Shkruan: Nafi Cegrani -
Pas vjedhjes, “autorësia” ishte gatuar
në kuzhinat e errëta të UDB-së dhe autori i vërtetë i romanit “Tradhtia”
ishte zhdukur barbarisht, që kurrë të mos merrej vesh se çfarë kishte
ndodhur e si ishin stisur “gjërat” nga “ustallarët” e shërbimeve të
fshehta. Dhe, ai që u gjet e u pagëzua si autor, ai që ka gati gjysmë
shekulli që po nënshkruan autografe në faqen e parë të romanit
“Tradhtia” dhe është në një luftë të pashpallur, por të vazhdueshme me
shkrimtarët dhe botuesit më të mirë të letërsisë shqipe, me Ismail
Kadarenë dhe me cilindo që i pat dale përpara, nuk mund të ishte një
njeri i rastit, as i zakonshëm. Ai ishte Kapllan Resuli, një mësues dhe
shkrimtar i ri, që kishte botuar sprovat e tij të para në shtypin e
kohës, por që nuk kishte ambicie të vetme të tij vetëm mësuesinë dhe
letërsinë. Ai kishte parapëlqyer të ishte edhe bashkëpunëtor e spiun i
shërbimeve më te zeza të Jugosllavisë, duke pranuar pa mëdyshje të bënte
gjithçka që i kërkohej, sepse të tillë ishin demonët që përlesheshin ne
shpirtin e tij të trazuar. Ai ishte thjesht një bir plangprishës i
kombit shqiptar dhe, të gjitha që kishte thënë e shkruar për veten nëpër
vite, vuajtjet, përndjekjet, persekutimet, burgjet e njëpasnjëshme, nuk
ishin veçse një fasadë e shëmtuar. Spiun andej, spiun edhe këndej, çudi
e madhe me atë njeri sherrxhi e zhurmëshumë. Çudi me këta njerëz dhe me
atë kohë të mistershme, e cila nuk të merrte vetëm jetën fizikisht, por
të vriste edhe talentin, edhe identitetin, veprën e artin tënd, vetë
përjetësinë...
Nëpër stenda e panaire, por edhe
pothuajse në të gjitha libraritë e trojeve shqiptare ku shitet libri
shqip, romani “Tradhtia”, (që në thelb të tij është historia e Ulqinit e
piratëve të detit dhe luftërave të mëdha me turqit), nuk kishte shitje.
Njerëzit i largoheshin atij libri, si murtajës, jo për shkak të
titullit të tij, as të përmbajtjes, por për shkak të emrit të autorit,
që kishte mbi shpinë mallkimin e brezave dhe të trojeve shqiptare. Nëpër
netët e tij letargjikë, atë e ndjek pas një hije, e mundon e i shfaqet
si lugat nëpër ëndrra një emër, emri i atij që humbi nëpër humnerat e
burgjeve të tmerrshme të UDB-së, i atij që shkroi romanin “Tradhtia” dhe
nuk e pa të dilte asnjëherë në dritë. Kockat e lodhura e të munduara të
atij njeriu, rrotulloheshin e trandeshin në varrin e ftohtë dhe
kërkonin shpagim. I vetmi njeri që nuk e kupton këtë fatthënë kobzezë,
këtë hata që e ka shkaktuar dhe gatuar me duart e tij, është Kap1lan
Resuli. Madhështor në marrëzinë, të shkuarën dhe poshtërsinë e tij atij
nuk i shkon kurrë në mend se ka një përqasje të çuditshme mes titullit
që zgjodhi dikur për romanin e vjedhur dhe jetës së tij të errët dhe të
ndërlikuar. Por zoti është i madh. Rrugët e tij, të cilave ne u themi
rrugët e fatit, janë vërtet të panjohura e të mistershme por shpesh prej
tyre na vijnë mesazhe si nga përtejkohërat.
Në vitet e rinisë, kisha dëgjuar të
flitej për Kapllan Resulin, një shkrimtar të ri, që premtonte shumë, por
u befasova kur u njoha me dosjen e tij voluminoze në vitin 1971, të
cilën e lexova me cilësinë e oficerit analist-operativ të SDB-së në
Shkup. Siç e thashë, kisha dëgjuar të flitej shumë edhe për romanin
“Tradhtia” dhe, i nxitur nga kureshtja, me pretekstin se më duhej dosja e
Kapllan Resulit “për një punë zyrtarë”, e tërhoqa dhe e lexova me shumë
vëmendje. Ishte një dosje e formuar që nga mesi i viteve ‘50, me
formularë të veçantë dhe e ruajtur me miratimin e krerëve të lartë të
UDB-së nga Beogradi. Gjithçka që lexova në atë dosje famëkeqe, të
sekretuar e koduar, më tmerroi. Kishte në të emra njerëzish, referate
dhe raporte, elaborate dhe plane që mbanin siglën “Strogo pov” (Tepër
rezervat). Ato që më befasuan më së shumti, ishin faktet që tregonin se
romanin “Tradhtia”, që bëri bujë aq të madhe nuk e kishte shkruar kurrë
ndonjëherë Kapllan Resuli”. Anatomia dhe historia e këtij romani me të
vërtetë mahnitës, është shumë e gjatë dhe fillimet e tij i ka në disa
faza, më kryesoret ndër të cilat ishin grabitja e materialeve të një
studiuesi e veprimtari të njohur të çështjes së Kosovës, përpunimi dhe
plotësimi i dorëshkrimit të romanit sipas direktivave të UDBsë,
redaktimi e korrektimi i tij dhe më pas, botimi dhe propagandimi i tij,
me një autorësi të re. Pastaj vijnë me radhë përkthimi i tij në gjuhën
serbe dhe..... botimi edhe në Shqipëri, pas daljes nga burgu, arratisjes
nga Kosova dhe vajtjes atje të “autorit” të sajuar, arrestimit të tij
heqjen e romanit tërësisht nga qarkullimi, ribotimin e tij disa herë
radhazi pas viteve ‘90, kur autori kishte fituar statusin e emigrantit
politik në Zvicër nga gjithçka që thashë më lart, del se romani
“Tradhtia” është një libër që ia vlen të lexohet dhe të zërë vend nderi
në çdo librari e bibliotekë shqiptare. Vështirë se ka ndonjë shqiptar të
moshës sime që të mos e ketë marrë në duar atë libër dhe të mos e ketë
shfletuar me ndjenjën e një nderimi të thellë, si të ishte fjala për
diçka të shenjtë.
KUSH ËSHTË AUTORI I VËRTETË I ROMANIT “TRADHTIA”?
Ai është një nga pishtarët e arsimit dhe
të kulturës sonë kombëtare, MAHMUT DUMANI. Dora e Zotit ose rrugët e
fatit që përmendëm më lart, e kishin çuar atë nga Normalja e Elbasanit,
në disa treva të viseve shqiptarë të Maqedonisë, si në Kërçovë,
Gostivar, Tetovë e Shkup, ku shërbeu me vite të tëra. Ishte një njeri i
gjithanshëm, poliedrik, një studiues dhe një gjuetar metodik dhe i
papërsëritshëm, që dinte të kërkonte, të qëmtonte dhe të gjente gjërat
më të bukura të folklorit e të trashëgimisë sonë etnografike, gjuhësore,
toponimistike, historike e kulturore të kombit tone, duke e skeduar
gjithçka me kujdes të madh, si një profesionist i vërtetë. Punoi kudo me
shumë devotshmëri, u takua me shumë njerëz te vuajtur e të përvuajtur,
me njerëz të kalitur e të përlindur si
FENIKSI,
mësoi për fate tragjike shqiptare dhe histori të atyre anëve, mësoi
edhe për historinë e gjeografinë e atyre zonave, fshatrave, maleve e
fushave, për vrundujt dhe zhvendosjet e mëdha që kishte shkaktuar
sundimi turk, për lashtësinë dhe të sotmen. Asgjë nuk mbetej jashtë
interesimit të tij. Mbante me hollësi shënime për emra vendesh të
veçantë të maleve të Sharrit, të Malit të Thatë e Karadakut, për trojet e
Gjilanit e Kumanovës, Preshevës e Prizrenit, Tetovës dhe Kërçovës,
dinte të të fliste me fakte e detaje nga më të imtat për ngjarje të
ndryshme, për vrasjet e Mulla Idriz Gjilanit, Gjon Serreqit, Sulë
Holtës, Xheme Simnicës, Memish Kapidanit, Ibrahim Lutfiut, Hasan
Remnikut etj. Shkroi gjerë e gjatë për secilën nga këto figura, si dhe
për tradhtitë e mëdha ndër shqiptarët, që e kishin gërryer nëpër vite e
shekuj kombin tonë dhe që, prapa tyre, fshihej gjithmonë diçka tjetër
dhe dikush tjetër.
Nga e gjitha kjo veprimtari e dendur,
dalëngadalë në trurin e Mahmut Dumanit nisën të përvijoheshin konturet e
një romani të mirëfilltë, të cilit ai ia kishte gjetur prej kohësh edhe
titullin: “Tradhtia e madhe”. Kishte shkruar edhe hyrjen e tij, pastaj
prologun dhe epilogun dhe e kishte përfunduar romanin me durim, i sigurt
se do t’i kthehej edhe njëherë nga e para, për t’i dhënë dorën e fundit
para botimit. Shpirti i tij i trazuar tashmë jetonte vetëm me romanin.
Ai shpirt ishte derdhur në të dhe kishte krijuar karaktere e portrete të
fuqishme dhe skena ngjarjesh epike e madhështore, të atilla që vetëm
mendja e ndritur e një shkrimtari të madh mund t’i krijojë. Në mendjen e
tij rridhte me zhurmë lumi Pçinja në zonën e Preshevës, dallgëzonin
nëpër lindje e perëndime ditësh e netësh lumenjtë e Lepenecit e të
Moravës; në të uturinin nga vikamat e luftërave Maja e Zezë, Karadaku
dhe Maja e Kopilaçes. Kopilaçe! Sa emër i veçante, sa dredhi tradhtie
(kopilie), drama e tragjedi mbart ai në vetvete! A thua do t’i shkonte
ndër mend të riut Kapllan Resuli ky detaj kaq i gjetur, a nuk është edhe
ky argument etimologjik e toponimistik, një argument më tepër se truri i
tij i pastërvitur nuk mund të kapte dhe të shtjellonte detaje kaq të
imta? Më vonë, po, tek “Fanola” dhe veprat e tij të tjera, ka mjaft
skena e episode të shkruara me mjeshtëri, por asnjëra prej tyre nuk e ka
forcën dhe vërtetësinë e skenave të romanit “Tradhtia”. Dhe kjo do të
përbëjë një fushë tjetër të të vërtetave të deformuara, që duhen nxjerrë
më në fund në dritë, por le t’ia lemë më mirë kohës.
KUSH ISHTE MAHMUT DUMANI
Nëpërmjet fijeve të shumëfishta të
spiunazhit total që aplikohej më shumë skrupulozitet në çdo pëllëmbë
toke të Jugosllavisë, UDB-ja mësoi me hollësi gjithçka që lidhej me
veprimtarinë e shqiptarit të rrezikshëm Mahmut Dumani. Mësoi për
dorëshkrimet, skedat, studimet dhe hapi një dosje të veçantë për këtë
qëllim. Mësoi edhe për dorëshkrimin e romanit “Tradhtia e madhe” dhe, që
nga ai çast, ca mendje të djallëzuara thurën planin për ta nxjerrë në
dritë atë roman nën një emër tjetër, i cili do të merrte pas kësaj famën
dhe kurorën e merituar të një shkrimtari dhe atdhetari të madh, të
dashur dhe të besueshëm për të gjithë shqiptarët. Pas planit, detajet
nuk kishin shumë rëndësi. Ato ishin çështje kohe, një rutinë që nuk
donte shumë mend për t’u zbatuar. Dhe, ashtu u bë. Mahmut Dumani u
arrestua befasisht. Ia morën dhe ia konfiskuan që në çastet e arrestimit
e burgosjes se padrejtë gjithçka që gjetën në banesën e tij të
përkohshme, librat, fotografitë, dorëshkrimet …
Natyrisht edhe dorëshkrimin e “Tradhtisë
së madhe”, për të cilin ishte thurur gjithë rrjeta e merimangës. Madje,
pikërisht ai dorëshkrim do të përdorej në gjyq si material komprometues
kundër të akuzuarit për veprimtari antijugosllave. Ky ishte hapi i
parë, që do të pasohej më vonë nga të tjerë. Natyrisht, që në fillimet e
thurjes së planit djallëzor, zotërinjtë e UDB-së kishin gjithmonë
parasysh të riun Kapllan Resuli, i cili ishte mësues në fshatin Tearcë
të Tetovës dhe kishte pranuar prej kohësh t’iu shërbente atyre e të
luante ndër shqiptarë rolin e Kalit të Trojës. Për të, sipas rregullave,
ishte hapur një dosje tashmë e njohur prej meje, me siglën PPR “Korabi”
(Predmet u Predhonu Radu), e cila pasurohej vazhdimisht. Por, sipas
logjikës dhe stilit të UDB-se, ai ishte tepër i ri për t’i besuar
përpunimin dhe redaktimin e një romani të vërtetë, që parashikohej të
ishte ndër me të mirët e letërsisë shqipe. Me këtë do të merreshin ca
ustallarë të tjerë, shumë më të kualifikuar, që dinin t’’i bënin punët
ashtu siç duhej dhe që nuk kishin nguruar t’iu shërbenin padronëve të
tyre me devotshmëri edhe herë të tjera. “Ustallarë” të tillë, nuk ishte e
vështirë të gjendeshin. Njëri ndër ta ishte Lutfi Rusi, deri vonë
oficer i OZNA-s jugosllave, madje edhe kryeredaktor i “Flakës së
Vllaznimit”, ndërsa tjetri dramaturgu Murteza Peza, drejtor i Radio
Shkupit. Sipas direktivave të UDBsë, nga që gjithçka ishte pothuajse e
gatshme dhe e përfunduar nga vetë Mahmut Dumani, ndreqjet, plotësimet
dhe përshtatjet që duhej të bënin ata duhej të ishin të papërfillshme,
të lehta, “të padukshme e anësore”, por gjithsesi fine, që romani të
ishte i gjetur në formë dhe në përmbajtje. Sa për gjuhën dhe anën
letrare, “ustai” ishte gjithashtu i gatshëm. Ai ishte doktor Petro
Janura, shefi i Rezidencës në Shkup. Pas këtij kombinacioni të hollë
operativ, mbetej vetëm finalja: Arrestimi i Kapllan Resulit, si një
“antijugosllav shumë i rrezikshëm” dhe rekrutimi e përpunimi në burgjet e
Idrizovës i rolit të tij të mëtejshëm si atdhetar i madh, si shkrimtar
dhe autor i romanit “Tradhtia”, që denonconte të gjitha punët e ndyra të
Jugosllaveve kundër Kosovës.
Gjetje më e mirë, vështirë se mund të
bëhej. Mbetej vetëm që dorëshkrimi i “Tradhtisë” t’i jepej “autorit” të
tij, i cili duhej ta mësonte më parë përmendësh dhe ta përkthente pastaj
në serbokroatisht. Me këtë punë, ai u mor “në burg” për afro një vit e
gjysmë, kohë pas së cilës ai iu la në dorë shefave të tij variantin
përfundimtar të romanit “Tradhtia” (Titulli ishte ndërruar që më parë,
në zyrat e UDB-së.), të përkthyer e të firmosur prej tij. Edhe sot, ato
fletore nxënësish të mbushura me një shkrim të pasigurt dhe jo fort të
lexueshëm, plot me prishje, ndreqje e shkarravina, ruhen në dosjen e
Kapllan Resulit. Ruhen me fanatizëm, ashtu siç është tradita e të gjitha
shërbimeve sekrete serioze në botë, së bashku me instruksionet dhe
detyrat e përcaktuara me rigorozitetin më të madh, të cilat do ta
shndërronin Kapllan Resulin gati në një hero dhe do të përgatisnin
terrenin për “arratisjen” nga burgu dhe “ikjen” në Shqipëri si një i
përndjekur i njohur politik. Kështu, pra, nisi operacioni misterioz dhe
perfid, me shifrën e koduar “K – Korabi”. Kështu, me romanin “Tradhtia”
nën sqetull, Kapllan Resuli u arratis në Shqipëri dhe nisi përfundimisht
rrugën e tij të tradhtisë së përjetshme......
Kam përshtypjen se dosja kryesore e
këtij njeriu ruhet në qendrën e UDB-së në Beograd. Por edhe dosja me të
cilën jam njohur unë, është e bollshme. Ajo të jep dorë dhe të ndihmon
për të nxjerrë përfundime të sakta se çfarë ndodhte në atë kohë, si
përfshiheshin njerëzit në veprime të tilla agjenturore, deri ku
shtriheshin e shkonin intrigat dhe legjendat e shërbimeve të fshehta
etj. Konkretisht, unë kam lexuar në atë dosje emra njerëzish të njohur,
të cilët ishin thirrur në organet e UDB-së për biseda informative. Mes
tyre edhe Fariha Hajrullahu, Esat Hoxha, Adem Demaçi, Esat Mekuli, Bahri
Brisku dhe Adem Gajtani. Madje ky i fundit, pas një flirti të gjatë me
bashkëshorten e Kapllan Resulit, i kërkoi asaj të martoheshin dhe
këmbënguli që Kapllani të nënshkruante kërkesën për ndarje në burgun e
Idrizovës. Dhe ky ishte një tjetër kombinacion i UDB-së. Ajo nuk i
besonte askujt dhe synonte t’i mbyllte të gjitha shtigjet e ndonjë
tërheqjeje të mundshme. Pra, me këtë ndarje të papritur në kohën që
Kapllani ishte përfshirë në veprimtarinë e tij më të ethshme
agjenturore, ajo kërkonte ta bënte fare leckë këtë të fundit, ta
dëshpëronte dhe ta thyente moralisht, me qëllim që ai ta kishte më të
lehtë nisjen për në Shqipëri, sipas planit. Në këtë kuptim, mendoj se të
gjithë personat e lartpërmendur, ose një pjesë e mirë e tyre, duhet të
kenë pasur dijeni se çfarë po ndodhte me të gjorin Kapllan. Më tej, unë
pyes përsëri: Vallë, a nuk kanë pasur dijeni për “ikjen” e inskenuar të
Kapllan Resulit edhe shokët e tij të burgut, si Rexhep Bunjaktu e të
tjerë?
Patjetër që kanë pasur, sepse në atë
kohë Kapllani nuk ishte aq i formuar sa t’i ruante sekretet me fanatizëm
dhe të zbatonte deri në fund rregullat e konspiracionit. Nga ana
tjetër, vetë fakti që, dashur e pa dashur, UDB-ja u detyrua të
përfshinte disa persona, e bënte këtë operacion të brishtë dhe të
lexueshëm edhe nga një njeri me zgjuarsi mesatare dhe jo më për ata që
punonin në shërbimet e fshehta, ose për intelektualët me emër. Akoma më
tej, para se të arrestohej dhe të humbte pa nam e pa nishan, Mahmut
Dumani, duhej të kishte biseduar patjetër me më shumë se një person për
romanin që kishte nëpër duar. Dhe, kur i njëjti roman u botua nën një
emër tjetër, a thua nuk e kanë marrë vesh lojën agjenturore këta
njerëz, nuk e kanë ditur ata se të gjitha materialet dhe dokumentet e
Mahmut Dumanit u morën dhe u konfiskuan nga UDB-ja?!... Në një bisedë që
kam pasur me shkrimtarin e shquar Murat Isaku, në Tetovë, në verën e
vonë të vitit 1993, në praninë e Kapllan Resulit, i cili kishte ardhur
tek unë në Çegran si mysafir nga Zvicra, ai më tha se ishte prej kohësh
në dijeni për këtë, por nuk kishte guxuar të hapte gojë, nga frika e
“fakirëve” shqiptarë, të cilët ishin të angazhuar si spiunë edhe në
radhët e shkrimtarëve e gazetarëve... Për ta ilustruar këtë, Murat Isaku
përmendi emrin e Muhamer Vishkos, por unë e di fort mirë se edhe shumë
të tjerë, nga qejfi ose nga zori; e kanë zhvilluar atë veprimtari për
një kohë të gjatë, për të mos thënë se ata që janë gjallë e vazhdojnë
edhe sot. Po në atë bisedë, unë e pyeta Murat Isakun në dinte ndonjë gjë
për Mahmut Dumanin dhe për dorëshkrimin e romanit të tij. Ai u step. Me
sa di unë, këmbëngula, Mahmuti është “babai” i romanit “Tradhtia” dhe
jo Kapllan Resuli, alias Resulbegoviq ose ,,akademik,, Buriqi… Murati
më pa drejt në sy, buzëqeshi, dhe i ra shkurt bisedës: “Mos mëngacmoni,
zoti Nafi, juve vetë pyesni e vetë përgjigjeni, sepse ju keni
Punuar në SDB dhe e dini fort mirë të vërtetën .Para jush dhe para zotit
Kapllan, Unë nuk guxoj të flas më gjatë për këtë...
Me mire bent e flet vete ,,Kallushi”!
–tha ne fund Murat Isaku, disi I vrejtur ne fytyre ! Siç e thashë, kjo
bisedë zhvillohej në praninë e vetë Kapllan Resulit, sado e çuditshme
dhe paradoksale të tingëllojë një gjë e tillë. Me këtë rast, dikush mund
të pyesë me të drejtë: “Po vetë Kapllani, çfarë bëri, si reagonte, kur
diskutohej në sy të tij se kishte qenë në shërbim të UDB-së dhe se, me
urdhër të saj, kishte pranuar të merrte përsipër autorësinë e një romani
që nuk e kishte shkruar kurrë vetë?... Kapllani i gjorë, nuk mund të
reagonte.Dukej, disi i shashtrisur dhe ne fytyre fare i zverdhur, sikur
ikishte rene pika. Si shërbëtor i vjetër e i mësuar i shërbimeve
sekrete, ai i dinte mirë rregullat e lojës, sidomos atë rregullin, sipas
të cilit heshtja është flori. Ai e dinte mirë gjithashtu se, kur një
ish-punonjës i SDB-së ka vendosur të flasë, kjo gjë nuk mund të
parandalohet…/ per cka me vone, ne shkrimet e veta Buriqi, ne shenje
urejtjeje do shkruan per mua:,, Nafi Cegrani, ,,MAJOR,, I UDB-se,,/(?!?)
Të paktën ai vetë, nuk kishte asnjë force, ende edhe sot nuk ka
ndergjegje, per Te dale paara opinjonit shqiptare dhe te rreefen
haptazi, cfare ndodhi me te gjate viteve te rrenuara udbashiane ,
per tab ere realen dhe te verteten publike… Por ai, gjersa qendroi ne
shtepine time ne Cegran, orvatej ne menyra te ndryshme qe te me bindete
te besoja se ka qene i mashtruar për ta bërë një gjë të tillë,
ndonëse tërthorazi, në mënyra nga më të ndryshmet, më ishte lutur që ta
kurseja dhe te mos flisnja, te mos e hapja gojën ne lidhje me romanin
,,Tradhtia,, dhe per ate se si eshte ,,arratisur,, nga burgu i
,,Idrizoves,, port a ndihmoja e te vehej ne kontakt me Esat Hoxhen
dhe Rexhep Bunjakun. Sidomos kur e mori vesh se kisha lexuar dosjen e
tij. Pas këtyre bisedave, ia dhash ta vesh Kapllani nje sako te re te
cilen vellau im ma kishte derguar nga Amerika, dhe e ndihmova, duke e
cuar me veture ne shtepine e Esad Hoxhes ne Shkup. Është e qartë se
sot nuk duhet dhe nuk mund t’i bëjmë bisht të vërtetës, sado e ëmbël,
ose e hidhur që të jetë ajo. Le ta shohim atë drejt në sy, për t’u
çliruar nga mëkatet e së kaluarës.Kete ia thash edhe Kapllanit me
qellim qe t I jepja guximin e te rrefehej.Por ai kete nuk e beri…
******
Historia e letërsisë dhe e artit në
përgjithësi, njeh shumë raste të ngjashme me këtë që po trajtojmë, për
zhdukjen ose vjedhjen, për humbjen apo djegien e shumë veprave, librave e
dorëshkrimeve të ndryshme, të sapunisura, të pambaruara ose edhe të
përfunduara e të bëra gati për t’u publikuar. Ndër këto raste, është i
njohur ai që lidhet me shkrimtarin e madh Eernest Heminguej,
bashkëshortja e të cilit, duke udhëtuar për në Zvicër humbi për të mos u
gjetur kurrë një baule të madhe plot me dorëshkrime. Një Zot i madh e
di se çfarë kishte dhe përse flitej në ato dorëshkrime. Por, sigurisht,
pas vetëvrasjes se novelistit të ardhshëm, ato dorëshkrime duhet të kenë
rënë në ndonjë dorë “ustai” dhe, prej tyre, ndoshta ka lindur ndonjë
shkrimtar i madh në Perëndim. Edhe ndonjë novelist tjetër, pse jo.
Ndoshta!... Edhe N. Gogoli, pjesën e dytë të romanit “Shpirtra të
vdekur”, e dogji pak çaste para se të ndërronte jetë. Ndërsa për Mihal
Shollohovin, një tjetër nobelist i madh ky, si dhe ish-oficer i
shërbimeve sekrete bolshevike, thuhet se ka bërë emër duke vjedhur
veprat e një ish-oficeri të ushtrisë së bardhë dhe, me pas, e ka
likuiduar atë për të humbur gjurmët. Po, ç’të shkojmë aq larg, kur
rastet i kemi midis nesh?
Kujtoj dorëshkrimin e Gjon Serreçit, i
cili, vetëm disa ditë para se të binte në dorën e UDB-se, duke e
parandier të keqen, ia dha atë Rizah Shkodriqit, për t’ia çuar Gajur
Dërrallës në Shkup. Nuk e di se si, por edhe ky dorëshkrim, që bën fjalë
për heroizmat, besën dhe tradhtitë shqiptare, ra më vonë në duart e
UDB-së. Ndoshta, kjo ka ndodhur pas arrestimit të Gajur Dërrallës. Edhe
Ibrahim Lutfiu, veprim-tari i guximshëm nga Prizreni, vetëm disa çaste
para se te arrestohej nga UDB-ja, pra në kohën që i kishin trokitur në
portë, i vuri zjarrin dorëshkrimit të romanit të tij, në të cilin bëhej
fjalë për heroizmat e Mullah Idrizit dhe Hasan Remnikut me shokë. Pas
kësaj, Ibrahimi vrau edhe veten, për të mos përfunduar në skëterrën e
UDBsë, por ata qe hynë egërsisht në shtëpinë e tij i futën duart me
shpejtësi në zjarrin e vatrës e rrëmbyen dorëshkrimin dhe ashtu gjysmë
të djegur e futën në arkivat e tyre në Prishtinë. Kështu mund të
përmendim plot shembuj të tjerë, por ajo që ndodhi me romanin “Tradhtia”
është shumë e veçantë, është një intrige sa agjenturore, aq edhe
letrare, ndaj për këtë duhet gërmuar, gjurmuar, analizuar dhe shkruar
nga specialistët dhe profesionistët e vërtetë të kësaj fushe.
…
Në fund të fundit, nuk besoj se
dorëshkrimi i Mahmut Dumanit është zhdukur përfundimisht. Ai ruhet me
siguri nëpër arkivat e shërbimeve sekrete dhe ka mundësi të kërkohet e
të gjendet, në përputhje me rregullat zyrtare, dhe mund të botohet ashtu
siç e ka shkruar autori i vërtetë i tij, që romani të marrë vlerën e
vërtete, atë që i takon. Pas kësaj, as Kapllan Resuli dhe as ndonjë
Kapllan tjetër nuk do të mund të thonë më se edhe ata kanë punuar mbi
faqet e romanit dhe, në këtë kuptim, janë po aq autorë të tij sa Mahmut
Dumani... Për këtë, kemi sot një detyrim të madh moral e qytetar, për të
mirën e historiografisë sonë shqiptare. Dhe, pasi ta kemi bërë këtë,
atëherë ndoshta do të kujtohemi të pyesim: “Po me dorëshkrimet e Mitrush
Kutelit, Lasgush Poradecit, Kasem Trebeshinës, Bilal Xhaferit, Kin
Dushit, Jorgo Bllacit, vëllezërve Blloshmi, Avzi Nelës, apo edhe të
Martin Camajt, çfarë ka ndodhur? Janë zhdukur, kanë humbur, apo ruhen
diku, nëpër arkivat e mykura të ish-shtetit komunist shqiptar. Nëse janë
ende nëpër ato arkiva, përse nuk bëhen sot kërkime për t’i gjetur e për
t’i nxjerrë ata në dritën e vërtetë. Por le t’i kthehemi romanit
“Tradhtia” dhe “autorit” të tij, Kapllan Resuli.
Me të dy edhe me librin edhe me gjoja
autorin, UDB-ja realizoi një nga operacionet më spektakolare dhe më
afatgjatë në Shqipëri. Por duket të pranojmë se në mjaft raste puna e
Sigurimit të Shtetit ishte shumë e ngjashme me atë të Sigurimit
Jugosllav, dhe kjo ndodhte qoftë se zbulimi e kundërzbulimi i të dyja
palëve bashkëpunonin në fshehtësi, qoftë se, siç është bërë tashmë e
njohur, pothuajse të gjithë ish-ministrat e Brendshëm dhe ndihmësit e
tyre kryesorë në Shqipëri ishin vënë prej kohësh në shërbim të
jugosllavëve, qoftë edhe se të dy shtetet udhëhiqeshin gati nga e njëjta
ideologji, marksizëmleninizmi. Pra, të dyja palët i bashkonin armët kur
ishte fjala për të devalvuar dinjitetin dhe ndjenjën kombëtare të
shqiptarëve, të cilët e kishin shpirtin të mbrujtur dhe të njësuar me
ndjenjën dhe virtytin, që buronin nga gjaku dhe raca e tyre për qëllime
të mbrapshta dhe për të bërë përçarje dhe hata ndër shqiptarinë, andej
dhe këtej kufirit, duhej patjetër edhe ndonjë mollë sherriviktimë,
duheshin edhe njerëz të verbuar, qoftë edhe si Kapllan Resuli, për t’i
futur në rrjetën dhe lojën e UDB-së... Është e rëndësishme këtu të cek
mënyrat, metodat, stilin e punës dhe të veprimit specifik të këtij lloj
shërbimi, i cili dihet tashmë se ka qenë ndër më të tmerrshmit dhe më
aktivët në Ballkan, në mos më gjerë. Në mënyrë të përkryer ai shërbim
dinte të injektonte gjëra të çuditshme, të tmerrshme, shpesh edhe me
pasojë për jetën e personit që binte në rrjetën e këtyre dramave të
sajuara shpesh edhe në bazë të “ARGUMENT BACILINUMT” Dua të ndalem pak
edhe në faktin se çfarë ndodhi me Kapllan Resulin pas “arratisjes” së
tij në Shqipëri. Dihet se pas kësaj ai nisi të vërë në zbatim planin në
bazë të detyrave që i ishin ngarkuar.
Nisi nga takimet me persona të caktuar,
të rekomanduar nga padronët e tij. Nisi të mblidhte informacionet e
kërkuara (Ndoshta në të gjithë këtë lojë, pati ndikimin e tij edhe
vëllai i Kapllanit, ish-oficeri i KOS-it të Armatës Jugosllave, majori
Xhevdet Resulbegoviçi), por, me sa di unë, të gjithë personat që takonte
ai ishin nën vëzhgim, kështu që Sigurimi i Shtetit shqiptar nuk e pati
të vështirë që ta vinte edhe atë nën përpunim dhe t’iu servirte
jugosllavëve materiale dhe informacione të paqena. Natyrisht, pa
dijeninë dhe dashjen e Kapllan Resulit, i cili, pas botimit të romanit
“Tradhtia”, që bëri shumë bujë edhe në Shqipëri, e ndjente veten në
majat e lavdisë. Dhe nuk e kuptoi atëherë, e ndoshta nuk e kupton as
sot, se ndoshta është pikërisht ky roman “i nëmur” shkaku i viteve të
gjata të burgut të tij. Është e qartë se regjisorët dhe aktorët e kësaj
drame pranuan të rrezikonin, për të përfituar diçka më të madhe, por ata
kurrë nuk e kishin menduar se romani “Tradhtia” do të fitonte shumë
shpejt aq popullaritet, sa ta lexonin pothuajse të gjithë shqiptarët që
kishin sadopak interes për letërsinë. Kjo ishte diçka e paparashikuar,
që nuk iu leverdiste aspak titistëve, këndej dhe andej kufirit. Në këtë
kuptim veprimtaria agjenturore e Kapllan Resulit, nuk kishte asnjë vlerë
krahasuar me vlerën që kishte romani. Për t’ia arritur qëllimit i
kishin vetëm një mënyrë: arrestimin e “autorit” të romanit ku për pasojë
do të anatemohej edhe vepra e tij, do të shpallej herezi dhe do të
hiqej nga qarkullimi dhe të digjej e të zhdukej krejtësisht. Dhe kështu
ndodhi vërtet. I shkreti BUROVIÇ, kaloi vite e vite të tëra “nën hijen e
qershisë” në burgun e Burrelit, në Spaç e gjetkë, ku e njohën edhe
shumë shqiptarë të burgosur nga regjimi i atëhershëm enverist, Por kjo
është një çështje tjetër.
Thonë se në burgosjen e Kapllanit në
Shqipëri, ka gisht edhe Ismail Kadareja i madh, si dhe disa të tjerë në
Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Por, kjo nuk është
diçka e panjohur, dihet se artistët, për shkak të rivaliteteve dhe
zilisë janë shumë të gatshëm t’ia fusin njëri-tjetrit. Dhe, spiunllëku
atje ku duhet, është gjeja më e thjeshtë për t’u bërë, aq më tepër kur
dihet që shërbimet sekrete ofrojnë dhe garantojnë fshehtësinë dhe
anonimatin e plotë. Në këtë këndvështrimi, kërkesa që bëhet sot në
Shqipëri nga disa prej njerëzve më të mëdhenj të artit, nuk është gjë
tjetër, veçse një farsë propagandistike, një lojë për ta rritur edhe më
tej famën dhe emrin e tyre, si kampionë të demokracisë. Ata e dinë shumë
mirë se dosjet nuk do të hapen kurrë, ata e kanë marrë prej kohësh
garancinë se, çfarë është shkruar dhe ka ngrirë në ato dosje të errëta,
nuk do ta shohë kurrë dritën e diellit. Siç e kam mësuar më vonë, pas
daljes nga burgu, Kapllani mbeti fare pa identitet kombëtar. Në vitin
1993, siç e kam përmendur edhe më lart, erdhi nga Zvicra në Çegran, u
takuam së bashku edhe me Murat Isakun, Adriatik Kallullin, Xhezair
Abazin e të tjerë, e të tjerë në qytetin e Tetovës. Shkoi edhe në Shkup,
për të realizuar qëllimin për të cilin e kishte marrë tërë atë rrugë të
gjatë: Ta nxirrte dosjen e tij nga SDB-ja, t’i shqyente dhe t’i fshinte
njëherë e përgjithmonë si atë dosje, ashtu edhe dorëshkrimin origjinal
të romanit “Tradhtia”, të shkruar me dorën e Mahmut Dumanit, por nuk ia
arriti kësaj dhe iku andej nga erdhi me një mërzi të madhe. Pas ca
ditësh, i pajisur çuditërisht me një pasaportë kroate dhe me një emër të
trilluar, shkoi në Ulqin, ku i dha gazetës malazeze “Pobjeda” një nga
intervistat më antishqiptare dhe më skandaloze të jetës së tij, duke
deklaruar botërisht se nuk është shqiptar, por jugosllav .
…
P.S.
Kush, kur dhe si u formua OZN’a (Odelenje za Zashtitu Naroda - Dega e Mbrojtjes Popullore) jugosllave?
Sherbimet
e fshehta te sigurimit jugosllav anatomine e formimit e kane qe nga
vitet 1944/46, fillimisht kur Rankoviqi ne ishullin Vis te Kroacise
bashke me Titon /marshalin komintenist/,dhe kreret qe do te emrohen ne
siperfaqesite e kesaj agjenture ne nivelin federative dhe atyre
republikane dhe krahinore, sollen VENDIMIN e prere, duke themeluar
VOSI-n dhe OZN-a, te cilat me vone u ,,shkrine ,, ne UDB-a dhe KOS, te
drejtuara nga vet Rankoviqi deri ne vitin 1966, kur ky, ne Plenumin e
BRioneve u ,,shkarkua,, ke urdher te Titos dhe te KQ te LKJ-se…
( Duhet theksuar se keta Sherbime
famkeqe ne Kosove gjate viteve te tmerreve dhe vdekjes per shqiptaret,
udhehiqeshin nga antishqiptaret me te rrezikshem sic ishin Milladin
Popoviqi te cilin pas atentatit ne Prizren, e zevendesoi Spasoje
Gjakoviqi, ky gjithnje nen direktivat e Dushan Mugoshes, Tempos dhe
Rankoviqit…Duke emruar, njekohesisht edhe krere te falanges shqiptare me
,,pelqimin,, e Fadil Hoxhes, UDBJA dhe KOS-I udhehiqen edhe nga Mehmet
Maliqi, Ali Shukrija, Gojko Medinica, Sahit Bakalli,Mehmet Shoshi, Cedo
Mijoviqi e shume te tjere, gjer te ardhja e Selim Broshes, Muharrem
Danes dhe disa spasiqash tjere shqiptare…)
Po keshtu ishte gjendja e tmerreve dhe
vdekjes edhe per shqiptaret ne Maqedoni dhe Mal te Zi !Pas Plenumit te
Brioneve ne vere te vitit 1966 dhe renien e Rankoviqit, UDBJA jugosllave
beri disa ,,ndryshime,, Brenda per Brenda dhe ,,disa nderime kuadrosh,,
duke u shenderruar ne SDB (Luzhba Drzhavne Bezbednosti) Sherbimi i
Sigurimit shteteror.( Por, ne popull ky sherbim famkeq mbahet mend dhe
njihet si UDB).Gjersa KOS-i ,(Kontra obavestajna Sluzhba) mbete i
pandryshuar si Sherbim ushtara i Kunderzbulimit,i cili ne saje te
kometencave per sigurim shteteror,ka qene nen konstrollin e UDB-se dhe,
pas renies se Rankoviqit SDB e ka kontrolluar KOS-in, deri ne
shkaterrimin e Jugosllavise komuniste …( per te vazhduar me tej, gjate
kohes se Mllosheviqit, UDBJA dhe KOSI bashkarisht, nje beteje te fshete
klanor dhe mafioz duke shendruar rrjetet dhe selite e viteve te
rrenuara te spiunazhit jugosllav, ne nje makineri te fuqishme dhe shume
te rrezikshme te nentokes dhe krimit te organizuar, me njerez te
stervitur dhe te cilet bene krime ne shtigjet ballkanike,duke ndjekur ne
vazhdimesi veprimtari djalli dhe vdekje si ne Bosnje e Kroaci, njashtu
edhe ne Kosove…ne kohe dhe hapesire, deri me daljen e UCK-se dhe ,,
vdekjen ,, e Millosheviqit, - cili, ne fakt, sot jetojne bashke me
gjeneralin Kadieviq, ne vila special qe mbrohen nga agjent special te
Putinit ne Siberi!).
Por, kjo eshte nje histori tjeter, nje sage ndryshe ballkanike …
