes shenjës-simbol dhe të shenjuarve të saj.
“Ti ik për t’më pasur/Si plëngprishësi”.
Raporti Qenie ndërtuese-Rrugë-qenie plëngprishëse përmbyset në të kundërt në poezitë meditative, të cilat përbëjnë pjesën dërrmuese të këtij vëllimi.
Titulli i librit “Njomja e fikut” mbart në vetvete një rrugë të mundimshme, tek e cila të ndërtuarit dhe të banuarit janë dy koncepte brenda një koncepti të vetëm. Konotacioni që merr metafora e rrugës në poezitë meditative i përjashton udhëtarët që nga njëra anë i largohen vetvetes dhe nga ana tjetër vazhdojnë të ecin në rrugën e ndërtuar e projektuar nga qenia poetike. Kjo lloj rruge është e ndërtuar në mënyrë të përsosur dhe e destinuar të ketë banorë aspak të rastësishëm.
“Gjumin e mirë Nënë/Ma trasove të vështirë Rrugën/Ma dhe të lehtë bukën/E më mësove/Se ëngjëjt nuk rrinë rrugës”.
Banorët janë shndërruar tashmë në ëngjëj, ndërsa Rruga në një alegori të pastër të Bukës e rrugës së drejtë, të cilave u kthehemi sa herë na dhemb uria. Uria për të ecur në rrugën e drejtë dhe për të ndërtuar raportin:
qenie plëngprishëse-Rrugë-Qenie ndërtuese.
“Qenia njerëzore konsiston tek banimi, dhe pikërisht tek banimi në sensin e ndenjes mbi tokë të të vdekshmëve”, shprehet Heidegger. Shëmbëlltyra biblike e fikut kthehet nga poetja Naime Beqiraj në një lutje të sinqertë njerëzore, brenda së cilës më shume se zëri, flet heshtja që s’bëzan.
Përmes kësaj heshtje, poezi të tëra na vijnë në kujtesë si reminishencë e të njëjtit Banim, e mbi të gjitha të së njëjtës Rrugë, pavarësisht formave të ndryshme të të ndërtuarit, qoftë të Rrugës, qoftë të Banimit.
“Mësoja fëmijës rrugën/Dhe ai kurrë s’do të të braktisë”
Banimi mund të jetë Toka, Qielli, apo Atdheu si thirrje e tokës së premtuar. E rëndësishme që në gjithë këto hapësira të jesh ar i kulluar në zjarr, apo të marrësh trajtën e heronjve që i përballojnë sfidat për t’i rritur zogjtë...
Kuptimi i këtyre vargjeve tepër të realizuara artistikisht përpara se të zbërthehet nga simbolika e përgjithshme e krejt poezisë, qëndron më së pari tek detaji. Poetja merret aq shumë me detajet poetike, sa ajo që ne si lexues e përjetojmë si gjendje, nuk është gjë tjetër, veçse një valle e harmonizuar në mënyrë të përkryer e këtyre detajeve.
Në pamje të parë duket se ky vëllim na servir “një poezi të ftohtë” (në këndvështrimin e gjendjeve poetike), por si në poezinë erotike, si në atë meditative, kjo lloj ftohtësie dhe palëvizshmërie i ngjet qetësisë së ujrave liqenore, në një vështrim të shpejtë mbi hapësirën ujore në një ditë të kthjellët, pa e ditur se brenda tyre ziejnë ujra të trazuara.
Dhe po të perifrazonim një tjetër shpjegim të Hajdegger-it për dy foljet që përmendëm në fillim të këtij punimi, do të thoshim se poetesha Naime Beqiraj me vëllimin poetik “Njomja e fikut” nuk banon sepse ka ndërtuar, por ajo ka ndërtuar sepse banon, domethënë se është banore në Kullën e Fildishtë të poezisë shqipe.
/Titulli i redaksisë Floripress/
Alisa Velaj është diplomuar pran Fakultetit të Historisë dhe i Filologjisë, Universiteti Tiranes, degaGjuhe-Letersi. Ka botuar “Reflektimi i perjetesise”, Revista universitare Cogito (ISSN 1857 – 579X), Maj 2010, “Kufinjve te pambarimit ne poezine e Azem Qazimit”, ”, Revista “Jeta Arbreshe” nr. 65, korrik shtator 2010, “Ankthi i drites ne poezine e Alket Çanit”, Revista “Jeta Arbreshe” nr. 65, janar-mars/ 2010 Katharsisi ne novelen “E madhe eshte gjema e mekatit” te Mitrush Kuteli, Revista “Hylli i Drites”, Shtator 2010 ‘Optika e zotit dhe e skllavit”, Revista Mehr Licht, Shtator 2008 Liber ne poezi “Drejy ajrit”, Dhjetor 2009Liber me poezi “Themelet e eres”, Janar 2006
Etj.
