_”Ai që duket i verdhë ndër krahë,” - më shpjegoi vajza, - “ asht dyllë!”
S’i kundërshtova, por nisa një rrëfim nga fëminia ime që nuk ia kam tregue njeriu të gjallë deri sot:
“ Kam lindë andej atyne maleve, - i thashë, - drejt të shprehem edhe një palë maje përtej atyne që shohim na prej këtu ku jemi. Janë vende të vështira dhe të egra sa që nuk kishe me u zanë besë, pa i pasë shikue me sy tu, shkambij e humnera mbas humnerash njena ma e thellë se tjetra, në një anë, dhe në anën tjetër në krahun e lindjes kodra e boka pa fillin e lisit që për çdo shi e borë që bie uji u merr me vete një shtresë dheu. Shpesh herë kam mendue në këto dit, nëse kthej një ditë atje, çka do të mbesë prej atij dheu! Gërrymje mbas gërrymjesh, prej vjeti në vjetë, thom se me kohë s’do të mbesë tjetër në vend pos një skeleti gursh!
Njerëzit janë të vorfën! Si dreqin s’janë të vorfën? Nejse! Fjalën e pata te bletët, te bletët e egra. Janë disa shkëmbinj të terun që zanë fill në lumë poshtë e kapen treqin metra përpjetë të lëmuet si veja dhe ndër bira të mëdha të tyne mu në zemër të gurit ku s’mund të arrijë njeri as shtazë, ndërtojnë gjallnesën e vet bletët. Atje mbrendë kanë mjaft vend dhe mjalti zë mjaltin prej moti në mot. Atje mund të ketë edhe mjaltë prej dhjetë vjetësh! Në gusht, kur dielli rrah me rrezet e veta shkambin dit e dit, atëherë malësorët shohin se shkrihet mjalti ndër birat e shkëmbit e rrjedh bashkë me dyllë rrasave teposhtë. Ç’ndodh mandej? S’kishe me u besu syve tu: një re grethash e mizash çohet kushdi se kah dhe lëshohet në mjaltë dhe e fshijnë si bagëtia kripën ndër gjollat e rrasave. E merre me mend: gjithë kjo ndodh para syve të njerëzve të unshëm!”
Mbas këtij tregimi edhe Jesmina zu ngadalë të më tregojë me za të ulët e tue hangër gjysmën e fjalëve prej turpi që kishte të flasë me mue vetëm për vetëm.
- Babi më ka bërtitë, - m’u rrëfye ajo, - sepse më ka shpëtue goja disa herë në këtë dimën e kam thënë se po cofin bletët nga uja (uria). E di se asht keq me thanë kështu pse bletët nuk cofin, por vdesin si njerëzit ; por mue më shpëtoi goja!”
- “ Asht ma keq, - ia prita, - me i vra bletët se sa me thanë kanë cofë bletët në vend të thuesh kanë vdekë bletët!”
- Këto fjalë i shqiptova ngadalë e theksueshëm si në bankat e shkollës që t’i nguliteshin Jesminës në tru e mos me i harrue kurrë. Ajo ngriti sytë kah unë e tronditun, mandej i solli kah i jati, i cili dlirte atje në skaj të vathit një zgjua blete. Në fytyrën e vajzës ndiqja me të dhanun përshtypjen e fjalëve të mia. Këto fjalë që ishin drejtue kundër t’et, më dolën pa dashë nga goja. Po tingulli i tyre më pëlqeu dhe nuk u pendova se në veshët e saj mund të kumbonin si paditje. Formulimi im, si pedagog që isha, ishte i thjeshtë e i qartë në përmbajtje: burri i dheut për t’u marrë bletëve mjaltin i vriste, e nga ana tjetër i kish bërtitë së bijës dhe ndoshta kishte çue dorën kundër saj, sepse ajo paska përdorë fjalën e papërshtatun për të shënue zhdukjen e mizës shenjtë, e cila na paskej në vete frymë të mbinatyrshme, as ma pak as ma shumë, po si njeriu vetë.
- “Nuk asht se yt atë i pret bletët..” - Vajza uli sytë e solli kryet në njenën anë si me dashtë të mos ma vejë veshin. Kisha frikë që të mos ma zbulojë qëllimin e fshehun në nënvetëdijen time, ndoshta ta shtij keq me të jatin. Aq dijekeq sigurisht nuk isha, por birë në zemër e kisha një dyshim, a mos t’i kish folë keq për mue i jati apo ndoj vendës për shkak të fjalëve që më kishin shpëtue ditën e pare në kafe kundër katundit të tyne. Doja të mbrohesha tue thanë se ata që hapnin llapën të flisnin kundër një të hueji të pasherr edhe para fëmijëve të tyne, e kanë së pari vetë mizën nën kësulë.
- “Nuk asht se yt atë vret bletët e veta, në fund të fundit, po i rrallon ashtu si rrallohen bimët e tepërta në arë në mënyrë që ato që mbesin të marrin fuqi e të qesin fryte. Ai nga ana tjetër me mjeshtrin e vet ban të shtohen mija e mija mizash te tjera. Kur vjen murrlani i zi e moti i keq këndej, i mban gjallë me ujë e sheqer”.
- Jesminës iu zbutën sytë dhe më trishtoi edhe mue, sepse nuk dija nëse ajo qante përse i jati qenkej vrasës apo i brente ndërgjegja se kishte thanë cofin bletët në vend vdesin. Marrisht kisha lënue një varrë në zemrën e Jesminës, pa dashë dhe e ndija veten fajtor.
- Jesmina asht vajzë e ndjeshme, thashë me vete, dhe më vjen keq që e turbullova me tregimet e mia, të njeriut të vetmuem, i cili nga mërzia kish kthye të kalumen e jetonte atje, ngaqë një katund mbarë s’e lente të jetonte në të tashmen.
- Marrë nga novela “Jesminë”, Martin Camaj, botoi “Camaj – Pipa”
