Kam filluar të bindem se e mërkura është ditë që me siguron sukses dhe ndoshta edhe vdekjen. Unë asnjëherë nuk e kam munduar vetën që të shkruaj tema të “mëdha”, siç pretendojnë disa krijues, sepse nuk ekziston temë e madhe dhe e vogël. Assesi!Secila temë është e madhe por varësisht si krijuesi i qaset,si krijuesi e shtjellon, si krijuesi futet ne botën psikologjike të personazhit...
Bota Sot: Nëse kultura, krijimtaria artistike është realitet në vete (dhe jo për vete), nëse tradita është tepruar fatkeqësisht deri në paskajshmëri, se kultura, historia (në kuptimin e të “mbeturës” alias trashëgimisë) dhe “vepra krijuese artistike” është “gllabëruar” nga një art ta quaj kushtimisht të TETI- n apo hermafrodit, është fjala për internetin (@), si e konceptoni nocionin apo raportet mes kulturës për karshi traditës, kritikës dhe teknikës?
RESHAT SAHITAJ: Kjo pyetje e do një përgjigje më të gjerë, por unë do përgjigjëm konciz dhe shkurt. Tradita, historia dhe kultura respektivisht ne rastin konkret krijimtaria letrare, janë të lidhura ngushtë dhe njëra pa tjetrën nuk mund të ekzistojnë. Fatkeqësisht disa nga krijuesit tanë i kanë harruar ose eliminuar traditën dhe historinë duke shpresuar se mund të lënë gjurmë në krijimtari kulturore. Ne fakt çdo krijim artistik me përmasa botërore mbështetet në këto baza dhe mbi këtë bazament krijojnë vepra monumentale siç kemi rastin e Ismail Kadaresë me “Prillin e thyer”. Sa i përket anës tjetër të “gllabërimit” nga interneti @, ky është një problem ndërkombëtar që i ka shqetësuar shtëpitë filmike, shtëpitë botuese etj, dhe ka ndikuar që librit t’ia zvogëlon lexuesit, mirëpo interneti nuk ka të bëjë asgjë me “gllabërim” të kualitetit. Andaj, shtëpitë botuese, filmike, po përpiqen që t’i përshtatën internetit e jo interneti atyre. Interneti nuk dëmton veçse qytetarëve ua lehtëson veprimtarinë kështu që lexuesi nuk ka nevojë të dali për të blerë gazetën,librin por atij i ofrohet në banesë. Edhe ne në Kosovë, internetin nuk duhet shikuar ne prizmin e “gllabërimit” por si një avancim teknologjik i ardhmërisë.
Bota Sot: Burimet dhe materiali prej nga i merrni për shkrimin e veprave fiktive? Fillimet e të shkruarit, frymëzimi, ndikimet, redaktimi, personazhet, “zakonet” tuaja të të shkruarit?
RESHAT SAHITAJ: Unë asnjëherë nuk e kam munduar vetën që të shkruaj tema të “mëdha”, siç pretendojnë disa krijues, sepse nuk ekziston temë e madhe dhe e vogël. Assesi!Secila temë është e madhe por varësisht si krijuesi i qaset,si krijuesi e shtjellon, si krijuesi futet ne botën psikologjike të personazhit...
Tema e romaneve te mia është e thjeshtë por dalë nga dalës ajo lexuesin e tërheq duke e shpie labirinteve herë më pak të ndriçuara e herë të errëta për ta shpie në pjesën ndriçuese të cilën lexuesi e ka pritur ose nuk e ka pritur. Në një prej romaneve të mia ku përshkruhet dashuria e dy të rinjve lexuesi gjatë leximit ka dëshirë që djaloshi ta puth vajzën por krijohen asi kushte që vetëm pas 60 faqeve dy të dashuruarit bashkohen. Tash po rikthehemi të Umberto Eco, i cili thotë se nuk është tregim i mirë nëse e përshkruajmë dashurinë e dy të të rinjve duke u puthur ne një lulishte por ne një vepër artistike pritja/vonesa është ajo që lexuesin e përfiton. Sa i përket ndikimit tim në letërsi disa kritikë kur shkruajnë për romanet e mia thonë se jam i ndikuar nga Paulo Coehlo, disa tjerë thonë nga Tolstoi, ka tjerë që thonë nga Markesi, unë nuk e di ndoshta nga leximi i shumë romaneve secili ka ushtruar ndikim të unë. Gjatë shkrimit nuk kam ndonjë orar të caktuar por fillimin e çdo vepre time e filloj ditën e mërkurë.
Bota Sot: Pse pikërisht të mërkurën e jo një ditë tjetër?!
RESHAT SAHITAJ: Secili njeri ne botë është supersticioz, por kur gjërat përsëritën pa qenë ti i organizuar dhe pa dijeninë tënde këto shndërrohen ne obsesion ose në bindje. Ne rastin tim kam shumë gjëra që në fillim nuk u kam kushtuar rëndësi por me kalimin e kohës dhe me përsëritjen e fenomenit kam filluar edhe të bindem se e mërkurja është ditë që me siguron sukses dhe ndoshta edhe vdekjen. Në fëmijëri nëna me thoshte se të mërkurën kur kisha lindur ajo ishte gëzuar dhe kjo ishte asgjë për ato kohë. Më vonë në rini pa asnjë përgatitje në një orë letrare që kishte organizuar Frrok Kristaj në Zym me 1973, u takova me Beharen dhe prej asaj kohe jemi bashkë. Prej tre fëmijëve që i kam secili ka lindur ditën e mërkurë dhe këtë gjë unë nuk e kam planifikuar. Ka edhe shumë raste të tjera të lumtura dhe të rëndësishme që më janë realizuar ditëve të mërkure. Kështu që kurrë unë nuk e filloj romanin tim tjetër ditë.
Bota Sot: Filozofia e studimit të letërsisë ka shkuar në një rrjedhë kontinuitive: Shkrimtari, autori, krijuesi- vepra- lexuesi, recepienti, pranuesi. Çast nga ndonjë “përplasje”, mbresa që nuk do t’i harroni kurrë, apo, që mund të shërbej për gjeneratën tonë dhe për të ardhmen? Dhe për lexuesit e gazetës “Bota sot”?
RESHAT SAHITAJ: Ky kontinuitet, qe e thoni ju, është i pashmangshëm. Shkrimtari krijon që vepra e tij të gjej impakt te lexuesi e që ky ta pranojë atë rrëfim të shkrimtarit si një ngjarje që e ka përjetuar ose që do ta përjeton. Në të kundërtën kur lexuesi nuk do e gjen veten shkrimtari dështon. Mbresa që nuk mundem t’i harroj kurrë kam përjetuar kur lexuesit që kurrë më herët nuk i kam parë më kanë ndalur në rrugë, në vetëshërbim, në plazh etj dhe m’i kanë rrëfyer mbresat e tyre gjatë leximit të romanit tim. Kjo është kënaqësi për autorin. Gjer më tani, asnjëherë nuk më ka rënë të kem “përplasje” lidhur me krijimtarinë letrare, por përplasje në veprimtarinë atdhetare po.
Bota Sot: Ju , Gani Azemi dhe Behare Rexhepi jeni ndër bashkëpunëtoret më të ngushtë të Enver Hadrit, si ka mundësi që të keni edhe “përplasje”?!!
RESHAT SAHITAJ: Pikërisht këtu qëndron edhe enigma. Në kohën kur ne kemi vepruar për sensibilizimin e çështjes kosovare, disa janë marrë me gjëra tjera dhe kurrë me ne nuk kanë pasur guximin të pinin një kafe. Njerëzit që kurrë ne jetën e tyre nuk kanë bërë një punë edhe më të vogël kombëtare e biles as nuk janë marrë me shkrime tash shkruajnë libër për biografinë e Enver Hadrit, jo për ta ngritur punën e Enver Hadrit, por për ta zhvlerësuar dëshmorin që Kryetari i Kosovës Ibrahim Rugova e dekori veprimtarinë patriotike të Enver Hadrit. Nuk mund të mblidhen opinione të disa rrugaçëve, të disa të dehurve dhe kategorikisht të shkruhet se Reshat Sahitaj,Gani Azemi dhe Behare Rexhepi nuk ishin bashkëpunëtorë të Enver Hadrit kur opinioni shqiptar i ka parë dhe i ka në dispozicion videokasetat e televizioneve më prestigjioze evropiane si RTL,RTBF etj, gazetat më prestigjioze botërore si “Times”,Le soir” etj fotografi nga agjencitë me të njohura botërore si “Belgapresse” Asochdessprese etj ku shihet Behare Rexhepi, Gani Azemi ne konferenca te shtypit, ne Parlament, ne demonstrata bashkë me Enver Hadrin e këtë duke filluar qe nga 1981 e deri në vrasjen e Enver Hadrit. Ato që shkruhen ne asi libra janë gënjeshtra të thjeshta të ditës. Aty gënjehet kur shkruhet se familja e Vehbi Ibrahimit nuk e ka lejuar Reshat Sahitajn të marri pjesë ne zbulimin e përmendores, kur tërë Kosova e ka parë përmes mjeteve televizive dhe te shtypit se pikërisht familja e Vehbi Ibrahimit me ftuan dhe unë e Musa Hoti e bëmë zbulimin e përmendores se Vehbiut ne prezencën e shumë qytetareve Gjilanas e te personaliteteve politike siç ishte prezent Hidajet Hyseni, Ahmet Isufi dhe Trupat Mbrojtëse të Kosovës. E mos te flasim për gënjeshtra të tjera të paskrupullta të cilat e kanë vetëm një qëllim destruktiv ndaj figurës se Enver Hadrit dhe tre bashkëpunëtorëve më të devotshëm. Ato janë gënjeshtra të përgatitura në Beograd e të serviruara pikërisht në kohën kur Kosova po i numëron ditët e konkretizimit të Pavarësisë. As që dua të flas për sharlatanë të tillë që paguhen nga Beogradi. Një ditë shteti ynë do t’i hap dosjet dhe do të shohim kush ishte shqiponje e kush ishte korb. Me vjen keq për dy recensentët të cilët do të japin përgjegjësi historike.
Bota Sot: Në këtë pyetje (A do të mund ta thyejmë porosinë e Eco-së për autorin dhe krijuesin: “Rrëfimtari nuk duhet të bëj interpretimin e veprës së vet…” apo “Autori ishte mirë të vdiste pasi të shkruante. Që të mos pengonte rrugën tekstit.”) a do të mund të nxirrni intimitete individuale nga laboratori i labirinteve të shkrimtarit, studiuesit të letërsisë, siç jeni ju, që për lexuesin janë pak të njohura?
RESHAT SAHITAJ: Këto thënie të Umberto Eco-s, janë cituar edhe shumë kohë para tij nga teoricientë të njohur të letërsisë dhe akoma qëndrojnë aktuale. Kritikët dhe studiuesit janë ata që një romanit ia bëjnë autopsinë dhe e zbërthejnë në detaje. Në letërsi shpesh ndodh që autori i një vepre as vetë nuk ka qenë i vetëdijshëm se e ka zbuluar një sistem të ri të shkrimit. Gjatë një recensioni të një romani në dorëshkrim që ma solli shkrimtari M.M., bëra analizën time duke e zbërthyer karakterin e personazheve nga ana psikologjike dhe në fund autori u detyruar të ndërronte emrat e personazheve te tij për shkaqe subjektive. Një recension që ia bëra romanit të Gani Gjafollit, autori mbeti i mahnitur sesi kisha bërë studimin e personazhit dhe kisha gjetur elemente të cilat vetë autori i kishte shtresuar ne pjesën e pavetëdijshme të tij por që në një moment ai pavetëdije ua kishte veshur personazheve te tij.
Krijimtaria e Reshat Sahiatj me shifra:
Reshat Sahitaj ka interpretuar në teatër dhe film: në dramën “Sfinga e gjallë”, në regji të Sefo Beta Krasniqit, 1977; “Vdekja e Gjergjezit”-radiodramë për RTP,1978; “Rropullari”- film televiziv i RTP-së, 1978; “Procesi” – autor Jusuf Gërvalla, film televiziv 1984; “Prilli i thyer”- film franko-amerikan, Francë 1986; “AD” –film ne regji të Isa Qosjes, ku luajnë Iliri Shaqiri e Reshat Arbana, 1997; “Zemër e vetmuar”- seri televizive TV21,2004; “Krim pa krisma” –film nga Halil Budakova.
Reshat Sahitaj der më tash ka botuar këto libra:
“Rojtari i Shqipërisë së harruar” –tregime, 1982;
“Rruga pa kthim”-roman ,1983;
“Mali i ndaluar”- roman , 2003;
“Ëndrra e nuses”- tregime, 2004;
“Jeta e dyfishtë”- roman, 2005;
“7 Minutat e fundit”- roman, 2007;
Përktheu nga frëngjishtja “Munuali i luftëtarit te dritës”, nga Paulo Coelho etj
Autor i emisionit letrar “ Labirintet e fjalës” RTK 2006
Autor i filmave dokumentar:
“Atdheu mbi të gjitha”
“Kosova është gjaku ynë që nuk falet”
“Miftar Hasani-legjendë apo realitet...? “ etj
Ka shkruar disa skenarë te filmit dokumentar dhe artistik
“Krim pa krisma” film artistik nga Halil Budakova
“Mësuesi i malit”
“Kosova është gjaku ynë që nuk falet”- dokumentar për jetën dhe vrasjen e Enver Hadrit
Atdheu mbi të gjitha” – dokumentar për jetën dhe vrasjen e Vehbi Ibrahimit RTK
“Miftar Hasani-legjendë apo realitet” dokumentar për jetën dhe pushkatimin
e M.Hasanit- RTK
“Musli Dumoshi” RTK etj.
Bashkëbisedoi: Enver S. Morina
