Historia tragjike e të burgosurve politikë që vuajtën në kampin e tmerrshëm të Vloçishtit në rrethin e Korçës. Rrëfen një nga ish-të dënuarit e atij kampi
"Ja tmerret e Vloçishtit, ku u vranë 73 të burgosur"
Dëshmia e 73-vjeçarit Abdyl Hakan
Banushi: "Kampi i Vloçishtit, ku humbën jetën 73 të dënuar politikë, ishte një nga më të tmerrshmit që u hapën në regjimin komunist të Enver Hoxhës. Nga trajtimi çnjerëzor që na bëhej në atë kamp, shumë nga të dënuarit nuk duronin dot dhe kalonin në vetëvrasje. Një nga ata të burgosur që shkoi me koshiencë të plotë drejtvdekjes, duke u hedhur ne telat me gjemba, ishte dhe shoku im Virtut Gjylbegu nga Shkodra"
Dashnor Kaloçi
Gjatë afro gjysëm shekulli të sundimit komunist në Shqipëri, pothuaj në të gjithë vendin ishin ngritur kampe dhe burgje ku vuajtën dënimet me dhjetra mijra vetë të cilët regjimi i Enver Hoxhës i kishte shpallur si kundërshtarë politikë. Në ato burgje dhe kampe të punës së detyruar, të dënuarit politikë shqiptarë e të huaj u trajtuan me kushte nga më çnjerzoret që nuk krahasoen dot as me kampet e shfarosjes në masë që kishin ngritur nazistët gjermanë në vitet e Luftës së Dytë Botërore.
Një nga këto kampe ka qenë edhe ai i Vloçishtit në rrethin e Korçës, i cili u hap në vitin 1948 ku humbën jetën 73 të burgosur, të vdekur apo të vrarë nga policët e rojet e atij burgu. Një nga ish-të burgosurit e Vloçishtit ka qenë dhe Abdyl Hakan Banushi, i cili rrëfen për herë të parë për "Gazetën" mbi tmerret e atij kampi.
Kush është Abdyl Banushi
Abdyl Banushi u lind në 1928 në fshatin Golem të Gjirokastrës prej nga është dhe origjina e familjes së tij. Gjatë viteve të luftës ai u vendos në qytetin e Durrësit për të ndjekur mësimet në gjimnazin e qytetit bregdetar dhe aty u lidh me lëvizjen antifashiste. Pas vitit 1943 ai u lidh me rininë e Ballit Kombëtar dhe mori pjesë në disa demostrata që u organizuan asokohe nga rinia nacionaliste e Durrësit, ku dhe ra në sy të autoriteteve fashiste italiane të cilët e futën në listat e atyre që do internoheshin. Pas kapitullimit të Italisë, ato lista ranë në duart e gjermanëve të cilët në vitin 1944 e arrestuan Abdylin dhe së bashku me dhjetra të tjerë i internuan në kampet e shfarosjes që nazistët kishin hapur nëpër Europë. Në 1945, Abdyli mundi që të lirohet nga ato kampe me ndihmën e anglo-amerikanëve dhe nga Gjermania ai mbërriti në Itali e më pas u kthye në Shqipëri ku ai u arrestua i akuzuar si agjent i anglo-amerikanëve. Shkak për arrestimin e tij pasi u bë një letër të cilën atij ia kishte dhënë në kampin e Rexhi-Emiljas, ish-Prefekti i Gjirokastrës, Rasim Babameto për t'ua çuar njerëzve të tij në Tiranë. Pas kësaj Abdyli u dënua me 20 vjet burg dhe mundi që të lirohet vetëm në vitin 1961 pasi kishte vuajtur plot 16 vjet në burgjet e regjimit komunist. Pas daljes nga burgu atë e internuan në qytetin e Fierit ku e arrestuan përsëri vetëm pas pak ditësh. Abdyli mundi që të arratisej nga Dega e Brendëshme e Fierit dhe pas kësaj edhe nga Shqipëria e u vendos në SHBA. Në vitin 1974 ai erdhi përsëri në Shqipëri me një mision dhe i tradhëtuar nga një person që ishte bashkë me të, ra në duart e Sigurimit të Shtetit dhe pas kësaj u dënua edhe 15 vjet të tjera burg, e u lirua më 17 mars 1991, me të dënuarit e fundit politik që dolën në atë kohë , pasi kishte vuajtur plot 31 vjet në burgjet e skëterrës komuniste.
Kampi i Vloçishtit u hap në vitin 1947 afër fshatit me të njëjtin emër pasi u mbyll kampi i Maliqit, dhe ai përbëhej nga tre kazerma të mëdha të ruajtura nga ushtarë me mitrolozë dhe automatik. Ne ishim 500 të dëniuarit e parë që shkuam në atë kamp (në ato kohë komandohej nga Tasi Marko) ku punonim rreth 12 orë në ditë në ngricat e dimrit (temperatura arrinte shpesh herë deri minus 18 gradë nën zero) duke hapur kanale bonifikuese dhe ushqimi ishte vetëm 700 gram bukë në ditë me një lëng uji që quhej supë. Asokohe në Kampin e Vloçishit, terrori dhe frika nisën të bëheshin gjëra të zakonëshme dhe fare normale e shumë nga të burgosurit mendonin se si të arratiseshin apo të vrisnin veten. Në një prej atyre ditëve u arratisën shtatë vetë të cilët mundën të zhdukeshin nëpër kallamishte pa i vënë re njeri. Ikja e tyre u mësua vetëm në darkë kur na numëruan dhe si dënim për atë që kishte ndodhur, ne na lanë gjithë natën jashtë. Ndaj të gdhirë na dhanë nga një lugë me supë dhe na nisën për në punë. Po atë ditë një i burgosur tjetër vdiq në kanalin me ujë. Kur e panë shokët e tjerë trupin e tij të pajetë, nisën që të bërtisnin dhe e lanë punën. Kur u mësua vdekja e tij u njoftua Tasi Marko i cili erdhi menjëherë aty dhe bëri thirrje që të rifillonte puna menjëherë, por atë ditë askush nuk pranoi të punonte. Tasi Marko u largua dhe më pas u kthye përsëri së bashku me një grup civilësh të Ndërrmarrrjes së Bonifikimit e iu drejtua grupit rebel që kishte organizuar ndërprerjen e punës, duke u thënë: "Dëgjoni, ne e pamë gjendjen në vënd dhe i burgosuri duhet të ketë qenë i sëmurë. Por megjithatë ka mjeke që do të bëjnë ekspertizën. Nuk është për faj të askujt, prandaj duhet të vazhdoni punën se për ndryshe do të marrim masa të rrepta. Ky është kamp i punës së detyruar dhe nuk është kamp pushimi". Në atë çast një klerik shkodran doli një hap përpara dhe tha: "Ne më mirë preferojmë vdekjen, se kjo është jetë qeni". Tasi Marko nënqeshi dhe tha: "Vazhdoni, vazhdoni". Kleriku shkodran iu përgjigj: "Zoti komandant, unë kaq kisha, në ras se nuk na keni kuptuar, aq më keq për ju". Atë ditë nuk u mor asnjë masë ndëshkimore, por sa erdhi dreka dhe mbërritën kazanat e supës, të burgosurit morën racionet e tyre dhe nisën të hanin gjithë uri. Edhe pas dreke asnjë nuk pranoi të hante dhe ne qëndruam të gjithë në bankinën e kanalit. Ndërkohë që ishim aty, nga një truproje që ishte aty pranë u dëgjua një krisë e vetme automatiku. Plumbi kishte goditur njërin prej të burgosurve, një burrë të moshuar afër të shtatëdhjetave i cili ishte njëri nga organizatorët e revoltës dhe punonte në brigadën e katërt. Pas kësaj Tasi Markoja urdhëroi të ndërpriteshin punimet dhe të ktheheshim të gjithë në kamp para kohe. Ne pasi morëm me vete dy viktimat e asaj dite, u kthyem dhe u mbyllëm në kapanone duke refuzuar që të merrnim ushqimin e darkës", kujton Abdyl Banushi dy nga vrasjet e shumta që ndodhnin në atë kamp të tmershëm.
Si u hëngrën të vjellat
Sipas rrëfimeve të Abdyl Banushit, ish- të burgosurit në Kampin e Vloçishtit, asokohe në atë kamp përveç vrasjeve dhe vdekjeve të shumta, një nga tmerret që u shkurtonte jetën të burgosurve, ishte dhe uria. Lidhur me këtë ai kujton: "Mungesa e ushqimit në atë kamp shpesh herë shkaktonte skena makabre sa njeriu kafshërohej duke dalë jashtë natyrës njerzore. Nuk e harroj kurrë se si vërsuleshin të dënuarit fushës, kush e kush të rrëmbente më parë ndonjë lëkurë bostani të cilën e kishin flakur punonjësit e lirë të bonifikimitn që punonin atje. Aty ndodhin përleshje të vërteta. Të burgosurit i fshihnin në trup rrepat e shkulura të panxharit dhe mezi prisnin rastin që t'i hanin fshehurazi. Njëherë një i burgosur që vuante nga ulçëra në stomak, volli në sy të shokut dhe ai ia priti ato në dorë dhe i gëlltiti për vete. Pas kësaj ai e luste: "Vill, vill në grushtet e mi". Një nga të burgosurit e tjerë kur e pa atë skenë të neveritëshme, iu shkrehën të vjellat dhe të nesërmen i tha shokut: "Ti ke stomak qeni". Kurse i urituri që kishte ngrënë të vjellat iu përgjigj: "Ndërsa ti ke stomak zonjushash". Nuk e harroj kurrë se si luhej kumar për të fituar një copë bukë apo një rrepkë panxhari më shumë. Shesh herë zaret bëheshin me tul buke sa një thua, i cili pas lojës dhe ai përfundonte në stomak nga ai që fitonte lojën", kujton Abdyl Banushi ato drama njerzore që ndodhnin në kampin e tmërshëm të Vloçishtit.
Vrasja e Virtut Gjylbegut
Asokohe në Kampin e Vloçishtit kanë ndodhur dhe shumë vetëvrasje nga të burgosurit që nuk i rezistonin dot kushteve të tmershme që ishin aty. Lidhur me këtë, Abdyl Banushi dëshmon: "Dramat shokuse që pësonin të burgosurit në atë kamp, shpesh herë bëheshin shkak për vetvrasje dhe unë nuk mund ta harroj kurrë atë çka ndodhi me shokun tim të prangave Virtut Gjylbegun nga Shkodra. Një natë përpara se të flinim nga që ai mu duk shumë i dëshpëruar, unë e pyeta se çfarë i kishte ndodhur. Ai mu përgjigj: "Abdyl, a ja vlen të jetosh në këto kushte të tmershme"? Për t'i ngritur kuroajon unë, iu drejtova duke i thënë se ia vlente dhe jeta duhej jetuar ashtu si të na vinte. Pas kësaj ai më ra shpatullave dhe më tha: "Nuk e prisja këtë përgjigjie nga një njeri me kulturë", dhe u largua duke më thënë natën e mirë. Po atë natë rreth orës dy të natës, tre policët e kapanonit tonë Hito Hitaj, Ali Gana dhe Skënder Toskallari dhanë alarmin duke bërtitur se një i burgosur po vraponte fushës së kampit në drejtim të zonës së ndaluar atje ku ishin telat me gjembba që rrethonin kampin. Ndërkohë nga alarmi që u bë, roja që ishte aty parën hapi zjarr me mitroloz dhe viktima i asaj nate ishte shoku im Virtut Gjylbegu. Të nesërmen erdhi një komision nga Korça për të verifikuar ngjarjen", kujton Abdyl Banushi mbi vrasjen e shokut të tij që mbeti i vrarë në telat me gjemba të kampit të Vloçishtit.
Protesta e Profesorit P.SH.
Por krahas atyre të burgosurve që mundën t'i përballonin vuajtjet e shumta të atij kampi, kishte dhe nga ata që nuk mundën tu rezistonin dot atyre tmerreve. Për një nga këta të burgosur, Abdyl Banushi kujton: "Një të djelë komandanti i kampit Tasi Marko hyri në shesh me uniformë parade. Zakonisht të djelave ai mbante fjalime por atë ditë shumë nga të burgosurit e rrethuan dhe filluan që t'i ankoheshin për kushtet e vështira dhe gjendjen e rëndë shëndetësore në të cilën ndodheshin, duke i kërkuar që Drejtoria e Kampit t'i lejonte familjet që tu sillnin cigare ushqime dhe rroba. Në kohën që unë po prisja me zemër të ngrirë reagimin e Tasi Markos, ai buzëqeshi lehtë dhe me një ngrohtësi të paparë ndonjëherë tha se do ta shikonte atë problem. Në atë kohë një i burgosur ja dha vrapit e mori drejtimin nga shpura e ushtarakëve që shoqëronin komandantin e burgut dhe duke çarë me forcë një grup të burgosurish i doli përpara me krahë hapur Tasi Markos e i tha: "Ju lutem zoti komandant më dëgjoni dhe mua. Unë jetoj në kushte të tmershme dhe nuk i duroj dot, ju lutem" Komandanti u vrazhdësua në fytyrë dhe i tha: "Kush jeni ju"? Iburgosuri iu përgjigj: "Unë jam Profesori P. Sh. dhe kam qenë me Luftën Nac-Çl qysh në vitin 1941. Në Shkodër kam punuar bashkë me shokët e mi Sadik Boci, Sadik Bekteshi, Adil Çarçani, Sulë Baholli, Qemal Gavoçi etj. Po s'më besuat mund të pyesni sejcilin prej tyre. Unë jam duke vuajtur kot në burg zotëri, jam duke vuajtur gabimet e vëllait tim me grupin e deputetëve. Unë jam i pafajshëm zoti komandant, prandaj ju lutem më dërgoni në burgun e Durrësit, se këtu jam duke vdekur". Pas gjithë atyre lutjeve komandanti Tasi Marko krej i bezdisur ia kthehu: "Ti nuk je më i mirë se këta të tjerët, të punosh dhe të realizosh normën se je i ri. Deri sa je i dënuar me punë të detyruar kështu do të bësh, se ndryshe ka dhe më keq". Pas kësaj Profesori sa s'filloi të qante dhe bërtiste : "Po vdes, po vdes". Komandanti duke ikur ia ktheu: "Një armik më pak". Por në atë kohë Profesori bëri një lëvizje dhe ra në gjunjë para komandantit, i cili i hodhi një vështrim nga sipër dhe i tha: "Përderisa ti je nga ata burra që i bie në gjunjë armikut tënd,unë do të kthej në burgun nga ke ardhur, pra në Durrës. Dhe në atë kohë ai iu drejtua toger Qaniut që të përpilonte fletë-transferimin e Profesorit. Në atë kohë shumë nga të burgosurit u ndjenë keq dhe dy prej tyre Sh Çelkupa dhe E. Podgorica që ishin dënuar me 20 vjet burg politik dhe kishin armiqësi me Profesorin, donin të dilnin nga rreshti dhe ta bështynin në sy , por i mbajta unë. Por atë që nuk e bënë ata të dy, e bëri një tjetër njeri i cili i preu rrugën Profesorit që po kthehej kokë ulur në drejtim të kazermave dhe i tha: "Ju zoti Profesor, me përuljen tuaj të turpëshme keni fyer gjithë nacionalizmin shqiptar", Profesori ngriti kokën dhe pa se i burgosuri që po i fliste ishte intelektuali Eqerem Çabej". Profesori u transferua vërtet në burgun e Durrësit dhe pas disa kohësh mësova se ishte arratisur nga Shqipëria.
Dështimi i arratisjes
Gjatë asaj kohe që të burgosurit vuanin dënimin në kampin e Vloçishtit, duke parë kushtet tepër të vështira në të cilat ndodheshin, disa prej tyre tentuan që të arratiseshin. Po a ja arritën ata qëllimit? Lidhur me këtë Abdyli kujton: "Shumë të burgosur nga që nuk i duronin kushtet e vështira të kamit të Vloçishtit, mendonin ditë e natë se si të arratiseshin që andej. Por duke parë se shumë nga të burgosurit që kishin tentuar të arratiseshin, kishin mbetur të vrarë nëpër rrethimin e telave me gjëmba nga ushtarët të cilët i qëllonin dhe i bënin shoshë, një grup të burgosurish vendosën që të bënin një tunel e me anë të cilit të dilnin jashtë kampit. Për këtë ata u mblodhën dhe caktuan tre grupe punë me nga pesë vetëtë (unë nuk bëja pjesë në asnjë prej atyre grupeve) cilët do të punonin deri natën vonë. Tuneli do të hapej duke shfrytëzuar vrimën nga derdheshin ujrat e zeza të ËC-së. Pas afro një muaj teksa katër punëtorë ishin duke punuar, ata e kuptuan se po i afroheshin sipërfaqes së tokës, sepse gryka e tunelit kishte dalë në fund të shkallëve të truprojes së ushtarit. Ndërsa ata e panë se po i afroheshin daljes së shumëpritur dhe era e lirisë ishte fare pranë, njëri prej tyre u tha që të ktheheshin dhe të lajmëronin shokët. Teksa ata po ktheheshin, një masë e madhe dheu u shëmb dhe u fundos në brendësinë e tunelit të vogël. Njëri nga të burgosurit i frikësuar nga ajo që po ndodhte kërceu jashtë. Ndërkohë nga zhurma që po ndodhte nën kullën e rojes, ushtari i shërbimit u tmerrua dhe ja dha vrapit duke dalë në një arë me misër që ishte fare pranë rrethimit. Kur doli i burgosuri i dytë nga vrima, roja zuri të bërtiste duke thënë se po dilnin njerëz nga dheu. Ndërkohë pas të dytit doli dhe një tjetër i burgosur dhe të tre ja dhanë vrapit në arën me misër duke ecur me zikzake për tu ruajtur nga breshëritë e automatikut të ushtarit që filloi t'i qëllonte. Të tre ata mundën që të arratiseshin, kurse i katërti u bllokua në tunel nga ushtarët e tjerë që erdhën menjëherë në atë vend", përfundon rrëfimin e tij Abdyl Banushi mbi dështimin e tentativës së arratisejes nga kampi i temrrshëm i Vloçishtit ku vdiqën rreth 73 të burgosur.
"Ja tmerret e Vloçishtit, ku u vranë 73 të burgosur"
Dëshmia e 73-vjeçarit Abdyl Hakan
Banushi: "Kampi i Vloçishtit, ku humbën jetën 73 të dënuar politikë, ishte një nga më të tmerrshmit që u hapën në regjimin komunist të Enver Hoxhës. Nga trajtimi çnjerëzor që na bëhej në atë kamp, shumë nga të dënuarit nuk duronin dot dhe kalonin në vetëvrasje. Një nga ata të burgosur që shkoi me koshiencë të plotë drejtvdekjes, duke u hedhur ne telat me gjemba, ishte dhe shoku im Virtut Gjylbegu nga Shkodra"
Dashnor Kaloçi
Gjatë afro gjysëm shekulli të sundimit komunist në Shqipëri, pothuaj në të gjithë vendin ishin ngritur kampe dhe burgje ku vuajtën dënimet me dhjetra mijra vetë të cilët regjimi i Enver Hoxhës i kishte shpallur si kundërshtarë politikë. Në ato burgje dhe kampe të punës së detyruar, të dënuarit politikë shqiptarë e të huaj u trajtuan me kushte nga më çnjerzoret që nuk krahasoen dot as me kampet e shfarosjes në masë që kishin ngritur nazistët gjermanë në vitet e Luftës së Dytë Botërore.
Një nga këto kampe ka qenë edhe ai i Vloçishtit në rrethin e Korçës, i cili u hap në vitin 1948 ku humbën jetën 73 të burgosur, të vdekur apo të vrarë nga policët e rojet e atij burgu. Një nga ish-të burgosurit e Vloçishtit ka qenë dhe Abdyl Hakan Banushi, i cili rrëfen për herë të parë për "Gazetën" mbi tmerret e atij kampi.
Kush është Abdyl Banushi
Abdyl Banushi u lind në 1928 në fshatin Golem të Gjirokastrës prej nga është dhe origjina e familjes së tij. Gjatë viteve të luftës ai u vendos në qytetin e Durrësit për të ndjekur mësimet në gjimnazin e qytetit bregdetar dhe aty u lidh me lëvizjen antifashiste. Pas vitit 1943 ai u lidh me rininë e Ballit Kombëtar dhe mori pjesë në disa demostrata që u organizuan asokohe nga rinia nacionaliste e Durrësit, ku dhe ra në sy të autoriteteve fashiste italiane të cilët e futën në listat e atyre që do internoheshin. Pas kapitullimit të Italisë, ato lista ranë në duart e gjermanëve të cilët në vitin 1944 e arrestuan Abdylin dhe së bashku me dhjetra të tjerë i internuan në kampet e shfarosjes që nazistët kishin hapur nëpër Europë. Në 1945, Abdyli mundi që të lirohet nga ato kampe me ndihmën e anglo-amerikanëve dhe nga Gjermania ai mbërriti në Itali e më pas u kthye në Shqipëri ku ai u arrestua i akuzuar si agjent i anglo-amerikanëve. Shkak për arrestimin e tij pasi u bë një letër të cilën atij ia kishte dhënë në kampin e Rexhi-Emiljas, ish-Prefekti i Gjirokastrës, Rasim Babameto për t'ua çuar njerëzve të tij në Tiranë. Pas kësaj Abdyli u dënua me 20 vjet burg dhe mundi që të lirohet vetëm në vitin 1961 pasi kishte vuajtur plot 16 vjet në burgjet e regjimit komunist. Pas daljes nga burgu atë e internuan në qytetin e Fierit ku e arrestuan përsëri vetëm pas pak ditësh. Abdyli mundi që të arratisej nga Dega e Brendëshme e Fierit dhe pas kësaj edhe nga Shqipëria e u vendos në SHBA. Në vitin 1974 ai erdhi përsëri në Shqipëri me një mision dhe i tradhëtuar nga një person që ishte bashkë me të, ra në duart e Sigurimit të Shtetit dhe pas kësaj u dënua edhe 15 vjet të tjera burg, e u lirua më 17 mars 1991, me të dënuarit e fundit politik që dolën në atë kohë , pasi kishte vuajtur plot 31 vjet në burgjet e skëterrës komuniste.
Kampi i Vloçishtit u hap në vitin 1947 afër fshatit me të njëjtin emër pasi u mbyll kampi i Maliqit, dhe ai përbëhej nga tre kazerma të mëdha të ruajtura nga ushtarë me mitrolozë dhe automatik. Ne ishim 500 të dëniuarit e parë që shkuam në atë kamp (në ato kohë komandohej nga Tasi Marko) ku punonim rreth 12 orë në ditë në ngricat e dimrit (temperatura arrinte shpesh herë deri minus 18 gradë nën zero) duke hapur kanale bonifikuese dhe ushqimi ishte vetëm 700 gram bukë në ditë me një lëng uji që quhej supë. Asokohe në Kampin e Vloçishit, terrori dhe frika nisën të bëheshin gjëra të zakonëshme dhe fare normale e shumë nga të burgosurit mendonin se si të arratiseshin apo të vrisnin veten. Në një prej atyre ditëve u arratisën shtatë vetë të cilët mundën të zhdukeshin nëpër kallamishte pa i vënë re njeri. Ikja e tyre u mësua vetëm në darkë kur na numëruan dhe si dënim për atë që kishte ndodhur, ne na lanë gjithë natën jashtë. Ndaj të gdhirë na dhanë nga një lugë me supë dhe na nisën për në punë. Po atë ditë një i burgosur tjetër vdiq në kanalin me ujë. Kur e panë shokët e tjerë trupin e tij të pajetë, nisën që të bërtisnin dhe e lanë punën. Kur u mësua vdekja e tij u njoftua Tasi Marko i cili erdhi menjëherë aty dhe bëri thirrje që të rifillonte puna menjëherë, por atë ditë askush nuk pranoi të punonte. Tasi Marko u largua dhe më pas u kthye përsëri së bashku me një grup civilësh të Ndërrmarrrjes së Bonifikimit e iu drejtua grupit rebel që kishte organizuar ndërprerjen e punës, duke u thënë: "Dëgjoni, ne e pamë gjendjen në vënd dhe i burgosuri duhet të ketë qenë i sëmurë. Por megjithatë ka mjeke që do të bëjnë ekspertizën. Nuk është për faj të askujt, prandaj duhet të vazhdoni punën se për ndryshe do të marrim masa të rrepta. Ky është kamp i punës së detyruar dhe nuk është kamp pushimi". Në atë çast një klerik shkodran doli një hap përpara dhe tha: "Ne më mirë preferojmë vdekjen, se kjo është jetë qeni". Tasi Marko nënqeshi dhe tha: "Vazhdoni, vazhdoni". Kleriku shkodran iu përgjigj: "Zoti komandant, unë kaq kisha, në ras se nuk na keni kuptuar, aq më keq për ju". Atë ditë nuk u mor asnjë masë ndëshkimore, por sa erdhi dreka dhe mbërritën kazanat e supës, të burgosurit morën racionet e tyre dhe nisën të hanin gjithë uri. Edhe pas dreke asnjë nuk pranoi të hante dhe ne qëndruam të gjithë në bankinën e kanalit. Ndërkohë që ishim aty, nga një truproje që ishte aty pranë u dëgjua një krisë e vetme automatiku. Plumbi kishte goditur njërin prej të burgosurve, një burrë të moshuar afër të shtatëdhjetave i cili ishte njëri nga organizatorët e revoltës dhe punonte në brigadën e katërt. Pas kësaj Tasi Markoja urdhëroi të ndërpriteshin punimet dhe të ktheheshim të gjithë në kamp para kohe. Ne pasi morëm me vete dy viktimat e asaj dite, u kthyem dhe u mbyllëm në kapanone duke refuzuar që të merrnim ushqimin e darkës", kujton Abdyl Banushi dy nga vrasjet e shumta që ndodhnin në atë kamp të tmershëm.
Si u hëngrën të vjellat
Sipas rrëfimeve të Abdyl Banushit, ish- të burgosurit në Kampin e Vloçishtit, asokohe në atë kamp përveç vrasjeve dhe vdekjeve të shumta, një nga tmerret që u shkurtonte jetën të burgosurve, ishte dhe uria. Lidhur me këtë ai kujton: "Mungesa e ushqimit në atë kamp shpesh herë shkaktonte skena makabre sa njeriu kafshërohej duke dalë jashtë natyrës njerzore. Nuk e harroj kurrë se si vërsuleshin të dënuarit fushës, kush e kush të rrëmbente më parë ndonjë lëkurë bostani të cilën e kishin flakur punonjësit e lirë të bonifikimitn që punonin atje. Aty ndodhin përleshje të vërteta. Të burgosurit i fshihnin në trup rrepat e shkulura të panxharit dhe mezi prisnin rastin që t'i hanin fshehurazi. Njëherë një i burgosur që vuante nga ulçëra në stomak, volli në sy të shokut dhe ai ia priti ato në dorë dhe i gëlltiti për vete. Pas kësaj ai e luste: "Vill, vill në grushtet e mi". Një nga të burgosurit e tjerë kur e pa atë skenë të neveritëshme, iu shkrehën të vjellat dhe të nesërmen i tha shokut: "Ti ke stomak qeni". Kurse i urituri që kishte ngrënë të vjellat iu përgjigj: "Ndërsa ti ke stomak zonjushash". Nuk e harroj kurrë se si luhej kumar për të fituar një copë bukë apo një rrepkë panxhari më shumë. Shesh herë zaret bëheshin me tul buke sa një thua, i cili pas lojës dhe ai përfundonte në stomak nga ai që fitonte lojën", kujton Abdyl Banushi ato drama njerzore që ndodhnin në kampin e tmërshëm të Vloçishtit.
Vrasja e Virtut Gjylbegut
Asokohe në Kampin e Vloçishtit kanë ndodhur dhe shumë vetëvrasje nga të burgosurit që nuk i rezistonin dot kushteve të tmershme që ishin aty. Lidhur me këtë, Abdyl Banushi dëshmon: "Dramat shokuse që pësonin të burgosurit në atë kamp, shpesh herë bëheshin shkak për vetvrasje dhe unë nuk mund ta harroj kurrë atë çka ndodhi me shokun tim të prangave Virtut Gjylbegun nga Shkodra. Një natë përpara se të flinim nga që ai mu duk shumë i dëshpëruar, unë e pyeta se çfarë i kishte ndodhur. Ai mu përgjigj: "Abdyl, a ja vlen të jetosh në këto kushte të tmershme"? Për t'i ngritur kuroajon unë, iu drejtova duke i thënë se ia vlente dhe jeta duhej jetuar ashtu si të na vinte. Pas kësaj ai më ra shpatullave dhe më tha: "Nuk e prisja këtë përgjigjie nga një njeri me kulturë", dhe u largua duke më thënë natën e mirë. Po atë natë rreth orës dy të natës, tre policët e kapanonit tonë Hito Hitaj, Ali Gana dhe Skënder Toskallari dhanë alarmin duke bërtitur se një i burgosur po vraponte fushës së kampit në drejtim të zonës së ndaluar atje ku ishin telat me gjembba që rrethonin kampin. Ndërkohë nga alarmi që u bë, roja që ishte aty parën hapi zjarr me mitroloz dhe viktima i asaj nate ishte shoku im Virtut Gjylbegu. Të nesërmen erdhi një komision nga Korça për të verifikuar ngjarjen", kujton Abdyl Banushi mbi vrasjen e shokut të tij që mbeti i vrarë në telat me gjemba të kampit të Vloçishtit.
Protesta e Profesorit P.SH.
Por krahas atyre të burgosurve që mundën t'i përballonin vuajtjet e shumta të atij kampi, kishte dhe nga ata që nuk mundën tu rezistonin dot atyre tmerreve. Për një nga këta të burgosur, Abdyl Banushi kujton: "Një të djelë komandanti i kampit Tasi Marko hyri në shesh me uniformë parade. Zakonisht të djelave ai mbante fjalime por atë ditë shumë nga të burgosurit e rrethuan dhe filluan që t'i ankoheshin për kushtet e vështira dhe gjendjen e rëndë shëndetësore në të cilën ndodheshin, duke i kërkuar që Drejtoria e Kampit t'i lejonte familjet që tu sillnin cigare ushqime dhe rroba. Në kohën që unë po prisja me zemër të ngrirë reagimin e Tasi Markos, ai buzëqeshi lehtë dhe me një ngrohtësi të paparë ndonjëherë tha se do ta shikonte atë problem. Në atë kohë një i burgosur ja dha vrapit e mori drejtimin nga shpura e ushtarakëve që shoqëronin komandantin e burgut dhe duke çarë me forcë një grup të burgosurish i doli përpara me krahë hapur Tasi Markos e i tha: "Ju lutem zoti komandant më dëgjoni dhe mua. Unë jetoj në kushte të tmershme dhe nuk i duroj dot, ju lutem" Komandanti u vrazhdësua në fytyrë dhe i tha: "Kush jeni ju"? Iburgosuri iu përgjigj: "Unë jam Profesori P. Sh. dhe kam qenë me Luftën Nac-Çl qysh në vitin 1941. Në Shkodër kam punuar bashkë me shokët e mi Sadik Boci, Sadik Bekteshi, Adil Çarçani, Sulë Baholli, Qemal Gavoçi etj. Po s'më besuat mund të pyesni sejcilin prej tyre. Unë jam duke vuajtur kot në burg zotëri, jam duke vuajtur gabimet e vëllait tim me grupin e deputetëve. Unë jam i pafajshëm zoti komandant, prandaj ju lutem më dërgoni në burgun e Durrësit, se këtu jam duke vdekur". Pas gjithë atyre lutjeve komandanti Tasi Marko krej i bezdisur ia kthehu: "Ti nuk je më i mirë se këta të tjerët, të punosh dhe të realizosh normën se je i ri. Deri sa je i dënuar me punë të detyruar kështu do të bësh, se ndryshe ka dhe më keq". Pas kësaj Profesori sa s'filloi të qante dhe bërtiste : "Po vdes, po vdes". Komandanti duke ikur ia ktheu: "Një armik më pak". Por në atë kohë Profesori bëri një lëvizje dhe ra në gjunjë para komandantit, i cili i hodhi një vështrim nga sipër dhe i tha: "Përderisa ti je nga ata burra që i bie në gjunjë armikut tënd,unë do të kthej në burgun nga ke ardhur, pra në Durrës. Dhe në atë kohë ai iu drejtua toger Qaniut që të përpilonte fletë-transferimin e Profesorit. Në atë kohë shumë nga të burgosurit u ndjenë keq dhe dy prej tyre Sh Çelkupa dhe E. Podgorica që ishin dënuar me 20 vjet burg politik dhe kishin armiqësi me Profesorin, donin të dilnin nga rreshti dhe ta bështynin në sy , por i mbajta unë. Por atë që nuk e bënë ata të dy, e bëri një tjetër njeri i cili i preu rrugën Profesorit që po kthehej kokë ulur në drejtim të kazermave dhe i tha: "Ju zoti Profesor, me përuljen tuaj të turpëshme keni fyer gjithë nacionalizmin shqiptar", Profesori ngriti kokën dhe pa se i burgosuri që po i fliste ishte intelektuali Eqerem Çabej". Profesori u transferua vërtet në burgun e Durrësit dhe pas disa kohësh mësova se ishte arratisur nga Shqipëria.
Dështimi i arratisjes
Gjatë asaj kohe që të burgosurit vuanin dënimin në kampin e Vloçishtit, duke parë kushtet tepër të vështira në të cilat ndodheshin, disa prej tyre tentuan që të arratiseshin. Po a ja arritën ata qëllimit? Lidhur me këtë Abdyli kujton: "Shumë të burgosur nga që nuk i duronin kushtet e vështira të kamit të Vloçishtit, mendonin ditë e natë se si të arratiseshin që andej. Por duke parë se shumë nga të burgosurit që kishin tentuar të arratiseshin, kishin mbetur të vrarë nëpër rrethimin e telave me gjëmba nga ushtarët të cilët i qëllonin dhe i bënin shoshë, një grup të burgosurish vendosën që të bënin një tunel e me anë të cilit të dilnin jashtë kampit. Për këtë ata u mblodhën dhe caktuan tre grupe punë me nga pesë vetëtë (unë nuk bëja pjesë në asnjë prej atyre grupeve) cilët do të punonin deri natën vonë. Tuneli do të hapej duke shfrytëzuar vrimën nga derdheshin ujrat e zeza të ËC-së. Pas afro një muaj teksa katër punëtorë ishin duke punuar, ata e kuptuan se po i afroheshin sipërfaqes së tokës, sepse gryka e tunelit kishte dalë në fund të shkallëve të truprojes së ushtarit. Ndërsa ata e panë se po i afroheshin daljes së shumëpritur dhe era e lirisë ishte fare pranë, njëri prej tyre u tha që të ktheheshin dhe të lajmëronin shokët. Teksa ata po ktheheshin, një masë e madhe dheu u shëmb dhe u fundos në brendësinë e tunelit të vogël. Njëri nga të burgosurit i frikësuar nga ajo që po ndodhte kërceu jashtë. Ndërkohë nga zhurma që po ndodhte nën kullën e rojes, ushtari i shërbimit u tmerrua dhe ja dha vrapit duke dalë në një arë me misër që ishte fare pranë rrethimit. Kur doli i burgosuri i dytë nga vrima, roja zuri të bërtiste duke thënë se po dilnin njerëz nga dheu. Ndërkohë pas të dytit doli dhe një tjetër i burgosur dhe të tre ja dhanë vrapit në arën me misër duke ecur me zikzake për tu ruajtur nga breshëritë e automatikut të ushtarit që filloi t'i qëllonte. Të tre ata mundën që të arratiseshin, kurse i katërti u bllokua në tunel nga ushtarët e tjerë që erdhën menjëherë në atë vend", përfundon rrëfimin e tij Abdyl Banushi mbi dështimin e tentativës së arratisejes nga kampi i temrrshëm i Vloçishtit ku vdiqën rreth 73 të burgosur.
