Ndjehem i nderuar që UET më ngarkoi të mbaj fjalën analizuese në promovimin e librit të Zotit Mesiç, titulluar “Si është shkatërruar Jugosllavia”. Auditori shqiptar ka mundësi që përmes këtij prezantimi në gjuhën shqipe, të deshmisë së një prej protagonistëve kryesorë të procesit të rënies së komunizmit në Jugosllavi, dezintegrimit të këtij shteti, themelimit të Kroacisë së re moderne, demokratike, liberale dhe të europianizueme, të kontrollojë dhe verifikojë rrugën paralele të Shqipërisë dhe Kosovës, të rikthejë në vëmendje një kohë të madhe të aspiratave për liri në Ballkan, dhe të kuptojë diferencën mes vendeve të këtij rajoni, gjegjësist vendeve që u udhëhoqën nga patriotë të vertëtë, liberalë, demokratë dhe socialistë jo leninistë, dhe atyre si shembulli i Shqipërisë, që u drejtuan nga një klasë e pilotuar, injorante dhe e privuar nga atdhedashuria, ekspertiza dhe respekti për qytetarët e vet.
Përmes promovimit të këtij libri, institucioni ynë i hapur universitar, tregon gjithashtu mirënjohjen e veçantë ndaj Zoti Mesiç dhe udhëheqësisë së Kroacisë Moderne për përkrahjen e posaçme që u kanë dhënë përpjekeve të shqiptarëve për liri qytetare dhe politike në Ish krahinën autonome të Kosovës, përkrahjen e rrugës mëvetësuese të kësaj ish njësie të Republikës Federative të Jugosllavisë dhe për strehimin, trajtimin civil dhe të barabartë të dhjetra mijëra qytetarëve shqiptarë nga Kosova në Kroaci dhe krijimin e hapësirës së nevojshme jetësore dhe organizative ndaj komunitetit shqiptar atje. Nuk duhet të harrojmë se mirënjohja jonë është detyrim ndaj deshmorëve dhe luftëtarëve shqiptarë të Ushtrisë Kroate, që ranë për Mbrojtjen e tërësisë territorial të Republikës së Pavarur të Kroacisë, ndaj përpjekjeve të Soldateskës së Millosheviqit. Mes dy popujve tanë, në fund fare ka një histori të hershme marrëdhëniesh, që zënë fill më komunitetin arbëresh shkodran të Zadarit, që ka arritur të mbijetojë për pesë shekuj, duke ruajtur traditat e hershme iliro-arbnore në ato anë të Adriatikut Verior. Shkencëtarë të shquar kroatë, kanë dhënë kontributin e tyre të shquar në shkencën albanologjike dhe mes tyre dua të përmend Milan Shuflay, deri tek kroato-arbëreshin e shquar, prof. Aleksandër Stipcevic, i cili u nda nga jeta para pak muajsh nga jeta me nje emer te shquar ne shkencë.
Libri që po promovojmë sot është një rrëfim i rrugës së themelimit dhe bashkimit të lëvizjes moderne kroate për fitimin e demokracisë, për rinovimin e jetës politiko shoqërore dhe të asaj ekonomike, i bazuar si lëvizje në shkatërrimin e paevitueshëm të diktaturës komuniste dhe mentalitetit komunist në udhëheqësinë e re.
Mësimi i parë që ky libër na jep është se, kjo lëvizje nuk mund të kishte suksese në qoftë se nuk do të njihte vlerat pararadhëse pozitive të mendimit politik kroat, para së gjithash, mbi të drejtën shtetërore kroate, mbi humanitarizmin e republikanizmit demokrat, pa lënë menjanë edhe përvojën e shendetshme të së majtes kroate jo leninisto-staliniste. Lëvizja Moderne Kroate nuk u nis nga viti zero, me një schock therapy dhe pa llogaritur the Croatian Political Legacy. Kësisoj ajo lëvizje filloi dhe u mbajt me vendosmëri si një lëvizje e gjërë gjithpërfshirëse, bazuar mbi tolarancën dhe vizionin humanist historik kroat për demokratizimin.
Pra lëvizja moderne demokratike kroate nuk lindi si një parti e pilotuar nga komunistët në pushtet, nuk lindi si një lëvizje e druajtur, sektare, dhe e mbyllur ndaj desidencës historike, diaspores politike atdhetare, intelektualizmit dhe ekspertizës. Përkundrazi, BDK lindi nga akademikët më të mirë të këtij vendi, që të pakompromentuar me undergroundin e regjimit komunist jugosllav, guxuan t’i dalin në ballë për drejtim popullit kroat, të shtypur nga idelogjia dhe politika e panserbizmit dhe e komunizmit. Qe në fillesë Lëvizja Moderne Demokratizuese Kroate nuk e ndau vehtën nga desidenca e përhershme dhe diaspora, por menjëherë udhëzoi dhe hapi dyert për ata, duke vendosur në eficencë burimet njërëzore më të kualifikuara të kombit, në shërbim të progresit të shpejtë dhe pa gabime.
Ka qenë pikërisht dashuria e vertetë dhe jo e stisur për atdheun, që e përkthyer dhe e transformuar në ndërtimin e politikave adekuate, të ndihmon të ndërtosh një strategji politike, institucionale dhe ekonomike që i shkurton popullit vuajtjet në tranzicionin nga Diktatura komuniste në demokraci dhe Europianizim, dhe e mbyll procesin shndërrues dhe integrues në kufijtë e arsyes kohore, duke hapur përspektiven e qenies e përkatësisë së vertetë europiane.
Në fakt, kemi të bëjmë me një vend jo të pauperizuar nga komunizmi dhe korrupsionizmi, sikurse Shqipëria jonë e mjerë. Jugosllavia, për rrjedhojë edhe Kroacia, ruajtën në një masë të caktuar humanizmin, një nivel të caktuar ekonomik, një sistem arsimor dhe universitar shumë të mirë, një nivel shumë shumë më të ulët të goditjes ndaj desidencës, në raport me Shqipërinë dhe vendet e tjera të komunizmit stalinist dhe maoist.
Kjo i ka mundësuar zotit Stipe Mesiç që, qe në mandatin e parë për formimin e qeverisë së parë demokratike kroate, të zgjedhë përsonalitetet më të spikatura të vendit nga të gjitha fushat e jetës, pa marrë parasysh përkatësinë politike, por bazuar në aftësitë dhe njohuritë e tyre, integritetin moral dhe material, aftësitë e tyre shkencore për ndërtimin e shtetit të se drejtës, që do t’i shërbente më pas sigurisë së qytetareve, sigurisë nacionale të të gjithë qytetarëve të Kroacisë pa dallim, për ndërtimin e paqes dhe besimit reciprok.
Ky hap i parë u ka mundësuar, u ka krijuar terrenin e nevojshëm udhëheqësisë së BDK të ndërtojë një program të saktë reformash strukturore, të palëkundura, që do t’u qendronin lëkundjeve politike dhe ushtarake të së ardhmes së panjohur dhe të rrezikshme, të ballafaqimit më Armaten Serbe, dhe sfidave të neserme të njohjes nga Perëndimi dhe deri në procesin integrues europian.
Në qoftë se sot lexojmë programin e propozuar nga ekipi i Zotit Mesiç, 26 vite më parë, është pikërisht ai që i mungon ende Shqipërisë edhe pas 25 viteve tranzicion të deshtuar: Një Kushtetutë Moderne, me pushtete të balancuara, ndarje pushtetesh, kontroll të ligjshmërisë, barazi të të gjithë qytetarëve para ligjit, duke filluar nga krerët e politikës. Kushtetuta e Kroacisë nuk ka qenë një kushtetutë që nuk mbajti parasysh trashëgëminë kushtetuese të këtij vendi, por që u mbështet fort në traditën juridiko-shtetërore kroate dhe në aspiratat për liri të vertëtë të popullit kroat. Ajo ka lindur dhe është forcuar dhe ka mundësuar ndërtimin e një shteti të qytetarëve dhe njërëzve të lirë dhe të barabartë, që garantonte pronën private, tregtinë e lirë dhe biznesin privat. Fryma që e ka udhëhequr këtë klasë, ka qenë europianizimi i njimendtë dhe integrimi i Kroacisë në Europë, zgjerimi i demokracisë, integrimi i diaspores në atdheun amë, gjallërimi demografik dhe jo hapja e rubinetave të emigracionit, rinovimi moral dhe etika e punës, dhe jo ç’edukimi online i popullit dhe dezinformimi. Këtu duhet të kërkohet arsyeja e mbijetesës së këtij vendi përballë makinërisë fashiste të Millosheviçit, këtu duhet të kërkohet procesi i shpejtë integrues i Kroacisë në Europë, këtu duhet të kërkohet arsyeja e gjallërimit ekonomik të këtij vendi, këtu është shpjegimi që kryeministrat e korruptuar të këtij vendi nuk mund ta shpëtojnë vehten me rrethimin me gangsterë dhe metingje militantësh trushplarë, por përfundojnë para drejtësisë, të pa shpresë; këtu duhet të gjendet arsyeja pse shtypi atje është i lirë dhe nuk është manipulator i opinionit publik.
I nderuar zoti Mesiç, në emër edhe të kolegeve të mi dhe të gazetarëve shqiptarë që aspirojnë të vertetën pa droje dhe pa presion kastash, dua t’ju falenderoj që ishit sot këtu mes nesh në Universitetin Europian të Tiranës, në këtë auditor të një Universiteti të Lirë dhe na dhatë mundësinë për të bërë këtë refleksion, bazuar në vepren tende të çmuar, që shqiptarët kanë mundësi ta lexojnë në gjuhën shqipe përmes përkthimit të bashkëqytetarit tim shkodran, Xhelal Fejza, diplomat në Kroaci, Slloveni dhe Bosnje-Hercegovinë, që e ka sjellur aq rrjedhshëm dhe aq besnikërisht në gjuhën tonë ilirike.
Dua t’ju them Shkelqësi që populli shqiptar, në këto ditë shumë të veshtira për të ardhmen e tij europiane, kur sistemi konstitucional është i rrezikuar nga zhbalancimi, ka nevojë shumë për fjalën tuaj ndihmuese, dhe Kroacinë demokratike, për t’i mundësuar një integrim të shpejtë në Europë, si rast special i një populli në risk, për shkak të zotërimit të paketës kontrolluese politike nga një kastë që nuk pyet për popullin e vet. Lutem ndihmojeni popullin shqiptar të vendoset nën kornizën e institucioneve europiane që të kompensojë kohën e humbur nga tranzicioni i tejzgjatur dhe t’i shterngojë hapësires së abuzimit më pushtetin politikanëve që ndërrojnë vendet, pa droje.
E vetme Shqiperia e ka shumë të veshtirë të ece në drejtimin e duhur!
Me partnerët dhe miqtë europianë dhe amerikanë, nën një supërvizion të rreptë ajo mund t’ia bëjë që të ece drejt perindimit demokratik.