"Miti i Lasgushit" i dr. Anastas Kapuranit-nje monografi unikale ne gjuhen angleze

Miti i Lasgushit sugjerohet nga vete poezia

Dhurata Hamzai


Lasgushi nje mit i poezise shqipe...! Askush nuk do ta quante te ekzagjeruar kete perkufizim po t’i rikthehej ngahera e ngeshem vepres qe la pas Poeti. Per te na bindur ne mitin e Tij, nje tjeter liber i shkruar, por kete here ne gjuhe te huaj, cel te paren biblioteke te gjuhes angleze me studime mbi poetin, qe cel njekohesisht shtegun e studimeve te reja ne panteonin e lirikeve me fame boterore. Mesojme se nje liber me studime per Lasgush Poradecin ka qene njekohesisht nje amanet i lene pas edhe ne vemendjen e intelektualit shqiptar, Anastas Kapuranit, prej te ndjerit prof. Eqerem Cabej. “Kjo mund te duket deri diku e cuditshme si lidhje, por qe gjithmone me ka bere pershtypje vleresimi lapidar i Eqerem Cabejt, ku ai thote, pa hezitim, kur te tjeret ende nuk kishin thene asgje per Lasgushin: “Lasgush Poradeci eshte poeti qe per fat te mire i ka rene Shqiperise, por qe ajo nje dite do t’ia fali botes”. Pikerisht Dr.Anastas Kapurani e mbajti mend kete amanet dhe ka nje vit qe e ka perfunduar librin me te mire te tij “Miti i Lasgushit”, i cili eshte botuar tani vone ne Angli. Qe ne kopertinen e librit “Miti i Lasgushit”, duket se nuk eshte thjesht nje gjetje per te krijuar efekte te jashtme. Miti sugjerohet nga vete poezia, nga fjala e Lasgushit. Miti eshte si kusht i kuptimit dhe jo si nje kuptim me vete. “Gjithcka duhet kerkuar brenda Lasgushit, kjo mbetet dhe e vecanta e studimit tim te pare, rrefen dr Anastas Kapurani.

Studiuesi Anastas Kapurani ka udhetuar ne kohe me imazhin e Lasgushit dhe ka rrokezuar sa here poezite e tij. Me te gjalla u ndien ato brenda trupit te tij kur pas viteve '90 ai shkoi per te thelluar studimet ne Universitetin e Athines dhe gjate atyre pese vitev qe iu deshen per t’u specializuar ne fushen e poetikes. Larg atdheut ai pohon se interesi i tij paresor ka qene mbi te gjithe letersia shqipe, e ne menyre te vecante nga ajo, figura dhe poezia e Lasgush Poradecit.

Dr. Kapurani jeton ne Greqi dhe ai ka pare se bibliotekat greke, ne menyre flagrante mungon letersia shqipe, po njesoj si ndodh dhe ne Serbi. Shpesh ai e gjen vetem ne kioskat e ngritura te emigranteve ate qe kerkon t’i ofrohet prej kultures sone. Per te shmangur realisht kete diskriminim ai ka botuar esse te ndryshme mbi poete te tille si Xhevahir Spahiu, Prec Zogaj, etj. Kohet e fundit dr.Anastas Kapurani ka punuar si pedagog i jashtem ne Universitetin Amerikan te Athines, “Ardrianapolis”, ku aktualisht jep leksione jashte programit te universitetit per t’i pergatitur ne gjuhen angleze dhe me kete pune ai jeton.

Kapurani u lind ne ne Sarande me 1950-en, ku mori dhe mesimet e para. Studimet e larta i kreu ne Universitetin e Tiranes me 1973, te cilat i perfundon me mbrojtjen e diplomes per gjuhen e huaj ne anglisht dhe perfundon edhe nje kurs pasuniversitar per gjuhe-letersi shqipe. Kapurani per shume vite ka qene dhe bashkepunetor i jashtem shkencor i Institutit te Gjuhesise ne Tirane. Deri me vitin 1991 Kapurani ne Shqiperi ka qene i njohur nepermjet artikujve te shkurter prezantues per shkrimtare te huaj te kohes, si dhe eshte marre me perkthime te ndryshme, nga poete te shquar te letersise angleze, Si Uitman, Shell, Bajron, apo dhe Drajzer, e shume te tjere. Pas 91-it ai emigron si shumica e intelektuelave shqiptare jashte Shqiperise se mjeruar prej Diktatures Komuniste.

Kapurani u largua nga atdheu pa patur fatin ta takoj personalisht Lasgush Poradecin, por per fat te mire ai jetoi gjate dhe kur ishte student e ka pare disa here duke e ruajtur me pas te gjalle imazhin e tij ne kujtese. “Megjithate me ka mbetur peng qe nuk arrita te shkembeja qofte dhe dy fjale me poetin e madh. Imazhi i Lasgushit ishte ai i nje poeti te vertete qe edhe ishte mes nesh, edhe nuk ishte. Ai na udhehiqte te gjitheve por nuk ishte aspak e lehte qe te hyje ne boten e Lasgushit. Sidoqofte dhe imazhi i tij qe me nga mbetur ne mendje per mua eshte shume, pasi shpesh nuk e kemi te lehte qe te krijojme ne mendjen tone portretin e vertete te poetit. Lasgushi pa folur mua ma mesoi shpejt kete gje dhe i detyrohem, ndaj sic thashe ai befas hynte ne jeten tone duke ardhur aq prane, e befas nuk ishte me aty. Kete fat une e pata atehere kur isha student duke e perjetuar, dhe keshtu krijova kontaktin e pare jetesor organik me po Lasgushin qe me ka shoqeruar dhe do te me shoqeroje per gjithe jeten” thote sdudiuesi i nje mografije unikale ne gjuhen angleze “The myth of Lasgush”.

Rrefimi i autorit: Varesia ime me yllin e Lasgushit

“Pra ishte nje mesazh i qarte dhe largpames se ne e paskeshim kete fat te kishim nje poet qe nje dite do t’ia falnim botes. Ne kete percaktim une ndjeja terrenin e nje studiuesi qe duhet te punoje gjate ne menyre qe te mund te zbuloje se cili eshte mesazhi qe fshihet pas vleresimit lapidar te prof.Cabej. Mire do t'ia falim botes mendoja une... por ky njeri nuk kishte te perkthyer qofte edhe nje germe ne gjuhe te huaja dhe nuk njihej ne boten e jashtme. Ketu lindi dhe ideja qe une duhet ta shkruaja librin tim ne anglisht. Veshtiresia e pare ishte perkthimi. Mund te thosha se Lasgushi eshte i madh, por tjetri natyrisht qe do te pyeste se pse eshte i madh. Pra, kete gje nuk mund ta jepja permes studimit por duhet te paraqesja pjesen me perfaqesuese te lirikes se tij. Te perktheja Lasgushin ka qene nder endrrat e mia pasi jam marre qysh heret me letersine dhe me perkthime te poeteve te ndryshem boterore klasike e bashkekohore. Me Lasgushin qe krejt ndryshe nga te tjeret pasi ta jepje ate ne anglisht dukej dicka krejt e pamundur. Nje dite kur as vete nuk e di se si ndodhi une po shikoja poezine "Ylli" te Lasgushit dhe mora lapsin ne dore e nisa nje nga nje t'i shkruaja vargjet ne anglisht. Pasi perktheva tri strofat e kesaj vjershe qe eshte unikale ne fjalen, mendimin akustiken e saj brilante dhe lodren gjuhesore qe nuk rresht asnjehere vura re se kishte dale mire. Nga njera ane u cudita por kjo gje me dha zemer. Ne tri jave arrita te perkthej liriken me perfaqesuese lasgushiane dhe pasi bera nje pushim 7-ditor u mundova serish te perktheja, por e pata te pamundur. Kjo ishte nje marreveshje fatlume e cila mbaroi atehere kur une perktheva disa nga lirikat e tij me ne ze. Keshtu kisha siguruar materialin mbi te cilin mund te punoja dhe te paraqisja studimet e mia mbi Lasgushin... Nderkaq dua te merrem dhe me autore te tjere te letersise shqipe. Megjithese shkruaj artikuj te shumte studimore per figura te ndryshme te literatures boterore gjithmone ne fokusin tim eshte krijimtaria ne gjuhen shqipe, aq me teper qe duke qene prej rreth 15 vitesh ne mergim, e quaj domosdoshmeri per mbijetesen time dhe te emigranteve te tjere kete ushqim shpirteror e kulturor. Lasgushi eshte ai qe eshte pikerisht se doli tek fjala, me mjetet e tij poetike, gje qe nuk kishte ndodhur me pare ne menyre kaq te spikatur, me kaq gjeni krijuese. Te Lasgushi une kam hyre nga brenda-jashte dhe jo nga jashte-brenda. Me befason te ky poet ajo bashkekohesi ne kohesi, gjykim, mesazh dhe ne ndertimin e kontekstit poetik te fjaleve, mbi te gjitha ne krijimin e kesaj lodre gjuhesore kaq te pervecme, unikale ne poezine tone. Ai arrin me mjete ne dukje kaq te thjeshta te realizoje mesazhe madhore, ngaqe me mire se kushdo tjeter, para apo pas tij ne letersine tjeter, arriti te skalise me dore mjeshtri jo gje tjeter, por kushtet themelore te poezise duke krijuar ate qe une i them, "lodra gjuhesore". Te Lasgushi nuk ka nje kuptim, ai krijon vetem kushtin e kuptimit por jo numrin, e mbase ne kete drejtim ai eshte shume prane poezise se sotme moderne, madje do ta quaja nder dy-tri poetet me te medhenj te kontinentit”. Nder gjithe keto rrefime plot nostalgji autori kerkon te mbahet ne nje burim te pastudiuar deri ne fund te pasurise poetike lagushiane. Ky burim eshte marredhenia e posacme e poetit shqiptar me kozmogonine, lidhja me unin dhe misterin e universit.