Shërbi Sekret Shqiptar, gjatë 100 vjetorit të ekzistencës së shtetit Shqiptar

Dossier

Luan Pobrati specialist i njohur i Sherbimit Sekret Shqipta Luan Pobrati, një nga specialistët e njohur të Shërbimit Sekret Shqiptar, tregon të vërtetat sipas tij, të funksionimit të këtij shërbimi, gjatë 100 vjetorit të ekzistencës së shtetit Shqiptar. Në një intervistë për gazetarin Roland Qafoku në emisionin, “Arena”, ai shpjegon se ku dështoi Shërbimi Sekret Shqiptar dhe cilat ishin arsyet e dështimit të tij. Ai tregon se shërbimi vetë, asnjëherë s'ka dështuar, por dështuan politikat dhe ideologjitë e disa drejtuesve të shtetit që kërkonin ta kishin nën kontroll Shërbimin Sekret. Pobrati rrëfen se edhe përkthyesit të diplomatëve të huaj, që katër prej tyre janë bërë ministra të jashtëm këto 20 vite, kanë qenë bashkëpunëtor direkt të Shërbimit Sekret. Ai ka një vlerësim të tij për Shërbimin Sekret të Bashkim Gazidedes, i cili është negativ për vetë faktin se ai e vendosi këtë institucion në shërbim të Sali Berishës. Zoti Pobrati, në 100 vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë, çdo të thotë edhe 100 vjet Shërbim Sekret? Historia e Shërbimit Sekret Shqiptar në këtë 100 vjetor, përmban në vetvete historinë e vetë shtetit shqiptar. Shërbimi Sekret, parë nën kuadrin e 100 vjetorin të krijimit të Shtetit Shqiptar, mbart ngritjet dhe uljet e veta, të mira dhe të këqijat e tij. Në këtë kuptim, historia e Shërbimit Sekret është e mbushur plot ngjarje, të cilat nuk kanë se si të mos kenë lënë gjurmë në historinë 100 vjeçare të Shtetit Shqiptar. Më 1913 në krye të Shërbimeve Sekrete shqiptare ishte Esat Pashë Toptani emri i tij, na kujton atë për çfarë ka ndodhur me këto shërbime në fillesat e veta siç nuk duhet të harrojmë se më 1912, në qeverinë e Ismail Qemalit, Aqif Pashë Elbasani, një figurë e nderuar. Dihen se si u zhvilluan ngjarjet historike të mëvonshme kur pas Kongresit të Lushnjës, në krye të shërbimeve sekrete u caktua Ahmet Zogu, i cili u shërbente të gjithëve jo thjeshtë si person, por si ministër i Brendshëm. Historia e Ahmet Zogut njihet, çfarë lipset të cilësojmë është e vërteta se ai nuk hezitoi t'u shërbente të gjithëve duke e vënë shpesh herë veten, në funksion edhe të interesave të shërbimeve të vendeve armike të Shqipërisë. Pas ikjes së turpshme të tij, u ndez Lufta Antifashiste Nacional Çlirimtare, dhe drejtuesit e luftës partizane, ditën të organizojnë edhe ngritjen e Shërbimit Informativ, që do të thotë se punohej për grumbullimin dhe marrjen e të dhëna të sigurta mbi operacionet armike dhe lëvizjet e tyre, nga ku forcat partizane organizonin kundërvënien, sikundër hera herës u shmangeshin, për t'i sulmuar në befasi. Pas çlirimit, ministër i Brendshëm u caktua Koçi Xoxe. I vënë në shërbim të Titos, jo vetëm si individ, ai kërkoi që Shtetin Shqiptar, ta vinte në funksion të politikës jugosllave dhe Shqipërinë dhe ta shndërronte në një republikë të shtatë të Jugosllavisë. Ndaj historia e qenies së Koçi Xoxes në krye të Shërbimit Sekret, është tragjike dhe e shoqëruar me probleme të mëdha. Në këtë kontekst që përmendet, a mund të tregoni se cili është momenti më i rëndësishëm i shërbimeve sekrete, por edhe më i dobëti? Në fillim të viteve 50-të, shërbimet sekrete u vunë përballë një situate mjaft delikate. Radiolojat e famshme të Sigurimit të Shtetit si Buza e Bredhit, Liqeni i Vajkalit, Fronti i Rezistencës, bënë të mundur shmangien, dështimin e kësaj kryengritje, kapjen gjallë dhe asgjësimin e emisarëve që zbulimet e huaja dërguan në Shqipëri dhe në këtë kuadër, kjo nuk konsiderohet vetëm nga ne si sukses i organeve të Shërbimeve Sekrete Shqiptare, por edhe vetë emisarët e shërbimeve anglo-amerikane të kohës për të cilën flasim e kanë pranuar dështimin. Si ka mundësi që gjatë kësaj kohe, kur Shqipëria ishte një vend i varfër, i sapo dalë nga lufta me shumë të vrarë ndodhi kjo që thoni ju. Këtu ka dhe disa teori të cilat disa i pranojnë dhe disa jo, si për shembull Kin Filbi ishte pjesë e një aleance mes Shërbimit Sekret shqiptarë dhe atij rus, apo lidhja e shërbimit sekret me popullin. Si ishte e mundur kjo? Nëse shikojmë kontingjentet që përdorën zbulimet e huaja në tentativë për organizimin e kryengritjes së armatosur, për më tepër kur dimë se kush ishin dhe nga vinin këta, dalim në përfundimin se ish bashkëpunëtorët e fashizmit që humbën Luftën Antifashiste dhe u larguan nga Shqipëria, fatëkeqësisht gjetën strehë në strofkat e atyre zbulimeve të huaja, vendet e të cilëve ishin aleatët tanë në Luftën Çlirimitare, duke u përdorur tanimë si kavje kundër vendit të tyre. Nga ana tjetër, këta që u ndeshën me diversantë (më lejoni të përdor termin e kohës), vinin nga radhët partizane, ishin ata që e kishin fituar luftën dhe me idealizmin që i karakterizonte s'kishte se si të mos e mposhtnin këtë lloj kundërshtari, të cilin e kishin mundur njëherë gjatë luftës, pra që e njihnin mirë. Zoti Pobrati, kush ishin heronjtë e kësaj super fitoreje? Heronjtë që bënë të dështojë kjo kryengritje ishin këta idealistë që folëm, ata që ditën të qëndronin dhe fituan edhe këtë luftë. Mund të na përmendi ndonjë emër? Pal Mëlyshi... Përse pikërisht ky njeri, kemi dëgjuar shumë histori për këtë person? Pal Mëlyshi është një legjendë e gjallë dhe të flasësh për historinë e tij duhen emisione të tëra. Ai është bërë i njohur, por gjithsesi ka pasur përpjekje për ta errësuar. Pal Mëlyshi jo vetëm që ishte një nga pjesëmarrësit e luftës, por pas çlirimit të vendit ai mori përsipër angazhime të mëdha, sakrifica sublime dhe gjithë historia e tij pas 'kalimit në arrati' është një histori që përmban mbi vete jo vetëm legjendën që lidhet me emrin e Pal Mëlyshit, por edhe mprehtësinë, zgjuarsinë, thjeshtësinë dhe vetëmohimin. Me njërëz të tillë, ajo luftë do të fitohej. Lidhur me çka thatë për Kin Filbin, e vërteta është ndryshe dhe është keq, që ka shqiptarë që nuk duan të pranojnë të vërtetën. Duke mos iu larguar pyetjes për heronjtë, sot që flasim, kë duhet të quajmë heronj, ata persona idealistë që thoni ju që mbrojtjen Shqipërinë komuniste të asaj kohe, apo ata diversantë që kërkonin të bëhej ajo që ndodhi në vitin 90 duke kërkuar rrëzimin e këtij regjimi? Të krahasosh '90-tën me ngjarjet në fjalë është naive, pasi 1990-ta nuk pati për aktorë diversantë apo të arratisurit politikë, ish bashkëpuntorë të nazifashizmit gjatë luftës. Nëntëdhjeta erdhi në Shqipëri e nxitur nga faktorë të brendshëm dhe pjesë e rëndësishme e përbërjes së saj ishin studentët e dhjetorit, të mbështetur fuqimisht nga gjithë shqiptarët. Por a ka pasur edhe ish të arratisur politikë që dëshironin të ndodhte kjo, padyshim. Por në Shqipëri nuk erdhi kush me parashutë, me kapsula helmi në gojë, me automatikë dhe thika në brez. Ju folët për njerëz idealistë që ishin pjesë e Shërbimit Sekret Shqiptar, megjithatë jo të gjithë e kujtojnë kështu duke përmendur këtu rreth pesë mijë të vrarë dhe qindra mijëra të tjerë të internuar. Shumë shqiptarë kanë vajtuar nga këto duke bërë për autor Shërbimin Sekret Shqiptar dhe kjo është pjesë e zezë e Shërbimit Sekret të asaj periudhë? Personi që ju keni përballë nuk ka lidhje për çka pyesni apo kërkoni të dini, por padyshim që unë kam një qëndrim. Për sa i përket gjithë çka ndodhur në historinë 50 vjeçare të sistemit komunist, brenda një luftë të madhe klasore, betejave të ashpëra "midis nesh dhe armikut", duhet të gjithë të pranojmë se ka pasur tejkalime. Pra ka pasur burgime, internime dhe pushkatime, herë-herë të padrejta dhe jo të mbështetura në ligj. Herë-herë ngjarjet kanë kaluar çdo cak ku vlen të përmend të pushkatuarit e bombës në ambasadën ruse. Në një nga fjalimet e Enver Hoxha thotë se grupet armiqësore nuk i ka zbuluar Shërbimi Sekret por i ka zbuluar partia. Ju si specialist i këtyre shërbimeve si e komentoni këtë, a ishte vërtetë partia që i zbulonte këto grupe apo ishte shërbimi sekret? Kjo ishte një përpjekje e Enver Hoxhës për justifikuar gjithçka ndodhte për sa i përket betejës klasore brenda vendit. Në një moment ai e deklaroi këtë, dhe në konkluzion të arsyetimit bëri përgjegjës sigurimin e shtetit dhe nuk pati pak "koka të prera" edhe nga radhët e punonjësve të sigurimit. Çdo të thotë se gjatë komunizmit u hapën rreth 120 mijë dosje, të paktën si ish kryetarit të Shërbimit Informativ Kombëtar Bashkim Gazidede? S'di çka deklaruar Gazidede. Ai disa gjëra i jepte sipas oreksit dhe sipas asaj që ia kërkonin të tjerët mbi të, duke e ngatërruar punën aq keq, sa situatën në '97-tën shkoi në prag të luftës civile, por unë di që për sa i përket vendeve të lindjes, në raport me popullsinë, Shqipëria ishte vendi më me pak dosje të hapura. Nën kontrollin e Sigurimit ishte vetëm 4 përqind e popullsisë, kur vendet e tjera komuniste e kishin 50 përqind, ndërsa Gjermania Lindore e kishte 70 përqind të popullsisë. A mund të na thoni si e keni përjetuar ju personalisht ndryshimin e pushteteve nga ai komunist në atë pluralist pas vitit '90? Unë nuk jam këtu si një nga më të mirët e shokëve të mi, por kam qenë prezent në median shqiptare, për të thënë çka ndodhur në të shkuarën duke e vënë theksin në gabimet që shfaqeshin në veprimtarinë e Shërbimeve inteligjente të pas '92-shit e këtej, për të thyer frikën dhe kjo me ka dalluar. Nuk kam pasur funksione të larta në Sigurimin e Shtetit dhe këto nuk më bënin të dallueshëm. Detyra ime më e lartë, ka qenë ajo e kryeinspektorit të kryeministrit në Shërbimin Informativ, ndërsa para '90-ës kam punuar në strukturat ilegale të Sigurimit të Shtetit, duke mbuluar detyrën e Zv. Drejtorit të përgjithshëm të Turizmit për anën e Sigurimit. Duket interesante kjo dhe padyshim që ishte një mënyrë dhe një formë që funksiononte kështu, jo vetëm tek ne, në të gjithë vendet e Europës Lindore edhe perëndimore. Vetë Amerika, në kohën e ekzistencës së Luftës së Ftohtë, kur një qytetar vizitonte një vend që bënte pjesë në vendet e Lindjes, apo ish komuniste, ishte e detyruar të raportonte çfarë pa, kë takoi dhe çfarë i kishte bërë përshtypje. Gjithë kjo bëhej për të ruajtur vendin e tyre, ashtu si kundër një qytetar shqiptar, e kishte detyrë të raportonte, për të ruajtur vendin e tij. Gjatë kësaj detyre që ju keni pasur, a ka ndonjë histori që ju nuk mund ta harroni? Ajo ç'ka duhet të ndaj si fillim, për çfarë dua të them mes pak fjalëve, është dëshira për të mos spekulluar. Në atë funksion, çështja e informacionit në masën dërrmuese, funksiononte nëpërmjet shoqërues-përkthyesve dhe si të tillë, ne përdornim një kontingjent që i kalonte 500 personat në vit. Në këtë kategori, në kohën që flasim, janë përdorur edhe katër ministra të jashtëm, të emëruar në këtë detyrë këto njëzet vite të pas nëntëdhjetës. Në një masë të konsiderueshme, burim informacioni në kontrollin e të huajve ishin informacionet e shoqërues-përkthyesve, të cilët nuk kishin as dosje dhe as klasifikoheshin si informatorë; pra nuk ishin as pjesë e rrjetit sekret. E theksova këtë, jo si pjesë e ndonjë shou politik, por për të thënë se e kaluara jonë ka qenë e përafërt, pavarësisht nga pozicioni. Sot dhe ndokush para se të godasi tjetrin të gjykojë edhe veten. Pse nuk janë hapur dosjet z. Pobrati? Ndryshe nga vendet e tjera lindore apo edhe Gjermania lindore e bëri këtë që në gjenezë, në Shqipëri përveç disa publikimeve në media nuk kemi dosje të hapura. Në kuptimin zyrtar dosjet nuk janë hapur, në kuptimin faktik ato tashmë, një pjesë e mirë e tyre gjenden nëpër gazeta. Kjo lojë ka për autor vetë politikën, nuk i intereson politikës që t'i hapë. Ajo përmes moshapjes së dosjeve, kërkon në radhë të parë të shmangë ngërçet që ka vetë politika. Kjo do të thotë se nuk do të hapen ndonjëherë? Unë i shoh në një kuptim të hapura dosjet sepse në shtyp nuk përdoren më pseudonimet, por edhe emrat që u takojnë këtyre pseudonimeve. A janë këto pseudonime të sakta? Në një masë të konsiderueshme po. Si mund të mos jetë e saktë për shembull kur drejtori arkivave në Ministrinë e Brendshme flet mbi emra bashkëpunëtorësh, emra njerëzish me dosje dhe pseudonime të tyre. Në qeverinë aktuale a ka ish bashkëpunëtorë të Sigurimit të Shtetit? Kryeministri shqiptar e di më mirë se sa unë këtë gjë, sepse koha e qëndrimit tim në funksione nga mund ta mësoja këtë të vërtetë është e largët. Gjithashtu si profesionist duke respektuar ligjësitë e detyrës nuk më lejohet të flas "çapraze". A ka ndonjë njëri në politikë, të cilin ju kur e shihni, ju acaron, ashtu siç ka deklaruar zoti Bezhani gjatë një interviste vite më parë për personazhet në politikë? Unë e kuptoj ngulmimin tuaj por, çështja është se tashmë unë nuk kam asnjë kuriozitet dhe as më intereson të di se ku ndodhen ata bashkëpunëtor që gjatë kryerjes së detyrës sime kam pasur lidhje apo kam pasur rastin t'i njoh, por konstatoj, duke e thënë me dhimbje, se për këta njerëz ka interes politika. Është ajo që do të dijë më shumë për këta njerëz, për të vetëm arsye, t'i përdorë. Si është perceptimi juaj, zoti Pobrati, a ka dëshirë sot një i ri shqiptar të jetë pjesë e Shërbimit Sekret, apo ajo çka ndodhi në 50 vjet i frenon ata? Jo vetëm gjatë 50 viteve, por edhe më gjerë duhet thënë. Por në shërbimet sekrete në Shqipëri kanë punuar njerëz patriotë dhe të ndershëm. Nuk kanë dështuar shërbimet sekrete në Shqipëri, por ka dështuar politika. Për Shqipërinë e 50 viteve të komunizmit, në gjykimin tim nuk ka dështuar sigurimi në kuptimin profesional, ka dështuar politika në kuptimin ideologjik dhe ishte ajo që futi në rrugë pa krye edhe Shërbimin Sekret. Dështimet që ka pasur sigurimi në kohën e Bashkim Gazidedes unë nuk i quaj thjesht dështime të shërbimeve sekrete, i quaj dështime të politikës. Nëse Shërbimi Sekret shqiptar pas '97-s pati ndryshime që çuan në ndryshimet e vlerësimeve për atë çka ndodhi në Shqipëri për zbulimin e disa aksioneve terroriste, ky nuk është një vlerësim vetëm për Shërbimin Sekret, por edhe për politikën. A keni pendese që për 10 vjet i keni shërbyer Sigurimit të Shtetit? Do të shkonte për shtat, që po, jam i penduar. Por jo nuk është kështu. Nuk jam i penduar që kam shërbyer në Sigurimin e Shtetit për faktin, se unë jam përpjekur të bëj detyrën time, me një sens njerëzor brenda ligjeve të kohës dhe fatmirësisht i kam shpëtuar krijimit të fatkeqësive për të tjerët. Gjatë bisedës ju në disa raste i jeni referuar kohës së Gazidedes si një moment shumë të keq të Shërbimit Sekret pas vitit '90. Përse Shërbimi Sekret arriti deri aty, pasi ju nuk jeni i vetmi që i hidhni këto akuza? Janë shumë arsye që e bëj këtë, por çka më shtyn së pari, është se futja në Shërbimin Sekret të militantëve të partisë, e ktheu atë Shërbim në një parti më vete. Së dyti, ndjenja e hakmarrjes ishte mjaft prezente në Shërbimin Sekret të Gazidedes dhe kjo në një farë mënyrë është e shpjegueshme, po të marrim parasysh se të përndjekurit politik të kohës së komunizmit, për gjithë çfarë ata kishin kaluar, tashmë u ishte hapur rruga e lirisë. Por çfarë nuk duhet të ndodhte ishte kalimi i tyre në Shërbimin Sekret pa u filtruar e studiuar, gjë që do të shmangte njerëzit e mbushur me ndenjën e hakmarrjes. Së treti, Gazidede sot nuk jeton dhe kjo të bën të jesh më i matur në atë çka flitet qoftë edhe për përgjegjësitë e tij, por duke qenë njeri që e kishte tabu besimin islam, ai disa norma të islamizmit ekstrem i shndërroi dhe përpiqej t'i vendoste si moral të punonjësve të Shërbimit Sekret. Së fundmi, Shërbimi Sekret dhe vetë Gazidede u përdor nga politika dhe Sali Berisha, ashtu si kundër u godit ky shërbim nga Fatos Nano, në kohën kur ishte kryeministër. Mënyra se si u largua Fatos Klosi, është shprehje e goditjes pa moral që realizoi Nano si kryeministër, jo ndaj një individi, por ndaj Shërbimit Sekret. Pse Fatos Nano e goditi këtë shërbim? Sipas meje, Shërbimi Sekret përmes veprimtarisë normale, në luftë ndaj krimit të organizuar dhe korrupsionit, kishte arritur të mësonte dhe evidentonte gjëra që e komprometonin kryeministrin shqiptar. Së dyti, i gjendur përballë presionit të ndërkombëtarëve, të cilët e njihnin gjendjen të informuar nga agjencitë e tyre të shërbimit, të shmangnin çfarë po ndodhte, ndërsa e paralajmëruan. Ai duke reaguar përmes shkarkimit të Klosit, në fakt kërcënoi direkt Shërbimin Informativ, pra prerjen e burimit nga mendonte se vinte presioni i ndërkombëtarëve ndaj tij. Por ishte gabuar, sepse nuk është ekzistenca e një njeriu, qoftë ky edhe në krye të Shërbimit Sekret që të ruan nga katastrofa, por është abuzimi me pushtetin çka të largon nga karrigia.