Moikom ZEQO
Rrallë herë që dy fjalë të tilla, që përfaqësojnë nocione shumë të gjera
dhe universale, mund të jenë kaq të lidhura me njëratjetrën. Arsyet
janë të shumta, kryesisht historike, por edhe esencialisht shpirtërore.
Dihet që bektashizmi është ideuar dhe
konstruktuar nga një njeri i jashtëzakonshëm, me aftësi intelektuale të
shkëlqyera, profet dhe poet, i quajtur Haxhi Bektashi. Me të drejtë Haxhi
Bektashi, ka luajtur një rol të veçantë në ndriçimin e botës lindore islamike,
të ngjashëm me atë që ka luajtur Françesku i Asisit për iluminizmin dhe
shkëlqimin e ri të kishës katolike perëndimore. Natyrisht ky krahasim nuk është
i plotë dhe, vetëm është një ngjashmëri e rastit, por tregon qartë rolin
reformator të njerëzve të shenjtë në reformimin njerëzor dhe konceptual të dy
feve të mëdha të njerëzimit.
Haxhi Bektashi (i paharruar qoftë emri i
tij) krijoi bektashizmin në formën e një sekti ose të një rryme shpirtërore
fetare për t’u afruar më afër interesave të njerëzve dhe popujve në suazën e
islamizmit botëror. Jetëshkrimi i Haxhi Bektashit tregon gjenialitetin e tij,
formën proverbiale të fjalëve dhe poezitë e mrekullueshme. Haxhi Bektashi bëri
një epokë dhe fryma e tij mbijeton e do të mbijetojë.
Është fakt që shqiptarët, që në kohën e
apostulimit të Haxhi Bektashit u bënë përkrahës të tij. Mendohet që në atë kohë
të paktën që nga shekulli XVI, misionarët e Haxhi Bektashit kanë përhapur idetë
e bektashizmit në Shqipëri. Kështu poezitë e famshme të poetit Jonuz Emre, që
bartin idetë e bektashizmit, janë përhapur që herët në Shqipëri.
Në shek. XV ka një fakt të
jashtëzakonshëm, që çuditërisht nuk përmendet në historinë zyrtare të Gjergj
Kastriotit Skënderbeut. Ka dëshmi të sigurta se Skënderbeu gjatë kohës që ishte
në trupën e jeniçerëve në pallatin perandorak të sulltanit, u konvertua në
bektashizëm së bashku me nipin e tij Hamzanë.
Dua të publokoj për herë të parë disa
fakte, që nuk janë përmendur në asnjë histori zyrtare të Gjergj Kastriotit
Skënderbeut. Shënimi i parë në këtë hulli ndodhet në “Librin e bektashizmit” me
autor Ali Tomorrin, botuar më 1929 në Tiranë, fq. 27. Baba Ali Tomorri ka qenë
një nga bektashianët më të ditur të Shqipërisë. Ai është autor i shumë librave,
kryesisht me këtë kryesubjekt. Baba Ali Tomorri, shkruan e zezë mbi të bardhë,
se në shekullin XV udhërrëfenjës, d.m.th. baba shpirtëror bektashian i korpusit
të jeniçerëve ka qenë “një njeri fort i squet me emër Ali Al Ula, i
mbiquajtur Baba, i cili kishte bërë Myhyb (ithtar) edhe princërit shqiptarë
Skënderbeun dhe nipin e tij Hamza Kastriotin”. Mbas rebelizmit që bëri
Skënderbeu në vitin 1443 sulltani, Murati II, duke ditur sekretet e
bektashinjve, e urdhëroi udhërrëfyesin Ali Al Ula, që ta urdhëronte myhypin
Skënderbeun, që të hiqte dorë nga rebelizmi kundër Perandorisë dhe të kthehej
në Andrianopojë. Por, urdhërrrëfenjësi në fjalë, që kishte pushtet të madh në
këtë korpus të jeniçerëve, nuk pranoi ta bënte këtë akt dhe për këtë arsye,
sipas autorit Baba Ali Tomorri, ai u ekzekutua, iu pre koka nga sulltani. Kur e
kam lexuar këtë gjë nga ky autor shqiptar kam patur një mëdyshje, duke menduar
se kemi të bëjmë me një mitizim për të futur në historinë e bektashizmit
botëror gati me përdhunë edhe emrin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, por më
vonë kam lexuar dy autoritete të mëdha shkencore në fushën e historisë, të
cilat gati direkt të çojnë tek e zeza se me të vërtetë gjatë kohës që ka qenë
në korpusin e jeniçerëve Skënderbeu ka aderuar në bektashizëm. Kështu
historiani gjerman, ndër më të mëdhenjtë e shek. XIX, Shloseri, në librin e tij
“Histori e përbotshme” tregon se kur turqit pushtuan qytetin e Lezhës dhe hapën
varrin e Skënderbeut në Katedralen e Shën Nikollës, ku ai ishte varrosur,
jeniçerët i morën eshtrat e ktryetrimit shqiptar, i mbështollën me flori dhe
argjend për t’i përdodur si hajmali mbrojtëse, e madje e shpallën Skënderbeun
“shenjtor të tyre”. Ky pasazh i Shloserit duket paksa paradoksal, sepse dihet
se ata qenë armiq të tërbuar të Skënderbeut dhe gjithmonë tingëllon e
çuditshme, sesi korpusi i jeniçerëve, më luftaraku i perandorisë të kishte
brenda vetes parime të ndryshme fetare, konkretisht bektashizmin shiit dhe
brenda këtij botëkuptimi, që përpiqej të bashkonte parimet e krishterimit me islamizmin,
në një mënyrë krejt origjinale, me ndikime të dukshme të panteizmit budist si
dhe dualizmit zaratustrian të Lindjes së Largët, të nderonin në mënyrë sekrete
brendapërbrenda radhëve të tyre kundërshtarin e perandorisë, Gjergj Kastriotin
Skënderbeun.
Pasazhi i dytë, që më ka bërë përshtypje
ndodhet në kryeveprën e orientalistit më të madh të shek. XX dhe albanologut
gjerman Franc Babinger, i quajtur "Mehmet Pushtuesi dhe koha e tij",
libër i përkthyer në gjuhën shqipe nga kosovari Ali Hasan Llunji dhe botuar nga
Shtëpia botuese “Rilindja” e Prishtinës më 1989. Unë po i referohem kësaj
kryevepre shkencore. Në fq. 10 të librit flitet konkretisht për trazirat në
punët e Perandorisë Osmane dhe të ndikimit rebel, që ka në trupat e korpusit të
jeniçerëve për Ali Al Ulan, apostull i hyjrifive, sekt shiit, i
identifikueshëm me bektashinjtë, me një botëkuptim fetar të përhapur nga Persia
në Anadoll dhe që, sipas Babingerit, “ishte i lidhur shumë ngusht me dervishët
bektashinj”. Sipas Babingerit, bektashizmi konsiderohej herezi në raport me
kuranizmin ortodoks në këtë kohë dhe se “forca dhe ndikimi i dervishëve
bektashinj apo dhe dervishëve të tjerë, tarikatet e të cilëve në të shumtën e
rasteve gërshetoheshin me karakterin universal shiit, përbënin një mundësi që
nxiste rezistencën kundër rregullit ekzistues shtetëror osman dhe siç duket
gjatë sundimit të sulltan Miratit II, ky ndikim rebel i kapërcente kufijtë e
krahinave lindore të Anadollit dhe se “ndikimi i dervishëve ka qenë shumë i
rrezikshëm dhe në kundërthënie me shtetin osman”. Kjo pikë e biografisë së
Skënderbeut në rininë e tij, kur ai ka qenë i lidhur me bektashizmin e
jeniçerëve veçse e pasuron historinë e tij të mëvonshme dhe shpjegon në fund të
fundit se veprën prej botëkuptimit bektashian Skënderbeu do të çlirohej
përfundimisht prej islamizmit dhe do të rikthehej përfundimisht në krishterimin
shqiptar të prindërve dhe të popullit të vet. Nuk mendoj se është e tepruar që
të hulumtohet në këtë drejtim dhe pikërisht këtu qëndron sekreti i madh dhe
kryesor sesi një poet kaq i madh bektashian si Naim Frashëri, kur shkruan
eposin e tij për Gjergj Kastriotin Skënderbeun, lehtësisht gjen një identifikim
me vetë Skënderbeun, pikërisht në bazë të sintezës së koncepteve themelore
shpirtërore të krishterimit me islamizmin. Naim Frashëri, duke qenë zyrtar me
Perandorinë Osmane në Stamboll, nuk ka ndroje dhe frikë të botojë eposin e tij
skënderbejan, kur dihet se Skënderbeu qe simbol i madh jo vetëm shqiptar, por
edhe evropian kundër Perandorisë Osmane. Kjo është në opozitë të hapur me
islamizmin ortodoks dhe kjo shpjegon pse Naim frashëri ka botuar dhe një poezi
të shkëlqyer për Jezu Krishtin.
Dihet që bektashizmi e pati institucionin
kryesor të tij te trupat e zgjedhura të jeniçerëve. Jeniçerët formoheshin nga
djem të krishterë, të rrëmbyer nga turqit, të cilët i konvertonin në fenë e
tyre, por për arsye se origjina e tyre e mëparshme fetare nuk qe e lehtë të
harrohej, vetëm bektashizmi krijonte një sintezë dhe një modus vivendi, që ata
të bënin një bashkëjetesë kuptimore dhe të pranueshme për konceptet e tyre në
shërbimin special që kryenin gati në formën e një sekti fetar të veçantë. Dihet
që jeniçerëve u qe ndaluar të martoheshin dhe duhej të manifestonin moral dhe
disiplinë shumë të lartë. Pra, jo rastësisht edhe Gjergj Kstriot Skënderbeu, që
në shekullin XV aderoi në Urdhrin e Bektashianëve. Kjo gjë kërkon studime dhe
hulumtime të hollësishme.
Në shekujt e mëvonshëm, misionarët
bektashianë u shpërndanë në gjithë Shqipërinë dhe Shqipëria u bë një nga kështjellat
e bektashizmit botëror. Lum kush do të jetë ai njeri me fat, që do të shkruajë
ndonjëherë historinë e bektashizmit të lidhur me Historinë e Shqipërisë. Është
një material kolosal i jashtëzakonshëm, me përfitime të mëdha shkencore dhe
historike. Jeniçerët, siç e tregojnë shumë historianë, midis tyre edhe vetë
Marin Barleti, kur u hap varri i Gjergj Kastriotit Skënderbeut në Katedralen e
Shën Nikollës në Lezhë, i morën eshtrat e heroit dhe duke i mbështjellë me ar
dhe argjend i ruajtën si hajmalira e fuqi të madhe mrekullibërëse, madje një
historian gjerman Shloseri thotë se jeniçerët e kanë nderuar në mënyrë sekrete
Skënderbeun si një shenjtor të tyre. Jeniçerët kanë luajtur rol opozitar në
Perandorinë Osmane dhe kjo shpjegon se shpesh sulltanët kanë bërë raprezalje
dhe kanë dashur të zhdukin nga faqja e dheut bektashizmin.
Figura e dytë e madhe historikë e
Shqipërisë, Ali Pashë Tepelena, gjithashtu qe një nga figurat kryesore të
bektashizmit. Në të gjitha pikturat e piktorëve të huaj, që e kanë takuar Ali
Pashë Tepelenën e paraqesin atë me taçin karakteristik bektashian.
Për fat të mirë, taçi i Ali Pashë
Tepelenës ndodhet dhe ruhet sot në fondet e Muzeut Historik Kombëtar si një nga
reliktet më të çmueshme dhe më origjinale të bektashizmit.
Figura e tretë jashtëzakonisht e madhe e
bektashizmit është babai i letërsisë moderne shqiptare dhe i Rilindjes
Kombëtare, gjeiu i mendimit dhe i poezisë, Naim Frashëri i pavdekshëm. Naim
Frashëri mund të quhet mbas Haxhi Bektashit një nga teoricienët dhe formuluesit
e doktrinës së bektashizmit. Naim Frashëri është i pari reformator shpirtëror
dhe fetar, që e lidh bektashizmin dhe shqiptarizmin, por pa i cenuar karakterin
universal botëror bektashist.
Mbas viteve ‘20 kur Ataturku e shkaërroi
bektashizmin në Turqi, qendra botërore e bektashizmit u bë Shqipëria.
Shqipëria sot është kryeqendër e tërë
bektashizmit botëror. Ky është një nder jashtëzakonisht i madh dhe një nga
mrekullitë më të habitshme të kombit shqiptar në rrafshin e gjithë njerëzimit.
Bektashizmi i lidhur me shqiptarizmin ka
një kontribut themelor në lirinë e pavarësinë e Shqipërisë, sepse bektashianët
kanë qenë atdhetarë nga më të shkëlqyerit në të gjitha kohët. Feja e tyre
universale me parime shumë të larta morale i ka bërë ata që të jenë shumë të
qartë dhe të mrekullueshëm në luftën për ta ringjallur dhe për ta ndriçuar
mendërisht e shpirtërisht Shqipërinë. Por, bektashianët jo vetëm që krijojnë të
vetmen rrugë bashkimi për të tërë shqiptarët që kanë fe të ndryshme, çka nuk e
bën dot asnjë fe tjetër në Shqipëri, nga ana tjetër janë komuniteti fetar, që
krijon lidhjet pa asnjë paragjykim në mënyrë të barabartë me besimin te Zoti
për të gjitha fetë e tjera të njerëzimit.
Bektashizmi botëror i qendërzuar në
Shqipëri i ka të gjitha kushtet e premisat e hapura në të gjithë botën dhe sot
në kushtet e ndryshimeve kolosale politike të hapjes së kufijve dhe të krijimit
të njerëzimit si një e tërë bektashizmi u ka dhënë një atu të pallogaritshme
nga vlerat që të gjithëve, jo të mbyllen, por të hapen me botën. Mua më vjen
keq që politikanët shqiptarë nuk e kanë kuptuar në thellësi dhe sa duhet fuqinë
dhe mundësinë e pakufishme të kësaj atuje.
Për bektashizmin shqiptar dhe atë botëror
kanë shkruar me admirim tërë studiuesit më të mëdhenj, të cilëve u ka
interesuar feja njerëzore dhe shpresëdhënëse e komunitetit bektashian. Me
mijëra janë librat studimorë për këtë çështje dhe është e habitshme se të
gjithë librat janë afirmativë dhe entuziastë për bektashizmin.
Dua të theksoj këtu një fakt që është lënë
në harresë padrejtësisht. Janë mijëra poetë dhe intelektualë shqiptarë nga
shekulli XVI dhe deri më sot që kanë shkruar poezi, traktate, meditime,
përsiatje mistike për bektashizmin. por këto mijëra dorëshkrime, për fat të
keq, nuk kanë gjetur dritën e botimit. Këto dorëshkrime janë një thesar
kulturor i njerëzimit.
Dua të përmend këtu vetëm një poet të madh
bektashian: Hasan Zyko Kamberin, që për fatin tonë të mirë i ruhet tyrbja në
fshatin Starje të Kolonjës. Ka dorëshkrime të pabotuara të tij. Tërë poetët, që
ne i kemi quajtur bejtexhinj, të shekujve XVI XIX, zotërojnë letërsinë shqipe
dhe në esencë janë poetë të mëdhenj dhe të shquar, por kritika letrare me
mediokritetet dhe në mënyrë pezhorative, i ka quajtur thjesht si bejtexhinj dhe
nuk ka mundur realisht të shohë jo vetëm vlerat e mëdha artistike, por në
substancë nuk ka parë as atdhetarizmin e tyre të shkëlqyer.
Së fundi prej kohësh kam shprehur një
mendim për të cilin ngul këmbë: komuniteti bektashian, qendra botërore e të
cilit është në Shqipëri, është një pasuri e njerëzimit dhe duhet ndërhyrë pranë
organizmave ndërkombëtare të Evropës së bashkuar pranë UNESCOs që ashtu siç
është shpallur pasuri e njerëzimit dhe mbrohet me ligj e financohet për të
mbijetuar feja e Tibetit e Dalaj Lamës, ashtu duhet trajtuar me të njëjtin
status si pasuri e njerëzimit edhe bektashizmi. Historia do të provojë në të
ardhmen që bektashizmi që ka rrënjë të thella në kombin shqiptar do të lulëzojë
dhe do të ketë gjithashtu ringjallje të vazhdueshme.
Nuk është e rastit që kryeprijësi ynë
shpirtëror i bektashizmit Naim Frashëri e ka lënë të amshuar testamentin e tij
për të gjithë ne.
No comments:
Post a Comment