"Përmes imazheve të tij të shumta dhe të kthjellta i dhuroi botës një akses të ri tek realiteti".
Tek artikulli i javës së kaluar theksova se kritikat për Nobelistin e ri nuk do të mungojnë, por para se të bëhen ato është mirë që të lexohen poezitë e tij. Ngutja është armiku më i madh i padurimit njerëzor për të dhënë disa mendime dashakeqëse apo subjektive rreth personave apo veprave të tyre. Nata të jep mend - thotë proverbi që e shpreh shumë bukur idenë se kritikat mund të bëhen kur qetësia të ketë qartësuar mendjen. Dhe pata të drejtë kur e theksova, pasi edhe për mua ishte i panjohur, por tek lexoja një shkrim të një rubrike kulturore të një gazete, të cilin edhe e përgatita për miqtë e mi poetë, dhe jo vetëm, menjëherë u shpalos para meje autori me dhimbjen e tij që prej 20 vjetësh. Nuk besoj se vlerësimi është keqardhje apo mëshirë për jetën e poetit, por është kurora më e bukur që poeti e meriton, dhe plotësisht. Kushdo që e lexon dhe do ta lexojë, do të jetë dakord me çmimin, bile në heshtje, është lajtmotivi i poetit, do të ketë shumë gjëra për të thënë, diku para vatrës me një zjarr të qetë që vetëm ngroh, por që nuk të bën të largohesh apo të ngrihesh dhe të ikësh.
Nobelisti suedez lindi në Stokolm në vitin 1931. Ka përfunduar studimet e tij me diplomë në psikologji. Poet i apasionuar pas muzikës, një binom tepër domethënës në formimin e tij dhe jo vetëm të tij në letërsi. Pasi arriti suksesin letrar, vazhdoi profesionin e tij duke u marrë me njerëzit me probleme dhe me të droguarit. Pak i njohur në Itali, si dhe në vende të tjera, por i lidhur me të, sepse e njeh gjuhën italiane. Nga vizitat e shumta në "Bel Paese", Venecia është cituar shpesh në poezitë e tij dhe volumi më i rëndësishëm është pikërisht Gondola në zi. Në vitin 2004 në Udine mori çmimin Nonino prej studiuesit, kritikut dhe shkrimtarit të njohur italian, Klaudio Magrisit. Poezia nga heshtja është volumi i botuar kohë më parë dhe së shpejti Misteri i madh. Në vitin 1990 pati një atak kardiak dhe që atëherë është memec dhe i paralizuar. Nuk mendonte se do të mund ta ndientë më këtë gëzim - thotë gruaja e tij Monica Bladh. Zë kryesor i botës letrare, Tomasi është përkthyer në 49 gjuhë.
Kjo dëshmohet nga shumë vlerësime kritike, funksioni frymëzues del edhe nga pranimi i "borxheve krijuese" ndaj tij, prej shumë poetëve : kryesisht nga brezat e rinj amerikanë dhe polakë, për të cilët Tomasi prej kohësh është një poetkult i vërtetë. Rrëfimet si "imazhe të rrëmbyera" i vijnë nga Nobelistët Iosif Brodkiji, shprehje vlerësimi dhe admirimi prej Dao-s, Heaney-t, Walkott-it që prej vitesh shpresonte që autori suedes ta fitonte atë. Në romanin e tij Poetët e vdekur nuk shkruajnë libra policorë e citon shpesh si mjeshtër dhe pikë referimi. Sipas Strindberg-ut dhe Swedenborg-ut, Tranströmer, është suedezi që e ndikoi më shumë letërsinë botërore.
Në veprën e tij regjistrohet një prirje ndaj heshtjes : fjala është shpesh e konceptuar negativisht dhe e kundërvënë ndaj një gjuhe ideale, një metagjuhë që mund të të bindë me mungesën e fjalës. Që nga viti 1979 është shprehur qartë ideja se heshtja është gjendja thelbësore për studimet e tija : i lodhur prej atij që nuk dhuron vetëm fjalë, fjalë pa gjuhë...zbuloj gjurmë kaprojsh në borë. Gjuhë pa fjalë së cilës i bën jehonë proza Anemonat, ku botës së zhurmshme të pushtetit, i kundërvihet heshtja e jetës së shndritshme dhe të vetmuar e anemonave. Del rëndësia e pauzave, e hapësirave mes fjalëve dhe fjala e shprehur edhe tek Pauza e shkurtër në një koncert organoje, që tregon në heshtje gjendjen e privilegjuar që t'i paralajmërojë ritmet e jetës.
Edhe pse mund të konstatohet mbizotërimi i elementëve të pejsazheve të lidhura me gjeografinë dhe mitologjinë veriore, si pema në rrënjët e së cilës deti rrëmon i hutuar, tek Elegjia apo pyjet halore në ujë, në Deti Balltik, poeti paraqet shpesh një natyrë të zhgënjyer, pa njeri. Një teknikë si teleobjektiv krijon ndryshime të papritura të perspektivës, duke shkaktuar kalime të shpejta midis dimensioneve individuale dhe kozmike : kështu, tek Sfera zjarri, dashuria dhe seksi, nga përvoja e parë personale, shkon duke fituar në vargun e fundit dimensione planetare : Vjedhurazi milnim botën dhe mbijetuam. Bëhet fjalë për një mbijetesë, jo kapërcim të errësirës, ku përplaset jeta : një ndriçim i çastit, si drita e pafund e xixëllonjës apo fanarët e një treni natën në fushë.
Përmes një analize arrijmë të kapim jo vetën strukturat bazë estetike, por edhe lidhjet me traditat filozofike dhe fetare, si me mistiken kristiane perëndimore Eckhart dhe mjeshtrat e mesjetës për aftësinë e kësaj poezie që të shpëtojë dimensione të fshehura të reales, ne epifanitë që të lejojnë përvoja të gjalla të simbiozave të papritura mes epokave dhe vendeve të ndara. Shpesh në lirikat e tij qëndrojnë pezull ndjenja që na shohin dhe kontrollojnë fuqi apo prani të padukshme, veçanërisht në poezitë që përshkruajnë vendet e Lindjes, frika për të folur, dyshimi i qëndrueshëm, mikroifonat e fshehur tek Miqtë përtej kufirit, por edhe në përshkrimet e gjendjes ekzistenciale si tek libri Nga korriku 1990.
Tek përmbledhja e tij e fundit Gondola në zi, shkruar pasi u godit nga sëmundja, temat e mbylljes, të harresës dhe të vdekjes bëhen dominuese. Tek Prilli dhe Heshtja autori shpreh gjendjen e tij si i burgosur i së keqes së vet me imazhet e violinës së mbyllur në kuti : nuk mund të nxjerrë më tinguj.
Koherent në kërkimet poetike të rënies së kufijve, shkrimtari eksperimenton edhe në formë tretjen e tyre midis prozës dhe poezisë. Tek përmbledhjet si Deti Balltik vargu zgjatet dhe bëhet më prozaik, tek të tjerat lirikat alternohen me prozën që nxjerrin në pah një strukturë kryesisht poetike. Faqet e Nobelistit më të ri zbulojnë sekretet e tij pas një leximi të gjatë, koha na zbulon thesare të fshehura. Ai e fton lexuesin tek intuita, duke ia lënë maksimale lirinë e interpretimit të tekstit, objekt i pavarur mes autorit dhe lexuesit. Veprojnë forca anonime që flejnë tek gjuha, në heshtjet e tij, duke pritur konkretizimin tek dialogu me atë që lexon. Poezia është subjekt autonom, i pajisur me jetën e vet, gati ta pohojë lirinë e vet.
Arjan Th. Kallço Selanik 2011
Tek artikulli i javës së kaluar theksova se kritikat për Nobelistin e ri nuk do të mungojnë, por para se të bëhen ato është mirë që të lexohen poezitë e tij. Ngutja është armiku më i madh i padurimit njerëzor për të dhënë disa mendime dashakeqëse apo subjektive rreth personave apo veprave të tyre. Nata të jep mend - thotë proverbi që e shpreh shumë bukur idenë se kritikat mund të bëhen kur qetësia të ketë qartësuar mendjen. Dhe pata të drejtë kur e theksova, pasi edhe për mua ishte i panjohur, por tek lexoja një shkrim të një rubrike kulturore të një gazete, të cilin edhe e përgatita për miqtë e mi poetë, dhe jo vetëm, menjëherë u shpalos para meje autori me dhimbjen e tij që prej 20 vjetësh. Nuk besoj se vlerësimi është keqardhje apo mëshirë për jetën e poetit, por është kurora më e bukur që poeti e meriton, dhe plotësisht. Kushdo që e lexon dhe do ta lexojë, do të jetë dakord me çmimin, bile në heshtje, është lajtmotivi i poetit, do të ketë shumë gjëra për të thënë, diku para vatrës me një zjarr të qetë që vetëm ngroh, por që nuk të bën të largohesh apo të ngrihesh dhe të ikësh.
Nobelisti suedez lindi në Stokolm në vitin 1931. Ka përfunduar studimet e tij me diplomë në psikologji. Poet i apasionuar pas muzikës, një binom tepër domethënës në formimin e tij dhe jo vetëm të tij në letërsi. Pasi arriti suksesin letrar, vazhdoi profesionin e tij duke u marrë me njerëzit me probleme dhe me të droguarit. Pak i njohur në Itali, si dhe në vende të tjera, por i lidhur me të, sepse e njeh gjuhën italiane. Nga vizitat e shumta në "Bel Paese", Venecia është cituar shpesh në poezitë e tij dhe volumi më i rëndësishëm është pikërisht Gondola në zi. Në vitin 2004 në Udine mori çmimin Nonino prej studiuesit, kritikut dhe shkrimtarit të njohur italian, Klaudio Magrisit. Poezia nga heshtja është volumi i botuar kohë më parë dhe së shpejti Misteri i madh. Në vitin 1990 pati një atak kardiak dhe që atëherë është memec dhe i paralizuar. Nuk mendonte se do të mund ta ndientë më këtë gëzim - thotë gruaja e tij Monica Bladh. Zë kryesor i botës letrare, Tomasi është përkthyer në 49 gjuhë.
Kjo dëshmohet nga shumë vlerësime kritike, funksioni frymëzues del edhe nga pranimi i "borxheve krijuese" ndaj tij, prej shumë poetëve : kryesisht nga brezat e rinj amerikanë dhe polakë, për të cilët Tomasi prej kohësh është një poetkult i vërtetë. Rrëfimet si "imazhe të rrëmbyera" i vijnë nga Nobelistët Iosif Brodkiji, shprehje vlerësimi dhe admirimi prej Dao-s, Heaney-t, Walkott-it që prej vitesh shpresonte që autori suedes ta fitonte atë. Në romanin e tij Poetët e vdekur nuk shkruajnë libra policorë e citon shpesh si mjeshtër dhe pikë referimi. Sipas Strindberg-ut dhe Swedenborg-ut, Tranströmer, është suedezi që e ndikoi më shumë letërsinë botërore.
Në veprën e tij regjistrohet një prirje ndaj heshtjes : fjala është shpesh e konceptuar negativisht dhe e kundërvënë ndaj një gjuhe ideale, një metagjuhë që mund të të bindë me mungesën e fjalës. Që nga viti 1979 është shprehur qartë ideja se heshtja është gjendja thelbësore për studimet e tija : i lodhur prej atij që nuk dhuron vetëm fjalë, fjalë pa gjuhë...zbuloj gjurmë kaprojsh në borë. Gjuhë pa fjalë së cilës i bën jehonë proza Anemonat, ku botës së zhurmshme të pushtetit, i kundërvihet heshtja e jetës së shndritshme dhe të vetmuar e anemonave. Del rëndësia e pauzave, e hapësirave mes fjalëve dhe fjala e shprehur edhe tek Pauza e shkurtër në një koncert organoje, që tregon në heshtje gjendjen e privilegjuar që t'i paralajmërojë ritmet e jetës.
Edhe pse mund të konstatohet mbizotërimi i elementëve të pejsazheve të lidhura me gjeografinë dhe mitologjinë veriore, si pema në rrënjët e së cilës deti rrëmon i hutuar, tek Elegjia apo pyjet halore në ujë, në Deti Balltik, poeti paraqet shpesh një natyrë të zhgënjyer, pa njeri. Një teknikë si teleobjektiv krijon ndryshime të papritura të perspektivës, duke shkaktuar kalime të shpejta midis dimensioneve individuale dhe kozmike : kështu, tek Sfera zjarri, dashuria dhe seksi, nga përvoja e parë personale, shkon duke fituar në vargun e fundit dimensione planetare : Vjedhurazi milnim botën dhe mbijetuam. Bëhet fjalë për një mbijetesë, jo kapërcim të errësirës, ku përplaset jeta : një ndriçim i çastit, si drita e pafund e xixëllonjës apo fanarët e një treni natën në fushë.
Përmes një analize arrijmë të kapim jo vetën strukturat bazë estetike, por edhe lidhjet me traditat filozofike dhe fetare, si me mistiken kristiane perëndimore Eckhart dhe mjeshtrat e mesjetës për aftësinë e kësaj poezie që të shpëtojë dimensione të fshehura të reales, ne epifanitë që të lejojnë përvoja të gjalla të simbiozave të papritura mes epokave dhe vendeve të ndara. Shpesh në lirikat e tij qëndrojnë pezull ndjenja që na shohin dhe kontrollojnë fuqi apo prani të padukshme, veçanërisht në poezitë që përshkruajnë vendet e Lindjes, frika për të folur, dyshimi i qëndrueshëm, mikroifonat e fshehur tek Miqtë përtej kufirit, por edhe në përshkrimet e gjendjes ekzistenciale si tek libri Nga korriku 1990.
Tek përmbledhja e tij e fundit Gondola në zi, shkruar pasi u godit nga sëmundja, temat e mbylljes, të harresës dhe të vdekjes bëhen dominuese. Tek Prilli dhe Heshtja autori shpreh gjendjen e tij si i burgosur i së keqes së vet me imazhet e violinës së mbyllur në kuti : nuk mund të nxjerrë më tinguj.
Koherent në kërkimet poetike të rënies së kufijve, shkrimtari eksperimenton edhe në formë tretjen e tyre midis prozës dhe poezisë. Tek përmbledhjet si Deti Balltik vargu zgjatet dhe bëhet më prozaik, tek të tjerat lirikat alternohen me prozën që nxjerrin në pah një strukturë kryesisht poetike. Faqet e Nobelistit më të ri zbulojnë sekretet e tij pas një leximi të gjatë, koha na zbulon thesare të fshehura. Ai e fton lexuesin tek intuita, duke ia lënë maksimale lirinë e interpretimit të tekstit, objekt i pavarur mes autorit dhe lexuesit. Veprojnë forca anonime që flejnë tek gjuha, në heshtjet e tij, duke pritur konkretizimin tek dialogu me atë që lexon. Poezia është subjekt autonom, i pajisur me jetën e vet, gati ta pohojë lirinë e vet.
Arjan Th. Kallço Selanik 2011
