Visar Zhiti
.....Nënë Tereza mbylli sytë përgjithmonë në Indinë e largët, ndërkohë qenia e saj e shenjtë sikur nuk pranonte të shplodhej, se edhe pas vdekjes ajo ndjehet dhe vepron si e gjallë duke i dhënë porosira botës, të vlefshme, nga ato që i duhen çdo ditë dhe përjetësisë së njerëzimit. Ajo vazhdimint rilind si frymë dashurie dhe duke qenë gruaja më e njohur e planetit, përsëri fama e saj rritet. Nuk është thjesht famë, por shenjtëri. Këto ditë në një anketë botërore, një revistë e madhe prestigjioze në SHBA jepte lajmin se Ajo futej në 100 njerëzit më të shquar të botës në të gjitha kohërat, e katërta pas Krishtit. Ajo ka aftësinë rilindjes kështu.
Dhe vërtet 10 ditë më parë ishte ditëlindja e saj reale dhe ndër shqiptarë sikur plotësohej dëshpërueshëm një nga kredot e saj, kur porosiste që të mos merreshin me të duke e lavdëruar, por të donin njëri-tjetrin siç dinte të donte dhe ajo pa dallim, të krishterë, myslimanë, induiste, etj. Dhe nuk u përkujtua nga ne si duhej, as nga institucionet dhe as nga media, 26 gushti shkoi si ditët e tjera të zakonshme. Por në Maqedoninë ngjitur, ku ata që nuk janë shqiptarë ngjanë si antishqiptarë ndonjëherë, e kujtuan Nënë Terezen, datëlindjen e 102-të të shkupianes së famshme, po kështu dhe India induiste, ku ajo punoi dhe shkriu jetën si një qiri, por dha dritë dhëmbshurie kundër gjithë errësirërave, sa do të largëta, natyrisht dhe të asaj që po davaritej mbi dheun amë. Por përse na ndodh të harrojmë çka nuk duhet harruar? Dihet dhe nuk dyshohet më kurrkund që Nënë Tereza është shqiptare, e ka thënë dhe ajo vetë me plot gojën, madje sa më shumë i rritej fama, aq më shumë e përsëriste, vëren shtypi i huaj, por më rëndësi ka se sa janë shqiptarët të Nënë Terezës, – shtoj unë, – të asaj dashurie qiellore, që kërkon të regullojë punët mbi tokë?
Nuk ka dyshim se Nënë Tereza u duhet shqiptarëve dhe e duan, por ne duhet të mësojmë të duam më mirë, veten dhe të tjerët, dashuri aktive dhe dinjitoze. Institucioni i kujtesës tonë kolektive nuk duhet ta lërë kalemdarin e vet që ta mbulojë pluhuri. Ne jemi ajo që kujtojmë, thotë një poet i madh europian. Por ne jemi dhe ajo që harrojmë, shtoj unë me dëshpërim. Të dijmë ta mbajmë Nënë Terezën. Asaj i mjafton bota, ku natyrisht i dhimbej dhe e donte veçmas dheun e saj. Atyre që u duket ndryshe le të kujtohen se ishte atdheu i saj që nuk ia hapi portat e bunkerta për një gjysmë shekulli, por ne duhet ta kuptojmë se nuk jemi aq të mjaftë pa Nënë Terezën, madje, duke e patur dhe duke e harruar, i krijojmë vetes një bosh të ndjeshëm ndërsa në imazh krijojmë një zbehje të panevojshme para botës. Nënë Tereza jep edhe duke mos qenë, por duhet të dish të marrësh prej saj dhe ne, bashkatdhetarëve të saj, na takon më shumë, me të drejtë.
SHENJTORJA MODERNE
Siç dukej Zoti ndjeu nevojën e përsëdytjes së Krishtit mbi tokë, na pëlqen të mendojmë dhe zgjodhi një grua për barazi. Caktoi një shqiptare, s’dihet për ç’shpërblim ndaj kombit tonë të martirizuar dhe solli kështu në jetë Gonxhen e vogël më 26 Gusht 1910, ndoshta sërisht në kohë apokaliptike, pas të cilave Shqipëria do të ribëhej.
Familja e saj, Bojaxhinjtë, me tradita patriotike, kishin ikur nga Prizreni në Shkup. Thuhet se të parët e saj, më herët, kishin ardhur nga viset e Shkodrës. Mbase është dëshira që Nënë Tereza të jetë nga kudo, nga çdo copë e truallit shqiptar, nga çdo pjesë zemre.
Duke qenë e një atdheu të pushtuar, i parandolli vetes një mision kryqi. Duke parë mjerime, ideoi brenda vetes që jo vetëm t’i dojë të nëpërkëmburit nga fati mbrapshtë, por dhe t’u përkushtohet atyre me përdëllimin më të qashtër kudo në botë.
Në rrugën e shenjtë që do të merrte, nuk e çoi ndonjë kompleks apo mangësi, përkundrazi. Gonxhja ishte e bukur si emri i saj, si fëminia, gjithmonë me libra në dorë apo me mandolinën, merrte pjesë në kor, në grupin e poezisë, të teatrit.
I ati, Kolë Bojaxhiu, ishte themeltar i teatrit të qytetit, të cilin do ta helmonin si veprimtar të çështjes kombëtare. Të mbetur jetimë, fëmijët do t’i rriste dhe edukonte nëna Drande. Ajo, vërtet ajo, ishte e shenjtë, do të thoshte Nënë Tereza, që e frymëzoi në ardhmërinë e saj.
Studioi në Irlandë për t’u bërë misionare, murgeshë. 18 vjeçare vete në Indi, ku dhe diplomohet në Universitetin e Kalkutës dhe do të punojë si mësuese dhe më pas si drejtoreshë e Shkollës Superiore e Bijave të Santa Anës. Zgjedh emrin Tereza në nderim të Terezës së vogël franceze dhe e shkruan emrin si të shenjtores së lavdishme të shekullit XVI, spanjolles Shën Tereza e Aviles dhe mbase vetëndjehej si rimishërim i tyre, sepse ngjante, me njërën nga shtati dhe me tjetrën nga dashuria e pafundme ndaj Krijuesit, në vetëflijimin absolut. Ndoshta në thellësi të qenies kishte dhe Rozafën, motrën e saj mitike të murosur në përjetësi. Plagët do të bëheshin atdheu i saj, nga që plagët që nuk kanë atdhe.
NATA E SHPIRTIT
Ndërkaq Ajo guxoi të futet thellë në atë që quhet “nata e shpirtit” dhe guxoi të tregojë për dyshimin e saj, sepse nuk e deshi dhuratë besimin te Zoti si pjesa më e madhe e njerëzimit që beson, por kërkoi ta zbulojë vetë dhe arriti përndritjen, duke mos u trembur, atje ku të tjerët druhen aq shumë. Nëse do të jem e shenjtë ndonjëherë, do të jem Shenjtore e errësirrës, thoshte Nënë Tereza. Pikërisht meditimi i thellë, stepjet dhe hovi, e bëjnë edhe më të çmuar personalitetin e saj, po aq sa siguria shenjtërore. Dhe kështu gruaja e brishtë, shqiptarja nga Shkupi, i përkushtohet vuajtjes, po ngrinte shtëpi të misionit të saj bamirës, në ndihmë të jetës, kudo nëpër botë, me qindra, si me magji. Do të kishte dashur të ngrinte shtëpi të së mirës edhe atje, në vendet e mbyllura, ende me diktaturë. Po dyert s’hapeshin ashtu si dikur në vendin e saj. Trokiste Ajo nëpër ambasadat e Shqipërisë komuniste, trokiste e trokiste, ashtu si zemra, por nuk i thanë: mirsevjen. Mbështeste mbi kangjella kokën e dëshpëruar. A do ta shihte dot nënën? Motrën? Ishin atje, në Tiranë. Në atdheun e saj, i vetmi në botë zyrtarisht ateist, kishin dënuar dhe Zotin.
Kur perandoria komuniste po binte, e lejuan të vijë. Vuri lule mbi varrin e nënës në Tiranë dhe të motrës Age aty pranë. Ajme, dhe mbi varrin e diktatorit lule! Që i bënin shumë më të pakuptimta ligësitë dhe mizorinë e tij. Ka që besojnë se ajo u thirr për ekzorcizëm, varri i Enverit dridhej dhe duhej larguar qoftëlargu nga ky vend. Dhe ajo erdhi.
Paqe tani dhe mëshirë, amen!
Ajo do t’i gëzohej atdheut që po hapej, që e thirri prapë Zotin, që po ribënte ëndrrën, po kërkonte liri dhe po bëhej pjesë e Europës, po rimëkëmbte mirëqenien. Së pari atë shpirtërore.
* * *
Ka të tjerë që mendojnë se Nënë Tereza është përtej dhe jashtë kulturës shqiptare, pa një traditë paraprirëse. Madje e gjejnë si të pavemëndëshme ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve. Po ajo, duke qenë shpirt dhe mendje universale, është e pamundur që të mos ketë dhe vendin e saj në atë univers si pjesë të tij. Bota është atdheu i gjithë dhe atdheu është bota e përmbledhur, që janë dhe duhet të jenë në harmoni dhe dashuria e vërtetë nuk është alternativë e njërës apo tjetrës. Vendin tënd mund ta gjesh dhe në vendet e tjera dhe njerëzit e tu i sheh dhe në të tjerë.
Marrëdhëniet e Nënë Terezës me Shqipërinë nuk ka nevojë të trillohen, ato janë një realitet dhëmbshurie. Dhe është kënaqësi të dëshmohen dhe këtu.
Vërtet ka kultura që nxjerrin personalitete të pritshëm, por ka dhe personalitete që prijnë kultura dhe krijojnë traditë, atje ku dukej se nuk ishte. Këta janë gjenitë. E tillë është dhe Nënë Tereza.
Nënë Tereza e fliste shqipen, do të merrte dhe pasaportë shqiptare
Nënë Tereza shqipen e kishte gjuhë familjare dhe e fliste normalisht atë. Mësimin fillor e mori në gjuhën amtare. Këndonte këngë shqip, p.sh., ato të kompozitorit tonë Lorenc Antoni, “Mbi kodrat mbi liqen”, por dhe lexonte poezi të Ndre Mjedës, që do të bëhej poeti i rinisë së saj të parë. Ia jepte vëllai i poetit, Lazër Mjeda, e kishte mësues dhe mik të familjes. I dëshmon biografi i saj më i mirë, don Lush Gjergji nga Kosova.
Pastaj Nënë Tereza do ta vijonte shkollimin në serbo-kroatisht dhe anglishtja do të bëhej gjuha e saj e përditëshme. Por një mbesë e Nënë Terezës në Siçili tregon, se kur vinte halla, pra, Nënë Tereza, apo “kur shkonim ta takonim, ajo me babin flisnin shqip pa ndërprerje”.
- Shumë po vepron Qoftëlargu si në Kosovë si në Shqipëri, – do t’i thoshte fjalë për fjalë Nënë Tereza priftit të arkidioqezës së Shkup-Prizrenit.
Ndërkohë shqiptarët e Amerikës kujtojnë mesha shqip me Nënë Terezën. Lutjet në vetminë e thellë i vinin gjithnjë në gjuhën amtare siç ia kishte mësuar e ëma në fëmijëri. Edhe rrëfimin ritual ashtu e bënte, në shqip përherë. Shtypi i huaj këto ditë po e pohën këtë fakt.
Kurse në ditën kur mori çmimin Nobël, shkroi një lutje shqip për shqiptarët, faksimilja e së cilës është riprodhur shpesh nëpër botime. Edhe në Indi i kërkonte fjalorë të shqipes don Lush Gjergjit, se donte ta fliste mirë e më mirë.
Edhe kur erdhi përsëri në Tiranë, ndërkaq ajo kishte pasaportë shqiptare, diplomatike, në një takim të hapur në Pallatin e Kongreseve, lutjen hyrëse e bëri në shqip bashkë me Presidentin e vendit, zotin Sali Berisha.
Iu afrova dhe unë më pas. Kam përkthyer nga lutjet e Tua, i thashë.
- Mir’ ke ba! – m’u bë se m’u përgjigj. Kaq.
Ndërkaq Nënë Tereza besonte se ëngjëlli i saj udhërrëfyes ishte shqiptar dhe ia kishte dërguar Zoja e Këshillit të Mirë nga Shkodra, kështu dëshmohet.
…një mozaik ndodhish të mrekullueshme me Nënë Terezën:
1. Mbretërve, presidentëve po se po, sundimtarëve, kujdo Nënë Tereza guxon, duke mos e ndjerë si guxim, t’u drejtohej secilit me “ti”. Ajo beson te natyrshmëria, te barazia, vetvetja është e mjaftë. Madje edhe vetë Jezu Krishtit dhe të mrekullon vizioni i saj për të, edhe toksor e i prekshëm, i kudogjendshëm, i zbritshëm nga qiejt në baltë si hero, si burrë, si bashkëshort.
Ja, ç’do t’i thoshte ajo Mbretit të Norvegjisë, Ollavi V, një ditë përpara ceremonisë, kur do t’i jepej çmimi “Nobel” për Paqe më 1979.
- … po sikur të mos vij nesër? – i kishte ai.
- E pse? – ia ktheu Nënë Tereza shkujdesshëm.
- Që të mos jem unë në qendër të vëmendjes, – kishte buzëqeshur Mbreti.
- E ke gabim, në qendër s’jemi as ti, as unë, – e ndërpreu, – por Zoti…
Ndërkaq pas xhamave përflakeshin pishtarë me mijëra, i mbanin ndër duar banorët e Oslos, që dyndeshin drejt hotelit, ku kishte bujtur ajo, Nënë Tereza. Donin ta shihnin.
2. Papa polak Vojtila, ai që do të jepte ndihmesën e madhe në shëmbjen e Murit të Berlinit dhe të perandorisë komuniste, erdhi të vizitojë Shqipërisë e pas diktaturës. Sa zbriti nga avioni, Shenjtëria e Tij ra më gjunjë dhe puthi tokën tonë. Ishte e fundmja. Bashkë me personalitetet me të larta e priste dhe Nënë Tereza. E thamë, kishte dalë si çupa e shtëpisë, e ndjente për detyrë të priste Atin. Dhe pikërisht ky aeroport, që kishte nisur të ndërtohej nga të burgosurit politikë, kundërshtarë të diktaturës, do të merrte emrin “Nënë Tereza”. Duket sikur Ajo vetë do t’u dilte përpara të gjithëve që do të vinin nga bota në vendin tonë e do t’u thosh: urdhëroni! Dhe ëndrra e të burgosurve do të shtrohej si qilimi i mikpritjes. Aty do të vendosej dhe shtatorja e saj e bronztë, e ngjashme me një kryq të gjallë, që bashkon qiellin me tokën…
3. Autori i asaj vepre, skulptori nga Prishtina Luan Mulliqi, tregon se kur do t’ia dhuronin Presidentit të SHBA, Bill Klintonit, statuetën e Nënë Terezës si shenjë mirënjohje për atë akt të madh që ndaluan masakrën në Kosovë e u arrit pavarsia, ai do të thoshte: …ia kisha dhënë fjalën Nënë Terezës, se më kishte thënë “ndihmoje popullin tim.” Dhe ashtu bëmë. Firmosa ndërhyrjen ushtarake të NATO-s… Dhe e vdekur Nënë Terza kishte patur fuqi ta lëviste botën.
4. KANUNI, SHENJTORJA, REGJISORI JAPONEZ, ETJ.
Duket sikur nuk i bashkon asgjë Kanunin e Lekë Dukagjinit, Nënë Terezën dhe regjisorin japonez Shigeki Çiba. Kohë të ndryshme e të largëta, vende të ndryshëm e të largét, misione të ndryshme e të largët. Por të vazhdojmë. “Duke jetuar me Nënë Terezën” titullohet filmi i regjisorit japonez Shigeki Çiba. E xhiroi me rastin e 100 vjetorit të lindjes së Shenjtores tonë dhe e projektoi si premierë në Shkup më 26 gusht. Qysh në titull kuptohet se humanistja e madhe, Nënë Tereza jonë, është kuptuar më së miri dhe aq larg, në Japoni. Kujtoj se japonezët edhe Kanunin tonë e kanë përkthyer dhe e kanë vlerësuar atë si homerik. Profesor Kazuhiko Yamamoto përveç kësaj ka gjetur ngjashmërira dhe me anitkitetin japonez, kur ne (kupto trashëgimitë akademike nga diktatura) pothuaj kemi bërë të kundërtën me Kanunin tonë, e kemi keqkuptuar, denigruar dhe flakur.
Dua të dal se ka një fill lidhëz e përvijues mes Kanunit monumental të shqiptarëve dhe Nënë Terezës tonë, Zoti, shtëpitë e tij, që i përkushtohen dhe tjetrit, mikut, të duash e të nderosh këdo dhe pastaj veten. Nënë Tereza shtëpitë e Zotit, tempujt e fesë, nuk i donte për t’u mbyllur në to, por të dilte e të vepronte gjithandej, se shtëpi e Zotit ishte kudo. Kështu ajo bëri profesion dashurinë, duhet të jetojmë me këtë profesion, me këtë art, siç thotë Erik Fromi. Dhe regjisori japonez Shigeki Çiba sot, më 5 shtator, do të shfaqë filmin e dytë të tij “Nënë Tereza dhe bota e saj”. E qartë porosia: bota duhet të jetë me Nënë Terezë patjetër, është rregull, Kanun. Lidhjet e pa këputura të Nënë Terezës me botën dhe njerëzimin janë të shumta dhe magjepsëse dhe ka shembuj të tjerë plot. Kur u botua Nënë Tereza në Itali, RAI, para edicionit të lajmeve, lexonte një nga lutjet e saj, deri sa e mbaroi librin, best-seller në shumë vende të botës. Dita e lumturimit të Nënë Terezës është festë zyrtare dhe në Indi. Dashuria e Nënë Terezës është aktive deri në agresivitet të dobishëm. Studiuesi në mërgim, Mërgim Korça, ka gjetur se Padre Pio, Nënë Tereza dhe Baba Rexhepi në Teqenë e Detroit, luteshin për të dashur armikun e tyre. Kjo dashuri ka arritur të bëjë mrekullira, të ndalë dhe luftra siç ka bërë Nënë Terza kur ka ikur në Irak…
5. Mbetet magjia e buzëqeshjes:
Dhe kur shekulli i Nënë Terezës bënte statistikat e prodhimeve, të ushqimeve, makinave, etj., por dhe të armëve dhe krimeve, ajo llogariste buzëqeshjet, luftonte që të shtoheshin. Ky ishte shqetësimi i shtëpive të saj të bamirësisë. Si një sfidante e madhe, ajo u quajt nëpër metropole si “investitore e dashurisë”. Publicitetin e bënte bota, ajo risillte shenjtërinë. Për vite me radhë, teologë, shkencëtarë, sociologë, mjekë, dëshmitarë të ndryshëm nga bota mbushën dosjet me prova të mrekullive të Nënë Terezës, se si ajo u kthente buzëqeshjen dhe atyre që nuk kishin buzëqeshur kurrë, se si i ringjallte kufomat e rrugëve, se si u bë “industrialistja më e madhe e mëshirës”. ndjemë për shenjtore qysh në gjallje, pa pritur të shpallet. Se ajo sikur rivuri në provë gjithçka e cilindo: sa dashuri jep. “Ungjilli i gjallë” e kanë cilësuar, “pena e Zotit”, “specialistja e plagëve të botës”, kurse nderimet për të janë të gjithanshme, nga gjithkund. Tani vendi i saj, Shqipëria, jep çmime dhe dekoron me emrin “Nënë Tereza”. Të tillë e bëri dashuria e tepërt, megjithëse dashuria nuk është e tepërt kurrë. Modeste skajshmërisht, e varfër po aq skajshmërisht, por dinjitoze gjithmonë, Nënë Tereza, Shenjtorja moderne, pa asnjë lloj biznesi, pa shpikur asgjë, pa udhëhequr asnjë vend e, (nëse ka personalitete që futen në histori me dhunë, duke bërë plojë të madhe e dalin prej andej duke i zvarritur statuja), pra, pa zbuluar ligje të fizikës, megjithese rizbulon zjarrin e shpirtit me shkencën e mrekullisë, pa shkruar epopera, veç lutej me mërmërima, duke investuar dhëmbje, Ajo u bë e përbotëshme, u bë vetë botë.
Epilog, qilimi shqiptar i Nënë Terezës:
A e dini që në Katedralen e Shën Palit në Tiranë është qilimi i Nënë Terezës? I vogël, me motive popullore. Po, po, ia dhuruan në një nga vizitat gra bashkatdhetare. E mori me vete në Indi. Dhe lutjet po i bënte mbi të qilim. Donte të prekte Shqipëri, që diç do t’i përcillte patjetër te gjunjët e dobët e do t’i kalonte në gjak, te kockat, në shpirt. Por ajo e kishte Shqipërinë gjithmonë brenda vetes. Motrat e Nënë Terezës e kthyen këtë qilim në atdhe, ia dhuruan arkipeshkvit tonë, imzot Rok Mirditës. Ashtu si në sindonen e famshme, në çarçafin që mbështolli Krishtin, që e vizitojnë me miliona veta dhe shkencëtarët kërkojnë përhitjen e kurorës së përgjakur gjithë gjemba mbi ballin e martirit, plagët, ndryshkun e gozhdëve, në qilimin e Nënë Terezës ne gjejmë vegimin e saj, këmbët e zbathura, ikjen larg për të qenë sa më afër. Fërgëllimi dhe ngrohtësia, të mbetura përgjithmonë aty, mërmërimat e shenjta, i kalojnë dyshemesë së Katedrales, themeleve pastaj, që e shpërndajnë nëpër tokë. Dhe nga të çarat e tokës, mes gurëve apo mes pllakave në bulevard, ashtu siç dalin fijet e barit, do të rindjehen mërmërimat e saj: Ti, kushdo qofsh, duaj më shumë. …prandaj do të doja që nëpër rrugët mbi trotuaret tona të vihen patjetër pllaka: këtu ka ecur Nënë Tereza.
NGA LUTJET E NËNË TEREZËS PËR SHQIPËRINË DHE SHQIPTARËT
NË SHQIPËRI PËR HERË TË PARË
Shqipëria
nuk është ëndërr.
Njerëzit e mi kanë vdekur atje.
Po unë kam marrë Krishtin prej dore
t’ia çoj fisit tim,
të ringremë tempujt e fesë
me misionarët që ishin burgjeve.
Dua të shkoj te nëna ime,
të takoj dhe motrën,
bashkë flenë pranë e pranë
në dy varre
në rrethinë të Tiranës.
Lule të verdha të hedh,
përzier me gjethe dafine,
me gjethe kujtimesh e dhembjeje.
Të përkëdhel gurët
dhe të lutem,
të lutem shqip.
Dua të hap një shtëpi timen,
do vë kryqin
mbi gjakun tim prej shqiptareje…
Më gëzon shtëpia ime,
po të varfërit janë kudo,
në Tiranë, Nju-Jork, Romë,
India nuk është vetëm në Indi.
Gjithkushi është krijuar
për t’u bërë i shenjtë,
që të duam dhe të na duan.
Dashuria e vërtetë
duhet të shkaktojë dhembje.
Me shenjtorë të gjallë
është mbushur bota.
1989 – 1991
E SHKRUAR SHQIP NË DITËN E MARRJES SË ÇMIMIT “NOBEL”
Gjithmonë kam në zemër
popullin tim shqiptar.
Zotin lut shumë,
që Paqja e Tij
të vijë në familjet tona,
në zemra dhe botë.
Lutuni
për fukarenjtë e mi,
për motrat e mia
dhe për mua.
Për ju lutem unë…
Oslo, 10.12.1979
PO ATË DITË, GAZETARËVE:
Me gjak dhe prejardhje jam shqiptare.
Kam dhe nënshtetësinë indiane.
Jam një murgeshë katolike.
Vokacioni im: t’i përkas botës mbarë.
Në zemër: jam tërësisht
Zemër e Krishtit.
NË SHKUP, DIKUR
Befas e lashë qytetin tonë,
befas, por jo verbërisht.
E shenjtë ishte nëna ime,
por nuk donte të më humbte,
u mbyll në dhomë gjithë ditën
dhe në mbrëmjen tjetër më tha:
“Po ta jap lejen, shko.
Vëre dorën mbi dorën e Jezusit
dhe vështro përpara.
Kurrë mos shih pas.
Përpara vetëm!”
Dhe ashtu bëra.
Mirënjohje vështirësive.
Unë nuk të harroj…
Të kam gdhendur
në pëllëmbën e dorës sime.
Të kam thirrur me emër.
Mua më përket.
Më e çmuara e syve të mi.
Të dua.
E bindur jam,
që sa herë themi
Zotynë,
Duart e veta këqyr Zoti.
Të kam gdhendur në pëllëmbën
e duarve të mia
dhe na gjen atje.
PËR SHQIPËRINË TIME
E tronditur jam,
se u trondit gjithë vendi im
i mrekullueshëm.
Më dhemb zemra
për jetët e humbura.
Plagë më hapin
plagët e njerëzve.
I kuptoj andrrallat
kur humbin paratë,
por unë ju përgjërohem:
mos i sillni vuajtje edhe më
njëri-tjetrit!
E di pse s’kemi paqe tani?
Kemi harruar të shohim
tek tjetri vetveten.
Që armët dhe bombat
të jenë të panevojshme,
te fqinji ynë të zbulojmë
Zotin.
Mars, 1997
DUA TË KTHEHEM NË SHQIPËRI
Si shumë po vepron Qoftëlargu në anët tona!
12 shatorre me figura shenjtësh
do të doja të kisha në Shqipëri,
patjetër dhe në Kosovë 12 të tjera,
të luteshin murgeshat e mia
për të larguar të keqen
nga atdheu im.
Dua të kthehem në Shqipëri,
t’u shërbej
më të varfërve të të varfërve
të gjakut tim.
Dhe në nderim
të kujtimit të prindërve dua të kthehem,
pranë tyre të mbyll sytë.
Ta dimë,
secili nga ne është krijuar
për të bërë vepra të mëdha.
27 gusht 1997,pak ditë para vdekjes.
Visar Zhiti, lindur më 2 dhjetor 1952 në Durrës është shkrimtar shqiptar.
isar Zhiti ishte bir i aktorit dhe poetit Hekuran Zhiti (1911-1989). Visar Zhiti u rrit në Lushnjë, ku ai përfundoi shkollën e mesme në vitin 1970. Pas përfundimit të studimeve në Institutin e Lartë Pedagogjik në Shkodër (sot Universiteti Luigj Gurakuqi), ai filloi karrierën e tij të mësimdhënies në qytetin malor verior të Kukësit, duke demonstruar një interes në fillim në vjersha, disa nga të cilat u botuan në revistat letrare.
Në 1973, ai përgatiti për botim një përmbledhje, "Rapsodia e jetës së trëdafilave". Ishte koha e Plenumit të 4-t të KQ të Partisë së Punës (Partia Komuniste)në të cilin diktatori komunist Enver Hoxha filloi një fushatë të egër kundër të rinjve që pëlqenin kulturën perëndimore. Babai i Zhitit kishte patur më parë një konflikt me autoritetet, dhe poeti i ri papritmas u bë një nga viktimat politike të diktaturës për të frikësur intelektualët shqiptarë. Dorëshkrimi i përmbledhjes së tij të përmendur më sipër, që kishte qenë dorëzuar për botim në shtëpinë botuese Naim Frashëri, u konsiderua si një krijim me gabime të rënda ideologjike dhe që nxinte realitetin socialist. Ai u arrestua më datë 8 nëntor, 1979 në Kukës. Mbasi u dënua në një gjyq qesharak në prill të vitit 1980 me trembëdhjetë vjet burg, ai u dërgua në burgun e Tiranës dhe më vonë transferohet në burgun famëkeq të Spaçit. Shumë nga të burgosurit që ishin me të në burg vdiqën nga keqtrajtimet, torturat dhe kequshqyerja ose pësuan çrregullime mendore.
Ai u lirua nga burgu në fillim të vitit 1987 dhe u "lejua" nga pushteti komunist për të punuar në një fabrikë të prodhimit të tullave në Lushnjë. Mbas rënies së diktaturës komuniste në vitin 1991, ai arriti të shkojë në Itali ku punuoi në Milano deri në 1992. Përmes një burse studimi nga Fondacioni Heinrich Boll, Zhiti shkoi në Gjermani në vitin 1993 dhe vitin e ardhshëm shkoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Pas kthimit të tij në Shqipëri, ai punoi si gazetar dhe u emërua kreu i ndërmarrjes botuese e cila kishte planifikuar të botonte librin e tij të parë. Ai ka qenë i punësuar më vonë nga shërbimet administrative të parlamentit të ri shqiptar dhe në 1996 u zgjodh vetë në parlament. Mbas Realiteteve të zymta të politikës shqiptare, ai u tërhoq nga politika. Në vitin 1997 ai u emërua atashe kulturor në ambasadën shqiptare në Romë, ku ai qëndroi deri në vitin 1999.
Veprimtaria Krijuese
Libri i tij i parë me poezi, "Kujtesa e ajrit" u botua në Tiranë në vitin 1993, i cili përfshnte disa poezi nga burgu. "Hedh njė kafkë te këmbët tuaja" u botua vitin e ardhshëm. Ky vëllim përmbante të gjitha 100 poezitë të krijuara në burg në mes 1979 dhe 1987, të cilat kishin mbijetuar vetëm në kujtesën e tij. Vëllime të shumta pasuan, dhe ai është i njohur tani si një prej poetëve të mëdhenj shqiptare të shekullit të 20-të. Ai ka shkruar edhe shumë tregime të shkurtëra, të mbledhura në dy vëllime, dhe ka përkthyer në gjuhën shqipe vepra nga Garcia Lorka dhe poeti italian Mario Luzi. Kujtimet e tij nga burgu, "Rrugët e ferrit: burgologji" u botuan në Tiranë në vitin 2001. Në vitin 1991 atij iu dha çmimi italian për poezi "Leopardi d'oro" (Leopardi i artë), dhe në 1997 ai mori çmimin prestigjioz "Ada Negri".
Libra me poezi:
Kujtesa e ajrit (Tiranë: Lidhja e shkrimtarëve, 1993)
Koha e krisur (1993)
Hedh njė kafkë te këmbët tuaja (Tiranë: Shtëpia Botuese Naim Frashëri, 1994)
Mbjellja e vetëtimave (Shkup: Flaka e vëllazërimit, 1994)
Koha e krisur (1993)
Dyert e gjalla (Tiranë: Eurorilindja, 1995)
Kohë e vrarë në sy (Prishtinë: Rilindja, 1997)
Si shkohet në Kosovë (Tiranë: Toena, 2000)
Rruget e ferrit: burgologji(2001)
Ka shkruajtur edhe Pazari I Kepucarit. Përkthyer në Gjuhën Agleze:
Condemned Apple (Molla e dënuar): Poezi të zgjedhura, përkthyer nga Robert Elsie (Los Angeles: Green Integer, 2005).
Etj.
Flori Bruqi
