Pseudoshkenca e deshepulleve serb alias Jovan Radoni,Jireèeku,Schmittit ETJ...

Nga Flori Bruqi



Mund të themi se “Skënderbeu” i Schmittit në gati gjysmën e të dhanave që përmban bazohet mbi përzgjedhjen e dokumentave të historianit serb Jovan Radoni, dishepull i Jireèekut dhe autor botimesh rreth mesjetës së Ballkanit. Radoni-i asht autor i përzgjedhjes së dokumenteve serbe, osmane etj. - që përban vijimin ideal të dy vëllime-ve të para të Acta et Diplomata. Dikund Schmitt-i vëren en passant se Radoni ka qenë edhe “përfaqsues i nacionalizmit serbo-madh” (f. 490). Mendojmë se militantizmi ideologjik nuk duhet ta ketë damtue punën përzgjedhëse të Radoni-it. Të paktën nji gja të tillë e shpresojmë, pse kështu edhe studimit të Schmitt-it s’do t’i kufizohej vlera që i buron prej bouquet-ës së Radoni-it! Prej Radoni-it ai citon mjaft dendun në libër. Mund të themi pa frikë se 40% e citimeve të librit janë marrë prej Radoni-it dhe
Spremi-it. Ky i fundit - historian jugosllav e bashkëautor i Historisë së Jugosllavisë gjatë kohës së komunizmit - ka hjedhë poshtë akuzat e tradhtisë së Vuk Brankoviqit në betejën e Fushë Kosovës. Kudo gjejmë Radoni dhe Spremi, e Schmitt-i na duket si nji discipulus unius magistri (dishepull i nji mësuesi të vetëm).

Schmitt përpiqet me të gjitha forcat me e paraqitë Skënderbeun dhe kryengritjen e tij në nji ambjent të përziem sllavo-arbnor me besim ortodoks, për me i heqë karakterin thjeshtë arbnor kryengritjes së tij. Ndërkaq citon prej D. Frangut emnat e komandantave besnikë të Skënderbeut: Moisiu, Muzaka i Angjelinës, Gjin Muzaka, Gjon Perlati, Nikollë Berisha, Gjergj Kuka dhe Gjin Maneshi (ff. 131, 360). Ku janë serbët këtu, po bullgarët


E metë e madhe shkencore na duket fakti se nji pjesë e madhe e librit të Schmitt-it asht e ndërtueme mbi hamendje.Hamendje: Skënderbeu mori nocionet e islamit prej dervishëve bektashinj, prej këtej legjenda e Sari Salltikut mund të duket ma pak përrallore, pohon Schmitt-i. (ff. 50-51). Hamendje rreth gjuhëve që dinte Skënderbeu: simbas autorit ai na paska dijtë bullgarishten perëndimore, ndoshta serbisht, arbërisht, greqisht, turqisht, arabisht, persisht...(f. 52). Sigurisht që këto janë hipoteza, për të cilat Schmitt-i nuk na jep burime të sigurta.
Hamendje me nji fjalë, prej të cilave Skënderbeu na del nji koleg i Pico della Mirandola-ës dhe jo nji luftëtar. Hamendje tjetër asht takimi i Skënderbeut me Huniadin (f. 55).

Hamendje janë lëvizjet e Skënderbeut drejt veriut të krishtenë, kur ai ishte ende tek Sulltani, për me thurë fijet e politikës së tij (f. 58). Hamendje asht fakti se Skënderbeu i njihte planet e Huniadit dhe Brankoviqit në vitin 1443 (f. 68). Hamendje janë dyshimet e Schmitt-it se armët që ndodhen në Vjenë nuk kanë qenë të Skënderbeut. Ato armë mund të mos kenë qenë të Skënderbeut, por ai si historian duhet të prodhonte dokumentet përkatëse me mbështet ketë hipotezë.

Arsyetimi i Schmitt-it në ketë pikë asht tepër fëmijnor. Meqë shpata ka nji mbishkrim arabisht me gabime, dhe tue qenë se Skënderbeu e njihte mirë arabishten (hipotezë tjetër kjo) ai s’kishte si të përdorte nji shpatë me mbishkrime plot gabime (fq. 123). Pse, mos vallë nji shpatë me gabime shkrimi do të ishte ma pak e efektshme në luftën kundër osmanëve?! Po sikur Skënderbeu të kishte probleme me gramatikën arabe dhe të mos i kishte vu oroe gabimet e shkrimit tek shpata e tij?

Hamendja tjetër: rrethi i përkrenares - simbas Schmitt-it - asht shumë e vështirë që të jetë prodhue në shek. XV. Por, shton ai, brenat e dhisë ama janë të vërteta, pse ato kujtojnë Aleksandrin e Ri. Lexò: provojnë nji tezë të Schmitt-it të shprehun në nji artikull të tijin. Po si ka mundësi që shpata dhe gjysma e përkrenares të jenë të rrejshme e brenat të jenë të vërteta! Këtë gja e din vetëm autori. Hamendje tjetër: mundet që popët ortodoksë të katundeve t’Arbnisë të kenë pasë qëndrim tjetër prej peshkopëve të tyne (f. 134). Hamendje tjetër: Skënderbeu duhet të jetë paraqit (përpara vitit 1443) si mysliman sunit (f. 471). Hamendje Schmitt-i paraqet edhe rreth popullsisë në trevat shqiptare. etj

Nji tjetër problem asht vetë Skënderbeu. Schmitt-i e quen atë e shokët e tij që u kthyen në atdhe: renegatë. Nuk e di nëse historiani ynë e ka të qartë vlerën e këtij termi dhe nëse e kupton mirfilli se çka domethanë me u marrë peng! Pengu nuk asht nji shenj miqsijet apo krushqijet, madje detyra e nji robi të marrun
peng, qysh se shndritë dielli mbi tokë, asht me fitue rishtas lirinë. Nuk ka asnji dokument, përveç hipotezave të Schmitt-it, ku të pohohet se Skënderbeu ndërroi fenë me vullnetin dhe me bindjen e tij të thellë shpirtnore. Gjasa ma e madhe asht që ai të ketë jetue si nji kriptokristian deri në çastin e ikjes, siç dëshmojnë edhe biografët e parë. Mandej, përfytyrimi i Schmitt-it i nji actus fidei të Skënderbeut mbas kthimit në Arbni asht krejtsisht holliwoodian. Vetëm kronikat e sulltanit dhe historiani Schmitt (pjesa tjetër janë gjithsesi mbasardhës të kronikanëve të sulltanit), e quejnë Skënderbeun renegat. Na duket intuitive
se nji njeri që nuk ia kthen shpinën vendit të vet dhe mendon për tokën amtare, për pronat dhe për njerzit e vet - simbas normave të qytetnimit nuk asht nji tradhtar. Edhe konventat moderne që rregullojnë trajtimin e robëve të luftës njohin të drejtën e robit me ikë dhe me fitue rishtas lirinë.



Ka nje maní në këtë libër me paraqit emnat, toponimet, termat e ndryshme në format e tyne sllave. Folëm ma nalt për emnin Ivan. Kemi mandej emnin Joan Muzaki. Toponimin Bila kamin (Guri i Bardhë), Ivan Balšiq (sic! shih. f. 150), Suva gora (Mali i Thatë), Dolgo berdo (Mali i Gjanë). Mandej emna të përveçëm: flitet për Golem Aranit Komninoviqin, kurse djali i Skënderbeut quhet Ivan (fq. 213). Prapë: Lukaris/Lukareviq, de Pozza /Puçiq (për mbaresat sllave të të dyve autori frymzohet tek Radoni, shih: nota 167, f. 317). Për me shkrue formën Golem Aranit Komninoviqi, Schmitt-i frymzohet rishtas prej Radoni-it (shih: nota 337, f. 196). Edhe pema gjenealogjike, e riprodhueme në tekst (f. 195) paraqet format e sllavizueme. Pse? Vetë përzgjedhja e nji forme gjuhësore/etnike tregon se autori mban nji qëndrim të caktuem dhe përçanson historinë jo si nji shkencatar i paanshëm por si nji aktor i vendosun me e kthye Skënderbeun sa në nji udhëheqës ushtarak makiavelik dhe të randomtë aq edhe në nji satelit shpirtnor të botës sllave!

Mendova të bëj një vërejtje jo si njohës i lëndës, por thjesht si lexues. E kam fjalën për pozitën e vasalit që autori i atribuon Skënderbeut. Në libër O. J. Schmitt i thurr lavde që janë aq më shumë bindëse kur ngrihen nga një studiues i huaj dhe kur her¸ her¸ trajtesat shqiptare shp¸rfillen si jo
te besueshme. Mjafton të lexojmë disa rreshta aty-këtu nëpër libër. “Qysh në të gjallë të vet Skënderbeu mori lavdi të madhe në Ballkan dhe në Perëndim. Ai kishte sfiduar me sukses sulltanin si i vetmi fisnik ortodoks i Gadishullit. Kasnecët
e tij e kishin përhapur kumtin e këtyre sukseseve në oborret e Evropës”. Është një kre i veçantë që i kushtohet “karizmës” së tij. (fq. 111-124). Pikërisht pasi ke lexuar këto faqe vjen si e papritur që autori e ve Skënderbeun thjesht në pozitën e vasalit të mbretit të Napolit, Alfonsit V. Çfarë është në parim vasaliteti? Është një kategori juridiko-ndërkombëtare që përcaktohet si një lidhje e qëndrueshme nënshtrimi e varësie e “më të voglit”, vasalit kundrejt “më të madhit”, suzerenit.

Vasali mund të ketë një autonomi të brendshme, por për sa i përket arrëdhënieve me të tjerët është i varur, nuk mund të veprojë pa pëlqimin e uzerenit. A ka qenë efektivisht Skënderbeu në një shkallë të tillë varësie kundrejt mbretit të Napolit? Autori e përsërit këtë gjatë gjithë shtjellimit të lëndës, madje e trajton posaçërisht në një nga krerët më të gjatë.

Pasi e hap me cilësimin “Hero i Rilindjes Evropiane” i vë titullin “Vasal i Napolit” (fq. 279-305). Kam mendimin se O. J. Schmitt arrin në këtë konkluzion duke u nisur nga një pikëpamje thjesht formale. E quan të mjaftueshme të mbështetet në nj¸ letërkëmbim midis
Skënderbeut dhe Alfonsit të Napolit.

Përmendet p.sh. një ndihmë që Skënderbeu i kërkoi në mars 1451, Alfonsit, duke i premtuar se “pas dëbimit të osmanëve do të bënte personalisht para mbretit betimin e vasalitetit” (fq. 107). “Në këtë mënyrë, - konkludon autori, - Skënderbeu u bë vasal i kurorës napolitane” (fq. 108). Aty për aty shtohet se në dokumentet e kohës qoftë të Alfonsit apo të Venedikut apo të papës Skënderbeu quhet thjesht “zot i Krujës” ose “zot në viset arbëreshe”.

Argumentin tjet¸r për tezën e tij autori e gjen te një letër që Skënderbeu i dërgonte në korrik 1456 Dukës së Milanit në të cilën ai shkruante: “Theksojmë se për Shkëlqesinë tuaj nuk ka mbetur e fshehtë që jemi vasal dhe kapiten të të shkëlqyeshmit mbretit të Aragonës në viset arbëre” (fq. 279). Autori shton se “Skënderbeu nuk ishte vasal vetëm në kuptimin e rangut, ai kishte ndaj Alfonsit një ndjenjë të thellë besnikërie” (fq. 280). Kjo është ana formale e trajtimit dhe gjykimit, nisur nga “betimet solemne” të vasalitetit. I kthehemi përsëri pyetjes:

a pasqyrohet kjo pozitë e vasalit në veprimtarinë konkrete luftarake dhe politike të Skënderbeut? Vetë autori bën një përshkrim të gjatë e të hollësish¸m të kësaj veprimtarie dhe ajo e ve në dyshim konkluzionin e tij. Ai vetë flet për “pozitën
e spikatur të Skënderbeut që shprehej simbolikisht përmes petkash të shtrenjta dhe armësh madhështore të çmuara të cilat ia dhuronin Venediku, Papa dhe Milano” (faq. 128). Kryesorja është se në qëndrimet dhe veprimet e tij,Skënderbeu nuk del aspak i kondicionuar nga “vasaliteti”. Ai hyn në luftë, në aleanca ose në traktativa pa pyetur “suzerenin”, madje dhe në kundërshtim me politikën e tij.


__________________