Përgatiti :Flori Bruqi
Backer ishte lidhur aq fort me banorët lokalë, saqë isniqasit ia shtuan emrit Berit edhe mbaresën femërore të shqipes. Sot e asaj dite i referohen si Berita.
Gjurmëve të rrëfimit për Isniqin e viteve ‘70
Po deshe të dëgjosh ndonjë rrëfim a kujtim për gjysmën e dytë të viteve shtatëdhjetë në Isniq, mjafton t’i pyesësh më të moshuarit në rrugë: “A e keni takuar ndonjëherë Beritën?”
Berita ka qenë mikeshë e madhe e fshatit tonë”, thekson një burrë në fund të gjashtëdhjetave, teksa pret të takohet në zemër të fshatit “te bliri”, ku lidhen rrugët kryesore.
Antropologia norvegjeze, Berit Backer, po u fliste rrjedhshëm shqip kur më 1974 shkeli për herë të parë në fshatin e Komunës së Deçanit. Një shqiptar refugjat do ta vriste më 1992 në Oslo.
Fshati Isniq dhe familjet e tij, sipas etnologës norvegjeze Berit Backer…
 
Isniq
| |
| Shteti |  Kosovë |
| Rajoni | Pejë |
| Komuna | Deçan |
| Lartësia | 564 m (m.n.d.) |
| Zona Kohore | UTC+1 |
| Verore | UTC+2 |
| Koordinatat | 42° 33′ 27″ Veri
20° 18′ 10″ Lindje
|
Ne nuk e dimë saktësisht pse,thonë pleqët e Isniqit, por sipas të gjitha gjasave ata 'ranë në gjak' me disa familje të tjera atje,edhe pse pa fajin e tyre,sipas zakonëve të Malësisë,ata duhej të largoheshin nga tokat e fisit…
Ata ecin këmbë maleve dhe bjeshkëve drejt lindjes dhe zbresin në anën tjetër në rajonin e Plavës dhe të Malit të Zi. Në një nga fshatrat të quajtur Velikë, ata sulmohen nga një qen, por një vajzë u delë në ndihmë për t'i shpëtuar.Meqenëse ata ishin të lodhur dhe njëri prej vëllezërve nuk mund të shkonte rrugën më tej.
Ann Christine Eek, është fotografe dhe etnografe e njohur suedeze.Një kohë të gjatë ajo ka punuar , si e pavarur,fotografi dokumentare,reportazhe dhe ilustrime.Ajo është shoqe e ngushtë e antropologës së njohur Berit Backer (1947-1993) e cila për një kohë të gjatë ka jetuar në Isniq në familjen e njohur të prof.Selim Kuklecit.
Ata pushojnë atë natë aty,dhe të nesërmen e vazhdojnë rrugën.Vllau i lënduar,i cili e kishte thyer këmbën,qëndroi në shtëpinë e shpëtimtarës së tyre dhe më vonë,u dashurua dhe u martua me të. Kështu që banorët e fshatit Velik - Shaliqët janë në fakt shqiptarë, por ata u bënë malazezë në një fazë të mëvonshme.
Dy vëllezërit e tjerë vazhdojnë rrugën nëper male në drejtim të Kosovës, dhe njëri prej tyre, Lek Vuka, i cili kishte i kishte me vehte tre djemtë e tij Nikën, Prekën dhe Vukën, mbërrijnë në kodra pak mbi Isniq.
Atje ai u vendos në shpellën e quajtur Shpella e Bojkut,sipas Bojkajve që tashmë jetonin në një fshat nën shpatin e malit. Çka është bërë më vëllain tjetër, përfundimisht nuk është e njohur.
Fusha e fshatit që sot është Isniq, ishte tokë djerrinë në atë kohë, por ishte në pronësi të Beut të Pejës, Çefatin Beg Lulollit.
Në at kohë nuk kishte Shqipëri e as Jugosllavi. I gjithë territori i përkiste Sulltanit. Por turqit kurrë nuk arritën të sundonin zonat e larta malore të Shqipërisë apo Malit të Zi.
Popullsia në ato vende mbeti e krishterë. Pra, Lekë Vuka më të tre djemtë, ishin katolikë kur erdhën në Shpellën e Bojkut, ndërsa pesë shtëpi Bojkaj ishin shqiptarë ortodoks, dhe i perkisnin fisit Thaqi. Dy familje tjera jetonin pranë Bojkajve, quheshin Blakaj, dhe ata ishin katolikë, të fisit të Krasniqës.Poashtu aty kanë qënë edhe 3 shtëpi Çetaj,të fisit Shalë dhe të fesë katolike.
Një ditë, një grup njërëzish të ardhur nëpërmjet Malit të Zi, nga Lugu i Gashit ,e grabisin një vajzë nga Bojkajtë.Pleqët e Isniqit thonë se ajo ishte vajza e Beut, e cila ishte dërguar në fshat për t'u shëruar nga shëndeti i dobët.
Bojkajt u lkehën mbrapa grabitësve për ta nxjerrur vajzen nga duart tyre, dhe Lek Vuka dhe bijtë e tij u vijnë në ndihmë të Bojkajve. Arrijnë ti nxanë grabitëit në Bjeshkë të Strellcit,ku luftojnë shumë me guxim dhe Lekë Vuka vrahe bashk më djalin e tij të i madh, Nikën.
Ata ia dalin mbanë të largojnë grabitësit, por vajza vritët gjatë luftimit.Në vendin ku ajo vdiq është një gur i quajtur 'Guri i nusës' (Guri i nuses).
Kur Çefatin Begu dëgjoi për trimërinë e Nikë Lekës me djemtë e tij, që u erdhë në ndihmë bojkajve,ai erdhi dhe i pyeti: "Çfarë mund të bëj për të shpërblyer trimërinë tuaj të madhe ?" Por vëllezërit i thanë: 'Asgjë. Ne jemi shumë të nderuar për këtë,por ishte detyra jonë. Ne jemi të një race të ndershme dhe të tillë nuk mund të kishim vepruar ndryshe. "Beu nguli këmbë, megjithatë, dhe në fund ra dakord që ata duhet të lejohen që të vendosen në tokën e fshatit, që sot quhet Isniq,po me kusht që ata konvertoheshin në Islam.
Ata hezituan për një kohë, por përfundimisht u pajtuan dhe më në fund ndërtuan edhe një xhami për të provuar synimet e tyre të sinqerta. Shtepit e tyre, të bëra me degë, nuk ishin shumë mbresëlënëse: ato kishin katër shtylla të trurit, dhe ishin të lyera mbranda e jashtë më baltë - që në popull njihen si shtëpi të vogla prej gardhi…
Pasi u vendosën vëllezërit Shala, lajmi për të sapoardhurit arriti në fshatin fqinj Lebushë. Burrat e Lebushës e dërgojnë fshehtazi një djalë për të zbuluar se çfarë lloj njerëzish ishin.
Djali e pas ë malësorët shalëjanë,ishin burratë pashëm,trupgjatë,dhe mbanin të lidhura rreth kreje shamijat e zeza.dhe prej atëherë njihen më emërin 'Shami zinjët e Isniqit'.
Boy with his uncle, village Isniq, Kosovo August 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
(Në foto :Haki Tishukaj)
Megjithatë, kjo luan një rol të rendësishëm në nivelin social, sepse në çështje të caktuara sociale,siq janë,marrëdhëniet martesore dhe ndërpersonale, praktikat e institucionalizuara që rrjedhin nga sistemi i klaneve janë ende gjallë. Fshati është exogamous (fshat që nuk martohen nëmes veti por vetëm me fise tjera,që kanë zakone dhe tradita të ngjajshme shoqërore e sociale…).
Fshat ku rregullat tradicionale janë aplikuar për të zgjidhur mosmarrëveshjet. Në një nivel të caktuar informal, në çështjet që kanë të bëjnë me familjet e ndara, aspekti i klanit të fshatit shërben si një kornizë referimi dhe një strukturë gjithëpërfshirëse për ndërveprim.
Por kjo kurrë nuk merr formën e veprimit të bashkuar të përcaktuar në aspektin e farefisnisë.
Niveli tjetër është ai i linjës maksimale që rrjedh nga tre vëllezërit themelues - Canlekaj, Niklekaj dhe Preklekaj. Këto tri ndarje kryesore në grupin e farefisnisë janë vetëm kategori konceptuale sot. Të rinjët mezi e dinë se prej cilit vëlla themelues janë familjet e tyre, por të moshuarit,historianët,dhe ata që janë të interesuar për origjinën e vet,janë të informuar mirë dhe kanë tabelën e trungut gjenealogjik,në kokat e tyre. Ata insistojnë që linjat maksimale të këtij trungu fisnor përbëjnë esencën grupimeve shoqërore deri kah fundi i shekullit të njëzetë.
Të pushkës , fjalës , besës:
Pleqnarët e Isniqit:Mujë Mehmetaj,Beqë Hajdari,Rexhep Syla
Deri në kohët e vona është qeverisur nga një këshill i fshatit (pleqësia) me përfaqësuesit e secilës nga këto linja që zakonisht quhen mahallë ose lagje.
Këto dy terma rrjedhin nga fakti se vendbanimi gjeografik në fshat dikur ndoqi linjat e farefisnisë. Të gjithë Preklekajt jetonin në një pjesë të fshatit dhe, Canlekajt dhe Niklekajt në zona të tjera. Kjo përsëri ilustron terminologjinë e mbivendosjes që lidh grupet gjeografikisht të vendosura në segmente familjare.
Në mbarim po i shtoj edhe disa të dhëna për fshatin tonë të dashur Isniq,i cili prej vitit 1999 quhet Isnik. Vendndodhja: në Rajonin e Pëjës,komuna e Deçanit,më lartësi mbi-detare 564m,më zonat kohore: dimërore – UTC-1, dhe verore – UTC-2. Koordinatat e Isniqit janë: 42° 33′ 27″ në Veri ,dhe 20° 18′ 10″ në Lindje. Është fshati më i madh në Komunën e Deçanit,dhe i vetmi fshat që, pjes e tij janë edhe 5 bjeshkë, që e kanë një pamje mahnitse: Roshkodoli, Zllonopoja, Milishevci,Pleqëja dhe Belleja.
Ai është një ndër fshatrat më të mëdha në Kosovë, dhe ka një zhvillim të mirë kulturor. Dallohet nga fshatrat tjera në komunën e Deçanit me numër të banorëve, me objekte kulturore e tradicionale, me më një lashtësi të madhe,siq u tha edhe në shkrimet e Etnologës Norvegjeze, Berit Backer.Berita ka jetur më shumë së tri vite në Isniq,në fillim në familjen e Kuklecëve e tevona, edhe në familjet tjera. Gjatë kësaj kohe, është marrë me një studim shkencor socialo – antropologjik për shqiptarët e në ne veçanti,për isniqasit.Isniqasit Beriten e kanë quajtur 'Çika e Isniqit'...
Fotografia ne sfond eshte bere nga Muhamet Bojku.
[ SQARIM : Skema eshte e fundvitit 1969, kurse ne vitet e sodit kuptohet qe ka edhe mbiemra tjere qe nuk jan ne kete skeme-liste sepse jan krijuar me vone, p.sh. Shala, Ymeraj, Ahmataj, Murselaj, Museshabanaj, Seferaj,..... nese ka edhe ndonje munges tjeter ju lutem tregoni dhe shpresojme se mbas nje kohe do ta kemi edhe nje skem ku do te perfshihen edhe keto mahallat qe nuk jan ne kete liste ]
''( Shkruan Dr.sc.Shkodran IMERAJ - Familja e Isa Boletinit me origjinë nga Isniqi i Deçanit )
Në fund të shekullit XV, në qendrën e sotmet të Isniqit, u vendosën Familja Çetaj, Familja Blakaj, Familja e Bojku dhe pas një kohë në këtë pjesë u vendosën edhe djemtë e Familjes së Lekë Vukës. Familja e Çetajve dhe Familjet e djemve të Lekë Vukës i takonin fisit të Shalës.
''Familja e Bojku, u vendos në juglindje të fshatit, rreth 100 metra larg qendrës së sotme të Isniqit. Kjo familje në këtë kohë kishte tri (3) shtëpi.''
'' Familja e Blakajve ishte vendosur pak më larg së Familja e Bojku në anën jugore dhe numëronte gjithsej tri (3) shtëpi.''
''Familja e Çetajve, u vendos në anën jugperëndimore të qendrës së Isniqit, afër 100 metra larg nga qendra e sotme e Isniqi. Kjo familje kishte gjithsej dy (2) shtëpi.''
******
Norvegjezja Berit Backer,
heroina e paharrueshme e Kosovës
Kjo foto është marrë nga tavolina e sallës së Hotel Tirana në vitin 1992. Kjo grua e qeshur, pothuajse e gëzuar, si të kishte qenë me flatra, në atë mbrëmje tiranase po çante mes tavolinash…
E shoqëronte Kujtim Çashku, regjisori shqiptar. E ndali flashi i fotoaparatit tim. Më njohu. Shpërtheu nga befasia. Duke thirrur emrin tim dhe duke ngritur duart hava ajo praktikisht po vraponte drejt meje. E pritën krahët e mi të hapur dhe shtrëngimi i gjatë dëshmi miqësie e respekti.
Ishte Berit Backer dhe ishte pranverë.
«Nesër shkojmë në Tropojë, në bjeshkë…». Duke mê shikuar me sytë e saj që po merrnin edhe më shumë zjarr, autoritetshëm tha: «Eja! do të vish me ne…!»
Beritin e kisha takuar disa herë në Lubjanë. Nga aty përgatisnim ekspedita aktivistësh për të drejtat e njeriut. Ajo e njihte Kosovën dhe shqipen e saj. Ishte antropologe. Në Isniq kishte kaluar shumë kohë në studime të degës së saj profesionale. E kisha takuar edhe në Oslo. Ajo atje bukvalisht më kishte shkulur nga një kallaballëk shqiptar. Donte të më nderonte duke më çuar në shtëpinë e saj, e cila në një reportazh timin të asaj kohe del si shtëpia më e ndritshme që kisha parë ndonjëherë në jetë. Ajo kishte një bibliotekë të pasur me shumë libra shqip.
Berit i donte shqiptarët. Ajo brengosej për ta.
I shihte të përçarë, ndërsa dëshironte që ata, së paku në atë etapë të historisë së tyre të ishin të bashkuar. Ajo bënte një jetë thuaja se krejtësisht shqiptare. Jetonte me shqiptarët e militonte në dobi të çështjes së tyre. Ishte familjarizuar me Kosovën. Ishte e dashuruar në shqiptarët. Nuk pata shkuar në Tropojë me Beritin. Nuk iu ngjita bjeshkës me të. Një vit më vonë atë e vrau gjakatarisht xhelozia e një çobani shqiptar.
Më ngelën kujtimet e mia nga takimet në vende të fshehta si në bjeshkën Horjul në Slloveni, në katet e sipërme të Nebotiçnikut në Lubjanë, qosheve të restorantit Maxi…, ecjet rrugëve të qytetit të vjetër. Të qeshurat e saj, të gjitha të dala nga zemra, dhe emri im nga goja e saj.
Berit Backer ka bërë punë të madhe për Kosovën. Do të bënte edhe më shumë. Për të mund të flasin dhe duhet të flasin Gazmend Pula dhe Nufri Lekaj. Ishin bashkëveprimtarë të pandashëm dhe shumë të vlefshëm të saj e të çështjes shqiptare.
Le ta kujtojmë dhe kurrë mos ta harrojmë Berit Backerin. Ishte heroina e Kosovës. E ka shpërblyer Presidenca deri tash?! E ftojmë ta nderojë me mirënjohjen më të lartë. Sa më parë. Ndryshe, turpi s’lahet. E kujtoj me dhimbje e mall, krenar për një rrugëtim sado të shkurtër që bëmë . Dhe përulem.(Prof.Salih Kabashi)
*******
Ann Christine Eek, fotografe dhe etnografe: Dëshmitarja e familjeve patriarkale dhe traditave të vjetra shqiptare
Në Isniq i kemi kaluar muajt gusht dhe shtator të vitit 1976. Kemi biseduar dhe kemi ndejtë me familje të shumta. Ishte kjo koha kur shumë familje të mëdha ndaheshin në familje të vogla, shumë prej të cilave kishin probleme të mëdha ekonomike. – Unë nuk isha mësuar më parë në jetën patriarkale. Paragjykimet në Perëndim janë negative për familjet patriarkale, por në Isniq shihja gjëra shumë të mira. Femrat brenda familjeve kishin besim dhe forcë. – Rikthimi në Isniq ishte i prekshëm. Në hyrje shihja shtëpitë e shkatërruara...
Old head of family in the men's room in Osdautaj kulla (tower), Isniq, Kosovo September 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
Ann Christine Eek është fotografe dhe etnografe e njohur suedeze. Një kohë të gjatë ka punuar, si e pavarur, fotografi dokumentare, reportazhe dhe ilustrime të librave. Në vitin 1974 me dy gazetarë suedezë boton librin e parë për jetën e femrave suedeze, në familje e në punë. Më 1976, së bashku me etnografen dhe mikeshen e madhe shqiptare, Berit Backer, vizitoi Kosovën për të përcjellë jetën dhe zakonet e familjeve shqiptare në fshatin Isniq të Komunës së Deçanit. Puna e tyre në Isniq, një vit më vonë do të editohet në televizionin suedez. Në vitin 1979 Eek vendoset në Norvegji, në Oslo, ku mban ekspozita të ndryshme të fotografive artistike. Në vitin 1991, ajo me Berit Backerin organizon një ekspozitë të madhe në Oslo, të kulturës dhe të traditës shqiptare. Eek ka mbajtur ekspozita të ndryshme në Suedi, Norvegji, Danimarkë, SHBA, Holandë etj. Fotografitë e saj janë pjesë e bibliotekës nacionale në Paris, muzeve në Suedi, Norvegji dhe Danimarkë. Prej viteve ’80 punon në Muzeun Etnografik, që është pjesë e Muzeut Historik të Oslos.
Boy with his uncle, village Isniq, Kosovo August 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
• Për herë të parë Kosovën e keni vizituar në vitin 1976. Është kjo koha kur Kosova gëzonte statusin e një autonomie pak a shumë të zgjeruar, kur problemet ndonëse ekzistonin, mbaheshin disi të fshehta. Pra, mu për këtë, Kosova ishte shumë pak e njohur për Perëndimin. Çfarë ju shtyri të vizitoni Kosovën?
VIZITA E PARË NË KOSOVË
EEK: Më 1975 isha në Shqipëri, ku u njoha me antropologen Berit Backer. Shumë shpejt ne u bëmë shoqe, sepse ajo ishte e interesuar në punën time dhe ajo më tha se ka qëndruar një vit në një fshat të Kosovës, ku shqiptarët jetonin në familje të mëdha. Berit interesohej për jetën e atyre njerëzve, për kulturën dhe traditat e tyre…
As a young bride, just arrived to a family, and a village, she did not know, she has to act as respectfully as possible. Marriage, women's day, Isniq, Kosovo, August 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
• Ajo fjalën e kishte për Isniqin, apo jo?
EEK: Po për Isniqin. Ne vendosëm ta botojmë një libër për njerëzit që jetonin në Isniq. Për këtë financimin e kemi siguruar nga televizioni suedez. Në Isniq i kemi kaluar muajt gusht dhe shtator të vitit 1976. Kemi biseduar dhe kemi ndejtë me familje të shumta. Ishte kjo koha kur shumë familjet e mëdha ndaheshin në familje të vogla, shumë prej të cilave kishin probleme të mëdha ekonomike. Ne kemi dokumentuar jetën e atyre njerëzve në mënyra të ndryshme; kemi përcjellë dasmat, madje edhe funeralet. Kemi shkuar në bjeshkë, kemi përcjellë njerëzit që shisnin bagëtinë etj. Kur jemi kthyer në Suedi, në mars të vitit 1977, kemi edituar këtë film për televizionin suedez. Berit vazhdoi tutje punën e saj, sepse ajo ishte antropologe dhe duhej të përfundonte tezat për temën e doktoratës, më 1979. Punimi i saj “Prapa mureve të gurit” është një punim i mrekullueshëm. E kam lexuar atë për më se pesë herë. Ajo ka përshkrim etnografik të jetës në Kosovën e asaj kohe, ndryshimet në ekonomi etj.
• Një mik shqiptar i Beritës më ka thënë se kur Berita viziton për herë të parë Isniqin, frikohej të kontaktonte me banorët. Berita atij i kishte thënë më vonë se këtë frikë e kishte marrë nga konsulli jugosllav në Oslo. Ai, si duket, i kishte thënë Beritës se nga Kosova nuk do të kthehet gjallë, se atë do ta vrasin shqiptarët…
FAMILJET PATRIARKALE NË ISNIQ
EEK: Nuk e di. Berita në fillim kishte vështirësi të mëdha për ta mësuar shqipen, sidomos për të intervistuar dhe shkruar. Kur ishte në Prishtinë, para se të shkonte në Isniq, ajo dinte për familjet patriarkale dhe zakonet shqiptare, andaj frikohej mos po vepronte në mënyrë të gabuar. Kur ne kemi shkuar bashkë në Isniq, ajo tërë kohën më mësonte si të takohem me njerëz, si të përshëndetem me ta, çfarë të bëj e çfarë jo. Pra, ajo brengosej të mos i prishte zakonet e njerëzve, të mos ndërhynte në mënyrë të gabuar në jetën e njerëzve.
On women's day, women of the family and neighbourhood celebrates the new bride of the house. Village Isniq, Kosovo, August 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
EEK: Kur kam shkuar në Isniq, dija shumë pak shqip dhe nuk mund të bisedoja me njerëz. Pra, Berit i bënte të gjitha bisedimet, ndërsa unë isha vetëm një e “çmendur” që fotografonte dhe ikte. Gradualisht, Berit më mësonte si të jem më e afërt me njerëz, që të mos zhdukem dhe vetëm të fotografoj. Pra, e falënderoj se më ka ndihmuar t’i njoh shqiptarët dhe ta kem më të lehtë komunikimin me ta. Në vitin 1975 Berit kishte blerë ca libra për të mësuar shqipen. Edhe unë më vonë ia fillova me këto libra, së paku të di të shpjegoj se kush jam dhe çfarë kërkoj.
• Çfarë ju ka lënë më së shumti përshtypje në Isniq, kullat apo…?
EEK: Jo vetëm kullat, por tërë jeta në fshat. Unë nuk isha mësuar më parë në jetën patriarkale. Paragjykimet në Perëndim janë negative për familjet patriarkale, por në Isniq shihja gjëra shumë të mira. Femrat brenda familjeve kishin besim dhe forcë. Përveç asaj, unë kisha dëshirë të takoja njerëz. Në Kosovë kam krijuar shumë miq, me të cilët ende kam kontakte. Në Kosovë njerëzit janë shumë mikpritës. P.sh. në Angli të gjithë janë të dyshimtë, nëse dëshiron të shkosh në shkollë, duhet të bësh kërkesa të mëdha. Ndërsa, këtu, posa prezantohem se kush jam, të gjithë më shprehin mirëseardhje dhe më ftojnë në shtëpi.
Woman spinning wool, stan Pleqja, Isniq, Kosovo, September 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
VRASJA E BERIT BECKERIT
EEK: Pas publikimit të librit të saj, ne është dashur të bëjmë një libër tjetër së bashku. Por, unë u martova, kisha fëmijë, ndërsa ajo vazhdonte vetëm hulumtimet e saja. Ajo më ka thënë disa herë të shkojmë së bashku në Shqipëri, por nuk ia arritëm dot. Në vitet ’90, kur në pushtet fiton Partia Demokratike, Berita vjen tek unë, në Muzeun Etnografik të Oslos dhe më fton të bënim një ekspozitë për shqiptarët, gjë të cilën unë e pranova me dëshirë, sikurse edhe drejtori i muzeut. Nga Instituti i Kulturës Popullore i Shqipërisë ne kemi huazuar 350 objekte, rroba, tekstile etj. dhe në vitin 1991 organizojmë një ekspozitë të madhe në Oslo. Kështu, me Beritën kemi vendosur ta vazhdojmë projektin që e kemi nisur në vitin 1976. Për këtë Berita e kalonte një kohë të gjatë në Shqipëri. Madje, ajo ka adoptuar edhe një vajzë shqiptare për vajzë të veten. Ne u ulëm dhe planifikuam organizimin e udhëtimit tonë, të projektit për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë, të ndërtimit të një muzeu etnografik në Tiranë etj. Por, fatkeqësisht, të njëjtën natë kur ne bënim këto plane, Berita vritet. Ky ishte një shok i madh për të gjithë ne…
Baking pita in farm, Isniq, Kosovo September 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
• Sidomos, nëse merret parasysh se ajo vritet nga një kosovar…
EEK: Po. Mirëpo, njeriu që vrau Beritën ishte konfuz dhe 10 minuta pas aktit të kryer drejtohet në një shtëpi tjetër dhe kërkon telefonin që të thërrasë policinë, për të treguar se kishte bërë diçka të keqe. Mendoj se shumica atë njeri e konsiderojnë si të pavetëdije dhe të painfluencë te shqiptarët. Atë kohë lajmi për vrasjen e Beritës e kaplon shtypin norvegjez. Mënyra siç përshkruhej vrasja e saj ishte shokante, dhe jepte një pasqyrë të keqe për shqiptarët. Mirëpo, funerali i saj e dëshmonte të kundërtën e kësaj. Kisha prej nga do të nisej kortezhi i Beritës, ishte përplot njerëz. Shumë prej tyre detyroheshin të qëndronin jashtë. Autobusë të tërë vinin nga Kosova, me plot shqiptarë që dëshironin të përcillnin funeralin. Ajo u nderua dhe u përkujtua nga shumë faktorë të rëndësishëm shqiptarë, shumë artikuj për të etj.
• Disa vjet para vrasjes së saj, Berita një miku të saj nga Kosova, pak a shumë nën ndikimin e alkoolit, i kishte thënë se është lodhur nga shqiptarët. Atë kohë ajo punonte dhe ndihmonte me të madhe refugjatët kosovarë në Norvegji. A ka biseduar ndonjëherë ajo me ju për këtë?
LIBRI PËR SHQIPTARËT
EEK: Jo, mirëpo në një mënyrë ndoshta e kuptoj reagimin e saj. Disa shqiptarë edhe në Norvegji bëjnë gjëra të këqija. Me këtë ata japim pasqyrë të keqe për shqiptarët. Por, ata nuk janë shqiptarë, ata thjesht janë kriminelë.
• Pas vrasjes së Beritës ju keni marrë të gjitha materialet e saj dhe keni vendosur t’i realizoni vetë planet që i keni pasur me të. Tash, sa jemi të informuar, jeni duke përfunduar librin tuaj të parë për shqiptarët…
Cheese and youghurt produced at "stani" Pleqja, Isniq, Kosovo September 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
EEK: Pas vdekjes së Berit Beckerit kam vendosur ta vazhdoj vetë punën e saj. Kam kërkuar nga familja e saj të m’i japë të gjitha dokumentet e Beritës. Unë pastaj jam munduar ta adoptoj edhe vajzën e saj, por nuk isha në gjendje ta bëja këtë, sepse dikush tjetër, një grua që është thjesht proserbe, kishte dhënë para të mëdha për të dhe ma ka ndaluar ta shoh…
Berita nuk kishte shumë libra dhe artikuj, por kishte materiale shumë të rëndësishme të pabotuara. I kam lexuar të gjitha ato dhe gradualisht nisa të shkruaj. Por, në fillim mendova se është më mirë t’i përdor materialet e saja si bazë për fotografitë e mia, sepse unë jam fotografe. Por, pasi edhe vetë kam shkruar për vite të tëra, mendova se është mirë ta kem librin tim. Me inspirimin nga puna e saj, kuptova se duhet të lexoj shumë historinë, për të ditur se çfarë është shkruar për shqiptarët. Sidomos, kur lufta shpërtheu, në Perëndim kuptova se si pasqyra e mediave është e mbushur me propagandë serbe. Konflikti nuk ka filluar në vitin 1989, por shumë më herët. Problemet me kisha, politikë dhe mite, mendoj se është mirë t’u shpjegohen njerëzve. Shqiptarët ishin shumë aktivë në jetën publike në 3-4 vjetët e fundit, ata ishin në kryelajme, kishin gazetarë dhe fotografë që kanë marrë shpërblime të mëdha për punën e bërë etj. Por, në fund, askush nuk e di mirë se kush janë shqiptarët. Ata janë të panjohur si popull dhe këtë deri diku tentoj ta ndryshoj.
Shepherd's wife at work at stan Roshkodol, Isniq, Kosovo, September 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
NË ISNIQIN E SHKATËRRUAR
Për këtë libër kam materiale të mëdha. Prej vitit 1975 kam bërë rreth 20 mijë fotografi në Shqipëri dhe Kosovë. Vetëm nga kjo vizitë i kam edhe dymijë të tjera. Nga të gjitha këto, për fillim kam zgjedhur afro 300 për libër, kryesisht me foto të njerëzve, sepse dëshiroj të flas për ta. Kjo është edhe qasja ime kryesore. Dëshiroj po ashtu që të jap prapavijë historike dhe kulturore, të mundohem madje t’i shpjegoj edhe ca çështje politike. Por, unë nuk jam analist politik dhe nuk do të mund të hyj thellë në këtë çështje, për të thënë se çka është e drejtë e çka jo. Por, do të jem e drejtë aq sa mundem. Mendoj se është shumë me rëndësi të tregojmë se shqiptarët janë pjesë e rëndësishme e Evropës. Tekefundit, janë shtatë milionë shqiptarë dhe ata nuk mund të jenë të padukshëm.
Shepherd with his herd, Roshkodol, Isniq, Kosovo, September 1976.
© Ann Christine Eek – All rights reserved
EEK: Rikthimin në Isniq ishte i prekshëm. Në hyrje shihja shtëpitë e shkatërruara, që menjëherë m’i sollën lotët në sy. Mirëpo, pasi që vizita ime është shumë e shkurtër, e kam të vështirë t’i shoh të gjitha ndryshimet. Për këtë më duhet kohë shumë më e gjatë. Kam vizituar njerëzit që kam njohur më parë dhe kam parë se ata jetojnë jetë relativisht komfore, nëse marrim parasysh kushtet që i kishin para luftës dhe në vitin 1976. Por, megjithatë, ka ende shumë njerëz të varfër. Kam mendimin se dallimet ndërmjet njerëzve tash janë më të mëdha, sepse disa kanë pasur fatin të kenë të afërmit në shtete të jashtme, të kenë më shumë para, por një pjesë tjetër e madhe, pasi që më se 10 vjet ishin pa punë, ende nuk kanë kushte të mira për jetë normale.
