Albana M. Lifschin
Tërhoqa pas vetes dy bagazhet me rrota dhe u drejtova nga dalja e aeroportit e përgatitur shpirtërisht se do te shihja tim vëlla duke më pritur, si zakonisht. Por jo. U kujtova që Lufthansa kishte mbërritur gjysmë ore përpara parashikimit. Gjithësesi, hutimin tim e pikasën menjëherë taksistët, sepse dy syresh m’u afruan menjëhere gati për të më rrëmbyer valixhet.
- Oh, jo jo, faleminderit, kam njerëzit e mi. Ja zëre se erdhën…
Zura një tavolinë të rrumbullakët në kafeterinë e aeroportit. Sa herë kam bërë be, që ’herën tjetër, do të shkoj vetëm me një çantë. Mirëpo unë, që unë. “Hë edhe këtë për kunatën, hë edhe këtë për nipçen, hë për mbesat…”
Më pati bërë im vëlla një shëtitje, para ca vitesh, me makinë rreth e qark Tiranës duke më thënë:” A e shikon që është mbytur Tirana me plaçka? Kur do të hiqni dorë ju, që vini andej?
Në heshtje i dhashë të drejtë, por …a vjen halla që nga Amerika pa dhurata?
Porosita një kapuçino. Banakierja, një vajze rreth të 25-tave, me buzëqeshte sikur njiheshim.
-Sa kohë ke që s’ke ardhur në Shqipëri?
“Çfarë e bën këtë të mendojë se kam vite pa ardhur ? -thashë me vete.
-M’u duk se u trëmbe nga taksistët, prandaj, – vazhdoi ajo e sigurtë se ç’po thosh.
-Jo, por pres vëllain, si mund të marrë taksi?
Vajza i kishte rënë pikës. E vërteta ishte që më mundonte ndjenja e një pasigurie ndaj taksistëve që vërtiteshin rrotull meje.
“Nëse, larg qoftë, yt vëlla, për ndonjë arsye do të linte të prisje gjatë, a do të merrje taksi?” -pyesja veten
Në Nju Jork, s’më kishte shkuar mendja kurrë për keq për taksistët ‘tanë’ pakistanezë, indianë apo bangladeshas…
Në rrezen e parë të mëngjezit.
Më kishte marrë malli për diell dhe dita u gdhi e ngrohtë me një qiell të kaltër, me temperaturë të kënaqëshme 20 gradë C. Dola herët nga apartamenti i tim vëllai dhe mbajta këmbët në floktore. Ja vlen të paguash 500 lekë, sikur edhe çdo ditë, për tu dukur e rregullt, në vend të 40 dollarëve që paguajmë këtu në Nju Jork, natyrisht vetëm për raste të veçanta. Në oren 9 a.m kisha dalë në qendër të kryeqytetit.
Ecja me ngadalë e shtruar drejt kafenesë tek universiteti UFO.Çadrat e lokaleve, pranë Postiqes, ishin mbushur me të rinj që në orët e para të mëngjezit. Jo vetëm të rinj. Të gjithë dukeshin sikur ishin me pushime, si unë. Përpara një filxhan kafeje, në mes të gishtërinjve një cigare dhe muhabeti -muhabet.
E keni vënë re kur provoni papritur një ndjenjë sikur jeni nën vështrimin e dikuj? Ktheva kokën.
- Ku jeni more ju, idealistët e Amerikes?! Ju ka marrë malli për mëmëdheun, e? Kurse ne themi : Sa të mençëm u tregun ata që ikën!
Qe një ish koleg i Televizionit. Qëndronte buzë trotuarit me një çantë të zezë hedhur në sup. I zgjata dorën duke vënë buzën në gaz.
–Si je?
-Paj Zotin, për çfarë u merr malli? Për pluhurin apo për politikën? Se këto të dyja i kemi me bollëk ne këndej.
-Je për xhirim?- e pyeta.
-Çfarë xhirimi! E kam lënë punën në televizion. S’ka para aty. T’i shërbesh gjithë këto vite e të të lenë me një rrogë mizerabël, – u shkarkua ai njëherësh. - Tani jam lidhur me një turk, bisnesmen, që merret me ndërtime dhe po e pres këtu. E kemi lanë me shku në Elbasan, tani në mëngjes.
-E po mirë, urime, – i thashë,- ja tek të ka ndihmuar bisnesi.
-Nga halli jemi ba pelivana, se kemi familje, duam të hamë.
U ndava nga ai për të pirë kafen e parë në atdhe tek UFO, me Skënder Haskon, që kisha dekada pa u parë, e më pas me Shpresa Vreton, mikeshën time me të cilën mbaj komunikim të vazhdueshem, me Dilo Baxhakun, Prof. Boricin, Nuri Dragoin, kryeredaktorin e “Republikës”, Albertin e Telegrafi-t…
Skenderi më mësoi salepin, që mu bë si kafja e mëngjezit. Murati me dhuroi librin e tij të jetës. Prof. Borici ishte në kulmin e punëve të fund semestrit. Telefoni i mamasë binte herë pas here, për tu siguruar nëse isha mirë dhe nëse më kishte marrë uria. Sa herë vij në Tirane, kujdesi i saj më bën të ndihem edhe një herë sikur jam në tetëvjeçare.
* * *
Zakonisht, vizitën e parë e bëj tek kolegët e televizionit, mirëpo, për shkak të çadrave politike që ishin ngritur në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, përballë kryeminstrisë, pikërisht në rrugën e bukur ku kam ecur e shëtitur në rininë time, e lashë vizitën për në televizion për një ditë tjetër. Çdo grevë urie mbaron një ditë.
Sheshi i qendrës ishte në konstruksion, nuk dihej sa do të vazhdonte. Thonë që janë disa projekte.Gjithësesi, pas asaj grope, Skënderbeu- bënte sehir me durim. M’u kujtuan thashethemet ”biografike” dhe “politike” kundër Heroit tonë kombëtar, heroit të Evropës (meqë e ka ndërtuar PPSh monumentin, duhet të jetë me kleçkë në biografi, le pastaj një Shmid na paska zbuluar diçka nga rinia e Gjergjit) dhe gropa e sheshit sikur më hëngri. Urova që Skenderbeun ta gjej po aty vitin tjetër e të mos e kërkoj diku tjetër, jashtë Tiranës sime, në Romë apo në Vjenë.
Për dy jave, i shkurtova ecejaket e mia në gjysmën e qytetit, andej nga banoja. Pikë-takimi me kolegët e miqtë u bë UFO dhe restoranti Tafaj, një lokal i ri, i pasur në menu dhe i arsyeshëm në çmime. “Zbulova” edhe një kafe interesante pas Biblotekes Kombëtare, ku dielli nuk të vret as edhe në pikun e mesditës. Aty piva kafe me Zija Çelën. Për penën e Zijait kisha patur simpati që në rininë time. Madje kur erdha në Amerikë, 18 vjet më parë, kisha me vete Eklipsin e tij. Zijai më tregoi se kishte në botim një libër që shpresonte të dilte në fund të muajit. Biseduam edhe për kontinentin tonë. Më foli me respekt për krijimtarinë e Rolandit dhe të Farukut.
Zijai erdhi në promovimin e librit tim me poezi “Ka gjithmonë diku” dhe më pas më dhuroi librin “Për dashurinë shkruhet pas vdekjes”, dedikuar birit të tij të paharruar, përkthyesit të talentuar, Dritan Çelës.
Lekë të “vjetra”
Çdo mëngjes, para se të kapërcej pragun, nëna më porosit dy gjëra: kujdes nga trafiku dhe kujdes me paratë, se të gënjejnë sa ta marrin vesh që ti s’i njeh.
– Ja merri këto tre tufa sallatë, të keqen nona, janë të freskëta. Po t’i jap për dy mijë lekë, -më lutet një fshatare e moshuar ulur në trotuar , pranë pallatit ku banon im vëlla. Po ngryset dhe gruaja nxiton të kthehet në shtëpi.Unë hutohem disi.
“2000 lekë? Mos është ca si shumë?”- them me vete. Kisha dëgjuar që çmimet e ushqimeve ishin rritur. Nxorra me kujdes një 1000-she nga çanta duke vështruar nga gruaja.
-Qyqja, s’ke mo të vogla?
Atëhere i zgjata një 500-çe. Gruaja gërmon xhepat për kusurin. Unë nuk ja marr.
Ngjis shkallët e apartamentit e them me vete, si është e mundur qe u bë më shumë se gjysmë shekulli që ka ndërruar leku në Shqipëri dhe njerëzit ende flasin me të vjetrën dhe paguajnë me të renë. E pastaj kujtohem që ia përsëris vetes të njejtën gjë, sa herë që vij në Tiranë. Ndoshta është “koha” që të kthehem e të flas me të vjetrën…
Trafiku
Nuk mësohem dot me trafikun. Edhe pse tashmë vende-vende janë vënë semaforë, kalimtarët dhe makinat sikur janë në garë kush t’i shkeli dritën jeshile tjetrit. Seç ka një kod të çuditshem midis kalimtarëve dhe makinave që bien dakort “të udhëtojnë sëbashku”, që unë s’e kuptoj dot. Më keq u ndjeva kur doja të kapërceja unazën, pranë Arkivës së shtetit. E kanë ndarë rrugën në dy korsi. Kur drita jeshile hapet tek njera, tek tjetra ka dalë e kuqja. Dmth ti nuk je në gjendje të kalosh normalisht nga njera anë e rrugës tek tjetra. Je detyruar të presësh në një rrip të hollë ”trotuari” ku mezi ve të dy këmbët, me frikë në zemër sa të kaloi vrundulli i makinave të krisura, që mund të të hedhin tutje si një top lecke. Dy herë më është dashur të kërkoj ndihmën e policit rrugor për të kaluar në trotuarin tjetër ndryshe do të prisja gjatë duke folur me vete…
“ Kam jeten time o ba!”
Ne themi se fëmijët këtu në Amerikë kanë liri të madhe. Madje prindërit s’guxojnë t’u bërtasin e le pastaj t’u heqin një pëllëmbë, se përballen me akuzën e abuzimit të fëmijës. Po në Shqipëri që nuk ekziston një ligj i tillë?
Bisedoja me një mësuese kujdestare. Ishte e shqetësuar për një nxënësen e saj, e cila kishte ikur nga ora e fundit. Vajza ishte 13 vjeçe. Qe ora 3 e pasdites dhe e ëma nuk e kishte gjetur të bijën në shtëpi. Mësuesja e shqetësuar s’kishte lënë celular nxënësi pa i rënë për të mësuar se ku kishte “humbur” Alda. Nuk qe pune e lehtë se vajzat e fshihnin shoqen e tyre. Zonjusha Alda kishte lënë orën e fundit për t’u takuar me “bojfrendin”, e s’përgjigej në telefon.
- Eshtë bërë shumë vështirë me fëmijët e sotëm. Nuk i kontrollon dot. Ditë e natë në internet, celular kanë të gjithë e prinderit u plotësojnë çdo dëshirë e çdo tekë. Në të errur, në vend që të mblidhen brenda në shtëpi, kërkojnë të dalin jashtë. Dhe e di ç’i tha njëra të jatit? “Do dal, o ba! Do dal se kam jetën time ! Pse më pengon?”
Rreth kësaj teme bisedoja me një kolegun tim të vjetër që dallohet për humorin e tij popullor.
“Të përkëdhelur tek Zoti, – tha ai. Një vajze ende të parritur, i ati i blen një “shpikje” nga ato që të dredh barkun për të ulur dhjamrat. Ke parë ti? Po s’është as 14 vjeç dreqi e mori, s’është rritur akoma, ç’është kjo elegancë që kërkojnë të parriturat e sotme?
- Dhe kur rriten mbeten përsëri femijë,-them unë dhe shtoj,- si andej nga ne.
Mu kujtua papritur një anketë që bënte një stacion televiziv i Nju Jorkut që vinte në konkluzionin që amerikanët e sotëm 25 vjeçarë, kanë sjelljet e 15 vjeçarëve, kërkojne vazhdimisht nga prindërit sikur të jenë adoleshentë.
-Pse vetëm atje? -ma kthen kolegu im. Edhe këtu tek ne. S’kemi mbetur prapa Amerikës ne, joooo..Mbase kemi shkuar ca më përpara Shikoja vajzën e tim kushëriri tek i kërkonte para të jatit. E bijë e botës, qe e martuar e përsëri në kalaqafë të babait. Ai i ziu një copë pension të vogël ka. ”Moj, -i thashë,-pse i bie në qafe tyt eti, ti? Apo se të ka llastuar tërë jetën? Kërkoja tët shoqi paratë për salltanetet e tua!
Ndërhyra se nuk durova. E di ç’më tha zonjushja? “Pse të mos i kërkoj? Më ka bërë kokën. Pse më bëri?
Epo të më hipin xhindet! “Pa hajde ketu”, i thashë, “ta them unë pse të bëri! Se i deshi bitha!
* * *
Çgënjime “të vogla”.
Po kërkoja godinën e një botuesi që s’e kisha njohur më parë. Më doli më e vështirë se ç’e mendoja. Kthesë pas kthese, rrugë pas rruge.“Pas atij dyqani zarzavatesh, ktheu në të majtë, aty është një rrugë qorre, ka një pallat, nuk e di mirë hyrjen, por po të pyesësh aty, me siguri e dijnë…” Ky qe spjegimi i fundit që mora nga një kalimtar i rastit. I bëra të tëra dhe më doli një librari. Hyra me shpresë se ata patjetër do ta njihnin botuesin në fjalë. Libraria mu duk e mirë. I hodha një vështrim rafteve. Kërkova Aksidentin e Kadaresë, bleva Bodlerin, Borgesin dhe tek fusja librat në çantën plastike, thashë të pyes se mos kishin edhe ndonjë libër të një farë Albana Lifshin …dhe përmenda një titull.
-Po, – tha vajza prapa banakut duke më befasuar dhe u ngrit nga vendi. Libri im qëndronte diku në radhët lart, çuditërisht, në vend të dukshëm. Hëm… A thua im vëlla të kishte ardhur deri këtu për ta sjellë?
-Kush ua ka sjellë librin për shitje?- pyeta
-Botuesi.
-Cili është botuesi?
Ajo më tha emrin e botuesit tim. Çuditërisht nuk mora inat me të edhe pse e dija që ai m’i pat dorëzuar një me një të gjitha kopjet e librit. (Natyrisht jo lastrat) Kështu, në këtë bisnes ka dy vetë, ti dhe botuesi. Shpërndarës të librit nuk ka. Botuesi t’i jep të tëra kopjet në dorë, ti i jep paratë. Bisnes i thatë. Mirëpo duket ai bën edhe ca kopje të tjera ‘për vete’ dhe i shet. Po mirë, le t’i bëjë. Ty të ndihmon të shtohen lexuesit dhe ndihmon edhe veten. Ne shkruajmë për lexuesin, ai boton për para. “Deal” e pashkruar e kohëve moderne në atdhe. Të ndërroj botues, thoni ju? Kam ndërruar disa. Pastaj, përse? Mos do të gjeja një më të mirë? Botuesi i parë, vinte e m’i shiste librat e mi në NY, nën hundën time…natyrisht librat ekstra dhe lumturohej dy herë nga paratë që merrte nga unë.
Ka një vend pune, kolegë krijues, që nuk i është gjetur njeriu ende edhe pse në atdhe ka plot të papunë. Ai është shpërndarësi i librit- rripi i transmisionit midis autorit dhe lexuesit. Pa të, vërtet, përse botojmë?
Po sikur të lidheshim besa – besë e të mos dërgonim asgjë për botim, për nja 5 a 10 vjet, çdo të ndodhte? Do të linim pa bukë botuesit. Jooooo… se është gjynah!
Në unazë, në kthim, pashë një shitës librash ambulant. Mbi tezgën e tij kishte vetëm libra të vjetër. Ashtu të pluhurosura nga koha, më tërhoqën siç na tërheqin antikitetet. Përdhe në mes të pluhurit të rrugës, dikur kam blerë Kazanzaqin.
- A të t’i jap ca libra të mi shesësh?
Më vështroi.
- Të vjetër janë?
- Jo, – i thashë.
- Jo, jo, se nuk më le ajo libraria aty matanë. Ata shesin të rinj, unë shes të vjetër.
-Po unë nuk të kërkoj para. Sa për dëshmi që janë shitur, ti më jep vetëm 10 lekë për copë, si thua?
-Oh! Po të jetë ashtu, t’i jap paratë që tani, -tha. Ku i ke librat?
Doemos nuk kisha asnjë libër me vete.
