Nga Prishtina me erdhi lajmi e pikellueshem i vdekjes se shkrimtarit Iljaz Prokshi, i cili jo me shume se nje jave me pare, sakte me me 21 Prill, ne nje leter nga Spitali i Prishtines ku kishte pese muaj qe vuante nga semundja, me shkruante nder te tjera :
I nderuari dhe i dashuri Kole,
Para 7 ditesh kisha nje operacion ne lukth dhe nuk kam patur mundesi te ju shkruaj...Kam bere me mire por akoma edhe per disa dite jam ne spital....
Me respekt Iljaz Prokshi
Spitali i Prishtines,21.4.2007
Shkrimtari Iljaz Prokshi me shkruante se shpresonte te behej me mire, dhe une ne leter pergjigje ashtu e urova megjithe zemer por, ah... ja ku vjen nje lajm i hidhur qe me behet i pabesueshem. Shkrimtari Iljaz Prokshi mbylli syte, ndrroi jete, nuk eshte me nder te gjallat, nder ne qe me se shumti hallakatemi e bejme me shume zhurme se sa pune, sikur jeta te mos kishte kurrkund nje cak, duke harruar fjalet e Getes qe thoshte "Jeta eshte e shkurtet e arti i pafundem". Por Iljaz Prokshi ishte ndryshe. Bente shume pune e nuk i ndihej zani.
Iliaz Prokshi hyn nder njerezit e urte e modest ne jete por vec plot shkelqim ne art. Veprat qe ka shkruar, mbi 15 libra me poezi, tregime e romane si dhe ato te mbetura ne doreshkrim e qe do ta shohin driten e botimit se shpejti, tregojne pasionin e vullnetin e nje jete qe nuk shkoi humbur sepse la shumcka tek njerezit bashke me kujtimin, miresine e fisnikerine e tij.
I shpreh ngushellimin familjes Prokshi, kushurinjeve e te afermeve ne Fortese te Drenices, miqeve e dashamireve te tij, shoqates se Shkrimtareve te Kosoves per kete humbje te njeriut te tyre te dashur, por edhe kolegut tone shkrimtar, kujtimin e te cilit do ta ruajme sa te kemi jete,shkruan miku ynë publicisti,shkrimtari ,regjisori i madh shqiptar Kolec Traboini.
Me daten 28 prill 2007 pas nje semundje te shkurter vdiq shkrimtari,gazetari dhe publicisti i madh shqiptar Iljaz Prokshi.Varrimi i te ndjerit u bë më datën 29 prill)ne ora 13:00 ne fshatin e tijë Fortese(Drenice-Kosove).
Iljaz Prokshi lindi ne Fortese te Drenices, me 15 nentor 1949. Shkollen fillore e perfundoi me rezultate te shkelqyera. Edhe ne shkollen e mesem ishte nxenes i dalluar, duke u shquar per zgjuarsine, vizionin dhe vokacionin prej krijuesi. Studimet i mbaroi ne Fakultetin e Filologjise, dega per Gjuhe dhe Letersi Shqipe (Albanologji), ne Universitetin e Prishtines me nota te larta. Si gjate shkolles se mesme dhe gjate studimeve universitare bashkepunoi me te gjitha gazetat dhe revistat e kohes si gazetar dhe krijues. Me vone punesohet ne gazeten Kosova te Korporates Energjetike te Kosoves, ne Prishtine, ne fillim si gazetar, me vone punoje si redaktor pergjegjes i kesaj gazete.
Nje kohe te gjate bashkepunoi si gazetar edhe me disa gazeta shqipe qe dilnin jashte Kosoves, si Top Kultura, Spektri ne Zvicer, Trojet tona ne Nju Jork .Ishte moderator pergjegjes i blogut virtual Floart-Press (tash Floripress).
Poezite e para, Iljaz Prokshi filloi t’i botoje ne gazetat dhe revistat letrare te Kosoves me 1966. Ishte ne moshe te re kur u paraqit ne letersi dhe vinte me nje pervoje qe e kishte arritur gjate leximit te shkrimtareve me moderne shqiptare dhe te huaj.
Iljaz Prokshi i takon plejades se krijuese avangarde te Kosoves. Ne konceptet estetike te tij shquhet me idene e nje fillimi te ri ne letersine shqipe, duke krijuar nje letersi qe eshte simbol i artit modern.
Pak kohe me vone ai botoi edhe tregimet e para, gjithnje ne kerkim te rrugeve dhe mjeteve te reja letrare. Si student ishte shume aktiv ne jeten kulturore. Botoi poezi, tregime, reportazhe, recensione dhe ese per letersine. Fitoi pothuajse cdo vit cmime letrare, per poezi ose tregime, ne konkurset letrare, qe shpallnin gazetat dhe revistat e kohes. Iljaz Prokshi, ne konkurse te tilla eshte nderuar prej cmimit te pare gjer ne cmimin e trete.
Botoi ne gazeten Rilindja, revisten letrare Jeta e re, Fjala, Bota e re, Zeri, Plejada, Koha ditore dhe ne disa gazeta me pak te njohura, qe botohen ne Kosove, si dhe ne periodikun shqiptar ne Shkup te Maqedonise, si Flaka dhe Jehona.
Per vepren e tij si ne poezi dhe ne proze kane shkruar kritike te njohur te vendit, ndersa rezonance e te gjithe ketyre, eshte se vepren e Prokshit e pershkon fryma e modernitetit.
Tek ky krijues, te shkruarit eshte gjithmone ne sherbim te kerkimit dhe te ideve filozofike, kurse ne qender te shqetesimeve te tij eshte njeriu, i rrahur mes ererave te absurdit dhe revoltes, kundruall nje realiteti te hidhur, me kuptim, qe qenia njerezore t’i iken karakterit negativ, te prezantoje ato vlera qe shquhen per vizionin e nje bote te fresket dhe te delire, shenjuese per kohen dhe hapesiren.
Lexuesit e admirojne letersine e tij, ndersa kritika me gjithe keta te paret i detyrohet vlerave dhe mesazhit poetik te kesaj vepre.
Poezi
Pike e bardhe endrre, Rilindja, Prishtine, 1983
Satana ne ferr, Fjala, Prishtine, 1992
Fytyre ne pergamene, Rilindja, Prishtine, 1995
Psalm arberor, Rilindja, Prishtine, 1998
Sonate e dhembshurise, Lidhja e shkrimtareve te Kosoves, Prishtine, 2003
Eshte ne botim e siper permbledhja me poezi Kambanat e shurdhra Shtepia botuese Dukagjini, Peje. Ka pergatitur edhe tri vellime te tjere me poezi.
Tregime
Libri i kujtimeve, Rilindja, Prishtine, 1987
Daullet e nates, Rilindja, Prishtine, 1990
Vdekja ne enderr, Rilindja, Prishtine, 1996
Magjia e mjegulles, Lidhja e Shkrimtareve te Kosoves, Prishtine, 1997
Vajza e trendafilave, Rozafa, Prishtine, 2002
Pallati i Helenes, Prishtine, 2003
Ka edhe dy libra te gatshme per shtyp me tregime.
Romane
Fundi i zemerimit, Rilindja, Prishtine, 1997 (Per kete roman, autorit iu dha Cmimi letrar si romani me i mire i vitit i Lidhjes se Shkrimtareve te Kosoves me 1997)
Dashuri ne labirint, 2001 Ka te pergatitur per shtyp edhe dy romane, nje liber me kritika dhe ese letrare, si dhe shume shkrime publicistike.
Floripress boton disa poezi deri tash te pa botuara nga Iljaz Prokshi
BRAKTISJA E PIKELLIMIT
C'ngopa me heshtjen tende
Ku rri e merzitur si Helena
Sa do te me pelqente te shkoja
Prape me ty ne kino
Per ta shikuar filmin aq sensibel Kujt ...
AMNEZA E DASHURISE
Do te mund te ishim njohur
As dje as sot dhe kurrnjehere
Ne stolin e shkrimit te mos shkruaj kurre asgje
Era t'i marre fjalet e mia si gjethet e puthjes ...
KAOS NE UNIVERS
Me pak dashuri s'harrohet dot kaosi
Me ngjyra jeshile vesh endrren e humbur
Dua te ta theme nje meshe per miqte
Universin ta kaj duke deftuar dhembjen ...
IMAZHI I RREME
Asnjehere mes pirgut dhe ferrit
S'mjaftonte te ndieja vetmine absurde
Lehte ishte te rrish i vetmuar
Nen driten e jeshilte ne te erret
Dhe a duhej te ik ....
JETA ROB
Tani po qan shpirti im
Apo patjeter duhet ta shprishe kaosin
Ne mengjes jeta rob te mos gdhije
Te pi kafe para tendes ne kamp
Patjeter me duhet te ze rend per ...
PRELUD
Ne altar kam shenjteruar jeten
Dhe me pahir me kane abuzuar
Apo m'i kane fshehur dhe fjalet
Dita iken me nje balade qe nis
Me perdellime e mbaron me lot
Ne qie ...
I zhvendos dollapët e librave
Të thyej vrazhdësinë si etikë
A s’është kjo gjëmë e të pafatëve
Vetëm pranë unit tim e mallkimit
Ndiej fëshfërimën e gjetheve nga era
Ç’më plas një gaz i zemëruar i trishtë
Para marrëzisë qyteti hesht as di përse
Ndanë pyllit të vetmisë shpëtoj e çuditem
Me të dalë duke dëgjuar fraza të rreme
Nga ata që shkruakan natën pakuptim
Më infekton një hije para pasqyrës
Me zhurmë makabre s’hyhet në parajsë
As këmbë botës më kot nuk i sillem
Kuarteve të zymta ëndërrojnë të zhdukurit
Me orë seç vendos e zhvendos fotot e tyre
Kurrë më të mos jem robër në flakë
Ç’më vjen të rihap të gjitha dritaret e botës
Në ballinën e fundit të librit një varg ta vë
Kujtoj se mbaroi botë e apokalipsit
I radhis sërish ato të pakta hieroglife
Pa ndonjë estetikë varros kotësinë e mohimit
Më paskëshin mashtruar engjëjt dhe ëndrrat
Apo mbase një muzë e përgjunjur do më vijë
QIELL I DASHURISË
Në qoftë se më puth
do m’i fshish lotët kristal
do e ndiej aromën e një princeshe
mund te them se qenka "E shkruar"
sepse gjithçka ndodh këtu
veç dëborë sa nuk bie
Unë shëtis rrugëve
dhe një shi i bukur më lag
shikoj orën
akrepat kane kaluar 24-shin
të vetmuar kemi mbetur
duke u larguar si tej reve
ku mua me mbulojnë kujtimet
yjet dhe krahët e tu
Por bota si gjithherë e gjerë
mbetet shpesh pa fjalë
si pa fjalë një erë fryn
dhe shkund fletët e blirëve në qytet
kërkoj dikush të më flasë
një shpresë e çuditshme
shpërthen si llavë
tani i llaftaruar fshihem diku
duke u munduar te vij tek ty
e ti ik e ik si pa kokë a e di
apo gjen strehë
në qiellin e dashurisë sonë blu
SHËN VALENTINI I VETMUAR
( Rinës)
Si te therras moj Rine
kuptohet s'di cfare te them
mendova se ke ikur
dhe me kot ia them sages sime
S'do flas shume per Shen Valentinin
per mua s'pat dite te tille
sikur te dy e ndjenim veten te vetmuar
si ne nje ishull te humbur
ne detin e paane
Karafili i djeshëm
ka nisur te vyshket mbase
ben nje te mire ndac moj engjell
me duaj si une ty
le te shpetojne buzet pa u ngrire
I lene si nje beduine
skaj botes ne ekzaltim
i lenduar shpirterisht si Shen Valentini
pres nje fjale
oh nje fjale te kendshme
qe te ma thuash
Mbase tretesh ne mendime dhe ti
e une rri i shqetesuar
duke kenduar e dashur
Kujtoj ata sy si deti
e dua te lahem me permallim
kujtoj shikimet e buzqeshura
buzet tua dhe floket
kujtoj hapat e tu te ngadalte
ne kete qytet te cuditshem
Oh nuk eshte cudi qe nje dite
duke te puthur te digjem i teri
e te falenderoj zotin
qe te zbulova ne kete shekull
Iljaz Prokshi ‘’Vajza e trëndafilave’’, përmbledhje tregimesh për fëmijë
Prozatori ynë i mirënjohur dhe poeti i dëshmuar, Iljaz Prokshi, ka bërë emër të shquar në lëmin e prozës dhe poezisë shqiptare, me dhjetra vepra deri në ditët e sotme.
Bën pjesë në radhët e shkrimtarëve tanë të njohur që nga ditët e para të studimeve të tij në Gjuhën dhe letërsinë shqipe. Ai është i matur me shkrimet e veta dhe përpiqet që të jetë sa më i afërt me lexuesit e tij të shumtë. Fuqimisht është i angazhuar që veprat e tij të jenë sa më kompozicionale. Rrëfimet e tij të rrjedhshme, spontane, përmbajtësore dhe të qëlluara lexohen me një frymë dhe me dashuri të madhe nga të vegjlit. Çdo tregim i tij ka një porosi të qartë patriotike, duke u bazuar në ngjarjet tronditëse të historisë sonë të dhembshme të cilat na kujtojnë sërish se në çfarë golgotash të tmerrshme u gjend ky popull i vuajtur.
Iljaz Prokshi me vite të tëra ishte i angazhuar në afirmimin e letërsisë sonë kombëtare dhe me një elan vullkanik nuk pushoi asnjëherë nga qëllimi i tij sublim që artin letrar ta kishte njërën ndër dashuritë e tij kryesore jetësore
Autori i veprës’’Vajza e trëndafilave’’ mbështetet në traditën tonë letrare të Rilindjes sonë kombëtare nga e cila e kishte thithur nektarin e dashurisë ndaj gjuhës dhe letërsisë shqipe.
Përmbledhjen e tij e fillon me’’Mesharin’’ e Gjon Buzukut si vepra jonë e parë e botuar në vitin 1955, duke hyrë në lashtësinë tonë të errët, për ta përfunduar tregimin me një sukses të madh. Dhe na duket se po i shohim dialogët e personazheve kryesore të cilat zhvillohen para syve tanë, duke na kthyer me nostalgji në një epokë të ndritur kur lindi vepra jonë e parë letrare.
Shkrimtari me një imagjinatë të bujshme, arrin të na bëjë kureshtarë përkitazime kohën kur u krijuan veprat tonë të mirëfillta, që deri atëherë nuk kishim ndonjë dokument më të gjatë se Formulën e pagëzimit.
Iljaz Prokshi synimet letrare i arrin për mrekulli me formën e tregimit të shkurtër duke mbetur përherë i pa harruar në ndërdijen e lexuesve. Nga ky aspekt duhet shikuar aftësinë e tij si tregimtar i dalluar, duke na siguruar një dhuratë të tillë për të vegjlit tek të cilët fillon krijimi i identitetit kombëtar e njerëzor.
Në tregimin’’Meshari’’ janë të fuqishme mendimet’’Nëpër qiell tani nisi të fluturonte një shqiponjë dhe deshi të përpinte mallkimin që kishte rënë mbi të shkruarit e arbërit’’.’’Sundimtarët megjithatë humbin gjithmonë,- i thashë’’.’’Ofshana thellë dhe e dija se rruga që e përshkonin ishte një betejë nëpër errësirë, por që shpinte drejt dritës dhe shquante shkrimin shqip’’.
Tregimi për’’Mesharin’’ e Gjon Buzukut është një qasje e re dhe e mirëseardhur ngase sërish bëhet fjalë për një vepër që i përket lashtësisë sonë qindravjeçare dhe arealit tonë gjuhësor.
Në vijim kemi tregimin’’Zogu i mbërthyer’’ ku autori hyn në lashtësinë e Dardanisë, duke ecur drejt realitetit tonë të hidhur i cili kishte filluar të zbehej dhe nëpërkëmbej nga pushtuesi më i egër që e ka parë ndonjëherë raca njerëzore.
Okupuesi i tmerrshëm, që ishte lëshuar mbi ne si Apokalipsa më e përgjakshme , rëndonte si plumb edhe mbi shpirtin e tregimtarit tonë të devotshëm për çështjen tonë kolosale kombëtare.
Armiku ishte bërë si një demon që e gërryente dheun dhe atdheun shqiptar, ndaj në përmbledhjen e tij autori është i lidhur ngushtë dhe përjetësisht me fatin e pafat të këtij populli të lodhur dhe të robëruar nga fallangat famëkeqe serbe. Duke iu referuar gjendjes sonë aq të rëndë, ai ekzalton qëndrueshmërinë e pabarabartë të popullit ndaj armikut të përbetuar që rrinte si lubi mbi kokat tona.
Ndër tregimet më të njohura është edhe ‘’Hidhërimi i Pimit’’, kushtuar Teutës, mbretëreshës sonë të njohur që ka lënë gjurmë të pashlyera në historinë tonë ilirike, kur ajo në shpirtin e saj kishte vetëm një ëndërr- krijimin e shtetit tonë të athershëm.
Hija e Zezë, të cilën e përshkruan me maturi të madhe Iljaz Prokshi, donte ta gllabëronte gjithë qytetin dhe Ilirinë, që korrespondon me rënien e Perandorisë egjiptiane të udhëhequr nga Kleopatra, kur Oktavian Augusti i kishte dërguar atje forcat e tij të shumta.
Është mjaft simpatik dhe interesant edhe tregimi’’Kusari’’, në të cilin Prokshi hedhë dritë se edhe kusarët duhej ta njihnin autoktoninë e tyre dhe vendin e dashur, duke u përpjekur që ta gjenin drejtësinë njerëzore.
Në tregimin’’Lyra’’ shtrohen mendime të fuqishme filozofike, siç janë’’Pak shëndet, pak lumturi dhe pak hapësirë’’, që na bëjnë të mendojmë për jetën tonë të përditshme dhe për shpirtrat e këqinj që sjellin kob, ngatërrime dhe luftra të reja.
Tek’’Vajza e trëndafilave’’ autori aludon në një mëshirë të madhe njerëzore ndaj pëllumbave si simbole të paqes së përgjithshme njerëzore. Dhe vajzës i dhemb shpirti për pëllumbin që nuk mund të flutronte. Këtë sëmbim shpirtëror të saj ai e përshkruan me vargun’’Jashtë bënte ftohtë dhe vajza ishte vënë në pikë të hallit. Ishte preokupuar me shërimin e plotë të atij pëllumbi’’(Halil Bogaj)
