Çmimi Nobel për Letërsi

Çmimi Nobel për Letërsi është çmimi më i lartë për arritjet më të mëdha letrare nga një (ose disa) autorë brenda një viti.

A century old. The cover of the Statutes of the Nobel Foundation when it was promulgated on June 29, 1900.

Për herë të parë me këtë çmim u laureua shkrimtari francez Sully Prudhomme në vitin 1901, ndërsa i fundit në vitin 2006 Çmimin Nobel për Letërsi e fitoi shkrimtari turk Orhan Pamuk. Shkrimtari i parë shqiptar që u emërua për këtë çmim ishte poeti kombëtar Gjergj Fishta, ndërsa në vitet ’90 disa herë u emërua prozatori i shquar Ismail Kadare, por fatkeqësisht ai ende nuk është laureuar me këtë Çmim.

Shkencëtari suedez Alfred Nobel, në testamentin e tij të vitit 1895, ndër pesë çmimet që duhet të jepen, përcaktoi një çmim për letërsinë, për personin që në fushën e letërsisë krijon “veprën më të mirë në një drejtim ideal”. Laureati (fituesi i çmimit) duhej të përcaktohej nga “Akademia e Stokholmit”, që më vonë sipas statutit të Fondacionit Nobel u saktësua se është Akademia Suedeze.

Statutes and Significant Amendments during 100 Years

Sipas këtij statuti, përkufizohet belles-lettres, “jo vetëm letërsia, por edhe shkrimet e tjera, që për nga cilësia e formës dhe stilit kanë vlerë letrare”. Po ashtu u zbut qëndrimi që çmimi tu jepej veprave të botuara “në vitin paraprak” duke u zgjeruar edhe në “veprat e vjetra”, nëse “rëndësia e tyre nuk ishte bërë e qartë deri në atë kohë ”. Kandidatët, sipas statutit, duhet të emërohen me shkrim nga ata që mund ta bëjnë këtë deri më 1 shkurt të çdo viti.

Photo of the check received by Prof. J. C. Kendrew, 1962 Nobel Chemistry Laureate. Nowadays, no checks are given. The prize money is transferred by bank according to the Laureate's wishes.

 Sipas rregullores, të drejtën për të emëruar e ka Akademia Suedeze si dhe akademitë e tjera, institucionet dhe shoqatat e ngjashme me të në bazë të themelimit dhe të qëllimit. Gjithashtu këtë të drejtë e kanë edhe mësimdhënësit universitarë të estetikës, letërsisë dhe historisë.

The Economics Prize medal's front	... and back.
Copyright © The Nobel Foundation

Një amandament i vitit 1949 qartëson kategorinë e mësimdhënësve: “profesorët e letërsisë dhe fillologjisë në universitete dhe kolegje universitare”. E drejta për të emëruar në atë kohë iu dha edhe fituesve të mëparshëm të Çmimit Nobel dhe “kryetarëve të shoqatave të autorëve që janë përfaqësues të krijimit letrar në vendet e tyre”.

The first Nobel Prize Award Ceremony at the Old Royal Academy of Music in Stockholm (1901).

Statuti, po ashtu, përcakton themelimin e Komitetit të Nobelit “për të dhënë qëndrimin e tyre në lidhje me dhënien e çmimeve” si dhe të Institutit të Nobelit me një bibliotekë që duhej të mblidhte një koleksion substancial të letërsisë moderne. Fituesi i Çmimit Nobel për letërsi shpallet çdo vit më 10 tetor.

Prize Award Ceremony at the Concert Hall in 1926. Copyright © The Nobel Foundation

Nobel Prize Award Ceremony at the Stockholm Concert Hall in 1973. Copyright © Pressens Bild

Guests at the Nobel Dinner at the Swedish Academy in 1956. The e Nobel Prize Award Ceremony at the Stockholm Globe Arena in 1991.

The new stage at the Stockholm Concert Hall in 1992.

Medalja e Akademisë Suedeze paraqet një djalë të ri që rri ulur nën një dru dafine, që i dëgjon dhe shkruan këngën e Muzës. Në medalje shkruan:
Inventas vitam juvat excoluisse per artes
që në përkthim të fjalëpërfjalshëm do të thotë:
krijimet përmirësojnë jetën që është e zbukuruar përmes artit.
Këto janë vargje nga Eneida e Virgjilit, kënga VI, vargu 663.
Emri i lauratëve gdhendet poshtë figurave, ndërsa teksti “ACAD. SUEC.” Do të thotë Akademia Suedeze.
Medalja e Çmimit Nobel për Letërsi është dizajnuar nga Erik Lindberg.

The Peace Prize Award Ceremony at the Oslo City Hall.

Lexoni:http://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87mimi_Nobel_p%C3%ABr_Let%C3%ABrsi

Viti Figura Emri Shteti Gjuha/ët 1901 Sully Prudhomme  Franca frëngjisht 1902 Theodor Mommsen  Gjermania gjermanisht 1903 Bjørnstjerne Bjørnson  Norvegjia norvegjisht 1904 Frédéric Mistral  Franca oksitanezisht José Echegaray y Eizaguirre  Spanja spanjisht 1905 Henryk Sienkiewicz  Polonia polonisht 1906 Giosuè Carducci  Italia italisht 1907 Rudyard Kipling  Britania e Madhe anglisht 1908 Rudolf Eucken  Gjermania gjermanisht 1909 Selma Lagerlöf  Suedia suedisht 1910 Paul von Heyse  Gjermania gjermanisht 1911 Maurice Maeterlinck  Belgjika frëngjisht 1912 Gerhart Hauptmann  Gjermania gjermanisht 1913 Rabindranath Tagore  India bengalisht 1914 çmimi nuk është dhënë 1915 Romain Rolland  Franca frëngjisht 1916 Verner von Heidenstam  Suedia suedisht 1917 Karl Adolph Gjellerup  Danimarka danisht Henrik Pontoppidan  Danimarka danisht 1918 çmimi nuk është dhënë 1919 Carl Spitteler  Zvicra gjermanisht 1920 Knut Hamsun  Norvegjia norvegjisht 1921 Anatole France  Franca frëngjisht 1922 Jacinto Benavente  Spanja spanjisht 1923 William Butler Yeats  Irlanda anglisht 1924 Władysław Reymont  Polonia polonisht 1925 George Bernard Shaw  Irlanda anglisht 1926 Grazia Deledda  Italia italisht 1927 Henri Bergson  Franca frëngjisht 1928 Sigrid Undset  Norvegjia norvegjisht 1929 Thomas Mann  Gjermania gjermanisht 1930 Sinclair Lewis  SHBA anglisht 1931 Erik Axel Karlfeldt  Suedia suedisht 1932 John Galsworthy  Britania e Madhe anglisht 1933 Ivan Aleksejevič Bunjin  Rusia (në ekzil) rusisht 1934 Luigi Pirandello  Italia italisht 1935 Çmimi nuk u dha. 1936 Eugene O'Neill  SHBA anglisht 1937 Roger Martin du Gard  Franca frëngjisht 1938 Pearl S. Buck  SHBA anglisht 1939 Frans Eemil Sillanpää  Finlanda finlandisht 1940 1943 çmimi nuk është dhënë 1944 Johannes Vilhelm Jensen  Danimarka danisht 1945 Gabriela Mistral  Kili spanjisht 1946 Hermann Hesse  Gjermaniaa  Zvicra gjermanisht 1947 André Gide  Franca frëngjisht 1948 Thomas Stearns Eliot  SHBA  Britania e Madhe anglisht 1949 William Faulkner  SHBA anglisht 1950 Bertrand Russell  Britania e Madhe anglisht 1951 Pär Lagerkvist  Suedia suedisht 1952 François Mauriac  Franca frëngjisht 1953 Winston Churchill  Britania e Madhe anglisht 1954 Ernest Hemingway  SHBA anglisht 1955 Halldór Laxness  Islanda islandeze 1956 Juan Ramón Jiménez  Spanja spanjisht 1957 Albert Camus  Franca frëngjisht

Viti Figura Emri Shteti Gjuha/ët 1958 Boris Pasternak (e rrefuzoi çmimin)  Rusia rusisht 1959 Salvatore Quasimodo  Italia italisht 1960 Saint-John Perse  Franca frëngjisht 1961 Ivo Andrić  Jugosllavia serbokroatisht 1962 John Steinbeck  SHBA anglisht 1963 Giorgos Seferis  Greqia greqisht 1964 Jean-Paul Sartre (rrefuzoi çmimin)  Franca frëngjisht 1965 Mihail Šolohov  Rusia rusisht 1966 Šmuel Josef Agnon  Izraeli hebraisht Nelly Sachs  Gjermania  Suedia gjermanisht 1967 Miguel Ángel Asturias  Guatemala spanjisht 1968 Yasunari Kawabata  Japonia japonisht 1969 Samuel Beckett  Irlanda anglisht/frëngjisht 1970 Aleksandar Solženjicin  Rusia rusisht 1971 Pablo Neruda  Kili spanjisht 1972 Heinrich Böll  Gjermania gjermanisht 1973 Patrick White  Australia anglisht 1974 Eyvind Johnson  Suedia suedisht Harry Martinson  Suedia suedisht 1975 Eugenio Montale  Italia italisht 1976 Saul Bellow  Kanadaja  SHBA anglisht 1977 Vicente Aleixandre  Spanja spanjisht 1978 Isaac Bashevis Singer  Polonia  SHBA hebraisht 1979 Odiseas Elitis  Greqia greqisht 1980 Czesław Miłosz  Polonia  SHBA polonisht 1981 Elias Canetti  Bullgaria  Austria gjermanisht 1982 Gabriel García Márquez  Kolumbia spanjisht 1983 William Golding  Britania e Madhe anglisht 1984 Jaroslav Seifert  Republika Çeke çekisht 1985 Claude Simon  Franca frëngjisht 1986 Wole Soyinka  Nigeria anglisht 1987 Joseph Brodsky  Rusia  SHBA ruse/anglisht 1988 Naguib Mahfouz  Egjipti arabisht 1989 Camilo José Cela  Spanja spanjisht 1990 Octavio Paz  Meksika spanjisht 1991 Nadine Gordimer  Republika Jugafrikane anglisht 1992 Derek Walcott  Britania e Madhe anglisht 1993 Toni Morrison  SHBA anglisht 1994 Kenzaburō Ōe  Japonia japonisht 1995 Seamus Heaney  Irlanda anglisht 1996 Wisława Szymborska  Polonia polonisht 1997 Dario Fo  Italia italisht 1998 José Saramago  Portugalia portugalisht 1999 Günter Grass  Gjermania gjermanisht 2000 Gao Xingjian  Kina  Franca kinezçe 2001 Vidiadhar Surajprasad Naipaul  Trinidadi dhe Tobago  Britania e Madhe anglisht 2002 Imre Kertész  Hungaria hungarisht 2003 J. M. Coetzee  Republika Jugafrikane  Australia anglisht 2004 Elfriede Jelinek  Austria gjermanisht 2005 Harold Pinter  Britania e Madhe anglisht 2006 Orhan Pamuk  Turqia turqisht 2007 Doris Lessing  Britania e Madhe anglisht 2008 Jean-Marie Gustave Le Clézio  Franca frëngjisht 2009 Herta Müller  Gjermania gjermanisht 2010 Mario Vargas Llosa  Peru spanjisht 2011 Tomas Tranströmer  Suedia suedisht