Realiteti virtual dhe shkenca kibernetike

Realiteti virtual është për shumëkënd sinonim i zbavitjes: televizione që shfaqin film në 3D e lojëra në gjendje të na fusin në ambiente virtuale falë syzeve, helmetave dhe dorezave të brezit të fundit. Por, pak janë në dijeni që disa sektorë të shkencës, pikërisht falë realitetit virtual, janë duke hedhur hapa gjigantë. Shumë zbulime shkencore, mbi të gjitha në shekullin e kaluar, i dedikoheshin këmbënguljes së kërkuesve, me raste ndonjë gabimi apo ndonjë goditjeje të fatit, por më shpesh ndodhte prej aftësisë “vizualizuese”, shpesh herë të përftuar prej përdorimit të drogërave. Nuk është sekret, për shembull, që biokimisti nga SHBA, Kary Banks Mullis, fituesi i Nobelit për kimi në 1993 së bashku me Michael Smith, e përftuan “nuhatjen” mbi zhvillimin e teknikës së reaksionit zinxhir të polimerazës, teksa ndodheshin nën efektin e LSD.

Kërkuesit sot zotërojnë pajisje tejet të sofistikuara, por në bazë të zbulimeve të tyre më të rëndësishme është gjithmonë ky komponent i “vizualizimit”, domethënë ky kapacitet i të parit të diçkaje nga një perspektivë tjetër, në gjendje të ndezë “llampën” që do të bëjë dritë mbi një sasi të pafundme të dhënash, duke kapur thelbin e tyre.

Problemi i vërtetë i shkencës së ditëve tona është pikërisht ky: rrjeti i ndërlikuar i informacionit i përbërë nga miliarda bit-e, që mjergullon pamjen e përgjithshme. Të jetosh në epokën e të dhënave të mëdha nga njëra anë të jep një avantazh, por nga ana tjetër, paraqet shpesh herë një pengesë për kërkimin. Dhe këtu që hyn në lojë realiteti virtual, domethënë mundësia për të shfrytëzuar ambiente 3 dimensionale: “Një nga vështirësitë e mëdha në studimin e Big Data është kapaciteti i të mbajturit në mendje të informacionit që ndodhet në faqe të tëra shifrash”, shpjegon Joan Kuchera-Morin, krijuese e Alosferave. “Psikologët thonë që një përfaqësim i përshtatshëm i informacionit e ndihmon memorien në afat të gjatë. Prandaj përdorimi i një gjuhe të të parit dhe dëgjuarit të të dhënave komplekse dhe në shkallë të gjerë është, sipas mendimit tonë, hapi i ardhshëm për të kuptuar me manipulimin e të dhënave”.

Alosfera është një sferë gjigante, që ka kushtuar 12 milionë dollarë dhe është përfunduar në 2007-ën. Ka një diametër prej 9,1 metrash e duket sikur pluskon në një sallë rreth 2 mijë metrash katrorë, e lartë sa një ndërtesë me tre kate. Është e pajisur nga një pasarelë e varur në zonën qëndrore, është e rrethuar nga dhjetëra altoparlantë dhe pajisje të tjera zanore, që rrethojnë shkencëtarët nga çdo drejtim si dhe nga një seri videoprojektorësh Hi-Definition që vizualizojnë imazhet me një rezolucion prej 40 milione pixel. Për të “lundruar”, nevojiten edhe në këtë rast një palë syze 3D si edhe një kontrollues: një bashkim teknologjish që e bën këtë strukturë një ambient zhytës në 360°, unik në llojin e vet.

Ky lloj vizualizimi, shpjegon Joann Kuchera Morin, mund të plotësohet me investigime të tipit statistikor mbi të dhënat e mëdha, që janë për nga natyra më abstrakte, për t’i lejuar kërkuesit të kuptojnë më mirë në cilin drejtim të lëvizin, me zbatime në të gjitha degët e shkencës. Ndonjë shembull? Joann Kuchera-Morin ka rikrijuar një model të trupit njerëzor në tre dimensione për të simuluar sjelljen e celulave si proteinat, lipidet (yndyra) e glikanet (sheqernat), duke shfrytëzuar informacionin e mbledhur përmes një rezonance manjetike.