Ramiz Dërmaku
Në mërgim do të jeni të trishtuar, të përbuzuar, të nënçmuar dhe të shkelur e të ofenduar, të përplasur në heshtje e të harruar, duke bredhur metropoleve të Europës. Pa e njoftë kend dhe pa ju njohur askush, në lokomativën zëmadhe të Europës. As malli e as loti s’do t’ju lërë të vdisni! As shtëpia e huaj s’do të ju shprehë ngushllime dhe nuk do te ju ngrohë kurrë.
Në pasditën e mesit të qershorit te vitit 1999, pas një përgaditje të vogël, u nisëm me voglushin tim (Valonin), nga Gjermania për në Kosovë. Duhej të kalonim disa shtete (Zvicrën, Italinë, Shqipërinë), për të arritur deri në vendlindjen e Atdheut tonë të shenjtë, në Shipashticën e Epërme, Komuna e Dardanës-Kosovë.
Rrugëtimi ishte i gjatë por edhe shumë i bukur sepse e kishte një qëllim të përmallshëm e të shenjtë. Zogjtë me cicërrimat e tyre të bukura ia shtonin gjallërinë fshatit tim të lindjes dhe tërë Kosovës sonë. Gjelbërimi dhe cicërrimat e zogjëve e thenin monotoninë e heshtjes së përmallshme. Desha t’iu thërrisja të më varrosnin në varret e fshatit, tek lulet e pranverës, jo largë lumit të fshatit, sepse isha i sigurtë se në agim sërish do të ringjallesha që të mbes në greminen e gëzimeve të përmallura.
Mbërritëm në mbrëmje dhe kur hymë në oborr me djalin tim, shkelnim së bashku fijet e barit si margaritarë që ishin rritur në oborr. Isha i lodhur dhe i rraskapitur nga rruga dhe ndarja e gjatë malli e mërgimi në diasporë. Dhe kur hyra në oborr, ecja po si të isha ndonjë i huaj, apo si ndonjë mysafir i paftuar. Pra, thënë shkurt e shqip, ata që ma kishin robëruar, plaçkitur, gllabëruar dhe vrarë vendlindjen, ma kishin ndaluar shumë vjet edhe kthimin tim në Atdheun e bekuar nga Zoti, atje ku shndrit dielli më i bukur në botë. Derisa malli dhe dhembja përsëri më shtynë që të kthehem sërish në Kosovë. Po, përsëri e ndjeja veten të pasur, pas një lodhjeje të ëndshme e të këndshme dhe i rraskapitur rreth barit të njomë që ishte rritur në oborr dhe para pragut të shtëpisë.
Njëqind metra larg shtëpisë sime, ndodhej përroi freskues i cili dikur kishte gurgulluar çdo pranverë. Pasuritë e fshatit, lajdhitë dhe shkozat ishin rritur e kishin filluar të lulëzonin. Më dukej sikur në atë heshtje të madhe e të dhembshme të muzgut, të gjitha gjërat që na rrethonin, orvateshin të na preknin, të na pëqafonin dhe të na uronin mirëseardhje në vatrën tonë. Shtëpia që dikur shëndriste dhe gumëzhonte nga zërat e ëmbël të fëmijëve, tani ishte mbështjellur me pluhurin e boshatisjes, të ndjekjeve serbe e ikjes shqiptare, por jo edhe të dorëzimit para qëndresës sonë e të fatit të hidhur.
Po, përsëri u bëra fëmijë, fëmijë i vogël, si ai fëmija që dikur luaja me lodra në oborr. Tani e kuptova se tërë jetën isha i përbuzuar dhe i nënçmuar, jo vetëm unë, por të gjithë shqipëtarët që mendonin ndryshe. Tani orvatesha ta gjej atë ngushllimin e vjetër. Po nuk di çka gjeta, dhe çka pashë. Shtëpitë ishin të shkatërruara, ndërsa populli mendonte të ikte nga Kosova, të emigronte që kafshatën e bukës familjes t’ia siguronte. Njerëzit në Kosovë e ndjenin veten të lodhur e të rraskapitur nga jeta e vështirë, nga dhuna e presioni që kishte ushtruar regjimi barbar serb. Populli i Kosovës, jetën e përfytyronte si një dardhë, që vetëm duhet zgjatur dorën për ta kapur. Kështu kishte ndodhur me bashkëfshatarët e mij, ndërsa mue dhe shumë të tjerëve, në mënyrë shumë mizore n e kishin mbyllur këtë udhë.
Kështu po mendoja atë mbrëmje përrallore përpara gërmadhave të shtëpisë shekullore e prindërore, kur dikurë në oborr dëgjoja zërin e njeriut, e sot, e sot, heshtje mordi. Prita një kohë të gjatë të më ofrohej dikush, ndonjë shpirt i pikëlluar, por përveç ndienjave të zjarrta e të rrahurave të zemrës sime, nuk dëgjoja asgjë. Mendja më thonte se dikush po më therret: Ej ti, eja e afrohu, kushdo që të jesh! Dëgjova zërin tim, psherëtimë e një shpirti të trazuar. Kam shumë mallë e dhembje dhe do ta pranoja bisedën kushdo që t më paraqitet, dhe kushdo që të më tregojë se çka ka ndodhur në atë vend të bekuar, fshatin tim, të strukur në një cep të Kosovës Dardane. Nga shtëpia tingëllonte zëri i ëmbël i një balade: A pronon ti të flasësh me njerëz të vdekur?
Eheeej! Pakë çaste mbeta i stepur, i shtangur, i mpirë, i shastisur, i harlisur, i hutuar, dhe ca dridhje ma kapluan trupin e nga balli më pikonin djersët. Mendoja se kush po më fliste tani, me kend po bisedoja! Ndoshta ishte zëri i babait tim, apo i nënës sime, e cila kishte vdekur vite më pare. Ndjesë paste! Dhe pas ca minutave unë thirra: Nëna ime e dashur, a jeni ju!
Ajo mu përgjegj: -Përse s’beson kur më njeh, duke shtuar: Ende nuk e di që jam e vdekur? Por kufijtë në mes të vdekurve dhe të gjallëve nuk janë gjithënjë të pa kalueshëm. A e mban mend verën time të fundit, kur unë isha e sëmurë, e paaftë të lëvizja, e ti më merrje për dore dhe më shetitje? E mabn mend kur në oborr uleshim së bashku nen hijën e Arrës, kur dilnin edhe në fushë, ku unë kisha derdhur shumë energji, shumë djersë dhe shumë mundë e shumë dhe shumë e shumë…?
A të kujtohet kur ti vije prej shkolle e unë punoja punët e përditshme të shtëpisë, dhe kur unë kaloja pragun e shtëpisë ti më thoje: Ti po më sheh, por ju ikët pa e kuptuar se bota e huaj nuk do t’ju pranojë, nuk do të bëher kurrë e juaja! Nënë, edhe ti mendon për mua kështu? S’do të të flisja fare në këto çaste përmallimi e mallëngjimi sikur të pandehja vet-vehten mëkatar. Nënë, oj nënë! Unë po jetoj, por mua ma rrëmbyen dashurinë ndaj vajzës, dhe dashurinë ndaj atdheut e varreve të të parëve dhe vendlindjes sime të shtrenjtë. Një ditë do të vijë, por s’dihet se kurë? Se dij, biro, ma ktheu nëna ime e bukur si zanë mali dhe e shtrenjtë si një dritë Parajse: Nuk mund të të them asgjë, por një ditë kur do të vish Ti, unë nuk do të jem!
