Për të gjithë ata që janë rritur dhe janë dashuruar me punën dhe veprën e një prej figuravë të mirënjohura të letërsisë shqipe, atëherë këto kujtime do ta lejojnë të shikojë në mendimet e ekonomistit i cili u sakrifikuar dhe investoi me gjithçka kishte për vendin e tij duke i’u përmbajtur përgjegjësive dhe detyrave të tija zyrare dhe njëherazi morale.
Libri, “Ditar i ekonomistit – Mitrush Kuteli: Nga lufta për të shpëtuar floririn e Bankës dhe disa raporte e kujtime” është një përmbledhje shënimesh në fushën ekonomike dhe njëherazi personale. Ndonëse duhet të pranojmë që libri është me vlerë primare për studiuesit e historisë së ekonomisë shqiptare dhe të ekonomisë në përgjithësesi, libri nuk mungon të nxjerrë në pah mendimet dhe aspiratat e vetë autorit në lidhje me gjithçka që shqyrton.
Komente mbi autorin
Dhimitër Pasko i njohur me pseudonimin Mitrush Kuteli lindi më 13 shtator 1907 në Pogradec, ndërsa vdiq më 4 maj 1967 në Tiranë. Ka qenë shkrimtar, përkthyes dhe ekonomist shqiptar nga Shqipëria.
Shkroi nën pseudonimet Mitrush Kuteli, Izedin Jashar Kutrulia dhe Dr. Pas. Studimet e mesme i kreu në Selanik, kurse të lartat në Bukuresht, ku më 1934 mori titullin "Doktor i shkencave ekonomike". Më 1942 u kthye në atdhe, ku punoi në fillim si ekonomist dhe më vonë e derisa ndërroi jetë, si përkthyes.
Mitrush Kuteli është njëri prej prozatorëve më të shquar të letërsisë sonë, ushqyer që në fëmijëri me legjendat dhe baladat e Jugut, sidomos me ato të malësisë së Pogradecit, qytetit të lindjes së tij. Duke njohur thellë edhe letërsinë botërore, ai arriti të krijojë një prozë realiste origjinale, të fuqishme, me një fantazi të jashtëzakonshme.
Vepra e tij ishte e ndaluar apo gjysmë e ndaluar dhe s’u botua e plotë deri në vitin nëntëdhjetë, kurse në faza të ndryshme kohe as u mësua e as u fol për të. Ky, në të vërtetë, është fati i shkrimtarit i cili nuk iu përshtat asnjërit nga dy sistemet e Shqipërisë: Monarkisë e Komunizmit. Po dhe të dy sistemet nuk e duruan atë si njeri të kulturës e të fjalës së lirë.
Libri i Kutelit Sulm e lotë përmban Poemin kosovar dhe Poemin e Shëndaumit si dhe dy lirika: Balta shqipëtare e Po të vdes në dhé të huaj. E pazakonshmja është se libri nënshkruhet me tre emra: Izedin Jashar Kutrulija, Mitrush Kuteli e Dr. Pas, që të tre pseudonime të Dhimitër Paskos. Izedini del si autor i Poemit kosovar, Mitrushi si autor i Poemit të Shëndaumit kurse Dr. Pas si shkrues i parathënies.
Dallohen për problematikën e rëndësishme, për tonin e rreptë antifeudal, për dashurinë ndaj atdheut e ndaj njeriut të thjeshtë të popullit, për përbuzjen ndaj gjithçkaje të huaj që vjen të shkatërrojë një traditë të bukur tregimet: Vjeshta e Xheladin beut, Hanet e karvanet, Si u takua Ndoni me Zallorët, Gjonomadhë e Gjatollinj, Xha Brahua i Shkumbanares, Kujtimet e kujtimeve, Natë muaji Shembiteri, Natë marsi, Qetësi para fërtyne etj.
Mitrush Kuteli është autori i parë shqiptar që botoi vëllime me kritikë: Lasgush Poradeci (1937) dhe Shënime letrare (1944). Kritika e tij letrare shfaqet në trajta të ndryshme: shënim, recension, studim e ese. Dy studimet e tij më të njohura për letërsinë shqipe janë ai për poezinë e Lasgush Poradecit dhe ai për poezinë e Fan S. Nolit.
Mitrush Kuteli, bashkë me Ernest Koliqin, është themelues i prozës moderne shqipe dhe njëri ndër autorët më të njohur të modernitetit shqiptar. Madje, ka mendime që Kutelin e shohin bashkë me Lasgushin si autor themelor të gjithë letërsisë moderne shqiptare.
Rreth dyzet vite pas vdekjes, më 27 shtator 2002 me dekretin nr 3478, me propozimin e Ministrisë së Kulturës, Rinis dhe Sporteve dekorohet nga Presidenti i Shqipërisë me dekoraten e nderit të Republikës së Shqipërisë : Urdhri "Mjeshtër i Madh i Punës".
Tituj të veprave
Rrjedhin lumenjtë
Vjeshta e Xheladin Beut
Lasgush Poradeci (1937)
Net shqiptare (1938) [1]
Pylli i gështenjave (1958) [1]
Ago Jakupi e të tjera rrëfime, (1943)
Sulm e lotë (1943)
Shënime letrare (1944)
Havadan më havadan (1944)
Kapllan aga i Shaban Shpatës (1944)
Dashuria e barbarit Artan për të bukurën Galatea (1946)
Xinxifilua, (1962)
Tregime të moçme shqiptare (1965) [1]
Tregime të zgjedhura (1972) [1]
Baltë nga kjo tokë, (1973)
Në një cep të Ilirisë së poshtme (1983) [1]
Këngë e britma nga qyteti i djegur
E madhe është gjëma e mëkatit (1993)
Xinxifilua (2002)
[redakto]Përkthime
"Kujtimet e një gjahtari" të Turgenjevit
"Tregimet e Petërburgut" dhe "Shpirtra të vdekura" të Gogolit
"Zotërinj Gollovlinovë" të Sllatikov Shçedrinit
[redakto]Poezi
Jam shqiptar kosovar
Jam shqiptar e kosovar; zot e krenar, zot e bujar mbi këtë dhé, q'e kam si fe, e përmbi fé: E kam vatan! E kam atdhe! Që gjysh stërgjysh, që brez pas brez, që gjithëmonë.
Ti shqa thërret, ti shqa bërtet, gjer lartë në retë se jam barbar.
Jo, s'jam si bërtet ti, si buçet ti, ti, Mal i Zi.
Po vendin tim e dua, lirinë e dua, e s'dua zot mbi mua.
Flori Bruqi
