Korrupsioni, si mund të luftohet?

Vasilika HYSI -Pedagoge në Fakultetin e Drejtësisë Tiranë

Fjala korrupsion ka hyrë fjalorin përditshëm të shqiptarëve si të shprehte një veprim të domosdoshëm në jetën e tyre të përditshme. Gjatë këtyre viteve, jo vetëm politikanët flasim për korrupsion, por edhe edhe një fëmijë e përdor këtë fjalë si pa gjë të keq. Në fakt, korrupsioni është një dukuri që ka njohur një përhapje të madhe në vendin tonë. Anketimet e kryera tregojnë se pjesa më e madhe e qytetarëve pohojnë se korrupsioni është i lart, se atyre i duhet të paguajnë për një shërbim i cili duhet t’i ofrohet, ose në shumë raste paguajnë për të marrë një shërbim ose përfitim në mënyrë të padrejtë. Në një studim të Qendrës për Nisma Ligjore dhe Qytetare bie në sy se ka një rritje të numrit të denoncimeve për disa vepra penale në fushën e korrupsionit si shpërdorimi i detyrës, dhe mungesa ose numri i ulët i procedimeve penale për dhënie dhe marrje mite (korrupsioni aktiv dhe pasiv).

Mund të arrihet që të hiqet fjala korrupsion nga mendja dhe veprimet e njerëzve në Shqipëri, por kjo gjë nuk mund të bëhet vetëm nga organet e drejtësisë. Këto të fundit ndërhyjnë në momentin kur veprimet kurruptive kanë ndodhur dhe shoqëria ose organet përkatëse janë treguar të paafta për ta parandalur këtë. Pa mohuar rolin e organeve të drejtësisë, nevojën e rritjes së efektivitetit të punës së tyre, parandalimin e korrupsionit edhe në rradhët e tyre, një rol të rëndësishëm luan publiku dhe pjesëmarrja e tij në parandandalimin e korrupsionit.

Duke patur parasysh faktin që shpesh dëgjojmë njerëz që e quajnë normale të paguash një mjek ose një mësues për të marrë mjë notë të mirë, e para gjë që shkon në mendje është nevoja për futjen e disa sistemeve të shërbimeve që t’u bëjnë të qartë qytetarëve se mundësia për të përfituar në mënyrë të padrejtë nuk ekziston ose është tej mase e vështirë. Por nga ana tjetër, duhet edhe t’u presim mundësinë shumë sekserëve që bëhen garant të një përfitimi ose pretendojnë se janë ata që kanë ndikuar edhe në rastet kur një person e ka merituar notën ose shërbimin cilësor ndaj tij. Këta janë dy sektorë jetikë, sepse shumica prej nesh përfiton ose jep shërbime në këtë fusha. Një gjë e tillë është e pranishme edhe në sektorë të tjerë. Për shembull, ajo që bie në sy është se megjithëse formalisht të gjithë jemi të barabarta para ligjit, një pjesë e njerëzve nuk paguajnë energjinë elekrike të konsumuar dhe se askush nuk merr masa për ta.

Ka prej tyre që kanë paguar punonjës të pandershëm për të bërë lidhje të parregullta. Ironia është se shumë prej tyre thonë se në Shqipëri ka korrupsion. Dhe kanë të drejtë, pasi janë të parët që kanë kontribuar në rritjen e tij. Në raste të tilla, ligji duhet të veprojë më forcë dhe se për familjet që janë në pamundësi ekonomike për të paguar, shteti duhet të ndërtojë sisteme sociale që mundësojnë zbutjen e problemeve ekonomike. Korrupsioni mund të parandalohet edhe në rradhët e organeve të policisë, doganës, taksave etj. Kjo mund të arrihet jo duke ndryshuar stafet e tyre, sa herë që shkojnë dhe vijnë ministra, drejtorë a shefa, por duke rritur profesionalizmin e stafit dhe duke punësuar njerëz që janë në gjendje të kuptojnë dhe të zbatojnë ligjet dhe praktikat në mënyrë të drejtë dhe të njëjtë për të gjithë. Publiku mes tyre dhe tregëtarët e vegjël ose të mesëm nuk mund të bashkëpunojnë më institucionet e specializuara për luftën kundër korrupsionit, nëse shikojnë që një punonjës i tatimeve sillet ndryshe me biznese të ndryshme, aq më tepër kur “gjuetia” është e orientuar nga interesa ekonomike ose motive politike. Ndaj për të parandaluar evazionin fiskal dhe korrupsionit, është e nevojshme që të përdoren sistemet kompjuterike dhe rregjistruesit në çdo dyqan ose qendër tregëtare, të “detyrojmë” qytetarët që të mos dalin nga dyqani pa marrë faturën e shërbimit ose mallrave të blera, por edhe të detyrojmë tregëtarët dhe personat që ofrojnë shërbime që të ardhuart e tyre të evidentura dhe lehtësisht të kontrollueshme.

Këto ishin disa raste të veprimeve korruptive ku do qytetar mund të kontribuojë në zbutjen e tyre. Por ajo që është e rëndësishme është të shohim rolin e qytetarit si pjesë e administratës publike që ofron shërbim ndaj qytetarëve të tjerë. Megjithëse gjatë këtyre viteve janë ndërmarra shumë reforma ligjore në fushën e legjislacionit kundër veprave penale të korrupsionit, kanë ndryshuar shumë ligje dhe janë hartuar ligje të reja, sukseset e luftës kundër korrpsionit nuk janë ato që duhet të jenë. Madje sot shumë njerëz të ndershëm futën në një “thes” me njerëz korruptiv dhe të pandershëm. Çfarë nuk ecën në këtë drejtim mund të pyes cilido? Bie në sy se Shqipëria është vendi më me shumë ligje të miratuara, me ndryshime të shpeshta dhe të pjesshme të legjislacionit të cilat jo në pak raste kanë shkatuar vështirësi në kuptimin dhe zbatimin e tyre. Por a kanë patur kohën dhe mundësinë e duhura që zbatuesit e tyre dhe publiku të njohë dhe t’i kuptojë këto ligje?

Duket qartë nga realiteti se në shumë raste kjo gjë nuk është arritur. Kjo tregohet edhe nga studimet e bëra. Shumica e denoncimeve kanë qënë të dobëta dhe nuk plotësojnë kushtet për fillimin e një procedimi penal, shpesh bëhet një përzierje e qëllishme ose jo të veprimeve që përmbajnë elementë të shkeljes administrative me ato penale. Ka raste, që për të treguar para shefave sesa të zellshëm jemi për të denoncuar korrupionin ose për të marrë një pozicion që na pelqën, dërgohen në prokurori denonicime, ose në disa raste duhet të arrihet norma e denocimeve ose të hakmarremi ndaj dikujt që nuk na pëlqen, paçka se nga shumë denoncime mund të cuditet edhe një student i vitit të dytë të juridikut.

Në raste të tilla, nëse duam të parandalojmë dhe të luftojmë korruspionin, duhet që administrata publike dhe organet e auditit të brendshëm të kënë punonjës të përgatitur profesionalisht, objektiv dhe të përgjegjshëm,që duhet t’i binden vetëm ligjit. Në organet e drejtësisë duhet të shkojë çdo person e korruptuar dhe nuk duhet të njolloset e gjitha administrata dhe njerëzit e ndershëm. Ligjet e reja kanë nevojë të shkruhen qartë dhe të mos krijojnë mundësi për kuptim dhe zbatim të ndryshëm nga njerëz dhe institucione të ndryshme dhe se kjo adminisratë duhet të rrisë trasparancën dhe akesin e publikut ndaj shërbimeve që ofron dhe cilësisë së tyre. Në shumë institucione, mungojnë informacionet për publikun, për llojet e shërbimeve dhe sektorët që i ofrojnë ato, ose edhe kur ekzistojnë ato janë të dobëta dhe jo profesionale; njerëzit sorrollaten për të mësuar se kush dhe si mund të përfitojnë shërbimin ndaj atyre, mendja tek ata shkon se duhet të paguash që të mbarosh punë. Administrata me njerëz të paaftë dhe që pa kulturë komunikimi, nxit veprimet korruptive ose krijon imazhin se kudo dhe për çdo gjë duhet të paguash. Së fundi, nuk mund të lë pa përmenduar sesa qytetarët kontribuojnë në hartimin dhe zbatimin e ligjeve që parandalojnë korrupsionin. Megjithëse ka disa organizata që veprojnë në Shqipëri që kontribuojnë në sensibilizimin e publikut për luftën kundër korrupsionit, pak punohet me ata që janë të gatshëm të japin para për të marrë një shërbim. Nëse të gjithë ndërgjegjësohemi se nuk do të paguajmë padrejtësisht për shërbimet që na ofrohen, ky fenomen do të zvogëlohet. Nga ana tjetër, publiku ka nevojë të informohet edhe për ato forma të korrupsionit të cilat janë bërë si të zakonshme në jetën tonë të përditshme.

Shqipëria ka nevojë për ligje të mira, por që duhet të zbatohen nga të gjithë. Bashkëpunimi më i mirë i publikut dhe organeve të parandalimit dhe goditjes së korrupsionit do të ndikojnë pozitivisht në parandalimin e korrupsionit. Ndaj më shumë duhet të punojmë me publikun, duke filluar nga moshat shkollore e deri tek të rriturit.