NË PËRKUJTIM TË NAIM FRASHËRIT

Vahed FARMAND



Të gjithë ata që të paktën njëherë kanë shikuar në qiellin e kulturës dhe të letërsisë shqiptare me siguri e kanë vërejtur Naim Frashërin si yllin më të shëndritshëm në atë qiell. Ai është poeti i fundit dhe më i madhi që shkroi poezi në gjuhën perse.
Naim Frashëri u lind në shek. XIX, përkatësisht në vitin 1846 në fshatin Frashër, në jug të Shqipërisë në gjirin e një familjeje të shquar. Mësimin fillor e kreu në vendlindje, ndërsa më vonë kaloi në qytetin e Janinës, që asokohe ishte në pushtetin osman, për ta plotësuar dijen dhe për ta vazhduar arsimimin e vet.
Vendin kryesor në prezentimin e personalitetit dhe veprës së Naim Frashërit në shoqërinë iraniane e zë profesori iranian dr. Abdulkerim Gulshani, i cili në Sesionin e parë kërkimor që u mbajt në vitin 1970 në Universitetin e Teheranit, u paraqit me ligjëratën e tij të titulluar “Ndikimi i letërsisë persiane në Ballkan dhe mbi poetin Naim Frashëri”. Sipas prof. Gulshanit, Naimi asokohe, për shkak të veprimtarisë së tij politike dhe pjesëmarrjes në lëvizjen çlirimtare të Rilindjes Kombëtare, qe i detyruar ta braktiste vendlindjen dhe të vendosej në Stamboll. Gjatë qëndrimit të tij atje, ai shfaqi talentin e vet në fushën e shkrimit origjinal dhe të përkthimit të veprave të huaja. Për shkak të kësaj aftësie të tij ai qe emëruar si atashe pranë Ministrisë së Fesë në Perandorinë Osmane, ku qëndroi deri në fund të jetës së tij.
Veprimtarinë letrare të Naimit mund ta ndajmë në tri kategori: 1) Poezi kuptimore, lumturire si p.sh. përmbledhja e poezive “Luletë e Verësë”; 2) Poemat sensitive si “Qerbelaja” dhe “Istori e Skënderbeut” dhe 3) Poezi edukuese, si librat përgatitorë për bektashizmin.
Në përgjithësi duhet thënë se e tërë veprimtaria e tij polzike dhe kulturore sillej rreth një strumbullari, e që ishte dashuria e jashtëzakonshme për atdheun dhe arritja e lirisë dhe pavarësisë për atdheun e tij ¬ Shqipërinë. Ai përpiqej ta ngrinte vetëdijen e popullit të tij, duke krijuar letërsi autoreske dhe përgatitje kontekstuale, me qëllim që ta ngrinte gjuhën shqipe në nivelin e një gjuhe letrare dhe botimi. Në këtë mënyrë në të gjitha veprat e tij, qoftë si poet, qoftë si prozator, ai flet me gjuhë të thjeshtë dhe popullore.
Poezia persiane e Naimit ishte nën ndikimin e fuqishëm të poezisë dhe poetëve klasikë persianë si Attar Neishaburiut, Xhelaludin Rumiut dhe Shejh Saadi Shiraziut. Ndikimi të cilin e kishin ata mbi veprën e Naim Frashërit shihet edhe në faktin se brenda përmbledhjes “Luletë e Verësë” ka një poezi që titullohet “Fyelli”, e cila është mjaft e ngjashme me poezinë e Mevlana Rumiut “Tregimi i nejit”. Veprimtarët kulturorë dhe mjeshtrit e fjalës persiane thonë se vështirë mund të gjendet në historinë e letërsisë dhe kulturës botërore ndonjë poet i cili përmes studimit të një letërsie të caktuar të huaj të mund të përshkruajë atë dhe të shkruajë poezi cilësore në një gjuhë tjetër, e cila për nga tiparet e saj dallon shumë nga gjuha e tij amtare.
Bukuria dhe vlera e poezisë së Naimit, jo pse është e shkruar nga një i huaj, mahnit nga vetë fakti se ai ka njohuri të thellë të teknikës së poezisë persiane, dhe kjo e bën Naimin mjeshtër të pakapërcyeshëm të letrave persiane. Poezia e tij nuk është e përshkruar nga lavdi për asnjë njeri, e aq më pak për vetveten. Poezia e tij është e thjeshtë dhe ka qëllim të lartë, që e bën atë baba të urtësisë.
Poezia e Naim Frashërit në Perëndim dhe ajo e Muhamed Ikbal Lahoriut në Lindje nga fundi i shekullit XX ishin lëndë studimi që nga Gadishulli Ballkanik e deri në Gadishullin Indian. Që të dy këta ishin ura për lidhjen e mendimtarëve të këtyre hapësirave.